«Տարոնականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

15:17, 28 Դեկտեմբերի 2019-ի տարբերակ

Տարոնականություն (նաև՝ Տարոնական շարժում), 1937 թվականին հռչակված հայկական ազգային գաղափարախոսություն, որի նպատակն էր Հայկական սփյուռքում հայապահպանությունը և սփյուռքահայերին հայրենիք վերադարձնելը^[1]։ Ըստ Տարոնականության գաղափարախոսներից Գարեգին Նժդեհի՝ այն համահայկականության և հատվածականության, հայկական կողմնորոշման և օտարամոլության միջև պայքար է^[2]։

Պատմական ակնարկ

Տարոնականության հիմնադիրներից ձախից աջ՝ Գարեգին Նժդեհ, Հայկ Ասատրյան

Տարոնական շարժումը հիմնադրվել է 1937-1938 թվականներին Գարեգին Նժդեհի, Հայկ Ասատրյանի, Ներսես Աստվածատուրյանի և նրանց գաղափարակիցների կողմից։ Հայ հեղափոխական դաշնակցությունից նրանց հեռացումով Ցեղակրոնության գաղափարակիրների շարքերում սկսվեցին որոշակի տարաձայնություններ։ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Ցեղակրոն Ուխտերը, այլևս չէին ընկալվում որպես համահայկական կառույցի հիմք։ Այս և նմանատիպ տարաձայնությունների պատճառով անհրաժեշտություն կար ստեղծել համահայկական նոր շարժում^[3]։

Տարոնականության հիմնադրման անհրաժեշտությունը պայմանավորված էր նաև այն հանգամանքով, որ Ցեղակրոնությունը խորապես չէր հստակեցնում մի շարք առանցքային հարցեր, ինչպիսիք են արարչագործության և ոգու վերաբեյալ հարցերը։ Միևնույն ժամանակ Հայ առաքելական եկեղեցին Ցեղակրոնության նկատմամբ որոշակի բացասական վերաբերմունք ուներ և Հայկական սփյուռքում հանդիսանում էր բավականին ազդեցիկ ուժ։ Այս հանգամանքը նույնպես խնդիրներ էր ստեղծում Ցեղակրոնության տարածման գործում^[3]։

Տարոնականության հիմնադրման գործում առանցքային դեր ունեցավ Բուլղարիայի Ցեղակրոն կազմակերպությունը Գարեգին Նժդեհի, Հայկ Ասատրյանի և Ներսես Աստվածատուրյանի ղեկավարությամբ։ 1937 թվականի փետրվարի 7-ից Պլովդիվում սկսում են հրատարակել «Ռազմիկ» թերթը, որի էջերում նույն թվականից սկսեցին տպագրվել Տարոնական շարժման մասին տեղեկություններ։ Նոր ստեղծված շարժման հենարանը հանդիսացավ 1917 թվականին ԱՄՆ-ում հիմնադրված Տարոն-Տուրուբերանի հայրենակցական միությունը։ Այն մեծ ազդեցություն ուներ Հայկական սփյուռքում և հայկական համայնքներում հանդիսանում էր Ցեղկարոն շարժման շարժիչ ուժը^[3]։

Անվանում

Գաղափարախոսության հիմնադիրները այն անվանել են Պատմական Հայաստանի Տարոն գավառի անվամբ։ Այդպիսի անվանադրման համար նրանք ներկայացրել են մի քանի պատճառ։ Դրանք են՝

այնտեղ է եղել հեթանոսական Հայաստանի հոգևոր կենտրոնը,
այնտեղ է ստեղծվել Սասնա Ծռեր դյուցազնավեպը,
այնտեղ են ծնվել Մեսրոպ Մաշտոցն ու Մովսես Խորենացին,
այնտեղ է հաստատվել Մամիկոնյան նախարարական տոհմը,
այնտեղ է եղել արևմտահայ նորագույն ազատագրական պայքարի կենտրոնը^[2]։

Վերը թվարկած պատմական իրողություններն, ըստ Տարոնականության ղեկավարների, պարզապես պատմական համընկնումներ չեն, այլ տարոնական ոգեղենության արտահայտություններ, այնտեղի հայության հավաքական ոգու արտահայտման դրվագներ^[2]։

Գաղափարախոսության էություն և աշխարհընկալում

Տարոնական գաղափարախոսության կարևորագույն առանցքը ցեղն է, որի հավերժացումը հանդիսանում է գլխավոր նպատակը։ Ցեղի կենսաբանական որակները՝ արյունն ու ոգին, որոնք ըստ տարոնականության գաղափարակիրների, ժառանգականության օրենքով շարունակելի են, կազմում են Տարոնական հիմքը^[4]։

Տարոնականության առաջնորդները սահմանել են մի շարք չափորոշիչներ, որոնք, ըստ նրանց, պարտադիր են գաղափարախոսության կրողների համար։ Դրանք են՝ ցեղի և հայրենիքի համար մեռնելու բացարձակ կամք, ցեղային հավիտենականի խոր զգացում, հաղթական ոգի, պատմական ճակատագրի խորը ճանաչողություն, հայրենազգացություն, օտարությունը որպես գերագույն դժբախտություն ապրելու առաքինություն, մեծագործության կամք և բարոյականություն^[5]։

Այնուամենայնիվ, Տարոնականության հիմնադիրների կարծիքով նրանք չհասցրեցին ներկայացնել գաղափարախոսությունն ամբողջությամբ^[6]։

Տես նաև

Ցեղակրոնություն

Ծանոթագրություններ

[Հայկ_Ասատրյան․_Տարոնական_շարժումը,_էջ_9-1] «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 9։

[Հայկ_Ասատրյան․_Տարոնական_շարժումը,_էջ_11-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 11։

[Հայկ_Ասատրյան․_Տարոնական_շարժումը,_էջ_3-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 3։

[Հայկ_Ասատրյան․_Տարոնական_շարժումը,_էջ_7-4] «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 7։

[Հայկ_Ասատրյան․_Տարոնական_շարժումը,_էջ_16-5] «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 16։

[Հայկ_Ասատրյան․_Տարոնական_շարժումը,_էջ_18-6] «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 18։

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 {{Տարոնականություն}}
 '''Տարոնականություն''' (նաև՝ '''Տարոնական շարժում'''), 1937 թվականին հռչակված [[Հայկական ազգայնականություն|հայկական ազգային գաղափարախոսություն]], որի նպատակն էր [[Հայկական սփյուռք]]ում հայապահպանությունը և սփյուռքահայերին [[Հայաստան|հայրենիք]] վերադարձնելը<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 9">[https://drive.google.com/file/d/14o_XKShGdfwpLgksBcCsnV-TNTslmuQh/view «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 9։]</ref>։ Ըստ Տարոնականության գաղափարախոսներից Գարեգին Նժդեհի՝ այն համահայկականության և հատվածականության, հայկական կողմնորոշման և օտարամոլության միջև պայքար է<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 11">[https://drive.google.com/file/d/14o_XKShGdfwpLgksBcCsnV-TNTslmuQh/view «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 11։]</ref>։
 == Պատմական ակնարկ ==
@@ Տող 12. / Տող 12. @@
  | լայնություն =300
 }}
-Տարոնական շարժումը հիմնադրվել է 1937-1938 թվականներին [[Գարեգին Նժդեհ]]ի, [[Հայկ Ասատրյան]]ի,  [[Ներսես Աստվածատուրյան]]ի և նրանց գաղափարակիցների կողմից։ Հայ հեղափոխական դաշնակցությունից նրանց հեռացումով [[Ցեղակրոնություն|Ցեղակրոնության]] գաղափարակիրների շարքերում սկսվեցին որոշակի տարաձայնություններ։ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Ցեղակրոն Ուխտեր]]ը, այլևս չէին ընկալվում որպես համահայկական կառույցի հիմք։ Այս և նմանատիպ տարաձայնությունների պատճառով անհրաժեշտություն կար ստեղծել համահայկական նոր շարժում<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 3">[https://drive.google.com/file/d/14o_XKShGdfwpLgksBcCsnV-TNTslmuQh/view «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 3։]</ref>։
+Տարոնական շարժումը հիմնադրվել է 1937-1938 թվականներին [[Գարեգին Նժդեհ]]ի, [[Հայկ Ասատրյան]]ի, [[Ներսես Աստվածատուրյան]]ի և նրանց գաղափարակիցների կողմից։ Հայ հեղափոխական դաշնակցությունից նրանց հեռացումով [[Ցեղակրոնություն|Ցեղակրոնության]] գաղափարակիրների շարքերում սկսվեցին որոշակի տարաձայնություններ։ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի [[Ցեղակրոն Ուխտեր]]ը, այլևս չէին ընկալվում որպես համահայկական կառույցի հիմք։ Այս և նմանատիպ տարաձայնությունների պատճառով անհրաժեշտություն կար ստեղծել համահայկական նոր շարժում<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 3">[https://drive.google.com/file/d/14o_XKShGdfwpLgksBcCsnV-TNTslmuQh/view «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 3։]</ref>։
 Տարոնականության հիմնադրման անհրաժեշտությունը պայմանավորված էր նաև այն հանգամանքով, որ Ցեղակրոնությունը խորապես չէր հստակեցնում մի շարք առանցքային հարցեր, ինչպիսիք են արարչագործության և ոգու վերաբեյալ հարցերը։ Միևնույն ժամանակ [[Հայ առաքելական եկեղեցի]]ն Ցեղակրոնության նկատմամբ որոշակի բացասական վերաբերմունք ուներ և [[Հայկական սփյուռք]]ում հանդիսանում էր բավականին ազդեցիկ ուժ։ Այս հանգամանքը նույնպես խնդիրներ էր ստեղծում Ցեղակրոնության տարածման գործում<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 3"/>։
@@ Տող 20. / Տող 20. @@
 == Անվանում ==
 Գաղափարախոսության հիմնադիրները այն անվանել են [[Պատմական Հայաստան]]ի [[Տարոն (գավառ)|Տարոն գավառի]] անվամբ։ Այդպիսի անվանադրման համար նրանք ներկայացրել են մի քանի պատճառ։ Դրանք են՝
 * այնտեղ է եղել հեթանոսական Հայաստանի հոգևոր կենտրոնը,
 * այնտեղ է ստեղծվել [[Սասնա Ծռեր]] դյուցազնավեպը,
 * այնտեղ են ծնվել [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն ու [[Մովսես Խորենացի]]ն,