Սվեն Ֆոյն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սվեն Ֆոյն
Դիմանկար
Ծնվել էհուլիսի 9, 1809(1809-07-09)[1]
ԾննդավայրՏյոնսբերգ, Նորվեգիա[2]
Մահացել էնոյեմբերի 30, 1894(1894-11-30)[1][3] (85 տարեկան)
Մահվան վայրNøtterøy, Վեստֆոլ, Նորվեգիա[4]
ԳերեզմանNøtterøy[5] և Tønsberg old churchyard[1][6]
ՔաղաքացիությունFlag of Norway.svg Նորվեգիա
Մասնագիտությունճանապարհորդ հետազոտող, գործարար և whaler
ԱմուսինElise Wærenskjold?[7]
Պարգևներ և
մրցանակներ
Սուրբ Օլաֆի շքանշան
Commons-logo.svg Svend Foyn Վիքիպահեստում

Սվեն Ֆոյն (նորվ.՝ Svend Foyn, հուլիսի 9, 1809(1809-07-09)[1], Տյոնսբերգ, Նորվեգիա[2] - նոյեմբերի 30, 1894(1894-11-30)[1][3], Nøtterøy, Վեստֆոլ, Նորվեգիա[4]), նորվեգացի գյուտարար, նավային և կետորսական նավերի մագնատ։ Առաջին հերթին հայտնի է իր հարպունային նետի գյուտով, որը հանդիսանում է համաշխարհային պատմության ամենակարևոր իրադարձություններից մեկը կետորսության տարածման ու ընդարձակման գործում[8]։

Անձնական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սվեն Ֆոյնը ծնվել է 1809 թվականի հուլիսի 9-ին Թյոնսբերգում։ Նրա անձնական կյանքի վերաբերյալ տեղեկություններ բավականին քիչ են պահպանվել։ Հայրը Լաուրենտի Ֆոյնն էր, իսկ մայրը՝ Բենտրե Ագերը։ 1839 թվականին Սվեյն Ֆոյնը ամուսնանում է Էլիս Ամալի Թվիդի հետ։ Այդ կնոջից ապագա գյուտարարը ամուսնալուծվում է 1842 թվականին, սակայն մինչև կյանքի մայրամուտն ու վախճանը ջերմ հարաբերությունների մեջ եղավ նրա հետ։ Էլիս Ամալին հետո տեղափոխվում է Միացյալ Նահանգներ և հայտնի բանաստեղծուհի ու Թեքսաս նահանգի հետազոտող է դառնում։

1849 թվականին Սվեն Ֆոյնը ամուսնանում է Մագդալինա Մարգրեթ Բյուլի հետ, որի հետ ապրեց ցկյանս[9]։

Կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սվեն Ֆոյնի կյանքի ամենահայտնի իրադարձությունը, որը թերևս հեղափոխական նշանակություն ունեցավ ամբողջ աշխարհում, համարվում է հարպունային կետորսական թնդանոթի հայտնագործությունը։ Այն բավականին դյուրացրեց կետորսությամբ զբաղվողների վտանգները[10]։ Իր գյուտը Սվեն Ֆոյնը արտոնագրում է 1870 թվականին[11]։ Շուտով նրա հայտագործությունից սկսեցին օգտվել ոչ միայն հայրենի Նորվեգիայի կետորսները, այլև Միացյալ Թագավորության, Ռուսաստանի, Ճապոնիայի և այլ ծովային երկրների կետորսները[12]։

Բացի վերոնշյալ գյուտից, Սվեն Ֆոյնը նաև առաջին կետորսական նավն է վերաձևափոխել շոգեմեքենայով շարժիչի համար, որը ունակ էր բացել ժամում 13 կիլոմետր/ժամ[13] արագության։

Սվեն Ֆոյնին Նորվեգիայի կառավարությունը պարգևատրել է Սուրբ Օլաֆի շքանշանով դեռևս 1853 թվականին։ Իսկ 1893 թվականին նաև Մեծ խաչի շքանշանով է պարգևատրվում հայտնի գյուտարարը։

Բացի գյուտարարի և արդյունաբերողի գործունեությունից, Սվենը հանդես է եկել նաև որպես պիոներ, ով բարձրացրել է աշխատակիցների սոցիալական պայմանները։ 1857-ից 1870 թվականներն ընկած ժամանակահատվածում նրա անձնական միջոցներով իր աշխատակիցների համար կառուցվել է մեծ բնակարանային համալիր։

Սվեն Ֆոյնի կողմից է բացվել Նորվեգիայում առաջին մանկապարտեզը։

Սվեն Ֆոյնի հիմնարկության մասնաշենքը՝ կառուցված աշխատակիցների համար

Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այն տունը, որտեղ անցկացրել է իր մանկությունը գյուտարար ու արդյունաբերող Սվեն Ֆոյնը, այժմ պահպանվում է Նորվեգիայի կառավարության կողմից որպես պատմական հուշարձան։ Սա Թյոնսբերգում միակ պահպանված 18-րդ դարի կառույցն է[14]։

Անդերս Սվյորի կողմից քանդակված Սվեն Ֆոյնի հուշարձանը, 1915 թվական, Թյոնսբերգ

Անդերս Սվյորի կողմից քանդակված Սվեն Ֆոյնի հուշարձանը տեղադրվել է 1915 թվականին հայրենի քաղաք Թյոնսբերգում[15][16][17]։

Նրա անունով շատ աշխարհագրական օբյեկտներ են անվանվել Արկտիկայում և Անտարկտիդայում[18][19]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 geni.com(բազմ․) — 2006. — ed. size: 175000000
  2. 2,0 2,1 2,2 Digital Archives
  3. 3,0 3,1 3,2 lokalhistoriewiki.no(նորվ.) — 2008.
  4. 4,0 4,1 4,2 geni.com(բազմ․) — 2006. — ed. size: 175000000
  5. Digital Archives
  6. https://lokalhistoriewiki.no/wiki/T%C3%B8nsberg_gamle_kirkeg%C3%A5rd
  7. Norsk biografisk leksikon(նորվ.)Kunnskapsforlaget. — ISSN 2464-1502
  8. Svend Foyn’s bomb-tipped harpoon fired from a gun forever changed whaling. (Marine Science. Modern Whaling)
  9. Elise Amalie Tvede Wærenskjold (Handbook of Texas)
  10. «Modern Whaling, 1861—1987, (New Bedford Whaling Museum)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-04-11-ին։ Վերցված է 2016-12-05 
  11. «The Harpoon Gun(Arctic Website)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-03-22-ին։ Վերցված է 2016-12-05 
  12. «Greenland Whaling — Whales and Whaling(Cool Antarctica)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-06-05-ին։ Վերցված է 2016-12-05 
  13. «Modern Whaling, 1861—1987 (New Bedford Whaling Museum)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-04-11-ին։ Վերցված է 2016-12-05 
  14. «Svend and Lena Foyn (Go Norway)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010-03-08-ին։ Վերցված է 2016-12-05 
  15. The Discovery of King Karl Land, Spitsberge (Adolf Hoel, The Geographical Review Vol. XXV, No. 3, Pp. 476—478, American Geographical Society, New York. July, 1935)
  16. Store norske leksikon, Aschehoug & Gyldendal
  17. Hvalfanger Svend Foyn f. 1809- d. 1894 (Tønsberg Atrractions)
  18. «Foynøya»։ Norwegian Polar Institute։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-06-ին։ Վերցված է 2016-04-16 
  19. Henriksen, Petter (ed.)։ «Foynøya»։ Store norske leksikon (Norwegian)։ Oslo: Kunnskapsforlaget։ Վերցված է դեկտեմբերի 2, 2011 

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Gill, Peter (2001) Whales Dolphins & Porpoises (Springfield, MA.: Federal Street Press)
  • Jacobsen, Alf R. Svend Foyn. Fangstmann og nasjonsbygger (Oslo:Aschehoug, 2008)
  • Nielsen, Aage Krarup (1942) En Hvalfangerfaerd: Gennem Troperne til Sydishavet(Kobenhavn: Gyldendalske Boghandel, Nordisk Forlag)
  • Tønnessen, J.N.; And A.O. Johnsen (1982) The History Of Modern Whaling. (translated By R.I. Christophersen. University Of California Press)
  • Henrik Johan Bull (1898) Sydover. Ekspeditionen til Sydishavet i 1893—1895 (British Library, Historical Print Editions) ISBN 978-1-241-41827-4

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]