«Պլանկտոն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

12:05, 30 Հուլիսի 2020-ի տարբերակ

Տերմինոլոգիա

Պլանկտոն անունը բխում է հունական ածականից πλαγκτός (planktos) բառից, որը նշանակում է սխալ, իսկ երկարաձգմամբ ՝ թափառող, և հայտնաբերվել է Վիկտոր Հենսենի կողմից 1887 թվականին: Թեև որոշ ձևեր ունակ են ինքնուրույն շարժման և կարող են մեկ օրվա ընթացքում ուղղահայաց լողալ հարյուրավոր մետրեր (վարքագիծ, որը կոչվում է դիել ուղղահայաց միգրացիա), դրանց հորիզոնական դիրքը հիմնականում որոշվում է շրջակա ջրային շարժման միջոցով, և պլանկտոնը սովորաբար հոսում է օվկիանոսի հոսանքներով: Սա հակադրվում է նեկտոնային օրգանիզմներին, ինչպիսիք են ձկները, կաղամարները և ծովային կաթնասուները, որոնք կարող են լողալ շրջապատող հոսքի դեմ և վերահսկել իրենց դիրքը շրջակա միջավայրում:

Պլանկտոնի քանակը և բաշխումը կախված են մատչելի սննդանյութերից, ջրի վիճակից և մեծ քանակությամբ այլ պլանկտոնից : Պլանկտոնի ուսումնասիրությունը կոչվում է պլանկտոլոգիա, իսկ պլանկտոնիկ անհատը կոչվում է որպես պլանկտեր: Ածական պլանկտոնիկը լայնորեն կիրառվում է և՛ գիտական, և՛ հանրաճանաչ գրականության մեջ, և ընդհանուր առմամբ ընդունված տերմին է: Այնուամենայնիվ, դեղատոմսերի քերականության տեսանկյունից, ավելի քիչ հաճախ օգտագործվող պլանկտը ավելի խիստ ճիշտ ածական է: Անգլերեն բառերն իրենց հունարեն կամ լատինական արմատներից բխելիս սեռի հատուկ ավարտը սովորաբար ընկնում է ՝ ածանցում օգտագործելով միայն բառի արմատը:

Տրոպիկ խմբեր

Ֆիտոպլանկտոն (հունարեն ֆիտոնից կամ բույսից), ավտոտրոֆիկ պրոկարիոտիկ կամ էվիկարոզ ջրիմուռներ են, որոնք ապրում են ջրի մակերևույթի մոտակայքում, որտեղ կա բավարար լույս ՝ ֆոտոսինթեզին աջակցելու համար: Առավել կարևոր խմբերի շարքում են դիատոմները, ցիանոբակտերիաները, դինոֆլագելները և կոկոլիտոֆորները:

Զուպլանկտոն- ը (հունական կենդանաբանական այգուց կամ կենդանիներից) փոքրիկ պրոտոզո կամ մետազոաններ են (օր. ՝ խեցգետիններ և այլ կենդանիներ), որոնք սնվում են այլ պլանկտոններով: Այստեղ ընդգրկված են ավելի մեծ նեկտոնիկ կենդանիների ձվերն ու թրթուրները, ինչպիսիք են ձուկը, խեցգետնյա խոռոչները և անելիքները: Բակտերիոպլանկտոնը ներառում է մանրէներ և արխեներ, որոնք կարևոր դեր են խաղում ջրի սյունից ներքև գտնվող օրգանական նյութը վերամշակելու մեջ (նկատի առեք, որ պրոկարիոտիկ ֆիտոպլանկտոնը նույնպես բակտերիոպլանկտոն է):

Վիրիոպլանկտոն- ը վիրուսներ են: Վիրուսներն ավելի առատ են, քան բակտերիաներն ու արխեները:

Միկոպլանկտոնը ներառում է սնկերի և սնկերի նման օրգանիզմներ, որոնք, ինչպես մանրէոպլանկտոն, նույնպես նշանակալի են ռեմիներալիզացիայի և սննդանյութերի հեծանվավազքում:

Միկսոտրոֆներ: Պլանկտոնն ավանդաբար դասակարգվել է որպես արտադրող, սպառող և վերամշակող խմբեր, բայց որոշ պլանկտոններ ի վիճակի են օգտվել ավելի քան մեկ տրոֆիկ մակարդակից: Այս խառնածին տրոֆիկ ռազմավարության մեջ, որը հայտնի է որպես միքսոտրոֆ, օրգանիզմները գործում են և՛ արտադրող, և՛ սպառող, միևնույն ժամանակ, կամ անցում են կատարում սննդի ռեժիմների միջև `ի պատասխան միջավայրի պայմանների: Սա հնարավոր է դարձնում ֆոտոսինթեզ օգտագործել աճի համար, երբ սննդարար նյութերը և լույսը առատ են, բայց ֆիտոպլանկտոն, զոոպլանկտոն կամ միմյանց ուտելը անցնելիս, երբ աճող պայմանները աղքատ են: Միկսոտրոֆներ- ը բաժանվում է երկու խմբի. բաղադրիչ միկսոտրոֆներ, ՍՄ-ներ, որոնք ի վիճակի են ինքնուրույն կատարել ֆոտոսինթեզ, և ոչ բաղադրիչ միկոտրոֆներ ՝ NCM, որոնք ֆագոցիտոզն օգտագործում են ֆոտոտրոֆիկ որսն ընդգրկելու համար, որոնք կամ կենդանի են պահվում հյուրընկալող բջիջի մեջ, որոնք օգտվում են դրա ֆոտոսինթեզից, կամ էլ մարսում են դրանց որակը բացառությամբ պլաստիդների, որոնք շարունակում են իրականացնել ֆոտոսինթեզ (կլեպտոպլաստիկա):

Միկրոտրոֆիայի ՝ որպես էկոլոգիական ռազմավարության կարևորության ճանաչումը մեծանում է, ինչպես նաև ավելի լայն դերը, որը կարող է այդ դեր ունենալ ծովային կենսոգեոքիմիայի մեջ : Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ միկոտրոֆները ծովային էկոլոգիայի համար շատ ավելի կարևոր են, քան նախկինում ենթադրվում էին, և կազմում են բոլոր մանրադիտակային պլանկտոնի կեսից ավելին: Նրանց ներկայությունը գործում է որպես բուֆեր, որը կանխում է էկոհամակարգերի փլուզումը ժամանակի ընթացքում `քիչ և առանց լույսի:

Կազմություն

Պլանկտոնի կազմության մեջ մտնում են ինչպես բույսերը՝ ֆիտոպլանկտոն (այդ թվում՝ մանրէապլանկտոնը), այնպես էլ կենդանիները՝ զոոպլանկտոն։ Պլանկտոնին հակադրում են բենթոսը և նեկուոնը։

Տեսակներ

Տարբերում են լճային պլանկտոն (լիմնապլանկտոն) և գետային պլանկտոն (պոտամապլանկտոն)։ Բուսական պլանկտոնային օրգանիզմները բնակվում են ջրավազաններում՝ մինչև 50-100 մ խորությունները, իսկ մանրէները և կենդանական պլանկտոնը զբաղեցնում են ջրի ամբողջ զանգվածը՝ մինչև առավելագույն խորությունները։

Օրգանիզմների չափերը տատանվում են մմկ-ից մինչև մի քանի մ սահմաններում։ Ելնելով այդ չափերից տարբերում են (մանրագույններից դեպի խոշորները)՝ նանոպլանկտոն, միկրոպլանկտոն, մեզոպլանկտոն, մակրոպլանկտոն մեգապլանկտոն։

Պլանկոնի առկայությունը երկրի կեղևի շերտերում հնարավորություն է տալիս որոշել ապարների հարաբերական երկրաբանական հասակը։ Պլանկտոնն ուղղակիորեն կամ սննդառության միջանկյալ փուլով սնունդ է ծառայում ջրավազաններում ապրող մյուս կենդանիների համար։ Պլանկտոնի որոշ օրգանիզմներ նաև արդյունահանվում են։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 9, էջ 321)։

Սա անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։
Այս նշումը հարկավոր է փոխարինել համապատասխան թեմատիկ նշումով։

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
+== Տերմինոլոգիա ==
-[[Պատկեր:Amphipodredkils.jpg|thumb|right|200px]]
+Պլանկտոն անունը բխում է հունական ածականից πλαγκτός (planktos) բառից, որը նշանակում է սխալ, իսկ երկարաձգմամբ ՝ թափառող,  և հայտնաբերվել է Վիկտոր Հենսենի կողմից 1887 թվականին:  Թեև որոշ ձևեր ունակ են ինքնուրույն շարժման և կարող են մեկ օրվա ընթացքում ուղղահայաց լողալ հարյուրավոր մետրեր (վարքագիծ, որը կոչվում է դիել ուղղահայաց միգրացիա), դրանց հորիզոնական դիրքը հիմնականում որոշվում է շրջակա ջրային շարժման միջոցով, և պլանկտոնը սովորաբար հոսում է օվկիանոսի հոսանքներով: Սա հակադրվում է նեկտոնային օրգանիզմներին, ինչպիսիք են ձկները, կաղամարները և ծովային կաթնասուները, որոնք կարող են լողալ շրջապատող հոսքի դեմ և վերահսկել իրենց դիրքը շրջակա միջավայրում:
-[[Պատկեր:hyperia.jpg|thumb|right|200px|''Hyperia macrocephala'']]
-'''Պլանկտոնը''' [[մայրցամաք]]ային և [[ծով]]ային ջրավազաններում ապրոդ [[օրգանիզմ]]ների ամբողջություն է, որն ընդունակ չէ ակտիվ շարժման և տեղափոխվում է [[ալիք]]ներով ու [[հոսանք]]ներով։
+ Պլանկտոնի քանակը և բաշխումը կախված են մատչելի սննդանյութերից, ջրի վիճակից և մեծ քանակությամբ այլ պլանկտոնից : Պլանկտոնի ուսումնասիրությունը կոչվում է պլանկտոլոգիա, իսկ պլանկտոնիկ անհատը կոչվում է որպես պլանկտեր:  Ածական պլանկտոնիկը լայնորեն կիրառվում է և՛ գիտական, և՛ հանրաճանաչ գրականության մեջ, և ընդհանուր առմամբ ընդունված տերմին է: Այնուամենայնիվ, դեղատոմսերի քերականության տեսանկյունից, ավելի քիչ հաճախ օգտագործվող պլանկտը ավելի խիստ ճիշտ ածական է: Անգլերեն բառերն իրենց հունարեն կամ լատինական արմատներից բխելիս սեռի հատուկ ավարտը  սովորաբար ընկնում է ՝ ածանցում օգտագործելով միայն բառի արմատը:
+== Տրոպիկ խմբեր ==
+Ֆիտոպլանկտոն (հունարեն ֆիտոնից կամ բույսից), ավտոտրոֆիկ պրոկարիոտիկ կամ էվիկարոզ ջրիմուռներ են, որոնք ապրում են ջրի մակերևույթի մոտակայքում, որտեղ կա բավարար լույս ՝ ֆոտոսինթեզին աջակցելու համար: Առավել կարևոր խմբերի շարքում են դիատոմները, ցիանոբակտերիաները, դինոֆլագելները և կոկոլիտոֆորները:
+Զուպլանկտոն- ը (հունական կենդանաբանական այգուց կամ կենդանիներից) փոքրիկ պրոտոզո կամ մետազոաններ են (օր. ՝ խեցգետիններ և այլ կենդանիներ), որոնք սնվում են այլ պլանկտոններով: Այստեղ ընդգրկված են ավելի մեծ նեկտոնիկ կենդանիների ձվերն ու թրթուրները, ինչպիսիք են ձուկը, խեցգետնյա խոռոչները և անելիքները: Բակտերիոպլանկտոնը ներառում է մանրէներ և արխեներ, որոնք կարևոր դեր են խաղում ջրի սյունից ներքև գտնվող օրգանական նյութը վերամշակելու մեջ (նկատի առեք, որ պրոկարիոտիկ ֆիտոպլանկտոնը նույնպես բակտերիոպլանկտոն է):
+Վիրիոպլանկտոն- ը վիրուսներ են: Վիրուսներն ավելի առատ են, քան բակտերիաներն ու արխեները:
+Միկոպլանկտոնը ներառում է սնկերի և սնկերի նման օրգանիզմներ, որոնք, ինչպես մանրէոպլանկտոն, նույնպես նշանակալի են ռեմիներալիզացիայի և սննդանյութերի հեծանվավազքում:
+Միկսոտրոֆներ: Պլանկտոնն ավանդաբար դասակարգվել է որպես արտադրող, սպառող և վերամշակող խմբեր, բայց որոշ պլանկտոններ ի վիճակի են օգտվել ավելի քան մեկ տրոֆիկ մակարդակից: Այս խառնածին տրոֆիկ ռազմավարության մեջ, որը հայտնի է որպես միքսոտրոֆ, օրգանիզմները գործում են և՛ արտադրող, և՛ սպառող, միևնույն ժամանակ, կամ անցում են կատարում սննդի ռեժիմների միջև `ի պատասխան միջավայրի պայմանների: Սա հնարավոր է դարձնում ֆոտոսինթեզ օգտագործել աճի համար, երբ սննդարար նյութերը և լույսը առատ են, բայց ֆիտոպլանկտոն, զոոպլանկտոն կամ միմյանց ուտելը անցնելիս, երբ աճող պայմանները աղքատ են: Միկսոտրոֆներ- ը բաժանվում է երկու խմբի. բաղադրիչ միկսոտրոֆներ, ՍՄ-ներ, որոնք ի վիճակի են ինքնուրույն կատարել ֆոտոսինթեզ, և ոչ բաղադրիչ միկոտրոֆներ ՝ NCM, որոնք ֆագոցիտոզն օգտագործում են ֆոտոտրոֆիկ որսն ընդգրկելու համար, որոնք կամ կենդանի են պահվում հյուրընկալող բջիջի մեջ, որոնք օգտվում են դրա ֆոտոսինթեզից, կամ էլ մարսում են դրանց որակը բացառությամբ պլաստիդների, որոնք շարունակում են իրականացնել ֆոտոսինթեզ (կլեպտոպլաստիկա):
+Միկրոտրոֆիայի ՝ որպես էկոլոգիական ռազմավարության կարևորության ճանաչումը մեծանում է,  ինչպես նաև ավելի լայն դերը, որը կարող է այդ դեր ունենալ ծովային կենսոգեոքիմիայի մեջ : Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ միկոտրոֆները ծովային էկոլոգիայի համար շատ ավելի կարևոր են, քան նախկինում ենթադրվում էին, և կազմում են բոլոր մանրադիտակային պլանկտոնի կեսից ավելին:  Նրանց ներկայությունը գործում է որպես բուֆեր, որը կանխում է էկոհամակարգերի փլուզումը ժամանակի ընթացքում `քիչ և առանց լույսի: [[Պատկեր:Amphipodredkils.jpg|thumb|right|200px]]
+[[Պատկեր:hyperia.jpg|thumb|right|200px|''Hyperia macrocephala'']]
 == Կազմություն ==
 Պլանկտոնի կազմության մեջ մտնում են ինչպես [[բույսեր]]ը՝ ֆիտոպլանկտոն (այդ թվում՝ մանրէապլանկտոնը), այնպես էլ [[կենդանիներ]]ը՝ զոոպլանկտոն։ Պլանկտոնին հակադրում են բենթոսը և նեկուոնը։