«Աստիճան (երկրաչափություն)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

21:58, 12 Սեպտեմբերի 2020-ի տարբերակ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աստիճան (այլ կիրառումներ)

Աստիճան, րոպե, վայրկյան, ընդունված չափման միավորներ են հարթ անկյունների չափման համար։ Ինչպես նաև այս միավորները օգտագործվում են քարտեզագրության մեջ Երկրի մակերևույթին կամայական կետի կոորդինատների բնութագրման համար։

Աստիճան

Աստիճան, նշանակվում է՝ °։ Մեկ պտույտը հավասար է 360°։ Ուղիղ անկյունը ունի 90°, իսկ փռված անկյունը՝ 180°։

Շրջանագծի բաժանումը 360° հորինել են աքադացիները (Բաբելոն)։

1° = ${\frac {\pi }{180}}$ ռադիան ≈ 0,017453293 ռադիան
1° = ${\frac {1}{360}}$ պտույտ ≈ 0,002777 պտույտ
1° = ${\frac {400}{360}}$ գրադ ≈ 1,111111 գրադ

Րոպեներ և վայրկյաններ

Ինչպես և ժամը ժամանակի չափման դեպքում, այնպես էլ աստիճանը բաժանում են 60 րոպեների (նշանակվում է ′), իսկ րոպեն՝ 60 վայրկյանի (նշանակվում է՝ ″)։ Այսպիսի բաժանման արմատները տանում են Հին Բաբելոն, որտեղ օգտագործվում էր վաթսունական հաշվարկի համակարգ։

1′ = ${\frac {1^{\circ }}{60}}$ ≈ 2,9088821×10⁻⁴ ռադիան
1″ = ${\frac {1^{\circ }}{3600}}$ ≈ 4,8481368×10⁻⁶ ռադիան

Անկյան վայրկյան

Անկյան վայրկյան (անգլ.՝ arcsecond, arc second, as, second of arc; հոմանիշներ՝ կորի վայրկյան, վայրկյան կորի), փոքր անկյունների արտահամակարգային աստղագիտական չափման միավոր, համարժեք է հարթ անկյան վայրկյանին^[1]։

Օգտագործումը

Անկյան վայրկյանը (նշանակումը՝ ″) օգտագործվում է աստղագիտության մեջ հարթ անկյունների չափման ժամանակ։ Անկյունների ժամային միավորներով չափման ժամանակ (մասնավորապես՝ ուղիղ ծագման չափման համար) օգտագործվում է «վայրկյան» միավորը (նշանակումը ^վ)։ Այս մեծությունների հարաբերությունը որոշվում է հետևյալ բանաձևով՝ 1^վ = 15″^[2]։

Երբեմն անկյունային վայրկյանը (և նրա ածանցյալ միավորները) սխալմամբ անվանում են արկվայրկյան^[3], որը հանդիսանում է պարզ տառադարձում անգլ.՝ arcsecond։

Ածանցյալ միավորներ

SI համակարգի նման, անկյան վայրկյանի հետ միասին օգտագործվում են նրա ածանցյալ միավորները՝ միլիվայրկյան (անգլ.՝ milliarcseconds, mas), միկրովայրկյան (անգլ.՝ microarcseconds, µas) և պիկովայրկյան (անգլ.՝ picoarcseconds, pas)։ Նրանք չեն մտնում ՍԻ համակարգ (ՍԻ-ում ներառված են միլիռադիան և միկրոռադիան), սակայն թույլատրված են օգտագործման^[1]. Սակայն, համաձայն ԳՈՍՏ 8.417-2002, հարթ անկյան միավորների անվանումները և նշանակումները (աստիճան, րոպե, վայրկյան) չի թույլատրվում օգտագործել նախածանցներով^[4], դրա հետ կապված ածանցյալ մեծությունները կամ պետք է օգտագործվեն Միավորների միջազգային համակարգի միավորների հետ (միլիռադիան և այլն), կամ անկյան վայրկյաններին, կամ նշանակվեն ելքային միավորներով (անգլ.՝ mas, µas, pas համապատասխանաբար)։

**Տարբեր անկյան չափման միավորների կապը**
միավոր	մեծություն	նշանակում	կրճատում	ռադիան (մոտավոր)
աստիճան	1/360 շրջանագծի	°	deg	17.4532925 mrad
րոպե	1/60 աստիճան	′	arcmin, amin, ${\hat {'}}$ , MOA	290.8882087 µrad
վայրկյան	1/60 րոպե	″	arcsec	4.8481368 µrad
միլիվայրկյան	1/1000 վայրկյան		mas	4.8481368 nrad
միկրովայրկյան	1 × ×10⁻⁶ վայրկյան		μas	4.8481368 prad

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 «Ոչ-ՍԻ համակարգի միավորներ, որոնք ընդունված են օգտագործման համար Միավորների միջազգային համակարգում». ՍԻ բրոշյուր (8-րդ հր.) (անգլերեն). Bureau International des Poids et Mesures. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Ժողովածու. Որոշ արտահամակարգային միավորներ». ASTROLAB. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Անգլերեն "arcsecond" բառի բառարանային բացատրությունը» (անգլերեն). ProZ.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «ԳՈՍՏ 8.417-2002. Չափումների միասնականության ապահովման պետական համակարգ. Մեծությունների միավորներ. Գործում է՝ 1 սեպտեմբերի 2003:». Ստանդարտների ազգային ինստիտուտ ՓԲ. 2003. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

Տես նաև

[BIPM1-1] 1,0 ^1,1 «Ոչ-ՍԻ համակարգի միավորներ, որոնք ընդունված են օգտագործման համար Միավորների միջազգային համակարգում». ՍԻ բրոշյուր (8-րդ հր.) (անգլերեն). Bureau International des Poids et Mesures. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[2] «Ժողովածու. Որոշ արտահամակարգային միավորներ». ASTROLAB. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[3] «Անգլերեն "arcsecond" բառի բառարանային բացատրությունը» (անգլերեն). ProZ.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[4] «ԳՈՍՏ 8.417-2002. Չափումների միասնականության ապահովման պետական համակարգ. Մեծությունների միավորներ. Գործում է՝ 1 սեպտեմբերի 2003:». Ստանդարտների ազգային ինստիտուտ ՓԲ. 2003. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Տող 19. / Տող 19. @@
 == Անկյան վայրկյան ==
 [[Պատկեր:Arcsecond and football.png|մինի|Մեկ անկյան վայրկյանը մոտավորապես համապատասխանում է այն անկյանը, որի տակ երևում է [[ֆուտբոլային գնդակ]]ը մոտ 45 [[կիլոմետր]] հետավորությունից]]
-'''Անկյան վայրկյան''' ({{lang-en|arcsecond, arc second, as, second of arc}}; հոմանիշներ՝ '''կորի վայրկյան''', '''վայրկյան կորի'''), փոքր անկյունների արտահամակարգային աստղագիտական չափման միավոր, համարժեք է հարթ անկյան վայրկյանին<ref name="BIPM1">
+'''Անկյան վայրկյան''' ({{lang-en|arcsecond, arc second, as, second of arc}}; հոմանիշներ՝ '''կորի վայրկյան''', '''վայրկյան կորի'''), փոքր անկյունների արտահամակարգային աստղագիտական չափման միավոր, համարժեք է հարթ անկյան վայրկյանին<ref name="BIPM1">{{cite web
-{{cite web
  | author =
  | coauthors =
- |date=
+ | date =
  | url = http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/table6.html
  | title = Ոչ-ՍԻ համակարգի միավորներ, որոնք ընդունված են օգտագործման համար Միավորների միջազգային համակարգում
@@ Տող 31. / Տող 30. @@
  | accessdate = 23 դեկտեմբեր 2007
  | lang = en
- | archiveurl = http://www.webcitation.org/619PyMeHy
+ | archiveurl = https://www.webcitation.org/619PyMeHy?url=http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/table6.html
  | archivedate = 2011-08-23
+ | dead-url = no
-}}
-</ref>։
+ }}</ref>։
 === Օգտագործումը ===
-Անկյան վայրկյանը (նշանակումը՝ ″) օգտագործվում է [[աստղագիտություն|աստղագիտության]] մեջ հարթ անկյունների չափման ժամանակ։ Անկյունների ժամային միավորներով չափման ժամանակ (մասնավորապես՝ [[Երկնային կոորդինատային համակարգեր#Ուղիղ ծագում|ուղիղ ծագման]] չափման համար) օգտագործվում է «[[վայրկյան]]» միավորը (նշանակումը <sup>վ</sup>)։ Այս մեծությունների հարաբերությունը որոշվում է հետևյալ բանաձևով՝ 1<sup>վ</sup> = 15″<ref>
+Անկյան վայրկյանը (նշանակումը՝ ″) օգտագործվում է [[աստղագիտություն|աստղագիտության]] մեջ հարթ անկյունների չափման ժամանակ։ Անկյունների ժամային միավորներով չափման ժամանակ (մասնավորապես՝ [[Երկնային կոորդինատային համակարգեր#Ուղիղ ծագում|ուղիղ ծագման]] չափման համար) օգտագործվում է «[[վայրկյան]]» միավորը (նշանակումը <sup>վ</sup>)։ Այս մեծությունների հարաբերությունը որոշվում է հետևյալ բանաձևով՝ 1<sup>վ</sup> = 15″<ref>{{cite web
-{{cite web
  | author =
  | coauthors =
- |date=
+ | date =
  | url = http://astrolab.ru/sprao.html
  | title = Ժողովածու. Որոշ արտահամակարգային միավորներ
@@ Տող 49. / Տող 47. @@
  | accessdate = 23 դեկտեմբեր 2007
  | lang =
- | archiveurl = http://www.webcitation.org/619Pz8ZYB
+ | archiveurl = https://www.webcitation.org/619Pz8ZYB?url=http://astrolab.ru/sprao.html
  | archivedate = 2011-08-23
+ | dead-url = no
-}}</ref>։
+ }}</ref>։
-Երբեմն անկյունային վայրկյանը (և նրա ածանցյալ միավորները) ''սխալմամբ անվանում են արկվայրկյան''<ref>
+Երբեմն անկյունային վայրկյանը (և նրա ածանցյալ միավորները) ''սխալմամբ անվանում են արկվայրկյան''<ref>{{cite web
-{{cite web
  | author =
  | coauthors =
- |date=
+ | date =
  | url = http://proz.com/kudoz/272635
  | title = Անգլերեն "arcsecond" բառի բառարանային բացատրությունը
@@ Տող 64. / Տող 62. @@
  | accessdate = 23 դեկտեմբեր 2007
  | lang = en
- | archiveurl = http://www.webcitation.org/619PzyOjo
+ | archiveurl = https://www.webcitation.org/619PzyOjo?url=http://www.proz.com/kudoz/english_to_russian/tech_engineering/272635-arcsecond.html
  | archivedate = 2011-08-23
+ | dead-url = no
-}}
-</ref>, որը հանդիսանում է պարզ տառադարձում {{lang-en|arcsecond}}։
+ }}</ref>, որը հանդիսանում է պարզ տառադարձում {{lang-en|arcsecond}}։
 === Ածանցյալ միավորներ ===