«Քվազիմասնիկներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

Ընթացիկ տարբերակը 14:08, 25 Մարտի 2021-ի դրությամբ

Քվազիմասնիկներ, կոնդենսացված միջավայրերի թույլ գրգռված վիճակները նկարագրող քվանտային մասնիկներ։ Մեծ թվով մասնիկներից բաղկացած համակարգի գրգռված վիճակը ուժեղ փոխազդեցության հետևանքով տարածվում է միջավայրով որպես ալիք։ Այդ ալիքների, այսպես կոչված՝ տարրական գրգռումների ձևավորմանը փաստորեն մասնակցում են համակարգի բոլոր մասնիկները։ Մասնիկ-ալիքային երկվության համաձայն, տարածականորեն անընդհատ այդպիսի վիճակներին համապատասխանության մեջ են դրվում իմպուլսաէներգիական վիճակներ, իսկ տարրական գրգռումներին՝ ${\vec {p}}=h{\vec {k}}$ իմպուլսով և $\varepsilon =\hbar \omega ({\vec {k}})$ էներգիայով քվազիմասնիկներ ( ${\vec {k}}$ -ն ալիքային վեկտորն է, $\omega$ -ն՝ հաճախությունը)։

Համակարգի մասնիկների կազմից և փոխազդեցության բնույթից կախված՝ կոնդենսացված միջավայրերում հնարավոր են տարբեր բնույթի գրգռումներ, հետևաբար և քվազիմասնիկներ։ Ատոմների տատանումներն իրենց հավասարակշռության դիրքի շուրջը տարածվում են բյուրեղով որպես ալիքներ. համապատասխան քվազիմասնիկները կոչվում են ֆոնոններ։ Գերհոսուն հելիումում խտության տատանումների ալիքներին համապատասխանում են ֆոնոններ և ռոտոններ։ Ատոմների մագնիսական մոմենտների տատանումները մագնիսակարգավորված համակարգերում հանգեցնում են սպինային ալիքների առաջացմանը. համապատասխան քվազիմասնիկները մագնոններն են։ Վերը հիշատակված բոլոր քվազիմասնիկները բոզոններ են։ Կիսահաղորդիչներում քվազիմասնիկներ են հաղորդականության էլեկտրոնները և խոռոչները (երկուսն էլ ֆերմիոններ են)։ Դինամիկական հատկությունների տեսանկյուններից քվազիմասնիկները նման են սովորական մասնիկներին, սակայն ի տարբերություն դրանց, չեն կարող ծնվել վակուումից։ Քվազիմասնիկները իրենց առաջացման և գոյության համար պահանջում են ինչ-որ միջավայր կամ ֆոն, այսինքն՝ լինելով շարժման կրողներ, քվազիմասնիկները միջավայրը կազմող մասնիկներ չեն։

Հաստատված է, որ կոնդենսացված միջավայրի ֆիզիկայի արդյունքների զգալի մասը կարելի է նկարագրել միմյանց հետ շատ թույլ փոխազդող քվազիմասնիկների լեզվով։ Որպեսզի տարրական գրգռման՝ քվազիմասնիկի գաղափարն ունենա ճշգրիտ իմաստ, նրա կյանքի տևողությունը պետք է լինի շատ մեծ։ Քվազիմասնիկների մարման հնարավոր ճանապարհները երկուսն են.

ցրում այլ գրգռումներից,
ցրում ֆոնի մասնիկներից։

Ցածր ջերմաստիճաններում, երբ քվազիմասնիկների թիվը քիչ է, առաջին պատճառով տեղի ունեցող մարումը դառնում է ոչ էական։ Երկրորդ տեսակի ցրման պատճառով քվազիմասնիկների մարումը փոքրանալու բավականաչափ պարզ պայմաններ դժվար է նշել։ Սակայն մի շարք դեպքերում կան որոշակի գործոններ, որոնք խիստ սահմանափակում են մարման ֆազային տարածությունը։ Այդպիսի գործոններից է Պաուլիի սկզբունքը։

Քվազիմասնիկների խտության մեծացմանը զուգընթաց մեծանում է նաև փոխազդեցությունը հիմնական վիճակից ծնված քվազիմասնիկների միջև, որն իր հերթին կարող է նոր տարրական գրգռումների (բիէքսիտոններ, պոլյարոններ, ֆազոններ, ֆլուկտուոններ) ստեղծման պատճառ դառնալ։ Օրինակ, էքսիտոնների մեծ խտությունների դեպքում դրանց փոխազդեցությունը դառնում է էական, դրանով իսկ ստեղծվում է կապված էքսիտոնային զույգի՝ այսպես կոչված բիէքսիտոնի գոյության հնարավորություն։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Каганов М․ И․, Лифшиц И․ М․, Квазичастицы, М․, 1976․

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
-'''Քվազիմասնիկներ''', [[կոնդենսացված միջավայրեր]]ի թույլ [[գրգռված վիճակներ]]ը նկարագրող [[քվանտային մեխանիկա|քվանտային]] [[տարրական մասնիկներ|մասնիկներ]]: Մեծ թվով մասնիկներից բաղկացած համակարգի գրգռված վիճակը ուժեղ փոխազդեցության հետևանքով տարածվում է միջավայրով որպես [[ալիք]]: Այդ ալիքների, այսպես կոչված՝ տարրական գրգռումների ձևավորմանը փաստորեն մասնակցում են համակարգի բոլոր մասնիկները։ [[Մասնիկ-ալիքային երկվություն|Մասնիկ-ալիքային երկվության]] համաձայն, տարածականորեն անընդհատ այդպիսի վիճակներին համապատասխանության մեջ են դրվում իմպուլսաէներգիական վիճակներ, իսկ տարրական գրգռումներին՝ <math>\vec p = h \vec k</math> իմպուլսով և <math>\varepsilon = \hbar \omega (\vec k)</math> էներգիայով քվազիմասնիկներ ( <math> \vec k</math>-ն [[ալիքային վեկտոր]]ն է, <math>\omega</math>-ն՝ [[հաճախություն]]ը)։
+'''Քվազիմասնիկներ''', [[կոնդենսացված միջավայրեր]]ի թույլ [[գրգռված վիճակներ]]ը նկարագրող [[քվանտային մեխանիկա|քվանտային]] [[տարրական մասնիկներ|մասնիկներ]]։ Մեծ թվով մասնիկներից բաղկացած համակարգի գրգռված վիճակը ուժեղ փոխազդեցության հետևանքով տարածվում է միջավայրով որպես [[ալիք]]։ Այդ ալիքների, այսպես կոչված՝ տարրական գրգռումների ձևավորմանը փաստորեն մասնակցում են համակարգի բոլոր մասնիկները։ [[Մասնիկ-ալիքային երկվություն|Մասնիկ-ալիքային երկվության]] համաձայն, տարածականորեն անընդհատ այդպիսի վիճակներին համապատասխանության մեջ են դրվում իմպուլսաէներգիական վիճակներ, իսկ տարրական գրգռումներին՝ <math>\vec p = h \vec k</math> իմպուլսով և <math>\varepsilon = \hbar \omega (\vec k)</math> էներգիայով քվազիմասնիկներ ( <math> \vec k</math>-ն [[ալիքային վեկտոր]]ն է, <math>\omega</math>-ն՝ [[հաճախություն]]ը)։
-Համակարգի մասնիկների կազմից և փոխազդեցության բնույթից կախված՝ կոնդենսացված միջավայրերում հնարավոր են տարբեր բնույթի գրգռումներ, հետևաբար և քվազիմասնիկներ։ Ատոմների տատանումներն իրենց հավասարակշռության դիրքի շուրջը տարածվում են բյուրեղով որպես ալիքներ. համապատասխան քվազիմասնիկները կոչվում են [[ֆոնոններ]]: [[Գերհոսուն հելիում]]ում խտության տատանումների ալիքներին համապատասխանում են ֆոնոններ և [[ռոտոններ]]: Ատոմների մագնիսական մոմենտների տատանումները մագնիսակարգավորված համակարգերում հանգեցնում են սպինային ալիքների առաջացմանը. համապատասխան քվազիմասնիկները [[մագնոններ]]ն են։ Վերը հիշատակված բոլոր քվազիմասնիկները [[բոզոններ]] են։ Կիսահաղորդիչներում քվազիմասնիկներ են հաղորդականության էլեկտրոնները և [[խոռոչ (կիսահաղորդիչներ)|խոռոչները]] (երկուսն էլ [[ֆերմիոններ]] են)։ Դինամիկական հատկությունների տեսանկյուններից քվազիմասնիկները նման են սովորական մասնիկներին, սակայն ի տարբերություն դրանց, չեն կարող ծնվել վակուումից։ Քվազիմասնիկները իրենց առաջացման և գոյության համար պահանջում են ինչ-որ միջավայր կամ ֆոն, այսինքն՝ լինելով շարժման կրողներ, քվազիմասնիկները միջավայրը կազմող մասնիկներ չեն։
+Համակարգի մասնիկների կազմից և փոխազդեցության բնույթից կախված՝ կոնդենսացված միջավայրերում հնարավոր են տարբեր բնույթի գրգռումներ, հետևաբար և քվազիմասնիկներ։ Ատոմների տատանումներն իրենց հավասարակշռության դիրքի շուրջը տարածվում են բյուրեղով որպես ալիքներ. համապատասխան քվազիմասնիկները կոչվում են [[ֆոնոններ]]։ [[Գերհոսուն հելիում]]ում խտության տատանումների ալիքներին համապատասխանում են ֆոնոններ և [[ռոտոններ]]։ Ատոմների մագնիսական մոմենտների տատանումները մագնիսակարգավորված համակարգերում հանգեցնում են սպինային ալիքների առաջացմանը. համապատասխան քվազիմասնիկները [[մագնոններ]]ն են։ Վերը հիշատակված բոլոր քվազիմասնիկները [[բոզոններ]] են։ Կիսահաղորդիչներում քվազիմասնիկներ են հաղորդականության էլեկտրոնները և [[խոռոչ (կիսահաղորդիչներ)|խոռոչները]] (երկուսն էլ [[ֆերմիոններ]] են)։ Դինամիկական հատկությունների տեսանկյուններից քվազիմասնիկները նման են սովորական մասնիկներին, սակայն ի տարբերություն դրանց, չեն կարող ծնվել վակուումից։ Քվազիմասնիկները իրենց առաջացման և գոյության համար պահանջում են ինչ-որ միջավայր կամ ֆոն, այսինքն՝ լինելով շարժման կրողներ, քվազիմասնիկները միջավայրը կազմող մասնիկներ չեն։
 Հաստատված է, որ կոնդենսացված միջավայրի ֆիզիկայի արդյունքների զգալի մասը կարելի է նկարագրել միմյանց հետ շատ թույլ փոխազդող քվազիմասնիկների լեզվով։ Որպեսզի տարրական գրգռման՝ քվազիմասնիկի գաղափարն ունենա ճշգրիտ իմաստ, նրա կյանքի տևողությունը պետք է լինի շատ մեծ։ Քվազիմասնիկների մարման հնարավոր ճանապարհները երկուսն են.