«Ներոն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Ներոն կայսր(Հռոմ)
չ 2A00:CC47:2260:8300:3C6B:FA54:F601:72CB (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել Samo04 մասնակցի վերջին տարբերակին։
Պիտակ՝ Հետշրջում
Տող 1. Տող 1.
{{Այլ կիրառումներ|Ներոն կայսր}}
{{Այլ կիրառումներ|Ներոն (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Միապետ}}
{{Տեղեկաքարտ Միապետ}}
Ներոն Կլավդիոս Կեսար Օգոստոս Գերմանիկոս , ծնունդով՝ Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոս հռոմեական կայսր 54 թվականի հոկտեմբերի 13-ից առ 68 թվականի հունիսի 9-ը, Հուլիոս-Կլավդիոսների հարստության վերջին ներկայացուցիչ։
'''Ներոն Կլավդիոս Կեսար Օգոստոս Գերմանիկոս''' ({{lang-lat|Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus}}, {{ԱԾ}}), ծնունդով՝ Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոս (լատիներեն՝ Lucius Domitius Ahenobarbus), [[Հռոմի կայսրերի ցանկ|հռոմեական կայսր]] 54 թվականի հոկտեմբերի 13-ից առ 68 թվականի հունիսի 9-ը, [[Հուլիոս Կլավդիոսներ|Հուլիոս-Կլավդիոսների]] հարստության վերջին ներկայացուցիչ։


== Նրա Ծագումը ==
== Ծագում ==
Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսը` ապագա Ներոնը, ծնվել է 37 թվականի դեկտեմբերի 15-ին Անտիումում` Հռոմի մերձակայքում։ Նա եղել է Գնեոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի միակ որդին։ Մայրը՝ Ագրիպինա Կրտսերը, Կալիգուլա կայսեր քույրն էր։
Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսը` ապագա Ներոնը, ծնվել է 37 թվականի [[դեկտեմբերի 15]]-ին Անտիումում` [[Հռոմ]]ի մերձակայքում<ref name="suetonius-nero-1">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#1 1].</ref><ref name="suetonius-nero-6">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#6 6].</ref>։ Նա եղել է Գնեոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի միակ որդին։ Մայրը՝ [[Ագրիպինա Կրտսեր]]ը, [[Կալիգուլա]] կայսեր քույրն էր։


Ներոնի հայրը եղել է Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի և Անտոնիա Ավագի որդին։ Գնեոսն, այսպիսով, հոր կողմից Գնեոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի (մ.թ.ա. 32 թվականին՝ կոնսուլ) և հավանաբար Էմիլիա Լեպիդայի, իսկ մոր կողմից Մարկոս Անտոնիոսի և Օկտավիա Կրտսերի թոռն էր։ <br />Օկտավիայով կապված՝ Ներոնը Օգոստոս կայսեր զարմիկ-թոռն էր։ Ներոնի հայրը զբաղեցրել է պրետորի պաշտոնը և եղել է Կալիգուլայի անձնակազմի անդամ վերջինիս արևելյան արշավանքի ժամանակ<br />Նա մահացել էր 39 տարեկանում՝ ջրգողություն հիվանդությունից, երբ Ներոնը երեք տարեկան էր։
Ներոնի հայրը եղել է Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի և Անտոնիա Ավագի որդին։ Գնեոսն, այսպիսով, հոր կողմից Գնեոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի (մ.թ.ա. 32 թվականին՝ կոնսուլ) և հավանաբար Էմիլիա Լեպիդայի, իսկ մոր կողմից [[Մարկոս Անտոնիոս]]ի և Օկտավիա Կրտսերի թոռն էր։ <br />Օկտավիայով կապված՝ Ներոնը [[Օկտավիանոս Օգոստոս|Օգոստոս]] կայսեր զարմիկ-թոռն էր։ Ներոնի հայրը զբաղեցրել է [[պրետոր]]ի պաշտոնը և եղել է [[Կալիգուլա]]յի անձնակազմի անդամ վերջինիս արևելյան արշավանքի ժամանակ։<ref name="suetonius-nero-5">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#5 5].</ref><br />Նա մահացել էր 39 տարեկանում՝ [[ջրգողություն]] հիվանդությունից, երբ Ներոնը երեք տարեկան էր։


== Իշխանության հասնելը ==
== Իշխանության հասնելը ==
Ներոնը չէր սպասում, որ դառնալու է կայսր, քանի որ իր քեռի Կալիգուլան թագադրվել էր 25 տարեկանում և բավարար ժամանակ ուներ իր համար ժառանգորդ ունենալու։ Ներոնի մայրը՝ Ագրիպինան, կորցրել էր Կալիգուլայի բարեհաճությունը և իր ամուսնու մահից հետո աքսորվել։ <br />Կալիգուլան, նրա կինը` Կեսոնիան և անչափահաս դուստրը սպանվում են 41 թ. հունվարի 24-ին, որից հետո գահն անցնում է Կալիգուլայի հորեղբայր Կլավդիոսին։ <br />Իշխանության անցնելով` Կլավդիոսն Ագրիպինային թույլ է տալիս վերադառնալ աքսորից։
Ներոնը չէր սպասում, որ դառնալու է կայսր, քանի որ իր քեռի [[Կալիգուլա]]ն թագադրվել էր 25 տարեկանում և բավարար ժամանակ ուներ իր համար ժառանգորդ ունենալու։ Ներոնի մայրը՝ [[Ագրիպինա Կրտսեր|Ագրիպինան]], կորցրել էր Կալիգուլայի բարեհաճությունը և իր ամուսնու մահից հետո աքսորվել<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#29 29].</ref>։ <br />Կալիգուլան, նրա կինը` Կեսոնիան և անչափահաս դուստրը սպանվում են 41 թ. հունվարի 24-ին<ref>Josephus, ''Antiquities of the Jews'' [[wikisource:The Antiquities of the Jews/Book XIX#Chapter 1|XIX.1.14]], [[wikisource:The Antiquities of the Jews/Book XIX#Chapter 2|XIX.2.4]].</ref>, որից հետո գահն անցնում է Կալիգուլայի հորեղբայր [[Կլավդիոս]]ին<ref>Josephus, ''Antiquities of the Jews'' [[wikisource:The Antiquities of the Jews/Book XIX#Chapter 3|XIX.3.2]].</ref>։ <br />Իշխանության անցնելով` Կլավդիոսն Ագրիպինային թույլ է տալիս վերադառնալ աքսորից։


Մինչև Վալերիա Մեսալինայի հետ ամուսնանալը Կլավդիոսն ամուսնացած է եղել երկու անգամ։ Նախորդ ամուսնություններից ունեցել է երեք զավակ, որոնց թվում՝ մի որդի, ով մահացել էր երիտասարդ տարիքում։ Մեսալինայից ունեցել է երկու երեխա. աղջիկ՝ Կլավդիա Օկտավիան (ծնվել է 41 թ., հետագայում դարձել Ներոնի կինը) և տղա` Բրիտանիկոս անունով (ծնվել է 40 թ., մահացել 14 տարեկանում)։
Մինչև [[Վալերիա Մեսալինա]]յի հետ ամուսնանալը Կլավդիոսն ամուսնացած է եղել երկու անգամ<ref name="suetonius-claudius-26">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Claudius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Claudius*.html#26 26].</ref>։ Նախորդ ամուսնություններից ունեցել է երեք զավակ, որոնց թվում՝ մի որդի, ով մահացել էր երիտասարդ տարիքում<ref name="suetonius-claudius-27">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Claudius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Claudius*.html#27 27].</ref>։ Մեսալինայից ունեցել է երկու երեխա. աղջիկ՝ [[Կլավդիա Օկտավիա]]ն (ծնվել է 41 թ., հետագայում դարձել Ներոնի կինը) և տղա` [[Բրիտանիկոս]] անունով (ծնվել է 40 թ., մահացել 14 տարեկանում)։


48 թ. իր սիրեկանի հետ Մեսալինան ծրագրում է դավադրության միջոցով Կլավդիոսին զրկել իշխանությունից։ Դավադրությունը բացահայտվում է, և Մեսալինան ենթարկվում է մահապատժի։ <br />49 թ. Կլավդիոսն ամուսնանում է չորրորդ անգամ` Ներոնի մայր Ագրիպինայի հետ, թեև վերջինս իր զարմուհին էր։ Ագրիպինան համոզում է Կլավդիոսին, որ նա որդեգրի Ներոնին, և 50 թ. Ներոնն իր համար ընտրում է Ներոն Կլավդիոս Կեսար Դրուսոս Գերմանիկոս անունը։ Ներոնը տարիքով մեծ էր զարմիկ Բրիտանիկոսից և պատրաստվում էր ժառանգել գահը։
48 թ. իր սիրեկանի հետ Մեսալինան ծրագրում է դավադրության միջոցով Կլավդիոսին զրկել իշխանությունից։ Դավադրությունը բացահայտվում է, և Մեսալինան ենթարկվում է մահապատժի։ <br />49 թ. Կլավդիոսն ամուսնանում է չորրորդ անգամ` Ներոնի մայր Ագրիպինայի հետ, թեև վերջինս իր զարմուհին էր։ Ագրիպինան համոզում է Կլավդիոսին, որ նա որդեգրի Ներոնին, և 50 թ. Ներոնն իր համար ընտրում է '''Ներոն Կլավդիոս Կեսար Դրուսոս Գերմանիկոս''' անունը։ Ներոնը տարիքով մեծ էր զարմիկ Բրիտանիկոսից և պատրաստվում էր ժառանգել գահը<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 12#26|XII.26]].</ref>։


51 թ. Ներոնը դառնում է տասնչորս տարեկան և արդեն համարվում է չափահաս։ Նա նշանակվում է պրոկոնսուլ, ներկայացվում է Հռոմի սենատին, Կլավդիոսի հետ միասին ներկայանում է հանրությանը 53 թ. ամուսնանում է իր զարմուհի Կլավդիա Օկտավիայի հետ։։
51 թ. Ներոնը դառնում է տասնչորս տարեկան և արդեն համարվում է չափահաս<ref name="annals-xii-41">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 12#41|XII.41]].</ref>։ Նա նշանակվում է պրոկոնսուլ, ներկայացվում է [[Հռոմեական սենատ|Հռոմի սենատին]], Կլավդիոսի հետ միասին ներկայանում է հանրությանը<ref name="annals-xii-41"/> 53 թ. ամուսնանում է իր զարմուհի Կլավդիա Օկտավիայի հետ։<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 12#58|XII.58]].</ref>։


== Կայսր (մ.թ. 54) ==
== Կայսր (մ.թ. 54) ==
Տող 21. Տող 21.
[[Պատկեր:Neroandseneca.jpg|մինի|աջից|240px|Ներոնը և Սենեկան։ Հուշարձան [[Կորդոբա]]յում, [[Իսպանիա]]:]]
[[Պատկեր:Neroandseneca.jpg|մինի|աջից|240px|Ներոնը և Սենեկան։ Հուշարձան [[Կորդոբա]]յում, [[Իսպանիա]]:]]


Կլավդիոսը մահանում է 54 թ. հոկտեմբերի 13-ին, և Ներոնը, վերցնելով Ներոն Կլավդիոս Կեսար Օգոստոս Գերմանիկոս (լատիներեն՝ Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus) անունը, թագադրվում է որպես կայսր։ Անտիկ աշխարհի շատ պատմաբաններ նշում են, թե Ագրիպինան թունավորել է Կլավդիոսին։ Ըստ Պլինիոս Ավագի` դրա համար նա օգտագործել է թունավոր սունկ։ Հայտնի չէ, թե արդյոք Ներոնը տեղյակ է եղել սպանության մասին կամ արդյոք մասնակից է եղել։
Կլավդիոսը մահանում է 54 թ. [[հոկտեմբերի 13]]-ին, և Ներոնը, վերցնելով '''Ներոն Կլավդիոս Կեսար Օգոստոս Գերմանիկոս''' ([[լատիներեն]]՝ ''Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus'') անունը, թագադրվում է որպես կայսր։ Անտիկ աշխարհի շատ պատմաբաններ նշում են, թե Ագրիպինան թունավորել է Կլավդիոսին։ Ըստ [[Պլինիոս Ավագ]]ի` դրա համար նա օգտագործել է թունավոր սունկ<ref>[http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=3578208 ]</ref>։ Հայտնի չէ, թե արդյոք Ներոնը տեղյակ է եղել սպանության մասին կամ արդյոք մասնակից է եղել<ref>Cassius Dio's and Suetonius' accounts claim Nero knew of the murder, Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/61*.html#35 LXI.35], Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#33 33]; Tacitus' and Josephus' accounts only mention Agrippina, Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 12#65|XII.65]], Josephus, ''Antiquities of the Jews'' [[wikisource:The Antiquities of the Jews/Book XX#Chapter 8|XX.8.1]].</ref>։


Ներոնն իշխանության է անցում 17 տարեկանում` դառնալով մինչև այդ իշխած կայսրերից ամենաերիտասարդը։ Անտիկ աշխարհի պատմաբանները Ներոնի իշխանության վաղ տարիները նկարագրում են որպես նրա վրա մոր՝ Ագրիպինայի, խնամակալ Լուկիուս Անեուս Սենեկայի և Պրետորիայի պրեֆեկտ Սեքստոս Աֆրանիուս Բուրոսի կողմից մեծ ազդեցության ժամանակաշրջան։
Ներոնն իշխանության է անցում 17 տարեկանում`<ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#33 #8 P100]</ref> դառնալով մինչև այդ իշխած կայսրերից ամենաերիտասարդը<ref>Օգոստոսը եղել է 35 տարեկան, Տիբերիոսը՝ 56, Կալիգուլան՝ 25 և Կլավդիոսը՝ 50:</ref>։ Անտիկ աշխարհի պատմաբանները Ներոնի իշխանության վաղ տարիները նկարագրում են որպես նրա վրա մոր՝ Ագրիպինայի, խնամակալ [[Լուցիուս Աննեուս Սենեկա|Լուկիուս Անեուս Սենեկայի]] և Պրետորիայի պրեֆեկտ Սեքստոս Աֆրանիուս Բուրոսի կողմից մեծ ազդեցության ժամանակաշրջան։


Ներոնի մայրը ցանկանում է ամեն կերպ միջամտել որդու գործերին։ 54 թ. նա փորձում է նստել Ներոնի կողքին, երբ վերջինս պետք է հանդիպում ունենար Հայաստանի դեսպանորդի հետ, սակայն Սենեկան չի թողնում և կանխում է սկանդալային տեսարանը։
Ներոնի մայրը ցանկանում է ամեն կերպ միջամտել որդու գործերին։ 54 թ. նա փորձում է նստել Ներոնի կողքին, երբ վերջինս պետք է հանդիպում ունենար Հայաստանի դեսպանորդի հետ, սակայն Սենեկան չի թողնում և կանխում է սկանդալային տեսարանը<ref name="annals-xiii-5">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#5|XIII.5]].</ref>։


Կան տեղեկություններ, որ Ներոնը բավարարված չէր Կլավդիա Օկտավիայի հետ ամուսնությամբ և արտամուսնական կապեր է ունեցել Փոքր Ասիայից բերված նախկին ստրկուհի Կլավդիա Ակտեի հետ։ 55 թ. Ագրիպինան փորձում է աջակցել Օկտավիային և պահանջում է, որ որդին խզի Ակտեի հետ ունեցած կապերը։ Ներոնը Սենեկայի աջակցությամբ կանխում է մոր միջամտությունը։ <br />Իր որդու վրա ազդեցությունն ուժեղացնելով` Ագրիպինան սկսում է ճնշում գործադրել Ներոնի զարմիկի՝ Բրիտանիկոսի վրա` նրան կայսր դարձնելու նպատակով։ Մոտ տասնչորս տարեկան Բրիտանիկոսը մինչև Ներոնի որդեգրվելը հանդիսանում էր գահի իրական ժառանգորդը։ Ըստ Տակիտոսի` Ագրիպինան հույս ուներ, որ իր աջակցությամբ Բրիտանիկոսը, լինելով Կլավդիոսի հարազատ որդին, կկարողանա տիրել գահին։ Սակայն, պատանի Բրիտանիկոսը մահանում է հանկարծակի և կասկածելի մահով 55 թ. փետրվարի 12-ին, այն նույն օրը, երբ պետք է հայտարարվեր չափահաս։
Կան տեղեկություններ, որ Ներոնը բավարարված չէր Կլավդիա Օկտավիայի հետ ամուսնությամբ և արտամուսնական կապեր է ունեցել [[Փոքր Ասիա]]յից բերված նախկին ստրկուհի Կլավդիա Ակտեի հետ<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#12|XIII.12]].</ref>։ 55 թ. Ագրիպինան փորձում է աջակցել Օկտավիային և պահանջում է, որ որդին խզի Ակտեի հետ ունեցած կապերը։ Ներոնը Սենեկայի աջակցությամբ կանխում է մոր միջամտությունը։ <br />Իր որդու վրա ազդեցությունն ուժեղացնելով` Ագրիպինան սկսում է ճնշում գործադրել Ներոնի զարմիկի՝ Բրիտանիկոսի վրա` նրան կայսր դարձնելու նպատակով<ref name="annals-xiii-14">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#14|XIII.14]].</ref>։ Մոտ տասնչորս տարեկան Բրիտանիկոսը մինչև Ներոնի որդեգրվելը հանդիսանում էր գահի իրական ժառանգորդը։ Ըստ [[Կոռնելիոս Տակիտոս|Տակիտոսի]]` Ագրիպինան հույս ուներ, որ իր աջակցությամբ Բրիտանիկոսը, լինելով Կլավդիոսի հարազատ որդին, կկարողանա տիրել գահին։ Սակայն, պատանի Բրիտանիկոսը մահանում է հանկարծակի և կասկածելի մահով 55 թ. փետրվարի 12-ին, այն նույն օրը, երբ պետք է հայտարարվեր չափահաս<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#16|XIII.16]].</ref>։


== Մոր սպանությունը և իշխանության կենտրոնացումը ==
== Մոր սպանությունը և իշխանության կենտրոնացումը ==
Ժամանակի հետ Ներոնը դառնում է ավելի հզոր` ազատվելով խորհրդատուներից և վերացնելով գահի հավակնորդներին։ 55 թ. նա հեռացնում է Ագրիպինայի դաշնակից Մարկոս Անտոնիոս Պալասին գանձատանն զբաղեցրած դիրքից։ Պալասը Բուրոսի հետ միասին մեղադրվում էր Փավստոս Սուլլային գահին նստեցնելու նպատակով կայսեր դեմ դավադրություն կազմակերպելու համար։ Սենեկան մեղադրվում էր Ագրիպինայի հետ կապեր ունենալու և ունեցվածքներ յուրացնելու համար։
Ժամանակի հետ Ներոնը դառնում է ավելի հզոր` ազատվելով խորհրդատուներից և վերացնելով գահի հավակնորդներին։ 55 թ. նա հեռացնում է Ագրիպինայի դաշնակից Մարկոս Անտոնիոս Պալասին գանձատանն զբաղեցրած դիրքից։ Պալասը Բուրոսի հետ միասին մեղադրվում էր Փավստոս [[Սուլլա]]յին գահին նստեցնելու նպատակով կայսեր դեմ դավադրություն կազմակերպելու համար<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#23|XIII.23]].</ref>։ Սենեկան մեղադրվում էր Ագրիպինայի հետ կապեր ունենալու և ունեցվածքներ յուրացնելու համար<ref name="cassiusdio-lxi-10">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/61*.html#10 LXI.10].</ref>։


58 թ. Ներոնը սիրային կապի մեջ է մտնում իր ընկեր և ապագա կայսր Օտոնի կնոջ՝ Պոպեա Սաբինայի հետ։ Տեղեկություններ կան, որ քանի որ Ագրիպինայի կենդանության օրոք քաղաքականապես հնարավոր չէր, որ Ներոնն ամուսնալուծվի և ամուսնանա Պոպեայի հետ, 59 թ. հրամայում է սպանել իր մորը։ Մերօրյա որոշ պատմաբաններ սա համարում են իրականությանը չհամապատասխանող պնդում, քանի որ Ներոնը Պոպեայի հետ ամուսնացած չի եղել մինչև 62 թ.:<br />Ավելացնենք, որ ըստ Սվետոնիոսի` Պոպեան ամուսնալուծված չի եղել մինչև Ագրիպինայի մահը, ուստի անհնար էր, որ արդեն ամուսնացած Պոպեան կարողանար ստիպել Ներոնին ամուսնանալ իր հետ։ Մերօրյա որոշ պատմաբաններ հնարավոր են համարում, որ Ներոնի կողմից Ագրիպինայի սպանությունը կապված է եղել այն բանի հետ, որ մայրը ցանկանում էր իշխանության բերել Ռուբելիուս Պլոտոսին։ Ըստ Սվետոնիոսի` Ներոնը փորձում է իր մոր սպանությունն իրականացնել նավաբեկություն կազմակերպելու միջոցով, որի հետևանքով զոհվում է Ագրիպինայի ընկեր Ակերոնիա Պոլան, սակայն, երբ մայրը փրկվում է, նա սպանում է նրան և ներկայացնում որպես ինքնասպանություն։
58 թ. Ներոնը սիրային կապի մեջ է մտնում իր ընկեր և ապագա կայսր [[Օտոն]]ի կնոջ՝ [[Պոպեա Սաբինա]]յի հետ<ref name="annals-xiii-46">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#46|XIII.46]].</ref>։ Տեղեկություններ կան, որ քանի որ Ագրիպինայի կենդանության օրոք քաղաքականապես հնարավոր չէր, որ Ներոնն ամուսնալուծվի և ամուսնանա Պոպեայի հետ, 59 թ. հրամայում է սպանել իր մորը<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 14#1|XIV.1]].</ref>։ Մերօրյա որոշ պատմաբաններ սա համարում են իրականությանը չհամապատասխանող պնդում, քանի որ Ներոնը Պոպեայի հետ ամուսնացած չի եղել մինչև 62 թ.<ref>Dawson, Alexis, "Whatever Happened to Lady Agrippina?", ''The Classical Journal'', 1969, p. 254.</ref><br />Ավելացնենք, որ ըստ [[Գայոս Տրանքվիլլոս Սվետոնիոս|Սվետոնիոսի]]` Պոպեան ամուսնալուծված չի եղել մինչև Ագրիպինայի մահը, ուստի անհնար էր, որ արդեն ամուսնացած Պոպեան կարողանար ստիպել Ներոնին ամուսնանալ իր հետ։<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Otho 3.</ref>։ Մերօրյա որոշ պատմաբաններ հնարավոր են համարում, որ Ներոնի կողմից Ագրիպինայի սպանությունը կապված է եղել այն բանի հետ, որ մայրը ցանկանում էր իշխանության բերել Ռուբելիուս Պլոտոսին<ref>Rogers, Robert, [http://www.jstor.org/view/00659711/ap010058/01a00140/0 ''Heirs and Rivals to Nero''], Transactions and Proceedings of the American Philological Association, Vol. 86. (1955), p. 202. Silana accuses Agrippina of plotting to bring up Plautus in 55, Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#19|XIII.19]]; Silana is recalled from exile after Agrippina's power waned, Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 14#12|XIV.12]]; Plautus is exiled in 60, Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 14#22|XIV.22]].</ref>։ Ըստ Սվետոնիոսի` Ներոնը փորձում է իր մոր սպանությունն իրականացնել նավաբեկություն կազմակերպելու միջոցով, որի հետևանքով զոհվում է Ագրիպինայի ընկեր Ակերոնիա Պոլան, սակայն, երբ մայրը փրկվում է, նա սպանում է նրան և ներկայացնում որպես ինքնասպանություն<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#34 34].</ref>։


= 64 թվականի Հռոմի հրդեհը =
== 64 թվականի Հռոմի մեծ հրդեհը ==
Հռոմի մեծ հրդեհը տեղի է ունեցել 64 թվականի հուլիսի լույս 19-ի գիշերը քաղաքի հարավարևելյան մասում` սկսվելով դյուրավառ ապրանքների խանութներից։<br />Ըստ Տակիտոսի, ով այդ ժամանակ եղել է ինը տարեկան, հրդեհը տարածվել է շատ արագ և տևել է հինգ օր։ Սվետոնիոսն ասում է, որ կրակը մոլեգնում էր վեց օր և յոթ գիշեր։ Այն ոչնչացրեց Հռոմի տասնչորս շրջաններից երեքը և մեծ վնասներ հասցրեց յոթին։
Հռոմի մեծ հրդեհը տեղի է ունեցել 64 թվականի հուլիսի լույս 19-ի գիշերը քաղաքի հարավարևելյան մասում` սկսվելով դյուրավառ ապրանքների խանութներից։<br />Ըստ [[Կոռնելիոս Տակիտոս|Տակիտոսի]], ով այդ ժամանակ եղել է ինը տարեկան, հրդեհը տարածվել է շատ արագ և տևել է հինգ օր։ Սվետոնիոսն ասում է, որ կրակը մոլեգնում էր վեց օր և յոթ գիշեր<ref>''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero 38;</ref>։ Այն ոչնչացրեց Հռոմի տասնչորս շրջաններից երեքը և մեծ վնասներ հասցրեց յոթին։


Հայտնի չէ, թե ով կամ ինչն է եղել հրդեհի պատճառը, կամ արդյոք այն եղել է պատահար, թե կազմակերպված։ Սվետոնիոսը և Կասիոս Դիոնը հակված են կարծելու, թե դա եղել է Ներոնի արածը՝ պալատների համալիր կառուցելու նպատակով։ Տակիտոսը նշում է, թե քրիստոնյա հավատացյալները խոստովանել են իրենց մեղքը, սակայն որևէ բան հայտնի չէ նրանց կտտանքների ենթարկելու մասին։ Պետք է ասել, որ հրդեհի պատահարները Հին Հռոմում եղել են սովորական երևույթ, ինչպես օրինակ` 69 թ. և 80 թ. պատահած մեծ հրդեհները:
Հայտնի չէ, թե ով կամ ինչն է եղել հրդեհի պատճառը, կամ արդյոք այն եղել է պատահար, թե կազմակերպված։ [[Սվետոնիոս]]ը և [[Դիոն Կասսիոս|Կասիոս Դիոնը]] հակված են կարծելու, թե դա եղել է Ներոնի արածը՝ պալատների համալիր կառուցելու նպատակով։ Տակիտոսը նշում է, թե քրիստոնյա հավատացյալները խոստովանել են իրենց մեղքը, սակայն որևէ բան հայտնի չէ նրանց կտտանքների ենթարկելու մասին<ref name="annals-xv-44">Tacitus ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 15#44|XV.44]].</ref>։ Պետք է ասել, որ հրդեհի պատահարները Հին Հռոմում եղել են սովորական երևույթ, ինչպես օրինակ` 69 թ. և 80 թ. պատահած մեծ հրդեհները<ref name="tacitus-histories-I.2">Tacitus, ''Histories'' [[wikisource:The Histories (Tacitus)/Book 1#2|I.2]].</ref><ref>Suetonius, ''Lives of Twelve Caesars'', Life of Titus [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Titus*.html#8 8].</ref>։


Սվետոնիոսի և Կասիոս Դիոնի պատմելով, քաղաքը վառվելու ժամանակ Ներոնը բեմական զգեստով կանգնել և երգում էր։ Հայտնի լեգենդը պնդում է, թե Ներոնը հրդեհի ժամանակ նվագում էր ջութակ, ինչն անախրոնիզմ է, քանի որ 1-ին դարում Հռոմում ջութակ չի եղել։
[[Սվետոնիոս]]ի և [[Դիոն Կասսիոս|Կասիոս Դիոնի]] պատմելով, քաղաքը վառվելու ժամանակ Ներոնը բեմական զգեստով կանգնել և երգում էր<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Nero, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html#38 38]; Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#16 LXII.16].</ref>։ Հայտնի լեգենդը պնդում է, թե Ներոնը հրդեհի ժամանակ նվագում էր [[ջութակ]], ինչն [[անախրոնիզմ]] է, քանի որ 1-ին դարում Հռոմում ջութակ չի եղել։


Տակիտոսը սակայն համարում է, որ Ներոնն այդ ժամանակ եղել է Անտիումում։ Տակիտոսն ասում է նաև, որ քաղաքը վառվելու ժամանակ Ներոնի քնար նվագելու և երգելու մասին խոսակցությունները բամբասանք են։ Նրա պատմելով, Ներոնը վերադառնում է Հռոմ և իր միջոցներից վճարելով` կազմակերպում է օգնություն։ Ներոնը բացում է իր պալատները՝ օթևան և ուտելիք տրամադրելով անտուն մնացածներին։ <br />Հրդեհից հետո սթափվելով` նա պատրաստում է քաղաքի զարգացման նոր նախագիծ։ Շենքերն սկսում են կառուցել աղյուսից, այնպես, որ նրանց գլխավոր մուտքերը լինեն փողոցի կողմից, այլ ոչ թե բակի, ինչպես նաև լայնացնում են ճանապարհները։ Հրդեհի շնորհիվ` ազատված տեղում կառուցվում է պալատների նոր համալիր։ Համալիրի տարածքում տեղադրվում է Ներոնի 30 մետրանոց արձանը։ <br />Տակիտոսը նշում է, որ ժողովուրդը փնտրում էր քավության նոխազ և իր բամբասանքներում պատասխանատու էր համարում Ներոնին։ Մեղադրանքներից խուսափելու համար կայսրը թիրախ է դարձնում քրիստոնյաներին։ Սկսվում են քրիստոնյաների հալածանքները: Ներոնը հրամայում է քրիստոնյաներին նետել շներին, մյուսներին խաչել և խարույկի վրա այրել։
[[Կոռնելիոս Տակիտոս|Տակիտոսը]] սակայն համարում է, որ Ներոնն այդ ժամանակ եղել է Անտիումում<ref name="annals-xv-39">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 15#39|XV.39]].</ref>։ Տակիտոսն ասում է նաև, որ քաղաքը վառվելու ժամանակ Ներոնի քնար նվագելու և երգելու մասին խոսակցությունները բամբասանք են։<ref name="annals-xv-39" /> Նրա պատմելով, Ներոնը վերադառնում է Հռոմ և իր միջոցներից վճարելով` կազմակերպում է օգնություն։<ref name="annals-xv-39" /> Ներոնը բացում է իր պալատները՝ օթևան և ուտելիք տրամադրելով անտուն մնացածներին։<ref name="annals-xv-39" /> <br />Հրդեհից հետո սթափվելով` նա պատրաստում է քաղաքի զարգացման նոր նախագիծ։ Շենքերն սկսում են կառուցել աղյուսից, այնպես, որ նրանց գլխավոր մուտքերը լինեն փողոցի կողմից, այլ ոչ թե բակի, ինչպես նաև լայնացնում են ճանապարհները։ Հրդեհի շնորհիվ` ազատված տեղում կառուցվում է պալատների նոր համալիր։ Համալիրի տարածքում տեղադրվում է Ներոնի 30 մետրանոց արձանը։ <br />Տակիտոսը նշում է, որ ժողովուրդը փնտրում էր քավության նոխազ և իր բամբասանքներում պատասխանատու էր համարում Ներոնին։<ref name="annals-xv-44" /> Մեղադրանքներից խուսափելու համար կայսրը թիրախ է դարձնում քրիստոնյաներին։ Սկսվում են քրիստոնյաների հալածանքները: Ներոնը հրամայում է քրիստոնյաներին նետել շներին, մյուսներին խաչել և խարույկի վրա այրել։<ref name="annals-xv-44" />


== Պարթևաստանի հետ պատերազմը Հայաստանի համար ==
== Հայպարթևական և Հռոմի զորքերի պատերազմը ==
Ներոնի իշխանության անցնելուց կարճ ժամանակ անց Մեծ Հայքի թագավորությունը տապալում է իբերիացի արքայազն Հռադամիզդին, որի տեղը գրավում է պարթևների նշանակած Տրդատ Ա-ն։ Սա դիտարկվում է որպես պարթևների ներխուժում Հռոմի տարածք, քանի որ այդ ժամանակ Մեծ Հայքի վրա տարածվում էր Հռոմի վասալային իշխանությունը Հռոմում մտահոգված էին, թե ինչպես է երիտասարդ կայսրը ելք գտնելու այս իրավիճակից։։ Ներոնն անմիջապես դեպի Հայք զորք է ուղարկում Գնեոս Դոմիցիոս Կորբուլոնի հարամանատարությամբ։ Պարթևները ժամանակավորապես Հայաստանի վրա իրենց ունեցած վերահսկողությունը զիջում են Հռոմին<br />Պարթևների արքա Վաղարշ Ա-ն հրաժարվում է իր եղբորը հեռացնել Հայաստանից։։ Պարթևներն սկսում են լայնածավալ ներխուժում դեպի Մեծ Հայք Կորբուլոնը ետ է մղում պարթևների զորքն այդ նույն տարում։ Տրդատը նահանջում է, և Հռոմը կրկին վերականգնում է իր վերահսկողությունը հայկական տարածքների մեծ մասի վրա։
Ներոնի իշխանության անցնելուց կարճ ժամանակ անց [[Մեծ Հայք]]ի թագավորությունը տապալում է [[Վիրք|իբերիացի]] արքայազն [[Հռադամիզդ]]ին, որի տեղը գրավում է [[պարթևներ]]ի նշանակած [[Տրդատ Ա]]-ն<ref name="annals-xiii-7">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#7|XIII.7]].</ref>։ Սա դիտարկվում է որպես պարթևների ներխուժում Հռոմի տարածք, քանի որ այդ ժամանակ Մեծ Հայքի վրա տարածվում էր Հռոմի վասալային իշխանությունը<ref name="annals-xiii-7" /> Հռոմում մտահոգված էին, թե ինչպես է երիտասարդ կայսրը ելք գտնելու այս իրավիճակից։<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#8|XIII.8]].</ref>։ Ներոնն անմիջապես դեպի Հայք զորք է ուղարկում Գնեոս Դոմիցիոս [[Կորբուլոն]]ի հարամանատարությամբ<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#9|XIII.9]].</ref>։ Պարթևները ժամանակավորապես Հայաստանի վրա իրենց ունեցած վերահսկողությունը զիջում են Հռոմին<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#10|XIII.10]].</ref><br />Պարթևների արքա [[Վաղարշ Ա Պարթև|Վաղարշ Ա-ն]] հրաժարվում է իր եղբորը հեռացնել Հայաստանից։<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#42|XIII.42]].</ref>։ Պարթևներն սկսում են լայնածավալ ներխուժում դեպի Մեծ Հայք<ref name="annals-xiii-46" /> Կորբուլոնը ետ է մղում պարթևների զորքն այդ նույն տարում։<ref name="annals-xiii-55">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#55|XIII.55]].</ref>։ Տրդատը նահանջում է, և Հռոմը կրկին վերականգնում է իր վերահսկողությունը հայկական տարածքների մեծ մասի վրա։<ref name="annals-xiii-55" />


Այս առաջին հաղթանակից հետո Ներոնը բարձրանում է հանրության աչքումԿապադովկիացի ազնվական Տիգրան Դ-ն թագադրվում է Հռոմում և Ներոնի կողմից նշանակվում Հայքի նոր կառավարիչ: Որպես պարգևատրում, Կորբուլոնը նշանակվում է Ասորիքի նահանգապետ։
Այս առաջին հաղթանակից հետո Ներոնը բարձրանում է հանրության աչքում<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 13#56|XIII.56]].</ref>[[Կապադովկիա]]ցի ազնվական [[Տիգրան Դ]]-ն թագադրվում է Հռոմում և Ներոնի կողմից նշանակվում Հայքի նոր կառավարիչ։<ref name="annals-xiv-36">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 14#36|XIV.36]].</ref>։ Որպես պարգևատրում, Կորբուլոնը նշանակվում է Ասորիքի նահանգապետ։<ref name="annals-xiv-36" />


62 թ. Տիգրանը ներխուժում է պարթևական Ադիաբենե գավառը։ Հռոմն ու Պարթևաստանը կրկին պատերազմ են սկսում, որը տևում է մինչև 63 թ.։ Որպես պատասխան, պարթևները պատրաստվում էին հարվածել Հռոմի պրովինցիա Ասորիքին։ Կորբուլոնը փորձում էր համոզել Ներոնին՝ շարունակել պատերազմը, սակայն Ներոնն զգում էր խաղաղության անհրաժեշտությունը։ Հռոմում մտավախություններ կային արևելքից հացահատիկի մատակարարման և պետության միջոցների սղության վերաբերյալ։
62 թ. Տիգրանը ներխուժում է պարթևական [[Ադիաբենե]] գավառը<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 15#1|XV.1]].</ref>։ Հռոմն ու Պարթևաստանը կրկին պատերազմ են սկսում, որը տևում է մինչև 63 թ.։ Որպես պատասխան, պարթևները պատրաստվում էին հարվածել Հռոմի պրովինցիա Ասորիքին<ref name="annals-xv-4">Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 15#4|XV.4]].</ref>։ Կորբուլոնը փորձում էր համոզել Ներոնին՝ շարունակել պատերազմը, սակայն Ներոնն զգում էր խաղաղության անհրաժեշտությունը<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 15#16|XV.16]].</ref>։ Հռոմում մտավախություններ կային արևելքից հացահատիկի մատակարարման և պետության միջոցների սղության վերաբերյալ<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 15#18|XV.18]].</ref>։


Այս ամենի արդյունքը եղավ այն, որ Տրդատը նորից դարձավ Հայաստանի թագավոր, սակայն այս անգամ նրան թագադրեց Ներոնը՝ Հռոմում։ Հետագայում, Հայաստանի թագավոր էր նշանակվում պարթևական արքայազն, սակայն նրա նշանակումը պարտադիր պետք է հաստատեր Հռոմը։ <br />63 թ. կնքված խաղաղության այս գործարքը եղավ Ներոնի քաղաքականության զգալի հաղթանակը։ Ներոնը հարգանք ձեռք բերեց Հռոմի պրովինցիաներում և պարթևների շրջանում։ Պարթևաստանի և Հռոմի միջև խաղաղությունը տևեց 50 տարի` մինչև 114 թ. Տրայանոս կայսեր Հայաստան ներխուժումը։
Այս ամենի արդյունքը եղավ այն, որ Տրդատը նորից դարձավ Հայաստանի թագավոր, սակայն այս անգամ նրան թագադրեց Ներոնը՝ Հռոմում<ref>Tacitus, ''Annals'' [[wikisource:The Annals (Tacitus)/Book 15#29|XV.29]].</ref>։ Հետագայում, Հայաստանի թագավոր էր նշանակվում պարթևական արքայազն, սակայն նրա նշանակումը պարտադիր պետք է հաստատեր Հռոմը։ <br />63 թ. կնքված խաղաղության այս գործարքը եղավ Ներոնի քաղաքականության զգալի հաղթանակը<ref name="cassiusdio-lxii-23">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#23 LXII.23].</ref>։ Ներոնը հարգանք ձեռք բերեց Հռոմի պրովինցիաներում և պարթևների շրջանում։<ref name="cassiusdio-lxii-23" /> Պարթևաստանի և Հռոմի միջև խաղաղությունը տևեց 50 տարի` մինչև 114 թ. [[Տրայանոս]] կայսեր Հայաստան ներխուժումը։


== Վինդեքսի և Գալբայի ապստամբությունները և Ներոնի մահը ==
== Վինդեքսի և Գալբայի ապստամբությունները և Ներոնի մահը ==
[[Պատկեր:Nero Palatino Inv618.jpg|մինի|200px|Ներոնի մարմարե կիսանդրին]]
[[Պատկեր:Nero Palatino Inv618.jpg|մինի|200px|Ներոնի մարմարե կիսանդրին]]
68 թ. մարտին գալիացի կառավարիչ Գայոս Հուլիոս Վինդեքսն ապստամբում է Ներոնի հարկահավաքների դեմ։ Ապստամբությունը ճնշելու հրաման է տրվում Վերին Գերմանիայի կառավարիչ Լուկիոս Վերգինիոս Հռուֆուսին։ Վինդեքսն օգնության է կանչում Տարակոնյան Հիսպանիայի կառավարիչ Սերվիոս Սուլպիկիոս Գալբային՝ խոստանալով հետագայում աջակցություն տրամադրել կայսր դառնալու համար։ Նույն տարվա մայիս ամսին Բիսանտիումի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում Վերգինիոսի զորքը հեշտությամբ հաղթում է Վինդեքսին, ով ինքնասպան է լինում։ Սակայն, այս ապստամբությունը ճնշելով` Վերգինիոսի լեգեոնները փորձում են կայսր հռչակել իրենց հրամանատարին։ Վերգինիոսը հրաժարվում է դուրս գալ կայսեր դեմ, սակայն լեգեոնների դժգոհությունը և Իսպանիայում Գալբայի դիմակայությունը Ներոնին ծանր կացության մեջ են դնում։
68 թ. մարտին գալիացի կառավարիչ Գայոս Հուլիոս Վինդեքսն ապստամբում է Ներոնի հարկահավաքների դեմ<ref name="Cassius-22">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/63*.html#22 LXIII.22].</ref>։ Ապստամբությունը ճնշելու հրաման է տրվում [[Վերին Գերմանիա]]յի կառավարիչ Լուկիոս Վերգինիոս Հռուֆուսին<ref name="cassiusdio-lxiii-24">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/63*.html#24 LXIII.24].</ref>։ Վինդեքսն օգնության է կանչում Տարակոնյան [[Հիսպանիա]]յի կառավարիչ [[Գալբա|Սերվիոս Սուլպիկիոս Գալբա]]յին՝ խոստանալով հետագայում աջակցություն տրամադրել կայսր դառնալու համար։<ref name="Plutarch-galba-5">Plutarch, ''The Parallel Lives'', Life of Galba [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Galba*.html#5 5].</ref> Նույն տարվա մայիս ամսին [[Բեզանսոն|Բիսանտիումի]] մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում Վերգինիոսի զորքը հեշտությամբ հաղթում է Վինդեքսին, ով ինքնասպան է լինում։<ref name="cassiusdio-lxiii-24"/> Սակայն, այս ապստամբությունը ճնշելով` Վերգինիոսի [[Հռոմեական լեգեոն|լեգեոնները]] փորձում են կայսր հռչակել իրենց հրամանատարին։ Վերգինիոսը հրաժարվում է դուրս գալ կայսեր դեմ, սակայն [[լեգեոն]]ների դժգոհությունը և Իսպանիայում Գալբայի դիմակայությունը Ներոնին ծանր կացության մեջ են դնում։


Հռոմի կայսր Ներոնը մեր թվարկության 68 թվականին ինքնասպան է լինում՝ կտրելով իր կոկորդը:
Հռոմի կայսր Ներոնը մեր թվարկության 68 թվականին ինքնասպան է լինում՝ կտրելով իր կոկորդը<ref>{{Cite book|title=Գիտելիքների շտեմարան 3:Գիտե՞ք որ . . .|last=Փարսադանյան|first=Ալբերտ|publisher=ՎՄՎ Պրինտ|year=2006|isbn=|location=Երևան|pages=134}}</ref>:


== Ծանոթագրություններ ==
== Ծանոթագրություններ ==

08:19, 30 Մարտի 2020-ի տարբերակ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ներոն (այլ կիրառումներ)
Ներոն
Ծնվել է՝դեկտեմբերի 15, 37[1][2]
ԾննդավայրAntium, Հռոմէական Իտալիա, Հռոմեական կայսրություն
Մահացել է՝հունիսի 9, 68[1] (30 տարեկան) consensual homicide?
Վախճանի վայրՀռոմ, Հռոմեական կայսրություն
Mausoleum of the Domitii Ahenobarbi
ԵրկիրՀին Հռոմ
ՏոհմՀուլիոս Կլավդիոսներ, Domitii Ahenobarbi? և Claudii Nerones?
բանաստեղծ, քաղաքական գործիչ և ռազմական գործիչ
ՀայրGnaeus Domitius Ahenobarbus? և Կլավդիոս
ՄայրԱգրիպինա Կրտսեր[2]
ԵրեխաներClaudia Augusta?
Հավատքհին հռոմեական կրոն

Ներոն Կլավդիոս Կեսար Օգոստոս Գերմանիկոս (լատին․՝ Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus, դեկտեմբերի 15, 37[1][2], Antium, Հռոմէական Իտալիա, Հռոմեական կայսրություն - հունիսի 9, 68[1], Հռոմ, Հռոմեական կայսրություն), ծնունդով՝ Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոս (լատիներեն՝ Lucius Domitius Ahenobarbus), հռոմեական կայսր 54 թվականի հոկտեմբերի 13-ից առ 68 թվականի հունիսի 9-ը, Հուլիոս-Կլավդիոսների հարստության վերջին ներկայացուցիչ։

Ծագում

Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսը` ապագա Ներոնը, ծնվել է 37 թվականի դեկտեմբերի 15-ին Անտիումում` Հռոմի մերձակայքում[3][4]։ Նա եղել է Գնեոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի միակ որդին։ Մայրը՝ Ագրիպինա Կրտսերը, Կալիգուլա կայսեր քույրն էր։

Ներոնի հայրը եղել է Լուկիոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի և Անտոնիա Ավագի որդին։ Գնեոսն, այսպիսով, հոր կողմից Գնեոս Դոմիցիոս Ահենոբարբոսի (մ.թ.ա. 32 թվականին՝ կոնսուլ) և հավանաբար Էմիլիա Լեպիդայի, իսկ մոր կողմից Մարկոս Անտոնիոսի և Օկտավիա Կրտսերի թոռն էր։
Օկտավիայով կապված՝ Ներոնը Օգոստոս կայսեր զարմիկ-թոռն էր։ Ներոնի հայրը զբաղեցրել է պրետորի պաշտոնը և եղել է Կալիգուլայի անձնակազմի անդամ վերջինիս արևելյան արշավանքի ժամանակ։[5]
Նա մահացել էր 39 տարեկանում՝ ջրգողություն հիվանդությունից, երբ Ներոնը երեք տարեկան էր։

Իշխանության հասնելը

Ներոնը չէր սպասում, որ դառնալու է կայսր, քանի որ իր քեռի Կալիգուլան թագադրվել էր 25 տարեկանում և բավարար ժամանակ ուներ իր համար ժառանգորդ ունենալու։ Ներոնի մայրը՝ Ագրիպինան, կորցրել էր Կալիգուլայի բարեհաճությունը և իր ամուսնու մահից հետո աքսորվել[6]։
Կալիգուլան, նրա կինը` Կեսոնիան և անչափահաս դուստրը սպանվում են 41 թ. հունվարի 24-ին[7], որից հետո գահն անցնում է Կալիգուլայի հորեղբայր Կլավդիոսին[8]։
Իշխանության անցնելով` Կլավդիոսն Ագրիպինային թույլ է տալիս վերադառնալ աքսորից։

Մինչև Վալերիա Մեսալինայի հետ ամուսնանալը Կլավդիոսն ամուսնացած է եղել երկու անգամ[9]։ Նախորդ ամուսնություններից ունեցել է երեք զավակ, որոնց թվում՝ մի որդի, ով մահացել էր երիտասարդ տարիքում[10]։ Մեսալինայից ունեցել է երկու երեխա. աղջիկ՝ Կլավդիա Օկտավիան (ծնվել է 41 թ., հետագայում դարձել Ներոնի կինը) և տղա` Բրիտանիկոս անունով (ծնվել է 40 թ., մահացել 14 տարեկանում)։

48 թ. իր սիրեկանի հետ Մեսալինան ծրագրում է դավադրության միջոցով Կլավդիոսին զրկել իշխանությունից։ Դավադրությունը բացահայտվում է, և Մեսալինան ենթարկվում է մահապատժի։
49 թ. Կլավդիոսն ամուսնանում է չորրորդ անգամ` Ներոնի մայր Ագրիպինայի հետ, թեև վերջինս իր զարմուհին էր։ Ագրիպինան համոզում է Կլավդիոսին, որ նա որդեգրի Ներոնին, և 50 թ. Ներոնն իր համար ընտրում է Ներոն Կլավդիոս Կեսար Դրուսոս Գերմանիկոս անունը։ Ներոնը տարիքով մեծ էր զարմիկ Բրիտանիկոսից և պատրաստվում էր ժառանգել գահը[11]։

51 թ. Ներոնը դառնում է տասնչորս տարեկան և արդեն համարվում է չափահաս[12]։ Նա նշանակվում է պրոկոնսուլ, ներկայացվում է Հռոմի սենատին, Կլավդիոսի հետ միասին ներկայանում է հանրությանը[12] 53 թ. ամուսնանում է իր զարմուհի Կլավդիա Օկտավիայի հետ։[13]։

Կայսր (մ.թ. 54)

Ներոնը և Ագրիպինան. Ագրիպինան դափնեպսակով թագադրում է իր պատանի զավակ Ներոնին։ Նա իր ձախ ձեռքին բռնել է առատության եղջյուրը՝ հաջողության և լիության խորհրդանիշը։ Ներոնի հագին հռոմեացի զորավարի զրահազգեստ և թիկնոց է, իսկ ոտքերի մոտ՝ սաղավարտ։ Տեսարանը պատկերում է մ.թ. 54 թ. որպես կայսր Ներոնի իշխանության անցնելը և թվագրված է մ.թ. 59 թ.-ից առաջ, երբ Ներոնն սպանեց Ագրիպինային։[14]
Ներոնը և Սենեկան։ Հուշարձան Կորդոբայում, Իսպանիա:

Կլավդիոսը մահանում է 54 թ. հոկտեմբերի 13-ին, և Ներոնը, վերցնելով Ներոն Կլավդիոս Կեսար Օգոստոս Գերմանիկոս (լատիներեն՝ Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus) անունը, թագադրվում է որպես կայսր։ Անտիկ աշխարհի շատ պատմաբաններ նշում են, թե Ագրիպինան թունավորել է Կլավդիոսին։ Ըստ Պլինիոս Ավագի` դրա համար նա օգտագործել է թունավոր սունկ[15]։ Հայտնի չէ, թե արդյոք Ներոնը տեղյակ է եղել սպանության մասին կամ արդյոք մասնակից է եղել[16]։

Ներոնն իշխանության է անցում 17 տարեկանում`[17] դառնալով մինչև այդ իշխած կայսրերից ամենաերիտասարդը[18]։ Անտիկ աշխարհի պատմաբանները Ներոնի իշխանության վաղ տարիները նկարագրում են որպես նրա վրա մոր՝ Ագրիպինայի, խնամակալ Լուկիուս Անեուս Սենեկայի և Պրետորիայի պրեֆեկտ Սեքստոս Աֆրանիուս Բուրոսի կողմից մեծ ազդեցության ժամանակաշրջան։

Ներոնի մայրը ցանկանում է ամեն կերպ միջամտել որդու գործերին։ 54 թ. նա փորձում է նստել Ներոնի կողքին, երբ վերջինս պետք է հանդիպում ունենար Հայաստանի դեսպանորդի հետ, սակայն Սենեկան չի թողնում և կանխում է սկանդալային տեսարանը[19]։

Կան տեղեկություններ, որ Ներոնը բավարարված չէր Կլավդիա Օկտավիայի հետ ամուսնությամբ և արտամուսնական կապեր է ունեցել Փոքր Ասիայից բերված նախկին ստրկուհի Կլավդիա Ակտեի հետ[20]։ 55 թ. Ագրիպինան փորձում է աջակցել Օկտավիային և պահանջում է, որ որդին խզի Ակտեի հետ ունեցած կապերը։ Ներոնը Սենեկայի աջակցությամբ կանխում է մոր միջամտությունը։
Իր որդու վրա ազդեցությունն ուժեղացնելով` Ագրիպինան սկսում է ճնշում գործադրել Ներոնի զարմիկի՝ Բրիտանիկոսի վրա` նրան կայսր դարձնելու նպատակով[21]։ Մոտ տասնչորս տարեկան Բրիտանիկոսը մինչև Ներոնի որդեգրվելը հանդիսանում էր գահի իրական ժառանգորդը։ Ըստ Տակիտոսի` Ագրիպինան հույս ուներ, որ իր աջակցությամբ Բրիտանիկոսը, լինելով Կլավդիոսի հարազատ որդին, կկարողանա տիրել գահին։ Սակայն, պատանի Բրիտանիկոսը մահանում է հանկարծակի և կասկածելի մահով 55 թ. փետրվարի 12-ին, այն նույն օրը, երբ պետք է հայտարարվեր չափահաս[22]։

Մոր սպանությունը և իշխանության կենտրոնացումը

Ժամանակի հետ Ներոնը դառնում է ավելի հզոր` ազատվելով խորհրդատուներից և վերացնելով գահի հավակնորդներին։ 55 թ. նա հեռացնում է Ագրիպինայի դաշնակից Մարկոս Անտոնիոս Պալասին գանձատանն զբաղեցրած դիրքից։ Պալասը Բուրոսի հետ միասին մեղադրվում էր Փավստոս Սուլլային գահին նստեցնելու նպատակով կայսեր դեմ դավադրություն կազմակերպելու համար[23]։ Սենեկան մեղադրվում էր Ագրիպինայի հետ կապեր ունենալու և ունեցվածքներ յուրացնելու համար[24]։

58 թ. Ներոնը սիրային կապի մեջ է մտնում իր ընկեր և ապագա կայսր Օտոնի կնոջ՝ Պոպեա Սաբինայի հետ[25]։ Տեղեկություններ կան, որ քանի որ Ագրիպինայի կենդանության օրոք քաղաքականապես հնարավոր չէր, որ Ներոնն ամուսնալուծվի և ամուսնանա Պոպեայի հետ, 59 թ. հրամայում է սպանել իր մորը[26]։ Մերօրյա որոշ պատմաբաններ սա համարում են իրականությանը չհամապատասխանող պնդում, քանի որ Ներոնը Պոպեայի հետ ամուսնացած չի եղել մինչև 62 թ.[27]
Ավելացնենք, որ ըստ Սվետոնիոսի` Պոպեան ամուսնալուծված չի եղել մինչև Ագրիպինայի մահը, ուստի անհնար էր, որ արդեն ամուսնացած Պոպեան կարողանար ստիպել Ներոնին ամուսնանալ իր հետ։[28]։ Մերօրյա որոշ պատմաբաններ հնարավոր են համարում, որ Ներոնի կողմից Ագրիպինայի սպանությունը կապված է եղել այն բանի հետ, որ մայրը ցանկանում էր իշխանության բերել Ռուբելիուս Պլոտոսին[29]։ Ըստ Սվետոնիոսի` Ներոնը փորձում է իր մոր սպանությունն իրականացնել նավաբեկություն կազմակերպելու միջոցով, որի հետևանքով զոհվում է Ագրիպինայի ընկեր Ակերոնիա Պոլան, սակայն, երբ մայրը փրկվում է, նա սպանում է նրան և ներկայացնում որպես ինքնասպանություն[30]։

64 թվականի Հռոմի մեծ հրդեհը

Հռոմի մեծ հրդեհը տեղի է ունեցել 64 թվականի հուլիսի լույս 19-ի գիշերը քաղաքի հարավարևելյան մասում` սկսվելով դյուրավառ ապրանքների խանութներից։
Ըստ Տակիտոսի, ով այդ ժամանակ եղել է ինը տարեկան, հրդեհը տարածվել է շատ արագ և տևել է հինգ օր։ Սվետոնիոսն ասում է, որ կրակը մոլեգնում էր վեց օր և յոթ գիշեր[31]։ Այն ոչնչացրեց Հռոմի տասնչորս շրջաններից երեքը և մեծ վնասներ հասցրեց յոթին։

Հայտնի չէ, թե ով կամ ինչն է եղել հրդեհի պատճառը, կամ արդյոք այն եղել է պատահար, թե կազմակերպված։ Սվետոնիոսը և Կասիոս Դիոնը հակված են կարծելու, թե դա եղել է Ներոնի արածը՝ պալատների համալիր կառուցելու նպատակով։ Տակիտոսը նշում է, թե քրիստոնյա հավատացյալները խոստովանել են իրենց մեղքը, սակայն որևէ բան հայտնի չէ նրանց կտտանքների ենթարկելու մասին[32]։ Պետք է ասել, որ հրդեհի պատահարները Հին Հռոմում եղել են սովորական երևույթ, ինչպես օրինակ` 69 թ. և 80 թ. պատահած մեծ հրդեհները[33][34]։

Սվետոնիոսի և Կասիոս Դիոնի պատմելով, քաղաքը վառվելու ժամանակ Ներոնը բեմական զգեստով կանգնել և երգում էր[35]։ Հայտնի լեգենդը պնդում է, թե Ներոնը հրդեհի ժամանակ նվագում էր ջութակ, ինչն անախրոնիզմ է, քանի որ 1-ին դարում Հռոմում ջութակ չի եղել։

Տակիտոսը սակայն համարում է, որ Ներոնն այդ ժամանակ եղել է Անտիումում[36]։ Տակիտոսն ասում է նաև, որ քաղաքը վառվելու ժամանակ Ներոնի քնար նվագելու և երգելու մասին խոսակցությունները բամբասանք են։[36] Նրա պատմելով, Ներոնը վերադառնում է Հռոմ և իր միջոցներից վճարելով` կազմակերպում է օգնություն։[36] Ներոնը բացում է իր պալատները՝ օթևան և ուտելիք տրամադրելով անտուն մնացածներին։[36]
Հրդեհից հետո սթափվելով` նա պատրաստում է քաղաքի զարգացման նոր նախագիծ։ Շենքերն սկսում են կառուցել աղյուսից, այնպես, որ նրանց գլխավոր մուտքերը լինեն փողոցի կողմից, այլ ոչ թե բակի, ինչպես նաև լայնացնում են ճանապարհները։ Հրդեհի շնորհիվ` ազատված տեղում կառուցվում է պալատների նոր համալիր։ Համալիրի տարածքում տեղադրվում է Ներոնի 30 մետրանոց արձանը։
Տակիտոսը նշում է, որ ժողովուրդը փնտրում էր քավության նոխազ և իր բամբասանքներում պատասխանատու էր համարում Ներոնին։[32] Մեղադրանքներից խուսափելու համար կայսրը թիրախ է դարձնում քրիստոնյաներին։ Սկսվում են քրիստոնյաների հալածանքները: Ներոնը հրամայում է քրիստոնյաներին նետել շներին, մյուսներին խաչել և խարույկի վրա այրել։[32]

Պարթևաստանի հետ պատերազմը Հայաստանի համար

Ներոնի իշխանության անցնելուց կարճ ժամանակ անց Մեծ Հայքի թագավորությունը տապալում է իբերիացի արքայազն Հռադամիզդին, որի տեղը գրավում է պարթևների նշանակած Տրդատ Ա-ն[37]։ Սա դիտարկվում է որպես պարթևների ներխուժում Հռոմի տարածք, քանի որ այդ ժամանակ Մեծ Հայքի վրա տարածվում էր Հռոմի վասալային իշխանությունը[37] Հռոմում մտահոգված էին, թե ինչպես է երիտասարդ կայսրը ելք գտնելու այս իրավիճակից։[38]։ Ներոնն անմիջապես դեպի Հայք զորք է ուղարկում Գնեոս Դոմիցիոս Կորբուլոնի հարամանատարությամբ[39]։ Պարթևները ժամանակավորապես Հայաստանի վրա իրենց ունեցած վերահսկողությունը զիջում են Հռոմին[40]
Պարթևների արքա Վաղարշ Ա-ն հրաժարվում է իր եղբորը հեռացնել Հայաստանից։[41]։ Պարթևներն սկսում են լայնածավալ ներխուժում դեպի Մեծ Հայք[25] Կորբուլոնը ետ է մղում պարթևների զորքն այդ նույն տարում։[42]։ Տրդատը նահանջում է, և Հռոմը կրկին վերականգնում է իր վերահսկողությունը հայկական տարածքների մեծ մասի վրա։[42]

Այս առաջին հաղթանակից հետո Ներոնը բարձրանում է հանրության աչքում[43]Կապադովկիացի ազնվական Տիգրան Դ-ն թագադրվում է Հռոմում և Ներոնի կողմից նշանակվում Հայքի նոր կառավարիչ։[44]։ Որպես պարգևատրում, Կորբուլոնը նշանակվում է Ասորիքի նահանգապետ։[44]

62 թ. Տիգրանը ներխուժում է պարթևական Ադիաբենե գավառը[45]։ Հռոմն ու Պարթևաստանը կրկին պատերազմ են սկսում, որը տևում է մինչև 63 թ.։ Որպես պատասխան, պարթևները պատրաստվում էին հարվածել Հռոմի պրովինցիա Ասորիքին[46]։ Կորբուլոնը փորձում էր համոզել Ներոնին՝ շարունակել պատերազմը, սակայն Ներոնն զգում էր խաղաղության անհրաժեշտությունը[47]։ Հռոմում մտավախություններ կային արևելքից հացահատիկի մատակարարման և պետության միջոցների սղության վերաբերյալ[48]։

Այս ամենի արդյունքը եղավ այն, որ Տրդատը նորից դարձավ Հայաստանի թագավոր, սակայն այս անգամ նրան թագադրեց Ներոնը՝ Հռոմում[49]։ Հետագայում, Հայաստանի թագավոր էր նշանակվում պարթևական արքայազն, սակայն նրա նշանակումը պարտադիր պետք է հաստատեր Հռոմը։
63 թ. կնքված խաղաղության այս գործարքը եղավ Ներոնի քաղաքականության զգալի հաղթանակը[50]։ Ներոնը հարգանք ձեռք բերեց Հռոմի պրովինցիաներում և պարթևների շրջանում։[50] Պարթևաստանի և Հռոմի միջև խաղաղությունը տևեց 50 տարի` մինչև 114 թ. Տրայանոս կայսեր Հայաստան ներխուժումը։

Վինդեքսի և Գալբայի ապստամբությունները և Ներոնի մահը

Ներոնի մարմարե կիսանդրին

68 թ. մարտին գալիացի կառավարիչ Գայոս Հուլիոս Վինդեքսն ապստամբում է Ներոնի հարկահավաքների դեմ[51]։ Ապստամբությունը ճնշելու հրաման է տրվում Վերին Գերմանիայի կառավարիչ Լուկիոս Վերգինիոս Հռուֆուսին[52]։ Վինդեքսն օգնության է կանչում Տարակոնյան Հիսպանիայի կառավարիչ Սերվիոս Սուլպիկիոս Գալբային՝ խոստանալով հետագայում աջակցություն տրամադրել կայսր դառնալու համար։[53] Նույն տարվա մայիս ամսին Բիսանտիումի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում Վերգինիոսի զորքը հեշտությամբ հաղթում է Վինդեքսին, ով ինքնասպան է լինում։[52] Սակայն, այս ապստամբությունը ճնշելով` Վերգինիոսի լեգեոնները փորձում են կայսր հռչակել իրենց հրամանատարին։ Վերգինիոսը հրաժարվում է դուրս գալ կայսեր դեմ, սակայն լեգեոնների դժգոհությունը և Իսպանիայում Գալբայի դիմակայությունը Ներոնին ծանր կացության մեջ են դնում։

Հռոմի կայսր Ներոնը մեր թվարկության 68 թվականին ինքնասպան է լինում՝ կտրելով իր կոկորդը[54]:

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 https://www.avoindata.fi/data/fi/dataset/yle-arkiston-historiallinen-tapahtumakalenteri
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Любкер Ф. Nero (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 914—915.
  3. ↑ Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Nero 1.
  4. ↑ Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Nero 6.
  5. ↑ Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Nero 5.
  6. ↑ Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Caligula 29.
  7. ↑ Josephus, Antiquities of the Jews XIX.1.14, XIX.2.4.
  8. ↑ Josephus, Antiquities of the Jews XIX.3.2.
  9. ↑ Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Claudius 26.
  10. ↑ Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Claudius 27.
  11. ↑ Tacitus, Annals XII.26.
  12. ↑ 12,0 12,1 Tacitus, Annals XII.41.
  13. ↑ Tacitus, Annals XII.58.
  14. ↑ Արձանի մասին տեղեկությունը վերցված է Թուրքիայում գտնվող Ափրոդիդսիասի թանգարանից, որտեղ այն պահվում է։
  15. ↑ [1]
  16. ↑ Cassius Dio's and Suetonius' accounts claim Nero knew of the murder, Cassius Dio, Roman History LXI.35, Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Nero 33; Tacitus' and Josephus' accounts only mention Agrippina, Tacitus, Annals XII.65, Josephus, Antiquities of the Jews XX.8.1.
  17. ↑ #8 P100
  18. ↑ Օգոստոսը եղել է 35 տարեկան, Տիբերիոսը՝ 56, Կալիգուլան՝ 25 և Կլավդիոսը՝ 50:
  19. ↑ Tacitus, Annals XIII.5.
  20. ↑ Tacitus, Annals XIII.12.
  21. ↑ Tacitus, Annals XIII.14.
  22. ↑ Tacitus, Annals XIII.16.
  23. ↑ Tacitus, Annals XIII.23.
  24. ↑ Cassius Dio, Roman History LXI.10.
  25. ↑ 25,0 25,1 Tacitus, Annals XIII.46.
  26. ↑ Tacitus, Annals XIV.1.
  27. ↑ Dawson, Alexis, "Whatever Happened to Lady Agrippina?", The Classical Journal, 1969, p. 254.
  28. ↑ Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Otho 3.
  29. ↑ Rogers, Robert, Heirs and Rivals to Nero, Transactions and Proceedings of the American Philological Association, Vol. 86. (1955), p. 202. Silana accuses Agrippina of plotting to bring up Plautus in 55, Tacitus, Annals XIII.19; Silana is recalled from exile after Agrippina's power waned, Tacitus, Annals XIV.12; Plautus is exiled in 60, Tacitus, Annals XIV.22.
  30. ↑ Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Nero 34.
  31. ↑ The Lives of Twelve Caesars, Life of Nero 38;
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 Tacitus Annals XV.44.
  33. ↑ Tacitus, Histories I.2.
  34. ↑ Suetonius, Lives of Twelve Caesars, Life of Titus 8.
  35. ↑ Suetonius, The Lives of Twelve Caesars, Life of Nero, 38; Cassius Dio, Roman History LXII.16.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 Tacitus, Annals XV.39.
  37. ↑ 37,0 37,1 Tacitus, Annals XIII.7.
  38. ↑ Tacitus, Annals XIII.8.
  39. ↑ Tacitus, Annals XIII.9.
  40. ↑ Tacitus, Annals XIII.10.
  41. ↑ Tacitus, Annals XIII.42.
  42. ↑ 42,0 42,1 Tacitus, Annals XIII.55.
  43. ↑ Tacitus, Annals XIII.56.
  44. ↑ 44,0 44,1 Tacitus, Annals XIV.36.
  45. ↑ Tacitus, Annals XV.1.
  46. ↑ Tacitus, Annals XV.4.
  47. ↑ Tacitus, Annals XV.16.
  48. ↑ Tacitus, Annals XV.18.
  49. ↑ Tacitus, Annals XV.29.
  50. ↑ 50,0 50,1 Cassius Dio, Roman History LXII.23.
  51. ↑ Cassius Dio, Roman History LXIII.22.
  52. ↑ 52,0 52,1 Cassius Dio, Roman History LXIII.24.
  53. ↑ Plutarch, The Parallel Lives, Life of Galba 5.
  54. ↑ Փարսադանյան, Ալբերտ (2006). Գիտելիքների շտեմարան 3:Գիտե՞ք որ . . . Երևան: ՎՄՎ Պրինտ. էջ 134.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ներոն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ներոն&oldid=6844246» էջից