«Սառցադաշտ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
Adiciono link
չ →‎Գրականություն: մանր-մունր oգտվելով ԱՎԲ
Տող 23. Տող 23.
* ''[[Мачерет, Юрий Яковлевич|Мачерет Ю. Я.]]'' Радиозондирование ледников. — М.: Научный мир, 2006. — 392 с — ISBN 5-89176-357-5
* ''[[Мачерет, Юрий Яковлевич|Мачерет Ю. Я.]]'' Радиозондирование ледников. — М.: Научный мир, 2006. — 392 с — ISBN 5-89176-357-5
* ''Hambrey M., Alean J.'' Glaciers. — Cambridge, Cambridge University Press, 1992. — 208 pp. — ISBN 0-521-41915-8
* ''Hambrey M., Alean J.'' Glaciers. — Cambridge, Cambridge University Press, 1992. — 208 pp. — ISBN 0-521-41915-8
* [http://wiki.tlib.ru/index.php?title=Каталог_ледников_СССР&oldid=16745|''Ресурсы поверхностных вод СССР. Каталог ледников СССР''].
* [http://wiki.tlib.ru/index.php?title=Каталог_ледников_СССР&oldid=16745 ''Ресурсы поверхностных вод СССР. Каталог ледников СССР''].


[[Կատեգորիա:Սառցադաշտեր]]
[[Կատեգորիա:Սառցադաշտեր]]

21:35, 6 Հուլիսի 2020-ի տարբերակ

Պերիտո Մորենո (Արգենտինա)

Այսօր շատ լեռնաշղթաների բարձրադիր հովիտներում սառցադաշտեր կան, թեև դրանցից շատերը ավելի արագ են հալվում, քան համալրվում են ձյունով։ Սա նշանակում է, որ սառցադաշտի հովտային (ստորին) եզրը շարունակ նահանջում է դեպի լեռների ավելի բարձր մասերր։ Այսօրվա լեռնային սառցադաշտերը ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ Պլեյստոցենի սառցադաշտային ժամանակաշրջանում հովիտները պատած հսկա սառցադաշտերի փոքր մնացորդներ։ Տասր հազար տարի առաջ սառցադաշտերը սկսել են հալվել ավելի արագ, քան վերականգնվել են նոր ձյունով։ Նոր սառցադաշտերի ստեղծման համար կպահանջվեր նույնքան ժամանակ։ Վերջին 2 միլիոն տարում սառցադաշտեր են առաջացել, երբ ցուրտ, խոնավ սառցադաշտային ժամանակաշրջաններին հաջորդել են ավելի տաք, միջսառցադաշտային ժամանակաշրջաններ: Ենթադրվում է, որ Երկիրն այժմ գտնվում է սառցադաշտերի հալման՝ միջսառցադաշտային ժամանակաշրջանում։ Հովիտներում գոյացած սառցադաշտերից հոսող ջուրը լայնացնում և խորացնում է հովիտների հունը, առաջացնելով Ս-աձև իջվածք։ Հալվող սառցադաշտերը շրջափակվում են նստվածքների մեծ բլուրներով, որոնք սառույցի հալվելուց հետո էլ պահպանվում են։ Նստվածքի կտորները, պոկվելով շրջակա ապարներից, սառցադաշտերով տեղափոխվում են սարերն ի վար։ Այս ձևով սառցադաշտերը լեռնագագաթներից հսկայական ժայռաբեկորներ են ցած բերում։

Սառցադաշտային հսկաներ

Երբ սառցադաշտի եզրալեզվակը հալվում է, սառույցից ազատված գլաքարային մանրախճի բլուրներից փոքրիկ վտակ է հոսում։ Մանրախճի կույտերը կոչվում են սառցադաշտի վերջնամորեններ։ Եվրոպայի շատ խոշոր գետեր, ինչպիսին Հռենոսն է, սկիզբ են առնում Ալպերում հալվող սառցադաշտերից։

Գրենլանդիայի և Անտարկտիդայի ներքին շրջանները պատված են հազարավոր մետր հաստություն ունեցող սառցաշերտով։ Ցամաքի եզրերի մոտ սառույցը բարակում է։ Գրենլանդիայի հյուսիսարևմտյան ափի հովտային սառցադաշտերը ճանապարհը հարթել են կղզին շրջապատող լեռների միջով։ Ապարների կտորներր տեղափոխվում են ինչպես սառցադաշտի եզրերի երկայնքով (լատերալ մորեններ), այնպես էլ բուն սառույցով։

Ալյասկան, Կանադան, ԱՄՆ-ի հյուսիսի մեծ մասը, Սկանդիավաիան, ինչպես նաև Անտարկտիկան և Գրենլանդիան Պլեյստոցենի սառցադաշտային ժամանակաշրջանի ամենացուրտ փուլերում պատված են եղել սառույցով։ Այսօր այդ շրջաններից մի քանիսը ձմռանը ձյունով են ծածկվում, մինչդեռ մշտական ձնածածկույթը միայն լեռնային շրջաններում է։ Ինչպես երևում է արբանյակից, Ալյասկայում, երբ ձմռանը ծովը սառցակալում է, և նստում է առաջին ձյունը, ափի շուրջը գոյանում են համատարած տեղաշարժվող բևեռասառույցներ։ Սիբիրում, Ալյասկայում և Հյուսիսային Կանադայում հսկա տարածքներ կան, որտեղ հողը մշտապես սառցակալած է, այսպես կոչված, հավերժական սառածություն է, թեև այդ տարածքները գնալով փոքրանում են։ Վրաստանում տարածված են լեռնային սառցադաշտեր և դրանք հանդիպում են միայն Կավկասիոնիի վրա։ Դրա հետ միասին արևմտյան մասում հավերժական ձյան ստորին գիծը 2800-2900 մ վրա է։ Ծայրամասային արևելքում այն բարձրանում է մինչև 3600 մ։ Վրաստանի շրջանակներում 786 սառցադաշտ է, որոնց ընդհանուր մակերեսը 555,9 կմ2 է։

Ֆիորդների առաջացումը

Սառցադաշտերը դանդաղ են սահում և, ի տարբերություն գետերի, դժվար են հաղթահարում տեղանքի անկյունները։ Շատ սառցադաշտեր տարածվում են գոյություն ունեցող գետահովիտներով, և նրանց շարժումը էրոզիայի է ենթարկում հովտի լանջերն ու ստորոտը։ Սառցադաշտի հալվելուց հետո նախկին V-աձև ոլորապտույտ գետի հովիտը դառնում է ուղղաձիգ U-աձև իջվածք։ Առափնյա լեռնային շրջաններում ծովը լցվում է հովիտները, որոնցից շատերը ցածր են սառցաշերտերի հալման հետևանքով բարձրացած ծովի նոր մակարդակից։ Նորվեգիայի արևմտյան ծովեզերքում կան այս ձևով ստեղծված բազմաթիվ փոքր խորշեր, որոնք նորվեգերեն անվանում են ֆիորդ։ Ֆիորդներ կան նաև հյուսիսային մայրցամաքների, Անտարկտիկայի և Նոր Զելանդիդայի ափերին։

Գրականություն

  • Гляциологический словарь / Под ред. В. М. Котлякова. — Л.: Гидрометеоиздат, 1984. — 527 с.
  • Гросвальд М. Г. Покровные ледники континентальных шельфов. — М.: Наука, 1983. — 216 с.
  • Иностранцев А. А. (1890–1907). «Глетчер». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  • Котляков В. М. Мир снега и льда. — М.: Наука, 1994. — 286 с. — ISBN 5-02-003778-8
  • Мачерет Ю. Я. Радиозондирование ледников. — М.: Научный мир, 2006. — 392 с — ISBN 5-89176-357-5
  • Hambrey M., Alean J. Glaciers. — Cambridge, Cambridge University Press, 1992. — 208 pp. — ISBN 0-521-41915-8
  • Ресурсы поверхностных вод СССР. Каталог ледников СССР.