Լատվիական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն

Լատվիական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն
Latvijas Padomju Sociālistiskā Republika

←  1940 - 1991  →
Քարտեզ
(1940 թվական)
Քարտեզ2
Պատկեր:Latvian SSR 1940.jpg (1940 թ.)
Ընդհանուր տեղեկանք
Մայրաքաղաք	Ռիգա
Մակերես	64,589 կմ2(1989 թվական)
Բնակչություն	2,666,567 (1989 թվական)
Լեզու	ռուսերեն, լատիշերեն
Ազգություն	լատիշներ, ռուսներ, ուկրաինացիներ, բելառուսներ, լեհեր և ուրիշներ
Արժույթ	ԽՍՀՄ ռուբլի
Իշխանություն
Պետական կարգ	ԽՍՀ

Լատվիական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն ԼԽՍՀ (Լատվիա), Խորհրդային Միության վարչատարածքային միավոր։ Գտնվել է ԽՍՀՄ եվրոպական մասի հյուսիսարևմուտքում։ Արևմուտքից ողողվում է Բալթիկ ծովի և Ռիգայի ծոցի ջրերով։ Տարածությունը՝ 63,7 հազար կմ քառակուսի։ Բնակչությունը 2589 հազար (1984)։ Ազգության կազմը (1979-ին, հազար մարդ), լատիշներ՝ 1 344, ռուսներ՝ 821, բելառուսներ՝ 112, ուկրաինացիներ՝ 67, լեհեր 63 և այլք։ Միջին խտությունը՝ 1 կմ քառակուսու վրա 40,3 մարդ (1983)։ Մայրաքաղաքը՝ Ռիգա (875 հազար բնակիչ՝ 1984)։ Խոշոր քաղաքներն են՝ Դաուգավպիլսը (122), Լիեպայան (109)։ Նոր քաղաքներից են Օլայնեն, Ատուչկան։ Վարչականորեն բաժանվում է 26 շրջանի։ Ունի 56 քաղաք, 37 քտա։ Մակերևույթը հարթավայրային է։

Պատմություն

Լատվիական ռազմական զինանշան

1919 թվականի հունվարին կազմվեց Լատվիական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունը։ 1920 թվականի սկզբին իշխանությունը զավթեց ազգային բուրժուազիան։ Ատեղծվեց բուրժուական հանրապետություն։ 1934 թվականին Լատվիայում կատարվեց ֆաշիստական հեղաշրջում։ 1940 թվականի հունիսին լատվիական աշխատավորները տապալեցին ֆաշիստական կառավարությունը և վերականգնեցին սովետական իշխանությունը։ Հուլիսի 21-ին կազմվեց ԼԽՍՀ, որը 1940 թվականի օգոստոսի 5-ին մտավ ԽՍՀՄ կազմի մեջ։ Հայրենական մեծ պատերազմի (1941—1945) ժամանակ ֆաշիստական Գերմանիայի կողմից օկուպացված Լատվիայի տարածքը ազատագրվեց 1944 թվականից մինչև 1945 թվականի մայիսը։ Կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությամբ անցկացվող ինդուստրացման, կոլեկտիվացման և կուլտուրական հեղափոխության շնորհիվ Լատվիայում հիմնականում կառուցվել է սոցիալիստական հասարակարգ։ 1983 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ Լատվիայի կոմկուսը ուներ 162.045 անդամ և 5 422 անդամության թեկնածու։ Լենինյան կոմերիտմիության շարքերում ընդգրկված էր 306.461 մարդ, հանրապետությունում կար 1454093 արհմիության անդամ։ ԼԽՍՀ աշխատավորությունը, ԽՍՀՄ եղբայրական մյուս ժողովուրդների հետ, ետպատերազմյան հնգամյակներում մեծ հաջողությունների է հասել կոմունիստական հասարակարգի կառուցման գործում։ Հանրապետությունը պարգևատրվել է Լենինի (1965), ժողովուրդների բարեկամության (1972) և հոկտեմբերյան հեղափոխության (1980) շքանշաններով։

Արդյունաբերություն

Խորհրդային շինարարության տարիներին ԼԽՍՀ դարձել է ինդուստրիալ-ագրարային հանրապետություն։ ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության մեջ այն առանձնանում է առաջին հերթին մեքենաշինությամբ, թեթև և սննդի արդյունաբերությամբ։ Արդյունաբերության արտադրանքը 1980 թվականին 45 անգամ գերազանցել է 1940 թվականի ծավալը։ Էներգիայի հիմքը կազմում է բերովի վառելանյութը։ Աշխատում են Պլավինյասի, Կեգումի և Ռիգայի խոշոր հէկերը։ Արդյունաբերության գլխավոր ճյուղերն են մեքենաշինությունը և մետաղամշակությունը (սարքերի, տրանսպորտային և էներգատար մեքենաների, անասնապահական և կերարտադրության մեքենաների, կապի միջոցների, էլեկտրատեխնիկայի և ռադիոէլեկտրոնիկայի արտադրություն)։ Արդյունաբերության հիմնական կենտրոններն են Ռիգան և Դաուգավպիլսը։

ՌԱՖ (Ռիգայի ավտոֆաբրիկա)

Քիմիական արդյունաբերությունը արտադրում է մանրաթելեր ու թելեր, ապակեթելեր, խողովակներ, խողովակատարերի դետալներ են (Դաուգավպիլս, Օլայնե)։ Անտառաարդյունաբերության մեջ առանձնանում է կահույքի և լուցկու արտադրությունը։ Թեթև արդյունաբերության մեջ հատկապես զարգացած է տրիկոտաժի արտադրությունը։ Զարգացած է նաև սննդի արդյունաբերությունը։ Համախառն արտադրանքը գյուղատնտեսության մեջ 1940 թվականի համեմատ 1980 թվականին ավելացել է 1,4 անգամ։ Գյուղատնտեսական հողահանդակները 1980 թվականին կազմել էին 2,5 միլիոն հեկտար, այդ թվում՝ 1,7 միլիոն հեկտար վարելահող։ Մեծ նշանակություն ունի մելիորացիան։ Չորացվող հողերի մակերեսը 1980 թվականին հասել է 1844,9 հազար հեկտարի։ ԼԽՍՀ գյուղատնտեսությունն ունի անասնապահական ուղղվածություն։ Գյուղատնտեսական համախառն արտադրանքի 71% ֊ը ստացվում է անասնապահությունից։ Տարածված է մեղվաբուծությունը, լճակային ձկնաբուծությունը և գազանաբուծությունը։ Աճեցնում են ջրաքիս, աղվես և բևեռաղվես։ Փոխադրումներ կատարվում են հիմնականում երկաթուղով և ծովով։ Երկաթուղիների երկարությունը 2380 կմ է (1980), ավտոճանապարհներինը՝ 27100 կմ, այդ թվում կոշտ ծածկով՝ 16900 կմ։ Նավահանգիստներն են Ռիգան, Լիեպայան և Վենտսպիլսը։ Զարգացած են օդային տրանսպորտը և գետային փոխադրումները։ Ազգային եկամուտը 1980 թվականին 1970 թվականի համեմատությամբ ավելացել է 1,6 անգամ։ 1980 թվականի վերջին քաղաքային բնակության ֆոնդի ընդհանուր մակերեսը կազմել է 27,9 միլիոն մ քառակուսի։

Գիտություն

1939 թվականին հանրապետության 9—49 տարիքի բնակչության մեջ գրագիտությունը կազմում էր 92,7% ։ 1979-ին այն կազմեց 99,8% ։ 1980 թվականին մշտական նախադպրոցական հաստատություններում ընդգրկված էր 114 հազար երեխա։ 1982—83 ուս․ տարում 0,9 հազար դպրոցներում սովորում էր 0,4 միլիոն աշակերտ, 81 պրոֆտեխուսումնարաններում՝ 36,9 հազար սովորող, 55 միջնակարգ մասնագիտական ուս․ հաստատություններում՝ 40,6 հազար, 10 բուհերում՝ 46,6 հազար ուսանող։ Խոշորագույն բուհերն են Լատվիական համալսարանը, Ռիգայի պոլիտեխնիկական, Ռիգայի բժշկական ինստիտուտները և Լատվիական գյուղատնտեսական ակադեմիան։ Հանրապետության առաջատար գիտական հաստատությունները մտնում են ԼԽՍՀ ԳԱ-ի մեջ։ 1980 թվականին գիտական հաստատություններում և բուհերում աշխատում էր 12,6 հազար գիտական աշխատող։ Խոշորագույն գրադարանը Վ․ Լացիսի անվան պետական գրադարանն է։ 1982- թվականին աշխատում էին 10 թատրոն, 1,2 հազար կինոսարքավորում, 0,9 հազար ակումբային հաստատություն, 1,4 հազար մասսայական գրադարան, 68 թանգարան։ 1982 թվականին հրատարակվել է 2274 անուն գիրք և բրոշյուր՝ 15,98 միլիոն տպաքանակով, 112 ամսագիր՝ 56,3 միլիոն տարեկան ընդհանուր տպաքանակով, 105 թերթ՝ 321,4 միլիոն տարեկան տպաքանակով։ Գրքերը, ամսագրերը և թերթերը հրատարակվում են լատիշերեն և ռուսերեն։ Լատվիական հեռագրական գործակալությունը հիմնվել է 1940 թվականին, գրքերի պալատը՝ 1940 թվականին։ Առաջին ռադիոհաղորդումները սկսվել են Ռիգայում 1925 թվականին։ 1954 թվականից գործում է Ռիգայի հեռուստատեսային ստուդիան։ Հաղորդումները տրվում են լատիշերեն և ռուսերեն։ 1982 թվականին հանրապետությունում կար 183 հիվանդանոցային հիմնարկ՝ 35,2 հազար մահճակալով։ Աշխատում էր 11,6 հազար բժիշկ և 29,2 հազար միջին բուժանձնակազմ։ Մեծ ճանաչում ունեն Բալդոնե, Յուրմալա և մյուս առողջարանները։

Պատկերասրահ

Տեսարան Լատվիայի մայրաքաղաք Ռիգայից	Տեսարան Դաուգավպիլսից	Ռիգայի նավահանգիստը

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լատվիական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 10, էջ 725)։