«Թերակղզի»–ի խմբագրումների տարբերություն
չ մանր-մունր oգտվելով ԱՎԲ |
|||
| Տող 1. | Տող 1. | ||
[[Պատկեր:Lake Sevan with Sevanavank.jpg|մինի|rigth|350px|[[Սևանի թերակղզի]]]] |
[[Պատկեր:Lake Sevan with Sevanavank.jpg|մինի|rigth|350px|[[Սևանի թերակղզի]]]] |
||
'''Թերակղզի''', ցամաքի տեսակ է, որի մեկ կողմը կապված է մայրցամաքի հետ, իսկ մյուս կողմերը շրջապատված են ջրով։ Ի տարբերություն կղզիների, թերակղզու մակերեսը հասկացությունը պայմանական է: Աշխարհի ամենամեծ թերակղզին [[Արաբական թերակղզի|Արաբականն]] է՝ 3 միլիոն քառ. կմ տարածքով<ref>Аравийский полуостров — статья из Большой советской энциклопедии.</ref>։ Փոքր թերակղզիներին անվանում են հրվանդաններ։ Օրինակ Ասեղի հրվանդան, [[Դեժնյովի հրվանդան|Դեժնյովի]] և այլն։ |
'''Թերակղզի''', ցամաքի տեսակ է, որի մեկ կողմը կապված է մայրցամաքի հետ, իսկ մյուս կողմերը շրջապատված են ջրով։ Ի տարբերություն կղզիների, թերակղզու մակերեսը հասկացությունը պայմանական է: Աշխարհի ամենամեծ թերակղզին [[Արաբական թերակղզի|Արաբականն]] է՝ 3 միլիոն քառ. կմ տարածքով<ref>Аравийский полуостров — статья из Большой советской энциклопедии.</ref>։ Փոքր թերակղզիներին անվանում են հրվանդաններ։ Օրինակ Ասեղի հրվանդան, [[Դեժնյովի հրվանդան|Դեժնյովի]] և այլն։ |
||
== Ծանոթագրություններ == |
== Ծանոթագրություններ == |
||
{{ծանցանկ}} |
|||
== Թերակղզիների ձևերը և հողային սահմանները == |
|||
Թերակղզիների ձևը կարող է տարբեր լինել: Որոշ թերակղզիներ առանձնանում են մնացած հողային զանգվածից նեղացած իստմուսներով (այսինքն ՝ «դրա ավելի մեծ մասերը կապող փոքր հողային շերտեր»): Օրինակ ՝ մայրցամաքի և թերակղզու միջև գտնվող մի իշմուս (Chivyrkuisky isthmus) կամ երկու ջրային մարմիններ բաժանող իստմուս (Malacca- ի իստմուսը բաժանում է Անդաման ծովը և Հարավչինական ծովի Սիամական ծոցը): |
|||
Զգալի տարածքի թերակղզիները ցամաքային զանգվածին կարող են միանալ ոչ թե իստմուսներով, այլ լայն հիմքերով, որոնք երբեմն կարող են նույնիսկ ավելի լայն լինել, քան թերակղզու հիմնական մասը (օրինակ ՝ Բալկանյան, Ապենինյան, Գիդան, Կոլա, Կորեական թերակղզիներ): |
|||
Ի տարբերություն կղզու` թերակղզու տարածքը կախված է նրա ցամաքային սահմանի ճշգրտությունից: Օրինակ ՝ Արաբական թերակղզին ամենամեծն է աշխարհում, ընդհանուր տարածքը մոտ 3 միլիոն կմ 2: |
|||
Ամենօրյա իմաստով թերակղզիների սահմանները երբեմն ընկալվում են որպես գետերի գետաբերանի կետերում համապատասխան ծովային ծոցերը միացնող ուղիղ գծեր, ինչը սխալ է [5]: Թերակղզու ուղիղ գծի սահմանը ամենակարճ ուղիղ գծով գծելը հակասում է աշխարհագրական մեթոդների գիտական տրամաբանությանը և պրակտիկային. Բացի այդ, գետերի գետաբերանների կետերը պայմանական հասկացություն են, և գետերի գետերը, որոնք ձգվում են մի քանի հարյուր կիլոմետր, ունեն բարդ կառուցվածք և, հետեւաբար, հատուկ վերլուծություն են պահանջում `սահմանի սկզբի և վերջի տեղանքներին տեղանքին ճիշտ որոշելու համար [6] |
|||
Թերակղզու ճիշտ ցամաքային սահմանը, որը ֆիզիկա-աշխարհագրական օբյեկտ է, ֆիզիկական-աշխարհագրական գոտիավորման հատուկ դեպք է ՝ հաշվի առնելով աշխարհագրական ծրարի տարբերակման և ֆիզիկա-աշխարհագրական շրջանների ձևավորման գործոնները [7]: Այն դեպքերում, երբ թերակղզու սահմանը խոչընդոտում է խոշոր գետերով ձևավորված ծոցերի գետաբերանային տարածքների բարդ կառուցվածքը, այն իրականացվում է [5]. |
|||
Սահմանի մեկնարկի և ավարտի կետերի կապում հիմնական գետերի բնական ջրանցքների հատվածներին (դրանց ծալման կետերը ծովախորշերի հետ): |
|||
Սահմանների երկու խմբերի ուսումնասիրություն և համեմատություն, որոնցից առաջինը կապված է աշխարհագրական ծրարի բաղադրիչների ներքին կառուցվածքի նույնականացման հետ, երկրորդը `թերակղզուց մայրցամաք դեպի անցումային գոտում գտնվող երկրահամակարգերի գործունեության հետ [5]. |
|||
1. առաջին խումբը ներառում է ֆիզիկական և աշխարհագրական միջավայրի սահմանները (կլիմայական, երկրաբանական), ինչպես նաև լանդշաֆտային բաղադրիչների սահմանները (մորֆոլիտոգեն հիմք, հողեր և մայր ապարներ, բիոտա); |
|||
2. երկրորդ խումբը ներառում է աշխարհահամակարգերի սեփական սահմանները. լանդշաֆտներ և գետային ավազաններ: |
|||
Երկու տեսակի սահմանները բացահայտելու և ամրագրելու համար օգտագործվում են աշխարհատեղեկատվության մոդելավորման մեթոդներ. Թերակղզու վերջնական սահմանի սահմանազատումն իրականացվում է ավազանային մոտեցման հիման վրա վերոհիշյալ երկու խմբերի համեմատության արդյունքում ՝ ծովախորշերը կազմող հիմնական գետերի վերջնական հատվածներին համապատասխան: Արդյունքում, թերակղզին սահմանափակվում է որպես մեկ լանդշաֆտային կառուցվածքով երկրակտիվ, որը կազմակերպվում է նյութի և էներգիայի շարժման հոսքերով, որը բարդ ֆիզիկա-աշխարհագրական շրջան է և բնության կառավարման մեկ տարածաշրջան [5]:{{ծանցանկ}} |
|||
== Արտաքին հղումներ == |
== Արտաքին հղումներ == |
||
* {{ВТ-ЭСБЕ|Полуостров}} |
* {{ВТ-ЭСБЕ|Полуостров}} |
||
08:14, 16 հունվարի 2021-ի տարբերակ
Թերակղզի, ցամաքի տեսակ է, որի մեկ կողմը կապված է մայրցամաքի հետ, իսկ մյուս կողմերը շրջապատված են ջրով։ Ի տարբերություն կղզիների, թերակղզու մակերեսը հասկացությունը պայմանական է: Աշխարհի ամենամեծ թերակղզին Արաբականն է՝ 3 միլիոն քառ. կմ տարածքով[1]։ Փոքր թերակղզիներին անվանում են հրվանդաններ։ Օրինակ Ասեղի հրվանդան, Դեժնյովի և այլն։
Ծանոթագրություններ
Թերակղզիների ձևերը և հողային սահմանները
Թերակղզիների ձևը կարող է տարբեր լինել: Որոշ թերակղզիներ առանձնանում են մնացած հողային զանգվածից նեղացած իստմուսներով (այսինքն ՝ «դրա ավելի մեծ մասերը կապող փոքր հողային շերտեր»): Օրինակ ՝ մայրցամաքի և թերակղզու միջև գտնվող մի իշմուս (Chivyrkuisky isthmus) կամ երկու ջրային մարմիններ բաժանող իստմուս (Malacca- ի իստմուսը բաժանում է Անդաման ծովը և Հարավչինական ծովի Սիամական ծոցը): Զգալի տարածքի թերակղզիները ցամաքային զանգվածին կարող են միանալ ոչ թե իստմուսներով, այլ լայն հիմքերով, որոնք երբեմն կարող են նույնիսկ ավելի լայն լինել, քան թերակղզու հիմնական մասը (օրինակ ՝ Բալկանյան, Ապենինյան, Գիդան, Կոլա, Կորեական թերակղզիներ): Ի տարբերություն կղզու` թերակղզու տարածքը կախված է նրա ցամաքային սահմանի ճշգրտությունից: Օրինակ ՝ Արաբական թերակղզին ամենամեծն է աշխարհում, ընդհանուր տարածքը մոտ 3 միլիոն կմ 2: Ամենօրյա իմաստով թերակղզիների սահմանները երբեմն ընկալվում են որպես գետերի գետաբերանի կետերում համապատասխան ծովային ծոցերը միացնող ուղիղ գծեր, ինչը սխալ է [5]: Թերակղզու ուղիղ գծի սահմանը ամենակարճ ուղիղ գծով գծելը հակասում է աշխարհագրական մեթոդների գիտական տրամաբանությանը և պրակտիկային. Բացի այդ, գետերի գետաբերանների կետերը պայմանական հասկացություն են, և գետերի գետերը, որոնք ձգվում են մի քանի հարյուր կիլոմետր, ունեն բարդ կառուցվածք և, հետեւաբար, հատուկ վերլուծություն են պահանջում `սահմանի սկզբի և վերջի տեղանքներին տեղանքին ճիշտ որոշելու համար [6] Թերակղզու ճիշտ ցամաքային սահմանը, որը ֆիզիկա-աշխարհագրական օբյեկտ է, ֆիզիկական-աշխարհագրական գոտիավորման հատուկ դեպք է ՝ հաշվի առնելով աշխարհագրական ծրարի տարբերակման և ֆիզիկա-աշխարհագրական շրջանների ձևավորման գործոնները [7]: Այն դեպքերում, երբ թերակղզու սահմանը խոչընդոտում է խոշոր գետերով ձևավորված ծոցերի գետաբերանային տարածքների բարդ կառուցվածքը, այն իրականացվում է [5]. Սահմանի մեկնարկի և ավարտի կետերի կապում հիմնական գետերի բնական ջրանցքների հատվածներին (դրանց ծալման կետերը ծովախորշերի հետ): Սահմանների երկու խմբերի ուսումնասիրություն և համեմատություն, որոնցից առաջինը կապված է աշխարհագրական ծրարի բաղադրիչների ներքին կառուցվածքի նույնականացման հետ, երկրորդը `թերակղզուց մայրցամաք դեպի անցումային գոտում գտնվող երկրահամակարգերի գործունեության հետ [5]. 1. առաջին խումբը ներառում է ֆիզիկական և աշխարհագրական միջավայրի սահմանները (կլիմայական, երկրաբանական), ինչպես նաև լանդշաֆտային բաղադրիչների սահմանները (մորֆոլիտոգեն հիմք, հողեր և մայր ապարներ, բիոտա); 2. երկրորդ խումբը ներառում է աշխարհահամակարգերի սեփական սահմանները. լանդշաֆտներ և գետային ավազաններ:
Երկու տեսակի սահմանները բացահայտելու և ամրագրելու համար օգտագործվում են աշխարհատեղեկատվության մոդելավորման մեթոդներ. Թերակղզու վերջնական սահմանի սահմանազատումն իրականացվում է ավազանային մոտեցման հիման վրա վերոհիշյալ երկու խմբերի համեմատության արդյունքում ՝ ծովախորշերը կազմող հիմնական գետերի վերջնական հատվածներին համապատասխան: Արդյունքում, թերակղզին սահմանափակվում է որպես մեկ լանդշաֆտային կառուցվածքով երկրակտիվ, որը կազմակերպվում է նյութի և էներգիայի շարժման հոսքերով, որը բարդ ֆիզիկա-աշխարհագրական շրջան է և բնության կառավարման մեկ տարածաշրջան [5]:
- ↑ Аравийский полуостров — статья из Большой советской энциклопедии.
Արտաքին հղումներ
- «Полуостров». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
|
Սա անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։ Այս նշումը հարկավոր է փոխարինել համապատասխան թեմատիկ նշումով։ |