«Արդվինի գավառ»–ի խմբագրումների տարբերություն
չNo edit summary |
No edit summary |
||
Տող 63. | Տող 63. | ||
Արդվինի գավառը հյուսիսից սահմանակցում էր [[Բաթումի գավառ|Բաթումի]] գավառին, արևելքում [[Կարսի մարզ]]ն էր, իսկ հարավում-արևմուտքում Օսմանյան կայսրության սահմանն էր: |
Արդվինի գավառը հյուսիսից սահմանակցում էր [[Բաթումի գավառ|Բաթումի]] գավառին, արևելքում [[Կարսի մարզ]]ն էր, իսկ հարավում-արևմուտքում Օսմանյան կայսրության սահմանն էր: |
||
Ներառում է հիմնականում ժամանակակից Թուրքիայի [[Արդվինի |
Ներառում է հիմնականում ժամանակակից Թուրքիայի [[Արդվինի մարզ]]ի մեծ մասը։ |
||
== Պատմություն == |
== Պատմություն == |
||
Տող 70. | Տող 70. | ||
Ամբողջ գավառում առաքելական հայերի թիվը չէր անցնում 8 հազարից՝ գրեթե նույնքան, որքան վրացիները: Հայերի մեծ մասը բնակվում էր [[Արդվին]] բերդաքաղաքում (4646 մարդ) և [[Արտանուջ]] ավանում (960 մարդ), խոսում հիմնականում [[արևմտահայերեն]]: Արդվինում 20-րդ դարի սկզբներին կար 5 եկեղեցի՝ սուրբ Աստվածածին, Պողոս-Պետրոս, Գրիգոր Լուսավորիչ, սուրբ Խաչ և առաքելական սուրբ Աստվածածին։ Յուրաքանչյուր եկեղեցուն կից 19-րդ դարի վերջերին և 20-րդ դարի սկզբներին կար դպրոց<ref>Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն, [https://akunq.net/am/?p=61459 Արդվինի միջնադարյան ամրոցը կբացվի զբոսաշրջիկների համար]</ref>։ |
Ամբողջ գավառում առաքելական հայերի թիվը չէր անցնում 8 հազարից՝ գրեթե նույնքան, որքան վրացիները: Հայերի մեծ մասը բնակվում էր [[Արդվին]] բերդաքաղաքում (4646 մարդ) և [[Արտանուջ]] ավանում (960 մարդ), խոսում հիմնականում [[արևմտահայերեն]]: Արդվինում 20-րդ դարի սկզբներին կար 5 եկեղեցի՝ սուրբ Աստվածածին, Պողոս-Պետրոս, Գրիգոր Լուսավորիչ, սուրբ Խաչ և առաքելական սուրբ Աստվածածին։ Յուրաքանչյուր եկեղեցուն կից 19-րդ դարի վերջերին և 20-րդ դարի սկզբներին կար դպրոց<ref>Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն, [https://akunq.net/am/?p=61459 Արդվինի միջնադարյան ամրոցը կբացվի զբոսաշրջիկների համար]</ref>։ |
||
1918-1920 թվականներին գավառն ամբողջությամբ մտել է [[Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետություն|Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետության]] կազմ: Հայերի մեծ մասը լքում է Արդվինը՝ տեղափոխվում Աբխազիա, Վրաստան, Ռուսաստանի սևծովյան շրջաններ, [[Խորհրդային Հայաստան]]<ref>Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն, [https://akunq.net/am/?p=8865 Արդվինի գավառ]</ref>: 1921 թվականի [[Կարսի պայմանագիր|Կարսի պայմանագր]]ից հետո՝ անցել է Թուրքիային, որում որպես վարչատարածքային միավոր մտել է [[Արդվինի |
1918-1920 թվականներին գավառն ամբողջությամբ մտել է [[Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետություն|Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետության]] կազմ: Հայերի մեծ մասը լքում է Արդվինը՝ տեղափոխվում Աբխազիա, Վրաստան, Ռուսաստանի սևծովյան շրջաններ, [[Խորհրդային Հայաստան]]<ref>Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն, [https://akunq.net/am/?p=8865 Արդվինի գավառ]</ref>: 1921 թվականի [[Կարսի պայմանագիր|Կարսի պայմանագր]]ից հետո՝ անցել է Թուրքիային, որում որպես վարչատարածքային միավոր մտել է [[Արդվինի մարզ]]: Վերջինիս կազմ է մտել նաև պատմական [[Համամշեն]] գավառը, որը կիսվել է [[Ռիզեի մարզ|Ռիզե]] և Արդվին մարզերի միջև: Համամշենի միացումով նոր վարչական միավորում են հայտնվել հազարավոր [[համշենահայեր]]: |
||
== Բնակչություն == |
== Բնակչություն == |
||
Տող 110. | Տող 110. | ||
== Տես նաև == |
== Տես նաև == |
||
* [[Արդվինի |
* [[Արդվինի մարզ]] |
||
* [[Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում]] |
* [[Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում]] |
||
12:36, 14 հունվարի 2020-ի տարբերակ
| |||
Երկիր | Ռուսական կայսրություն | ||
Կարգավիճակ | գավառ | ||
Մտնում է | Բաթումի մարզ | ||
Ներառում է | 29 համայնք | ||
Վարչկենտրոն | Արդվին | ||
Հիմնական լեզու | թուրքերեն, ռուսերեն | ||
Բնակչություն (1897) | 56,140 | ||
Ազգային կազմ | Թուրքեր (մոտ 74 %)[1] | ||
Տարածք | 3,908 | ||
Հիմնադրված է | 1878 թ. | ||
Պատմական շրջան(ներ) | Ճակք | ||
Արդվինի գավառ, վարչաքաղաքական միավոր Ռուսական կայսրության կազմում։ 1878-1918 թվականներին եղել է Բաթումի մարզի, ապա՝ Քութայիսի նահանգի կազմում։ Գավառի կենտրոնը Արդվին քաղաքն էր։
Արդվինի գավառը հյուսիսից սահմանակցում էր Բաթումի գավառին, արևելքում Կարսի մարզն էր, իսկ հարավում-արևմուտքում Օսմանյան կայսրության սահմանն էր:
Ներառում է հիմնականում ժամանակակից Թուրքիայի Արդվինի մարզի մեծ մասը։
Պատմություն
Գավառն կազմվել է 1878 թվականին՝ ռուս-թուրքական պատերազմի (1877-1878) արդյունքում՝ ընդգրկելով Բաթումի մարզի հարավային՝ Ճորոխ գետի հովտի հատվածը: 1883 թվականին Բաթումի մարզը վերացել է, Բաթումի և Արդվինի գավառներն անցել են Քութայիսի նահանգի կազմ: Արդվինի գավառը համապատասխանել է պատմական Տայք աշխարհի Ճակք գավառին: Դեռ միջնադարում տեղի հայ բնակչության մեծ մասը ձուլվել է ուղղափառ հույներին և վրացիներին, արտագաղթել: Այստեղ բնակվելու են եկել մեծաքանակ այլազգիներ, որոնք օսմանյան տիրապետության շրջանում կրոնափոխ են եղել և կորցրել սեփական լեզուն: Արդվինի հայերի մի մասն էլ տեղափոխվել է Բաթում քաղաք[2]:
Ամբողջ գավառում առաքելական հայերի թիվը չէր անցնում 8 հազարից՝ գրեթե նույնքան, որքան վրացիները: Հայերի մեծ մասը բնակվում էր Արդվին բերդաքաղաքում (4646 մարդ) և Արտանուջ ավանում (960 մարդ), խոսում հիմնականում արևմտահայերեն: Արդվինում 20-րդ դարի սկզբներին կար 5 եկեղեցի՝ սուրբ Աստվածածին, Պողոս-Պետրոս, Գրիգոր Լուսավորիչ, սուրբ Խաչ և առաքելական սուրբ Աստվածածին։ Յուրաքանչյուր եկեղեցուն կից 19-րդ դարի վերջերին և 20-րդ դարի սկզբներին կար դպրոց[3]։
1918-1920 թվականներին գավառն ամբողջությամբ մտել է Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետության կազմ: Հայերի մեծ մասը լքում է Արդվինը՝ տեղափոխվում Աբխազիա, Վրաստան, Ռուսաստանի սևծովյան շրջաններ, Խորհրդային Հայաստան[4]: 1921 թվականի Կարսի պայմանագրից հետո՝ անցել է Թուրքիային, որում որպես վարչատարածքային միավոր մտել է Արդվինի մարզ: Վերջինիս կազմ է մտել նաև պատմական Համամշեն գավառը, որը կիսվել է Ռիզե և Արդվին մարզերի միջև: Համամշենի միացումով նոր վարչական միավորում են հայտնվել հազարավոր համշենահայեր:
Բնակչություն
1897 թվականի մարդահամարի տվյալներով գավառի բնակչությունը 56,140 մարդ էր, որի ճնշող մեծամասնությունը թուրքեր էին (41468), 13.9 %-ը՝ հայեր (7819), 9.8%-ը՝ վրացիներ (5506) և այլ ազգեր[5]: Արդվին քաղաքի բնակչությունը հաշվվում էր 7091 մարդ, այդ թվում՝ 4646 հայեր և 1491 ռուսներ[6]։
Վարչական բաժանում
1913 թվականին գավառը բաժանված էր 29 գյուղական համայնքի[7]՝
- Անկլիայի
- Անչայի
- Արտանուջի
- Բաթաուլի
- Բաշ-Խադիլուի
- Բերթայի
- Բիջայի
- Գարկիլոբի
- Գուրջանի
- Գյումուշխանեի
- Դաբայի
- Դիակուրմուջի
- Դիբացվիրիլիի
- Լոնգոթխենի
- Խոդ-Ումիայի
- Կարսիպիայի
- Ձանսուլիի
- Ճղալեթի
- Չիխիսխևի
- Սամսխարի
- Սաթլելի
- Վաարիայի
- Տանձուտի
- Ցկալցիմերի
- Ցրիայի
- Ունիսխևի
- Քարթլայի
- Քրաջանի
- Օքրոբակերտի
Տես նաև
Ծանոթագրություններ
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г., Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России, Артвинский округ
- ↑ Ասոյան Լ., Հայերի տեղաբաշխումը և աճը Անդրկովկասում ըստ 1897 թվականի մարդահամարի տվյալների
- ↑ Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն, Արդվինի միջնադարյան ամրոցը կբացվի զբոսաշրջիկների համար
- ↑ Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն, Արդվինի գավառ
- ↑ Артвинский округ
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. город Артвин
- ↑ , Волостныя, станичныя, сельскія, гминныя правленія и управленія, а также полицейскіе станы всей Россіи съ обозначеніем мѣста ихъ нахожденія, Кіевъ, «Изд-во Т-ва Л. М. Фишъ», 113։
|