«Գալակտիկական կենտրոն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

04:09, 5 Հուլիսի 2020-ի տարբերակ

Գալակտիկական կենտրոն, համեմատաբար ոչ մեծ տիրույթ մեր Գալակտիկայի կենտրոնում, որի շառավիղը կազմում է մոտավորապես 1000 պարսեկ և նրա հատկությունները կտրուկ տարբերվում են մնացած մասերի հատկություններից։ Պատկերավոր ասած՝ գալակտիկական կենտրոնը տիեզերական լաբորատորիա է, որտեղ դեռևս տեղի են ունենում աստղերի առաջացման պրոցեսներ, որում տեղադրված է այն միջուկը, որը ժամանակին մեր աստղային համակարգի խտացման սկիզբն է դրել։

Տեղակայում

Ծիր Կաթինի գալակտիկական կենտրոնը գտնվում է Արեգակնային համակարգից 8,5 կիլոպարսեկ հեռավորության վրա՝ Աղեղնվոր համաստեղության ուղղությամբ։ Գալակտիկական հարթության մեջ կենտրոնացված է մեծ քանակով միջաստղային փոշի, որի պատճառով աստղերից եկող լույսը թուլանում է 30 աստղային մեծության չափով, այսինքն՝ 10¹² անգամ։ Այդ պատճառով օպտիկական միջակայքում կենտրոնը (անզեն աչքով և օպտիկական տելեսկոպով) տեսանելի չէ։ Գալկտիկական կենտրոնը տեսանելի է ռադիոմիջակայքում, ինֆրակարմիր, ռենտգեն և գամմա ճառագայթների միջակայքերում։ Գալակտիկայի միջուկի առաջին պատկերն ստացել են Կալինյակ Ա․ Ա,Կրասովսկի Վ․Ի և Նիկոնով Վ․Բ 1940-ական թվականներին, սպեկտրի ինֆրակարմիր միջակայքում^[1]^[2]։

Հասարակածային կորդինտներ ( J2000.0 դարաշրջան):

Ուղղակի ծագում․17^h 45^m 40.04^s
Թեքում․ -29° 00′ 28.1″

Այս տեսանյութը հնարավորություն է տալիս ավելի մանրամասն դիտել Ծիր Կաթինի հսկայական կենտրոնական հատվածները, ESO VISTA աստղադիտակով ստացված հազարավոր պատկերները միացնելով և համեմատել այն տեսանելի լույսով ստացված պատկերի հետ։ VISTA- ն ունի տեսախցիկ, որը աշխատում է ինֆրակարմիր ճառագայթման միջոցով, իսկ տեսանելի լույսի դեպքում տեսանելիությունը կանխում է փոշու մեծ մասը, չնայած որ այս լուսանկարում հստակ տեսանելի են փոշու շատ անթափանց շերտերը:

Գալակտիկական կենտրոնի կազմ

Գալակտիկական կենտրոնի ամենամեծ առանձնահատկությունը հանդիսանում է այնտեղ գտնվող պտտման էլիպսոիդի տեսք ունեցող աստղային կուտակումը (աստղային բալջ), որի մեծ կիսաառանցքը ընկած է Գալակտիկայի հարթության մեջ, իսկ փոքրը՝ նրա (Գալակտիկայի) առանցքի վրա։

Բալջ (от անգլ.՝ bulge — «փքում»), պարուրաձև գալակտիկայի ներքին, պայծառ, սֆերիկ բաղադրիչ մաս է։ Նրա չափերը տատանվում են հարյուրավոր պարսեկներից մինչև կիլոպարսեկներ։ Այն բաղկացած է հիմնականում ծեր աստղերից, որոնք շարժվում են ձգված ուղեծրերով։ Կիսաառանցքների հարաբերությունը 0,4 է։ Մոտավորապես կիլոպարսեկ հեռավորության վրա աստղերի ուղեծրային արագությունը մոտ 270 կմ/վ է, իսկ պտտման պարբերությունը մոտ՝ 24 մլն տարի։ Դրանից ելնելով կարելի է ասել, որ կենտրոնական կուտակման զանգվածը մոտ 10 մլրդ արեգակնային զանգված է։ Կենտրոնին մոտեցմանը զուգընթաց կոնցենտրացիան կտրուկ մեծանում է։ Աստղային խտությունը փոփոխվում է R^−1,8 (R -հեռավորությունը կենտրոնից) համեմատականությամբ։ Մոտավորապես կիլոպարսեկ հեռավորության վրա կազմում է մի քանի արեգակնային զանգված մեկ խորանարդ պարսեկում, կենտրոնում՝ 300 հազար արեգակնային զանգված մեկ խորանարդ պարսեկում (համեմատության համար Արեգակի մոտակայքում աստղային խտությունը կազմում է 0,07 արեգակնային զանգված խորանարդ պարսեկում),

կուտակման տեղից դուրս են գալիս գազային թևեր, որոնք ձգվում են մինչև 3-4,5 պարսեկ։ Նրանք պտտվում են գալակտիկական կենտրոնի շուրջը և միաժամանակ 50 կմ/վ արագությամբ հեռանում են նրանից։ Շարժման կինետիկ էներգիան 10⁵⁵ էրգ է։ Կուտակման ներսում հայտնաբերվել է գազային սկավառակ, որի շառավիղը մոտ 700 պարսեկ է, իսկ զանգվածը 100 մլն արեգակնային զանգված։ Սավառակի ներսում գտնվում է ասղագոյացման տիրույթը։

Կենտրոնին մոտ գտնվում է մոլեկուլային ջրածնից կազմված, պտտվող և ընդարձակվող օղակ, որի զանգվածը 100000 արեգակնային զանգված է, իսկ շառավիղը՝ մոտ 150 պարսեկ։ Օղակի պտտման արագությունը 50 կմ/վ է, իսկ ընդարձակման արագությունը՝ 140 կմ/վ։ Պտտման հարթությունը թեքված է Գալակտիկայի հարթության նկատմամաբ 10 աստիճանով։ Ամենայն հավանականությամբ, այդ ընդարձակումը, 12 մլրդ տարի առաջ կենտրոնում տեղի ունեցած պայթյունի հետևանք է։

Օղակում գազը տեղակայված է անհավասարաչափ և ահռելի գազափոշային ամպ է առաջացնում։ Ամենամեծ ամպ է համարվում Աղեղնավոր B2 համակարգը, որը գտնվում է կենտրոնից 120 պարսեկ հեռավորության վրա։ Տրամագիծը՝ 30 պարսեկ, զանգվածը՝ մոտ 30 մլն արեգակնային զանգված։ Այս ամպերում հայտնաբերվել են բոլոր մոլեկուլային միացությունները, որոնցից հանդիպում են տիեզերքում։ Կենտրոնին ավելի մոտ գտնվում է մոտ 15 պարսեկ շառավղով կենտրոնական փոշու ամպը։ Այդ ամպի մեջ պարբերաբար նկատվում են ճառագայթման բռնկումներ, ինչը հուշում է նրանում տեղի ունեցող ակտիվ երևույթների մասին։

Գործնականորեն կենտրոնում գտնվում է ոչ ջերմային ճառագայթման աղբյուր Աղեղնավոր A*, որի շառավիղը կազմում է 0,0001 պարսեկ(մոտ 20,6 ա․մ), իսկ պայծառության ջերմստիճանը՝ 10 մլն աստիճան։ Այդ աղբյուրի ռադիոճառագայթումը սինխրոտրոնային բնույթ ունի։ Ժամանակ առ ժամանակ նկատվում է ժառագայթման հոսքի փոփոխություն։ Գալակտիկայի այլ տիրույթներում նման ճառագայթում չի հայտնաբերվել, բայց նման բան հայտնաբերվում այլ գալակատիկաների կենտրոններում։ Ամենայն հավանականությամբ հենց կենտրոնում գտնվող միջուկում գտնվում է գերզանգվածեղ սև խոռոչ (4,31 ± 0,36)×10⁶ արեգակնային զանգվածին հավասար զանգվածով, ինչի մասին հուշում են մոտակա աստղերի ուսումնասիրությունները^[3]^[4]։

2016 թվականին ճապոնացի գիտնականները հայտնեցին երկրորդ մեծ սև խոռոչի մասին, որը գտնվում է կենտրոնից 200 լուսատարի հեռավորության վրա։ Նրա զանգվածը 100 հազար արեգակնային զանգվածի է հավասար, բայց դեռևս նրա սև խոռոչ լինելը հաստատված չէ^[5]։

Ծիր Կաթին գալակտիկայի տիպի շտրիխավորված գալակտիկայի անիմացիա,որը ցույց է տալիս ուռուցիկությունը։

Ծանոթագրություն

↑ Цесевич В. П. § 80. Млечный Путь и строение Галактики // Что и как наблюдать на небе. — 4-е изд. — М.: Наука, 1973. — 384 с.
↑ А. А. Калиняк, В. И. Красовский, В. Б. Никонов Наблюдение области галактического центра в инфракрасных лучах // Доклады Академии наук СССР. — 1949. — В. 1. — Т. 66.
↑ UCLA Galactic Center Group
↑ Gillessen, S.; Eisenhauer, F.; Trippe, S.; Alexander, T.; Genzel, R.; Martins, F.; Ott, T. Monitoring Stellar Orbits Around the Massive Black Hole in the Galactic Center // The Astrophysical Journal. — 2009. — Vol. 692. — С. 1075—1109.
↑ Astronomers spot another giant black hole in our backyard | Science | AAAS
↑ «ALMA Reveals Intense Magnetic Field Close to Supermassive Black Hole». ESO Press Release. European Southern Observatory. Վերցված է ապրիլի 21, 2015-ին.

Գրականություն

Физическая энциклопедия / под ред. А. М. Прохорова, ст. «Галактический центр»
Агекян Т. А. Звезды, галактики, метагалактика.
Каплан С. А., Пикельнер С. Б. Физика межзвездной среды. — М. — 1979
Кардашев Н. С. Феноменологическая модель ядра Галактики // в кн. Итоги науки и техники. Серия Астрономия, т. 24. — М. — 1983.
Melia Fulvio. The Black Hole in the Center of Our Galaxy, Princeton U Press, 2003 (անգլ.՝ )
Eckart A., Schödel R., Straubmeier C. The Black Hole at the Center of the Milky Way. — London: Imperial College Press. — 2005 (անգլ.՝ )
Melia Fulvio. The Galactic Supermassive Black Hole. — Princeton U Press, 2007 (անգլ.՝ )

Արտաքին հղումներ

Рентгеновская обсерватория Чандра(անգլ.)
Группа по исследованию Галактического центра из Калифорнийского университета в Лос-Анджелесе(անգլ.)
Группа по исследованию Галактического центра из Института космической физики имени Макса Планка(անգլ.)
статья The Black Hole at the Center of the Milky Way(անգլ.)
статья The dark heart of the Milky Way(անգլ.)
статья Dramatic Increase in Supernova Explosions Looms(անգլ.)
A simulation of the stars orbiting the Milky Way’s central massive black hole(անգլ.)

Վեբ-ամսագիր Օրվա աստղագիտական պատկերը

Տեսանյութ

Сверхмассивная Чёрная дыра (անգլ.՝ Supermassive Black Hole).
Движение звёзд вокруг Галактического центра Млечного Пути (անգլ.՝ Star motion near Milky Way's galactic center).
Галактический центр: Скрытая Вселенная (անգլ.՝ The Galactic Center: Hidden Universe).
Галактический центр и Стрелец A* — (слайд-шоу из изображений, полученных в обсерватории Чандра) (անգլ.՝ Galactic Center & Sagittarius A*, Sequence of Chandra Images).
Есть ли во Млечном Пути Чёрные дыры? (գերմ.՝ Gibt es Schwarze Löcher in der Milchstraße?) — запись телепередачи «alpha-Centauri».

[Cesevich-1] Цесевич В. П. § 80. Млечный Путь и строение Галактики // Что и как наблюдать на небе. — 4-е изд. — М.: Наука, 1973. — 384 с.

[2] А. А. Калиняк, В. И. Красовский, В. Б. Никонов Наблюдение области галактического центра в инфракрасных лучах // Доклады Академии наук СССР. — 1949. — В. 1. — Т. 66.

[3] UCLA Galactic Center Group

[2009_Gillessen-4] Gillessen, S.; Eisenhauer, F.; Trippe, S.; Alexander, T.; Genzel, R.; Martins, F.; Ott, T. Monitoring Stellar Orbits Around the Massive Black Hole in the Galactic Center // The Astrophysical Journal. — 2009. — Vol. 692. — С. 1075—1109.

[5] Astronomers spot another giant black hole in our backyard | Science | AAAS

[6] «ALMA Reveals Intense Magnetic Field Close to Supermassive Black Hole». ESO Press Release. European Southern Observatory. Վերցված է ապրիլի 21, 2015-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Տող 3. / Տող 3. @@
 == Տեղակայում ==
-[[Պատկեր:Center_of_the_Milky_Way_Galaxy_IV_–_Composite.jpg|ձախից|մինի|Պատկերի կենտրոնից դեպի աջ, տարածքի լուսավոր մասում, գտնվում է գերզանգվածեղ  սև խոռոչը։]]
+[[Պատկեր:Center of the Milky Way Galaxy IV – Composite.jpg|ձախից|մինի|Պատկերի կենտրոնից դեպի աջ, տարածքի լուսավոր մասում, գտնվում է գերզանգվածեղ  սև խոռոչը։]]
-[[Ծիր Կաթին|Ծիր Կաթինի]] գալակտիկական կենտրոնը գտնվում է [[Արեգակնային համակարգ|Արեգակնային համակարգից]] 8,5 կիլոպարսեկ հեռավորության վրա՝ Աղեղնվոր համաստեղության ուղղությամբ։ Գալակտիկական հարթության մեջ կենտրոնացված է մեծ քանակով միջաստղային փոշի, որի պատճառով աստղերից եկող լույսը թուլանում է 30 աստղային մեծության չափով, այսինքն՝ 10<sup>12</sup> անգամ։ Այդ պատճառով օպտիկական միջակայքում կենտրոնը (անզեն աչքով և օպտիկական տելեսկոպով) տեսանելի չէ։ Գալկտիկական կենտրոնը տեսանելի է [[Ռադիոալիքներ|ռադիոմիջակայքում]], ինֆրակարմիր, [[Ռենտգենյան ճառագայթներ|ռենտգեն]] և [[Գամմա ճառագայթներ|գամմա ճառագայթների]] միջակայքերում։ Գալակտիկայի միջուկի առաջին պատկերն ստացել են Կալինյակ Ա․ Ա,Կրասովսկի Վ․Ի և Նիկոնով Վ․Բ 1940-ական թվականներին, սպեկտրի [[Ինֆրակարմիր ճառագայթներ|ինֆրակարմիր միջակայքում]]<ref name="Cesevich">{{книга|автор=[[Цесевич, Владимир Платонович|Цесевич В. П.]]|часть=§ 80. Млечный Путь и строение Галактики|заглавие=Что и как наблюдать на небе|место={{М}}|издательство=[[Наука (издательство)|Наука]]|год=1973|издание=4-е изд|страниц=384|ссылка=http://12apr.su/books/item/f00/s00/z0000012/st081.shtml}}</ref><ref>{{статья|автор=А. А. Калиняк, В. И. Красовский, В. Б. Никонов|заглавие=Наблюдение области галактического центра в инфракрасных лучах|издание=[[Доклады Академии наук|Доклады Академии наук СССР]]|том=66|выпуск=1|год=1949}}</ref>։
+[[Ծիր Կաթին]]ի գալակտիկական կենտրոնը գտնվում է [[Արեգակնային համակարգ]]ից 8,5 կիլոպարսեկ հեռավորության վրա՝ Աղեղնվոր համաստեղության ուղղությամբ։ Գալակտիկական հարթության մեջ կենտրոնացված է մեծ քանակով միջաստղային փոշի, որի պատճառով աստղերից եկող լույսը թուլանում է 30 աստղային մեծության չափով, այսինքն՝ 10<sup>12</sup> անգամ։ Այդ պատճառով օպտիկական միջակայքում կենտրոնը (անզեն աչքով և օպտիկական տելեսկոպով) տեսանելի չէ։ Գալկտիկական կենտրոնը տեսանելի է [[Ռադիոալիքներ|ռադիոմիջակայքում]], ինֆրակարմիր, [[Ռենտգենյան ճառագայթներ|ռենտգեն]] և [[գամմա ճառագայթներ]]ի միջակայքերում։ Գալակտիկայի միջուկի առաջին պատկերն ստացել են Կալինյակ Ա․ Ա,Կրասովսկի Վ․Ի և Նիկոնով Վ․Բ 1940-ական թվականներին, սպեկտրի [[Ինֆրակարմիր ճառագայթներ|ինֆրակարմիր միջակայքում]]<ref name="Cesevich">{{книга|автор=[[Цесевич, Владимир Платонович|Цесевич В. П.]]|часть=§ 80. Млечный Путь и строение Галактики|заглавие=Что и как наблюдать на небе|место={{М}}|издательство=[[Наука (издательство)|Наука]]|год=1973|издание=4-е изд|страниц=384|ссылка=http://12apr.su/books/item/f00/s00/z0000012/st081.shtml}}</ref><ref>{{статья|автор=А. А. Калиняк, В. И. Красовский, В. Б. Никонов|заглавие=Наблюдение области галактического центра в инфракрасных лучах|издание=[[Доклады Академии наук|Доклады Академии наук СССР]]|том=66|выпуск=1|год=1949}}</ref>։
 '''Հասարակածային կորդինտներ ( [[J2000.0]] դարաշրջան):'''
@@ Տող 16. / Տող 16. @@
 Գալակտիկական կենտրոնի ամենամեծ առանձնահատկությունը հանդիսանում է այնտեղ գտնվող պտտման էլիպսոիդի տեսք ունեցող աստղային կուտակումը (աստղային բալջ), որի մեծ կիսաառանցքը ընկած է Գալակտիկայի հարթության մեջ, իսկ փոքրը՝ նրա (Գալակտիկայի) առանցքի վրա։
-Բալջ (от {{lang-en|bulge}} — «փքում»), պարուրաձև գալակտիկայի ներքին, պայծառ, սֆերիկ բաղադրիչ մաս է։ Նրա չափերը տատանվում են հարյուրավոր պարսեկներից մինչև կիլոպարսեկներ։ Այն բաղկացած է հիմնականում ծեր աստղերից, որոնք շարժվում են ձգված ուղեծրերով։ Կիսաառանցքների հարաբերությունը 0,4 է։ Մոտավորապես կիլոպարսեկ հեռավորության վրա աստղերի ուղեծրային արագությունը մոտ 270 կմ/վ է, իսկ [[Պտտման պարբերություն|պտտման պարբերությունը]] մոտ՝ 24 մլն տարի։ Դրանից ելնելով կարելի է ասել, որ կենտրոնական կուտակման զանգվածը մոտ 10 մլրդ արեգակնային զանգված է։ Կենտրոնին մոտեցմանը զուգընթաց [[Կոնցենտրացիա (այլ կիրառումներ)|կոնցենտրացիան]] կտրուկ մեծանում է։ Աստղային խտությունը փոփոխվում է R<sup>−1,8</sup> (R -հեռավորությունը կենտրոնից) համեմատականությամբ։ Մոտավորապես կիլոպարսեկ հեռավորության վրա կազմում է մի քանի արեգակնային զանգված մեկ խորանարդ [[Պարսեկ|պարսեկում]], կենտրոնում՝ 300 հազար արեգակնային զանգված մեկ խորանարդ պարսեկում (համեմատության համար [[Արեգակ|Արեգակի]] մոտակայքում աստղային խտությունը կազմում է 0,07 արեգակնային զանգված խորանարդ պարսեկում),
+Բալջ (от {{lang-en|bulge}} — «փքում»), պարուրաձև գալակտիկայի ներքին, պայծառ, սֆերիկ բաղադրիչ մաս է։ Նրա չափերը տատանվում են հարյուրավոր պարսեկներից մինչև կիլոպարսեկներ։ Այն բաղկացած է հիմնականում ծեր աստղերից, որոնք շարժվում են ձգված ուղեծրերով։ Կիսաառանցքների հարաբերությունը 0,4 է։ Մոտավորապես կիլոպարսեկ հեռավորության վրա աստղերի ուղեծրային արագությունը մոտ 270 կմ/վ է, իսկ [[պտտման պարբերություն]]ը մոտ՝ 24 մլն տարի։ Դրանից ելնելով կարելի է ասել, որ կենտրոնական կուտակման զանգվածը մոտ 10 մլրդ արեգակնային զանգված է։ Կենտրոնին մոտեցմանը զուգընթաց [[Կոնցենտրացիա (այլ կիրառումներ)|կոնցենտրացիան]] կտրուկ մեծանում է։ Աստղային խտությունը փոփոխվում է R<sup>−1,8</sup> (R -հեռավորությունը կենտրոնից) համեմատականությամբ։ Մոտավորապես կիլոպարսեկ հեռավորության վրա կազմում է մի քանի արեգակնային զանգված մեկ խորանարդ [[պարսեկ]]ում, կենտրոնում՝ 300 հազար արեգակնային զանգված մեկ խորանարդ պարսեկում (համեմատության համար [[Արեգակ]]ի մոտակայքում աստղային խտությունը կազմում է 0,07 արեգակնային զանգված խորանարդ պարսեկում),
 կուտակման տեղից դուրս են գալիս գազային թևեր, որոնք ձգվում են մինչև 3-4,5 պարսեկ։ Նրանք պտտվում են գալակտիկական կենտրոնի շուրջը և միաժամանակ 50 կմ/վ արագությամբ հեռանում են նրանից։ Շարժման կինետիկ էներգիան  10<sup>55</sup> էրգ է։ Կուտակման ներսում հայտնաբերվել է գազային սկավառակ, որի շառավիղը մոտ 700 պարսեկ է, իսկ զանգվածը 100 մլն արեգակնային զանգված։ Սավառակի ներսում գտնվում է ասղագոյացման տիրույթը։
@@ Տող 27. / Տող 27. @@
 թվականին ճապոնացի գիտնականները հայտնեցին երկրորդ մեծ սև խոռոչի մասին, որը գտնվում է կենտրոնից 200 լուսատարի հեռավորության վրա։ Նրա զանգվածը 100 հազար արեգակնային զանգվածի է հավասար, բայց դեռևս նրա սև խոռոչ լինելը հաստատված չէ<ref>[http://www.sciencemag.org/news/2016/01/astronomers-spot-another-giant-black-hole-our-backyard Astronomers spot another giant black hole in our backyard | Science | AAAS<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։
-[[Պատկեր:Artist_impression_of_a_supermassive_black_hole_at_the_centre_of_a_galaxy.jpg|աջից|մինի|Գալակտիկայի կենտրոնում գերղանգվածային սև խոռոչի մասին նկարչի տպավորությունը<ref>{{cite news|title=ALMA Reveals Intense Magnetic Field Close to Supermassive Black Hole|url=http://www.eso.org/public/news/eso1515/|access-date=21 April 2015|work=ESO Press Release|agency=European Southern Observatory}}</ref>]]
+[[Պատկեր:Artist_impression_of_a_supermassive_black_hole_at_the_centre_of_a_galaxy.jpg|աջից|մինի|Գալակտիկայի կենտրոնում գերղանգվածային սև խոռոչի մասին նկարչի տպավորությունը<ref>{{cite news|title=ALMA Reveals Intense Magnetic Field Close to Supermassive Black Hole|url=http://www.eso.org/public/news/eso1515/|access-date=ապրիլի 21, 2015|work=ESO Press Release|agency=European Southern Observatory}}</ref>]]
 [[Պատկեր:Simulation_of_the_X-shaped_bulge_of_the_Milky_Way.ogv|մինի|Ծիր Կաթին գալակտիկայի տիպի շտրիխավորված գալակտիկայի անիմացիա,որը  ցույց է տալիս ուռուցիկությունը։]]