«Սարսափի գրականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

16:04, 1 Հուլիսի 2020-ի տարբերակ

Ռ. Շտայն, Նիկոլայ Գոգոլի գրքի կազմը, 1901 թվական

Սարսափի գրականություն (անգլ.՝ horror literature, horror fiction), գեղարվեստական գրականության ժանր, որի նպատակն է ընթերցողի մոտ վախի զգացում առաջացնել: Միևնույն ժամանակ ֆենտեզիի և միստիկայի ժանր՝ չնայած այն բանին, որ նրանցից յուրաքանչյուրը տարաբնույթ զգացողություններ է պատկերում գրականության մեջ: Եթե ֆանտազիան կամ միստիկան հիմնականում հենվում են անիրական պատրանքների վրա, ապա սարսափ ժանրը միշտ չէ, որ ֆիկցիայի կամ անիրական երևույթի վրա է հիմնվում: Սարսափ ժանրի ներկայացուցիչները սովորաբար պատմելու յուրատեսակ ձև ունեն՝ իրական իրադարձությունների վրա հիմնված կեղծիքը ներկայացնելով: Սակայն, օրինակ, հոգեբանական թրիլլեր ժանրում արգելված է ֆանտաստիկ ժանրի որևէ նշույլ: Սարսափի գրականության կերպարները տարբեր ժողովուրդների առասպելներից են՝ վամպիր, զոմբի, մարդագայլ, դևեր: Բայց միշտ չէ, որ սարսափ ժանրի գրականության մեջ պատմությունը հիմնվում է բառի բառացիորեն գերբնական իմաստով:

Պատմություն

Ժանրի պատմություն

Սարսափ ժանրը հիմնվում է բանահյուսության և շատ ժողովուրդների կրոնական ավանդույթների վրա: Նրանց պատմվածքներում բարձրացվում են հանդերձյալ կյանքի, բարու և չարի հարցերը, որոնք մարմնավորվում են գերբնական էակներ` մարդկային կերպարի և հոգիների մեջ^[1]: Միջնադարում եկեղեցին հստակ հակադրում էր աստվածային բարությունը սատանայական չարիքին, այդ իսկ պատճառով հասարակության մեջ որոշակի պատկերացումներ են ձևավորվել այն աշխարհի մասին, որտեղ իրենք ապրում էին: Միջնադարյան Ֆրանսիայում, օրինակ, բանաստեղծուհի Մարիա Ֆրանցուսկայան գրում էր մարդագայլերի մասին: Իշխան Վլադ Դրակուլայի արյունռշությունը հայտնի էր դեռևս 15-րդ դարում գերմանական պամֆլետներից` մինչև Բրեմ Սթոքերի «Դրակուլա» վեպի համաշխարհային հռչակ ձեռք բերելը^[2]: Դաժանությամբ աչքի ընկնող մյուս մարդիկ հաճախ են դարձել սարսափելի պատմությունների հերոսներ. ֆրանսիական ժողովրդական հեքիաթի՝ «Կապույտ մորուքը» հերոսը՝ Ժիլ դե Ռեն, Էլիզաբեթ Բաթորին^[3]:

18-րդ դարի գոթական գրականություն

18-րդ դարում սարսափ ժանրը սահմանել է դասական գոթական գրականության ուրվագծերը: Այս ժանրի որպես առաջին ստեղծագործություն է ճանաչվել Հորաս Ուոլփոլի «Օնտրանտոյի ամրոց» վեպը, որտեղ գերբնական ուժերը հաղթում են իրականին: Առաջին անգամ վեպը հրատարակվել է միջնադարյան իտալական վեպի անանուն թարգմանչի անունով^[4]: Հայտնի դարձած վեպը Ուիլյամ Բեքֆորդին, Աննա Ռադկլիֆին և Մեթյու Գրեգորի Լյուիսին ոգեշնչել է նոր վիպակների և վեպի ստեղծման համար:

19-րդ դարի սարսափները

Գոթական գրականությունը 19-րդ դարում վերաճել է այսօր հայտնի սարսափ ժանրի: Մինչ օրս ֆիլմերի և գրքերի ստեղծմանը ոգեշնչում են «Ֆրանկենշթեյն» բնույթի ստեղծագործությունները: Գոթական գրականության օրինաներ են՝ Մերի Շելլիի «Մելմոթ թափառականը», Չարլզ Ռոբերտ Մեթյուրինի, Վաշինգտոն Իրվինգի վեպերը, գերմանական հեքիաթագիրներ Էռնստ Հոֆմանի, Վիլհելմ Հաուֆի, Լյուդվիգ Ախիմ ֆոն Արնիմի, Ալդելբերտ Շամիսոյի, Գրիմ եղբայրների հեքիաթները, Էդգար Ալլան Պոյի և Ամբրոզ Բիրսի հոգեբանական նովելները: 1860-ական թվականներին Անգլիայում ձևավորվում է այն, ինչն արդեն կարելի է անվանել սարսափների գրականություն: Այս ժամանակահատվածի դասական գործերից են՝ Ռոբերտ Լուիս Սթիվենսոնի «Դոկտոր Ջեքիլի և պարոն Հայդի տարօրինակ պատմությունը», Օսկար Ուայլդի «Դորիան Գրեյի դիմանկարը», Հերբերտ Ուելսի «Անտեսանելի մարդը» և այլն: Այսօր այդ ստեղծագործությունները համապատասխանում են սարսափ ժանրի չափանիշներին^[5]: 19-րդ դարի սարսափների ֆրանսիական գրականությունը ներկայացված է այսպես կոչված «դաժան պատմություններով»: Ի տարբերություն սարսափների դասական գրականության՝ ֆրանսիական սարսափ ժանրը չուներ առեղծվածային կամ բանահյուսական ենթատեքստ, սակայն համատեղում էր մարդկային տառապանքների նատուրալիստական պատկերը և սոցիալական քննադատությունը: Ժանրի լավագույն ներկայացուցիչն է Օկտավ Միրբոն:

Սարսափի ժամանականից գրականություն

Այս շրջանի արքան է Սթիվեն Քինգը, նրանից հետ չի մնում նաև Դին Կունցը: Այս ժանրով որոշ պատմվածքներ է գրում նաև Ռեյ Բրեդբերին:

Սարսափների գրականությունը Ռուսաստանում

Յակով Սոլոմոնովիչը կարծում է, որ դրակուլ-վամպիրի մասին լեգենդը Ռումինիայից ոչ ուղղակիորեն է ներթափանցել Արևմտյան Եվրոպա, այլ հին ռուսական «Դրակուլայի մասին» հեքիաթի միջոցով: Գրողների շրջանում սարսափների գրականության վառ ներկայացուցիչներից են ռուսական մշակույթի արծաթե դարաշրջանից հայտնի Լեոնիդ Անդրեևը:

Սարսափի գրականության դասականը

Գալինա Զալոմիկովան, նշելով Աննա Ռադկլիֆին, սարսափի գրականության ժանրը բաժանում է երկու խմբի՝ սարսափ-գոթական և ահաբեկիչ-գոթական: Սյուզան Հեյվորդը առանձնացնում է գերբնական և հոգեբանական սարսափի ժանրերը:

Սարսափի գրականության ենթաժանրերը

Սարսափի գրականությունը բաժանվում է մի քանի ժանրերի և ենթաժանրերի, որոնցից կարևորը հետևյալներն են.

Թրիլլեր: Նման ժանրով ֆիլմերը և գրքերը ենթադրում են վախի և անհանգստության զգացողություններ: Տարբերակվում են առեղծվածային և հոգեբանական թրիլլերներ: Առաջինի դեպքում պատմությունը կապվում է գերնբնականին և բանահյուսությանը: Այս ժանրի գրքերում և ֆիլներում հաճախ են նկարագրվում սպանվող մարդիկ և կենդանիներ, մարմնական վնասվածքներ, որոնք մարդուն գերբնական ուժ են տալիս և այլն:
Ապոկալիպտիկա (ֆանտաստիկա): Մեծ Բրիտանիայում 1980-ականների սկզբին առաջացած սարսափ ժանրի ենթատեսակ է: Բնութագրվում է երկրի վրա կյանքի փոփոխություններով, այսպես կոչված՝ «աշխարհի վերջ»-ով: Պատմությունները հիմնականում հիմնվում են տեսիլքների, ուրվականների կերպարների վրա:
«Ռոմանտիկական սարսափ»: Երկու ժանրերի խառնուրդ, որը ենթադրում է սիրո պատմություն՝ սարսափ տարրերով: Հանրաճանաչություն է ձեռք բերում 2000-ական թվականներից:
Սև հումոր: Մեկ այլ ոճային խառնուրդ՝ այս անգամ միաժամանակ սարսափի և կատակերգության տարրերով: Գրականության մեջ հազվադեպ հանդիպող ժանր է, հիմնականում ներկայացվում է կոմիքսներով կամ գրվում է արդեն գոյություն ունեցող ֆիլմերից և հեռուստահաղորդումներից:

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

↑ Rosemary Jackson Fantasy: The Literature of Subversion. — Routledge, 2003. — 211 с. — ISBN 9780415291309
↑ Raymond T. McNally, Radu Florescu In Search of Dracula: The History of Dracula and Vampires. — Houghton Mifflin Harcourt, 1994. — С. 8—9. — 324 с. — ISBN 0395657830
↑ James G. Kiernan Sexual Perversion and the Whitechapel Murders (англ.) // Medical Standard. —Chicago, 1888. — В. 4. — № 5.
↑ «The creepy tale that launched gothic fiction». BBC News (անգլերեն). 2014-12-13. Վերցված է 2017-12-13-ին.
↑ Christopher Frayling Nightmare: The Birth of Horror. — BBC Books, 1996-01-01. — 232 с. — ISBN 9780563371984

Գրականություն

Готический роман в России / Составление и подготовка текста по черновой рукописи Т. Селезнёвой.(ռուս.)
книга |заглавие=Все страхи мира: Horror в литературе и искусстве: isbn=978-5-903728-94-7 (ռուս.)
Уральский следопыт О, эта мистика...|2000|4|52—56|ссылка=http://www.rusf.ru/oldie/rec/rec95.htm}} (ռուս.)
Готическое общество: морфология кошмара. Новое литературное обозрение, 2008. — 152 с. — ISBN 5-86793-503-5.(ռուս.)
Кошмар: литература и жизнь, 2010. — 368 с. — Серия: Коллекция. — ISBN 978-7516-0895-8.(ռուս.)
Святослав. КАКОЙ УЖАС!(ռուս.)

[1] Rosemary Jackson Fantasy: The Literature of Subversion. — Routledge, 2003. — 211 с. — ISBN 9780415291309

[2] Raymond T. McNally, Radu Florescu In Search of Dracula: The History of Dracula and Vampires. — Houghton Mifflin Harcourt, 1994. — С. 8—9. — 324 с. — ISBN 0395657830

[3] James G. Kiernan Sexual Perversion and the Whitechapel Murders (англ.) // Medical Standard. —Chicago, 1888. — В. 4. — № 5.

[:0-4] «The creepy tale that launched gothic fiction». BBC News (անգլերեն). 2014-12-13. Վերցված է 2017-12-13-ին.

[5] Christopher Frayling Nightmare: The Birth of Horror. — BBC Books, 1996-01-01. — 232 с. — ISBN 9780563371984

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Տող 6. / Տող 6. @@
 === Ժանրի պատմություն ===
 [[Պատկեր:Vlad Tepes 002.jpg|250px|մինի|աջից|[[Վլադ Դրակուլա]]]]
-Սարսափ ժանրը հիմնվում է բանահյուսության և շատ ժողովուրդների կրոնական ավանդույթների վրա: Նրանց պատմվածքներում բարձրացվում են հանդերձյալ կյանքի, բարու և չարի հարցերը, որոնք մարմնավորվում են գերբնական էակներ` մարդկային կերպարի և հոգիների մեջ<ref>{{Книга|автор=Rosemary Jackson|заглавие=Fantasy: The Literature of Subversion|ссылка=https://books.google.ru/books?id=Ep8fPAAACAAJ&dq=Rosemary+Jackson+(1981).+Fantasy:+The+Literature+of+Subversion&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwiviNOV5IfYAhXmPZoKHa39AzgQ6AEIJzAA|издательство=Routledge|год=2003|страниц=211|isbn=9780415291309}}</ref>:
+Սարսափ ժանրը հիմնվում է բանահյուսության և շատ ժողովուրդների կրոնական ավանդույթների վրա: Նրանց պատմվածքներում բարձրացվում են հանդերձյալ կյանքի, բարու և չարի հարցերը, որոնք մարմնավորվում են գերբնական էակներ` մարդկային կերպարի և հոգիների մեջ<ref>{{Книга|автор=Rosemary Jackson|заглавие=Fantasy: The Literature of Subversion|ссылка=https://books.google.am/books?id=Ep8fPAAACAAJ&dq=Rosemary+Jackson+(1981).+Fantasy:+The+Literature+of+Subversion&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwiviNOV5IfYAhXmPZoKHa39AzgQ6AEIJzAA|издательство=Routledge|год=2003|страниц=211|isbn=9780415291309}}</ref>:
 Միջնադարում եկեղեցին հստակ հակադրում էր աստվածային բարությունը սատանայական չարիքին, այդ իսկ պատճառով հասարակության մեջ որոշակի պատկերացումներ են ձևավորվել այն աշխարհի մասին, որտեղ իրենք ապրում էին: Միջնադարյան Ֆրանսիայում, օրինակ, բանաստեղծուհի [[Մարիա Ֆրանցուսկայա|Մարիա Ֆրանցուսկայան]] գրում էր [[Դարձվոր (մարդագայլ)|մարդագայլերի]] մասին:
-Իշխան [[Վլադ Դրակուլա|Վլադ Դրակուլայի]] արյունռշությունը հայտնի էր դեռևս 15-րդ դարում գերմանական [[Պամֆլետ|պամֆլետներից]]` մինչև [[Բրեմ Սթոքեր|Բրեմ Սթոքերի]] [[Դրակուլա (վեպ)|«Դրակուլա»]] վեպի համաշխարհային հռչակ ձեռք բերելը<ref>{{Книга|автор=Raymond T. McNally, Radu Florescu|заглавие=In Search of Dracula: The History of Dracula and Vampires|ссылка=https://books.google.ru/books?id=P22TnNTonYwC&pg=PA226&dq=Raymond+T.+McNally+and+Radu+R.+Florescu+(1972).+%22In+Search+of+Dracula&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjb46fm6IfYAhVrDJoKHap4CHoQ6AEIJzAA|ответственный=|издание=|место=|издательство=Houghton Mifflin Harcourt|год=1994|страницы=8—9|страниц=324|isbn=0395657830|isbn2=}}</ref>: Դաժանությամբ աչքի ընկնող մյուս մարդիկ հաճախ են դարձել սարսափելի պատմությունների հերոսներ. ֆրանսիական ժողովրդական հեքիաթի՝ [[Կապույտ մորուքը|«Կապույտ մորուքը»]] հերոսը՝ Ժիլ դե Ռեն, [[Էլիզաբեթ Բաթորի|Էլիզաբեթ Բաթորին]]<ref>{{Статья|автор=James G. Kiernan|заглавие=Sexual Perversion and the Whitechapel Murders|ссылка=|язык=англ.|издание=Medical Standard|тип=|место=Chicago|год=1888|месяц=11|число=|том=|выпуск=4|номер=5|страницы=|issn=}}</ref>:
+Իշխան [[Վլադ Դրակուլա|Վլադ Դրակուլայի]] արյունռշությունը հայտնի էր դեռևս 15-րդ դարում գերմանական [[Պամֆլետ|պամֆլետներից]]` մինչև [[Բրեմ Սթոքեր|Բրեմ Սթոքերի]] [[Դրակուլա (վեպ)|«Դրակուլա»]] վեպի համաշխարհային հռչակ ձեռք բերելը<ref>{{Книга|автор=Raymond T. McNally, Radu Florescu|заглавие=In Search of Dracula: The History of Dracula and Vampires|ссылка=https://books.google.am/books?id=P22TnNTonYwC&pg=PA226&dq=Raymond+T.+McNally+and+Radu+R.+Florescu+(1972).+%22In+Search+of+Dracula&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjb46fm6IfYAhVrDJoKHap4CHoQ6AEIJzAA|ответственный=|издание=|место=|издательство=Houghton Mifflin Harcourt|год=1994|страницы=8—9|страниц=324|isbn=0395657830|isbn2=}}</ref>: Դաժանությամբ աչքի ընկնող մյուս մարդիկ հաճախ են դարձել սարսափելի պատմությունների հերոսներ. ֆրանսիական ժողովրդական հեքիաթի՝ [[Կապույտ մորուքը|«Կապույտ մորուքը»]] հերոսը՝ Ժիլ դե Ռեն, [[Էլիզաբեթ Բաթորի|Էլիզաբեթ Բաթորին]]<ref>{{Статья|автор=James G. Kiernan|заглавие=Sexual Perversion and the Whitechapel Murders|ссылка=|язык=англ.|издание=Medical Standard|тип=|место=Chicago|год=1888|месяц=11|число=|том=|выпуск=4|номер=5|страницы=|issn=}}</ref>:
 === 18-րդ դարի գոթական գրականություն ===
@@ Տող 16. / Տող 16. @@
 [[Պատկեր:Dr Jekyll and Mr Hyde poster.png|200px|մինի|աջից|Թատերական ադապտացիայի ազդագիրը]]
 Գոթական գրականությունը 19-րդ դարում վերաճել է այսօր հայտնի սարսափ ժանրի: Մինչ օրս ֆիլմերի և գրքերի ստեղծմանը ոգեշնչում են [[Ֆրանկենշթեյն|«Ֆրանկենշթեյն»]] բնույթի ստեղծագործությունները: Գոթական գրականության օրինաներ են՝ [[Մերի Շելլի|Մերի Շելլիի]] [[Մելմոթ թափառականը|«Մելմոթ թափառականը»]], [[Չարլզ Ռոբերտ Մեթյուրին|Չարլզ Ռոբերտ Մեթյուրինի]], [[Վաշինգտոն Իրվինգ|Վաշինգտոն Իրվինգի]] վեպերը, գերմանական հեքիաթագիրներ [[Էռնստ Հոֆման|Էռնստ Հոֆմանի]], [[Վիլհելմ Հաուֆ|Վիլհելմ Հաուֆի]], [[Լյուդվիգ Ախիմ ֆոն Արնիմ|Լյուդվիգ Ախիմ ֆոն Արնիմի]], [[Ալդելբերտ Շամիսո|Ալդելբերտ Շամիսոյի]], [[Գրիմ եղբայրներ|Գրիմ եղբայրների]] հեքիաթները,  [[Էդգար Ալլան Պո|Էդգար Ալլան Պոյի]] և [[Ամբրոզ Բիրս|Ամբրոզ Բիրսի]] հոգեբանական նովելները:
--ական թվականներին Անգլիայում ձևավորվում է այն, ինչն արդեն կարելի է անվանել սարսափների գրականություն: Այս ժամանակահատվածի դասական գործերից են՝ [[Ռոբերտ Լուիս Սթիվենսոն|Ռոբերտ Լուիս Սթիվենսոնի]] [[Դոկտոր Ջեքիլի և պարոն Հայդի տարօրինակ պատմությունը|«Դոկտոր Ջեքիլի և պարոն Հայդի տարօրինակ պատմությունը»]], [[Օսկար Ուայլդ|Օսկար Ուայլդի]] [[Դորիան Գրեյի դիմանկարը|«Դորիան Գրեյի դիմանկարը»]], [[Հերբերտ Ուելս|Հերբերտ Ուելսի]] [[Անտեսանելի մարդը|«Անտեսանելի մարդը»]] և այլն: Այսօր այդ ստեղծագործությունները համապատասխանում են սարսափ ժանրի չափանիշներին<ref>{{Книга|автор=Christopher Frayling|заглавие=Nightmare: The Birth of Horror|ссылка=https://books.google.ru/books?id=28gdAQAAIAAJ&q=Christopher+Frayling+(1996).+Nightmare:+The+Birth+of+Horror&dq=Christopher+Frayling+(1996).+Nightmare:+The+Birth+of+Horror&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwi1rdei8ofYAhVOSZoKHVqWCkYQ6AEIJzAA|издательство=BBC Books|год=1996-01-01|страниц=232|isbn=9780563371984}}</ref>:
+-ական թվականներին Անգլիայում ձևավորվում է այն, ինչն արդեն կարելի է անվանել սարսափների գրականություն: Այս ժամանակահատվածի դասական գործերից են՝ [[Ռոբերտ Լուիս Սթիվենսոն|Ռոբերտ Լուիս Սթիվենսոնի]] [[Դոկտոր Ջեքիլի և պարոն Հայդի տարօրինակ պատմությունը|«Դոկտոր Ջեքիլի և պարոն Հայդի տարօրինակ պատմությունը»]], [[Օսկար Ուայլդ|Օսկար Ուայլդի]] [[Դորիան Գրեյի դիմանկարը|«Դորիան Գրեյի դիմանկարը»]], [[Հերբերտ Ուելս|Հերբերտ Ուելսի]] [[Անտեսանելի մարդը|«Անտեսանելի մարդը»]] և այլն: Այսօր այդ ստեղծագործությունները համապատասխանում են սարսափ ժանրի չափանիշներին<ref>{{Книга|автор=Christopher Frayling|заглавие=Nightmare: The Birth of Horror|ссылка=https://books.google.am/books?id=28gdAQAAIAAJ&q=Christopher+Frayling+(1996).+Nightmare:+The+Birth+of+Horror&dq=Christopher+Frayling+(1996).+Nightmare:+The+Birth+of+Horror&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwi1rdei8ofYAhVOSZoKHVqWCkYQ6AEIJzAA|издательство=BBC Books|год=1996-01-01|страниц=232|isbn=9780563371984}}</ref>:
 -րդ դարի սարսափների ֆրանսիական գրականությունը ներկայացված է այսպես կոչված «դաժան պատմություններով»: Ի տարբերություն սարսափների դասական գրականության՝ ֆրանսիական սարսափ ժանրը չուներ առեղծվածային կամ բանահյուսական ենթատեքստ, սակայն համատեղում էր մարդկային տառապանքների նատուրալիստական պատկերը և սոցիալական քննադատությունը: Ժանրի լավագույն ներկայացուցիչն է [[Օկտավ Միրբո|Օկտավ Միրբոն]]: