«Կապի գաղութ»–ի խմբագրումների տարբերություն
չNo edit summary |
չNo edit summary |
||
Տող 3. | Տող 3. | ||
| Քարտեզ = [[Պատկեր:The Cape Colony - 1878.jpg|250px]] |
| Քարտեզ = [[Պատկեր:The Cape Colony - 1878.jpg|250px]] |
||
}} |
}} |
||
'''Կապի գաղութ''' ({{lang-nl|Kaapkolonie}} հոլանդերենից՝ «Kaap de Goede Hoop»` [[Բարեհուսո հրվանդան]], նաև {{lang-en|Cape Colony}}), առաջին հոլանդական վերաբնակեցված գաղութը [[Հարավային Աֆրիկա]]յում [[Քեյփթաուն|Կապստադ]] կենտրոնով, այնուհետև` անգլիական տիրապետություն (քաղաքը վերանվանվել է [[Քեյփթաուն]]): Հիմնադրվել է հոլանդացի ծովագնաց [[Յան վան Ռիբեկ]]ի կողմից 1652 թվականին [[Բարեհուսո հրվանդան]]ի մոտակայքում գտնվող հարմարավետ ծովածոցում, [[Հոլանդական արևելահնդկական ընկերություն|Հոլանդական Օստ Ինդիա ընկերության]] ղեկավարությամբ: |
'''Կապի գաղութ''' ({{lang-nl|Kaapkolonie}} հոլանդերենից՝ «Kaap de Goede Hoop»` [[Բարեհուսո հրվանդան]], նաև {{lang-en|Cape Colony}}), առաջին հոլանդական վերաբնակեցված գաղութը [[Հարավային Աֆրիկա]]յում [[Քեյփթաուն|Կապստադ]] կենտրոնով, այնուհետև` անգլիական տիրապետություն (քաղաքը վերանվանվել է [[Քեյփթաուն]]): Հիմնադրվել է հոլանդացի ծովագնաց [[Յան վան Ռիբեկ]]ի կողմից 1652 թվականին [[Բարեհուսո հրվանդան]]ի մոտակայքում գտնվող հարմարավետ ծովածոցում, [[Հոլանդական արևելահնդկական ընկերություն|Հոլանդական Օստ Ինդիա ընկերության]] ղեկավարությամբ: Կապի գաղութը դարձել է [[Հոլանդական կայսրություն|հոլանդական գաղութների]] լավագույն նախագծերից մեկը և լավագույն եվրոպական վերաբնակեցման ծրագիրը [[Աֆրիկա|աֆրիկյան մայրցամաքում]]: [[Հոլանդացիներ]]ը, ինչպես նաև նրանց միացած [[գերմանացիներ]]ը և [[ֆրանսիացի]] հուգենոտներն Աֆրիկայում կազմավորեցին նոր սպիտակ ժողովուրդ, աֆրիկաներներ (նաև [[բուրեր]]) շուրջ 3 միլիոն թվաքանակով: [[Հոլանդերեն]] լեզվի հիմքի վրա այստեղ ձևավորվեց նոր լեզու [[աֆրիկաանս]]ը: 1806 թվականին գաղութը գրավեց [[Մեծ Բրիտանիա]]ն: Այդ ժամանակից ի վեր Կապի գաղութում աստիճանաբար սկսեց աճել Բրիտանական կղզիների բնակչության թվաքանակը: |
||
== Բրիտանական հսկողություն == |
== Բրիտանական հսկողություն == |
||
[[Պատկեր:Cape Colony00.jpg|thumb| |
[[Պատկեր:Cape Colony00.jpg|thumb|Կապի գաղութի քարտեզ, [[1809]] թվական]] |
||
1795-1803 թվականներին |
1795-1803 թվականներին Կապի գաղութը գրավվեց Մեծ Բրիտանիայի կողմից` ձգտելով կանխել [[Ֆրանսիա]]յի ամրապնդումը հոլանդական ռեսուրսների հաշվին, քանի որ Ֆանսիան գրավել էր [[Նիդերլանդներ]]ը: 1803-1806 թվականներին հոլանդական իշխանությունները վերականգնեցին իրենց վերահսկողությունը Քեյփի նկատմամբ, քանի որ այն կարևոր օղակ էր հոլանդական ծովային առևտրի և [[Հոլանդական արևելահնդկական ընկերություն|Օստ Ինդիայի]] (այժմ` [[Ինդոնեզիա]]) գաղութացման ընթացքում: Գիտակցելով տարածաշրջանի բացառիկ ռազմավարական նշանակությունն առաջին օկուպացիայի ընթացքում` բրիտանացիները ձգտում էին նորից ետ ստանալ այն: 1806 թվականին Կապի գաղութը նորից գրավվեց Մեծ Բրիտանիայի կողմից, [[Նապոլեոն Բոնապարտ|Նապոլեոնի]] ֆրանսիական ագրեսիայի սկսվելու պատրվակով: 1814 թվականին [[Վիեննայի վեհաժողով]]ը գաղութը փոխանցեց Մեծ Բրիտանիային «մշտական օգտագործման»: Կապի գաղութի Մեծ Բրիտանիայի տիրապետության տակ վերջնական անցումը ամրապնդվեց 1914 թվականի Լոնդոնյան [[Անգլո-հոլանդական կոնվենցիա (1814)|Անգլո-հոլանդական կոնվենցիայի]] միջոցով: |
||
Դրանից հետո Նիդերլանդներն այդպես էլ չկարողացավ վերականգնել կորուստը և վերածվեց երկրորդ կարգի գաղութային տիրության, կախված լինելով Մեծ Բրիտանիայից և ԱՄՆ-ից: 1835-1845 թվականներին բողոքելով բրիտանական տիրապետության դեմ, շուրջ 15 հազար աֆրիկաներներ լքեցին |
Դրանից հետո Նիդերլանդներն այդպես էլ չկարողացավ վերականգնել կորուստը և վերածվեց երկրորդ կարգի գաղութային տիրության, կախված լինելով Մեծ Բրիտանիայից և ԱՄՆ-ից: 1835-1845 թվականներին բողոքելով բրիտանական տիրապետության դեմ, շուրջ 15 հազար աֆրիկաներներ լքեցին Կապի գաղութի տարածքը , դեպի Հարաֆային Աֆրիկայի հարավ արևելյան ափերը և կենտրոնական շրջաններ միգրացիայի ժամանակ: Այստեղ նրանք ստեղծեցին իրենց պետությունները` [[Օրանժ ակախ պետություն]] և [[Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն (Տրանսվալ)]]<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9C%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%9A%D0%B0%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F Капская колония или Капская земля]</ref>: |
||
== Ինքնավարության ուղին == |
== Ինքնավարության ուղին == |
||
Տող 15. | Տող 15. | ||
== [[Աֆրիկայի գաղութային բաժանում]] == |
== [[Աֆրիկայի գաղութային բաժանում]] == |
||
[[Պատկեր:LocationCape Colonyca1890.svg|thumb| |
[[Պատկեր:LocationCape Colonyca1890.svg|thumb|Կապի գաղութը (մշված է կարմիրով), [[1890]] թվական]] |
||
Գաղութի տարածքը մշտապես ընդլայնվում էր աֆրիկացիների, բուշմենների, հոտենտոտների և բանտու ժողովուրդների հողերի հաշվին: Բուրերի և անգլիացի գաղութարարների նվաճողական պատերազմների արդյունքում |
Գաղութի տարածքը մշտապես ընդլայնվում էր աֆրիկացիների, բուշմենների, հոտենտոտների և բանտու ժողովուրդների հողերի հաշվին: Բուրերի և անգլիացի գաղութարարների նվաճողական պատերազմների արդյունքում Կապի գաղութի արևելյան սահմանները 1894 թվականին հասան Ումտավունա գետին: 1895 թվականին գաղութի կազմի մեջ ընդգրկվեցին 1884-1885 թվականներին բռնակցման եթարկված թսվանայի հարավային մասի հողերը: Պակաս արյունալի չէին եվրոպացիների միջև հակամարտությունները, [[Անգլո-բուրական պատերազմ|1899-1902 թվականների անգլոբուրական պատերազմի]] արդյունքում բուրական հանրապետությունը կորցրեց իր անկախությունը: Աֆրիկաներների դիմադրությունը ճնշելու նպատակով, անգլիացիները պատմության մեջ առաջին անգամ ստեղծեցին համակենտրոնացման ճամբարներ: 1890 թվականին անգլիացիները կտրուկ [[վերջնագիր]] ներկայացրին Պորտուգալիային, որով վերջ դրվեց Աֆրիկայում երկրորդ Բրազիլիա ստեղծելու, [[Անգոլա]]ն և [[Մոզամբիկ]]ը մեկ կայսրության մեջ միավորելու պորտուգալացիների երազանքներին (տես` Վարդագույն քարտեզ): 1910 թվականին ՀԱՄ ([[Հարավաֆրիկյան Միություն]]) դոմինիոնի (1961 թվականից` ՀԱՀ) ստեղծումից հետո Կապի գաղութը մտավ նրա կազմի մեջ: 1994 թվականին Կապի հսկայական գավառը բաժանվեց երեք նոր գավառների, [[Հյուսիսային Քեյփ]] գավառ, [[Արևմտյան Քեյփ]] գավառ և Արևելյան Քեյփ գավառ: |
||
==Ժողովրդագրություն== |
==Ժողովրդագրություն== |
17:49, 6 Հուլիսի 2020-ի տարբերակ
| ||||
Քարտեզ | ||||
Կապի գաղութ (հոլ.՝ Kaapkolonie հոլանդերենից՝ «Kaap de Goede Hoop»` Բարեհուսո հրվանդան, նաև անգլ.՝ Cape Colony), առաջին հոլանդական վերաբնակեցված գաղութը Հարավային Աֆրիկայում Կապստադ կենտրոնով, այնուհետև` անգլիական տիրապետություն (քաղաքը վերանվանվել է Քեյփթաուն): Հիմնադրվել է հոլանդացի ծովագնաց Յան վան Ռիբեկի կողմից 1652 թվականին Բարեհուսո հրվանդանի մոտակայքում գտնվող հարմարավետ ծովածոցում, Հոլանդական Օստ Ինդիա ընկերության ղեկավարությամբ: Կապի գաղութը դարձել է հոլանդական գաղութների լավագույն նախագծերից մեկը և լավագույն եվրոպական վերաբնակեցման ծրագիրը աֆրիկյան մայրցամաքում: Հոլանդացիները, ինչպես նաև նրանց միացած գերմանացիները և ֆրանսիացի հուգենոտներն Աֆրիկայում կազմավորեցին նոր սպիտակ ժողովուրդ, աֆրիկաներներ (նաև բուրեր) շուրջ 3 միլիոն թվաքանակով: Հոլանդերեն լեզվի հիմքի վրա այստեղ ձևավորվեց նոր լեզու աֆրիկաանսը: 1806 թվականին գաղութը գրավեց Մեծ Բրիտանիան: Այդ ժամանակից ի վեր Կապի գաղութում աստիճանաբար սկսեց աճել Բրիտանական կղզիների բնակչության թվաքանակը:
Բրիտանական հսկողություն
1795-1803 թվականներին Կապի գաղութը գրավվեց Մեծ Բրիտանիայի կողմից` ձգտելով կանխել Ֆրանսիայի ամրապնդումը հոլանդական ռեսուրսների հաշվին, քանի որ Ֆանսիան գրավել էր Նիդերլանդները: 1803-1806 թվականներին հոլանդական իշխանությունները վերականգնեցին իրենց վերահսկողությունը Քեյփի նկատմամբ, քանի որ այն կարևոր օղակ էր հոլանդական ծովային առևտրի և Օստ Ինդիայի (այժմ` Ինդոնեզիա) գաղութացման ընթացքում: Գիտակցելով տարածաշրջանի բացառիկ ռազմավարական նշանակությունն առաջին օկուպացիայի ընթացքում` բրիտանացիները ձգտում էին նորից ետ ստանալ այն: 1806 թվականին Կապի գաղութը նորից գրավվեց Մեծ Բրիտանիայի կողմից, Նապոլեոնի ֆրանսիական ագրեսիայի սկսվելու պատրվակով: 1814 թվականին Վիեննայի վեհաժողովը գաղութը փոխանցեց Մեծ Բրիտանիային «մշտական օգտագործման»: Կապի գաղութի Մեծ Բրիտանիայի տիրապետության տակ վերջնական անցումը ամրապնդվեց 1914 թվականի Լոնդոնյան Անգլո-հոլանդական կոնվենցիայի միջոցով:
Դրանից հետո Նիդերլանդներն այդպես էլ չկարողացավ վերականգնել կորուստը և վերածվեց երկրորդ կարգի գաղութային տիրության, կախված լինելով Մեծ Բրիտանիայից և ԱՄՆ-ից: 1835-1845 թվականներին բողոքելով բրիտանական տիրապետության դեմ, շուրջ 15 հազար աֆրիկաներներ լքեցին Կապի գաղութի տարածքը , դեպի Հարաֆային Աֆրիկայի հարավ արևելյան ափերը և կենտրոնական շրջաններ միգրացիայի ժամանակ: Այստեղ նրանք ստեղծեցին իրենց պետությունները` Օրանժ ակախ պետություն և Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն (Տրանսվալ)[1]:
Ինքնավարության ուղին
1872 թվականին նահանգապետի կողմից նշանակված կառավարության փոխարեն, գաղութը ձեռք բերեց սեփական պատասխանատու կառավարություն կազմավորելու իրավունք: Առաջին վարչապետ դարձավ Ջոն Մոլտենոն: Այդ պահից էլ սկսվեց գաղութի քաղաքական ինքնավարության ուղին:
Աֆրիկայի գաղութային բաժանում
Գաղութի տարածքը մշտապես ընդլայնվում էր աֆրիկացիների, բուշմենների, հոտենտոտների և բանտու ժողովուրդների հողերի հաշվին: Բուրերի և անգլիացի գաղութարարների նվաճողական պատերազմների արդյունքում Կապի գաղութի արևելյան սահմանները 1894 թվականին հասան Ումտավունա գետին: 1895 թվականին գաղութի կազմի մեջ ընդգրկվեցին 1884-1885 թվականներին բռնակցման եթարկված թսվանայի հարավային մասի հողերը: Պակաս արյունալի չէին եվրոպացիների միջև հակամարտությունները, 1899-1902 թվականների անգլոբուրական պատերազմի արդյունքում բուրական հանրապետությունը կորցրեց իր անկախությունը: Աֆրիկաներների դիմադրությունը ճնշելու նպատակով, անգլիացիները պատմության մեջ առաջին անգամ ստեղծեցին համակենտրոնացման ճամբարներ: 1890 թվականին անգլիացիները կտրուկ վերջնագիր ներկայացրին Պորտուգալիային, որով վերջ դրվեց Աֆրիկայում երկրորդ Բրազիլիա ստեղծելու, Անգոլան և Մոզամբիկը մեկ կայսրության մեջ միավորելու պորտուգալացիների երազանքներին (տես` Վարդագույն քարտեզ): 1910 թվականին ՀԱՄ (Հարավաֆրիկյան Միություն) դոմինիոնի (1961 թվականից` ՀԱՀ) ստեղծումից հետո Կապի գաղութը մտավ նրա կազմի մեջ: 1994 թվականին Կապի հսկայական գավառը բաժանվեց երեք նոր գավառների, Հյուսիսային Քեյփ գավառ, Արևմտյան Քեյփ գավառ և Արևելյան Քեյփ գավառ:
Ժողովրդագրություն
1904 մարդահամար
Բնակչության թվաքանակը 1904 թվականի մարդահամարի համար: Աղբյուր[2]՝
Բնակչության խումբ | Թվաքանակ | Տոկոս (%) |
Սևամորթներ | 1,424,787 | 59.12 |
Սպիտակ հարավաֆրիկացիներ | 579,741 | 24.05 |
Գունավոր (ոչ սպիտակամորթ) | 395,034 | 16.39 |
Ասիացի հարավաֆրիկացիներ | 10,242 | 0.42 |
Ընդհանուր | 2,409,804 | 100.00 |
Գրականություն
- Beck, Roger B. (2000). The History of South Africa. Westport, CT: Greenwood. ISBN 0-313-30730-X.
- Davenport, T. R. H., and Christopher Saunders (2000). South Africa: A Modern History, 5th ed. New York: St. Martin's Press. ISBN 0-312-23376-0.
- Elbourne, Elizabeth (2002). Blood Ground: Colonialism, Missions, and the Contest for Christianity in the Cape Colony and Britain, 1799–1853. McGill-Queen's University Press. ISBN 0-7735-2229-8.
- Le Cordeur, Basil Alexander (1981). The War of the Axe, 1847: Correspondence between the governor of the Cape Colony, Sir Henry Pottinger, and the commander of the British forces at the Cape, Sire George Berkeley, and others. Brenthurst Press. ISBN 0-909079-14-5.
- Mabin, Alan (1983). Recession and its aftermath: The Cape Colony in the eighteen eighties. University of the Witwatersrand, African Studies Institute.
- Ross, Robert, and David Anderson (1999). Status and Respectability in the Cape Colony, 1750–1870 : A Tragedy of Manners. Cambridge University Press. ISBN 0-521-62122-4.
- Theal, George McCall (1970). History of the Boers in South Africa; Or, the Wanderings and Wars of the Emigrant Farmers from Their Leaving the Cape Colony to the Acknowledgment of Their Independence by Great Britain. Greenwood Press. ISBN 0-8371-1661-9.
- Van Der Merwe, P.J., Roger B. Beck (1995). The Migrant Farmer in the History of the Cape Colony. Ohio University Press. ISBN 0-8214-1090-3.
- Worden, Nigel, Elizabeth van Heyningen, and Vivian Bickford-Smith (1998). Cape Town: The Making of a City. Cape Town: David Philip. ISBN 0-86486-435-3.
Ծանոթագրություններ
- ↑ Капская колония или Капская земля
- ↑ Smuts I: The Sanguine Years 1870–1919, W.K. Hancock, Cambridge University Press, 1962, pg 219