«Մինաս Ավետիսյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ →‎top: ջնջվեց: {{Արևմտահայերեն|Մինաս Աւետիսեան (գեղանկարիչ)}}
No edit summary
Տող 1. Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ նկարիչ}}
{{Տեղեկաքարտ նկարիչ}}
{{այլ|Մինաս Ավետիսյան (այլ կիրառումներ)}}

{{տես|Մինաս Ավետիսյան ստեղծագործությունների անվանացանկ}}
{{տես|Մինաս Ավետիսյան ստեղծագործությունների անվանացանկ}}


23:32, 3 Հուլիսի 2019-ի տարբերակ

Մինաս Ավետիսյան
Ծնվել էհուլիսի 20, 1928(1928-07-20)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՋաջուռ, Ախուրյանի շրջան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[4][5]
Վախճանվել էփետրվարի 23, 1975(1975-02-23)[6][7] (46 տարեկան)
Մահվան վայրԵրևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[5]
Ազգությունհայ
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ
ԿրթությունՓանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստական ուսումնարան (1952), Երևանի պետական գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտ (1954)[4] և Ի. Ե. Ռեպինի անվան գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության ինստիտուտ (1960)[4]
Մասնագիտություննկարիչ
Ոճաբստրակտ էքսպրեսիոնիզմ
Թեմաներգեղանկարչություն
ՈւսուցիչՄարտիրոս Սարյան
Պարգևներ
ԿուսակցությունԽՄԿԿ[4]
ԱմուսինԳայանե Մամաջանյան
ԶավակներՆարեկ Ավետիսյան
Մինաս Ավետիսյան Վիքիքաղվածքում
Մինաս Ավետիսյան Վիքիդարանում
 Minas Avetisyan Վիքիպահեստում
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մինաս Ավետիսյան (այլ կիրառումներ)
Տե՛ս նաև՝ Մինաս Ավետիսյան ստեղծագործությունների անվանացանկ

Մինաս Կարապետի Ավետիսյան (հուլիսի 20, 1928(1928-07-20)[1][2][3][…], Ջաջուռ, Ախուրյանի շրջան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[4][5] - փետրվարի 23, 1975(1975-02-23)[6][7], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[5]), հայ նշանավոր գեղանկարիչ։ 20-րդ դարի երկրորդ կեսի հայ կերպարվեստի ամենակարկառուն ներկայացուցիչներից մեկը։ Ծնվել է 1928 թվականի հուլիսի 20–ին, Ջաջուռում (այժմ՝ ՀՀ Շիրակի մարզում)։ Համեմատաբար ուշ է սկսել զբաղվել գեղանկարչությամբ։ Պատանի հասակում տարված է եղել Մարտիրոս Սարյանի արվեստով։ Առաջին անգամ կենդանկարչի հետ ծանոթացել է 18 տարեկանում[8]։ Մինասի գեղարվեստական և էսթետական զարգացման գործում մեծ ազդեցություն են ունեցել Հայկական մանրանկարչությունը և իտալական վերածննդի նկարչությունը, որին ծանոթացել է Լենինգրադում (այժմ` Սանկտ Պետերբուրգ) ուսանելու տարիներին[8]։

Մինասը ստեղծել է հայկական գյուղաշխարհն արտացոլող կոմպոզիցիաներ, բնանկարներ, ինչպես նաև դիմանկարներ, նատյուրմորտներ, որմնանկարներ։ Մինասի ստեղծագործությունները յուրահատուկ են իրենց գունային ուժեղ հակադրություններով, որոնք արտահայտում են լուսավոր, քնարական տրամադրություններ, երբեմն՝ ողբերգական շեշտերով։ Անդրադարձել է նկարչության բոլոր ոլորտներին՝ գեղանկարչություն, գրաֆիկա, որմնանկարչություն, բեմանկարչություն և այլն։ Հայտնի նկարներից մի քանիսը վերաբերում են հայ ժողովրդի անցյալին՝ հատկապես 1915 թ հայկական ջարդերին, որոնցից մազապուրծ են եղել նաև նկարչի ծնողները։ Այդ ժամանակաշրջանին են պատկանում 1965-1967 թվականներին ստեղծված «Ճանապարհ. ծնողներիս հիշողությունները», «Դեր-Զորի ճանապարհին» (1964 թ) կտավները։ Մինասի հասուն ստեղծագործական կյանքը տևել է 15 տարի՝ 1960–1975 թվականներին, որի ընթացքում նկարիչը ստեղծել է մոտ հինգ հարյուր մեծ ու փոքր կտավ, մոտավորապես նույնքան գծանկար, քսան մեծածավալ որմնանկար, մեկ տասնյակից ավելի բալետային ու թատերական ձևավորումներ։

1975 Փետրվարի 16-ին Մինասը Երևանում ենթարկվում է ավտովթարի։ Վախճանվում է մեկ շաբաթ անց՝ փետրվարի 23-ին[9]։

Կենսագրություն

1928 թվականին Ջաջուռում ծնվել է ապագա նկարիչ Մինաս Կարապետի Ավետիսյանը։ Մինասի հայրը՝ Կարապետը, մշեցի դարբին էր, իսկ մայրը՝ Սոֆոն, կարսեցի քահանայի դուստր էր[10]:

Պատերազմի տարիներին պատանի Մինասը պատահականորեն հանդիպել է նկարիչ Հակոբ Անանիկյանի հետ, ինչը բախտորոշ է եղել նրա համար։

Գեղագիտական կրթությունը նկարիչը ստացել է Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարանում (1947-1952)։ Մի տարի սովորելուց հետո Երևանի պետական գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտում, 1953 թվականին տեղափոխվել է Լենինգրադի Իլյա Ռեպինի անվան Գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության ինստիտուտ, որտեղ սովորել է Ա. Զայցևի և Լ. Խուդյակովի արվեստանոցում։ Ավարտել է 1960 թվականին ու վերադարձել է Երևան։ Դիպլոմային աշխատանքի ղեկավարը եղել է Բորիս Յոհանսոնը։

Մինաս Ավետիսյանի կիսանդրին Երևանի Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքում՝ Մինաս Ավետիսյանի անվան զբոսայգում

1960-1970

Ընտանիք

1964 թվականին Մինասը ամուսնանում է նկարչուհի Գայանե Մամաջանյանի հետ։ 1966 թ. ծնվում է առաջնեկը՝ Արմանը։ 1969 թ. ծնված կրտսեր որդին՝ Նարեկ Ավետիսյանը նույնպես նկարիչ է։

Արվեստանոցի հրդեհը։ Մինասը և ԿԳԲ-ն

  • 1972 թվականի հունվարի 1-ի լույս 2-ի գիշերը հրդեհ է բռնկվում նկարչի արվեստանոցում, և այրվում են այնտեղ հավաքված բոլոր գործերը, այդ թվում նաև Փարիզում կազմակերպվելիք անհատական ցուցահանդեսի համար հավաքած աշխատանքները (մոտ 300 աշխատանք, որից 120–ը՝ գեղանկարներ), անձնական արխիվը (նամակներ և այլն)։

Մահը

1975 թվականի փետրվարի 16-ին նկարիչը Երևանում ենթարկվել է ավտովթարի տաքսու վարորդ Ժորա Հովսեփյանի կողմից, և փետրվարի 23-ին կնքել է իր մահկանացուն։ Մինաս Ավետիսյանի մահվան հանգամանքները մինչ օրս մնում են ամբողջությամբ չպարզված[13]։

Ստեղծագործությունը

Մինաս Ավետիսյանի հուշատախտակը Երևանի Նալբանդյան փողոցում

Ընդհանուր բնութագիր

Մինասը՝ համեմատաբար ուշ սկսելով զբաղվել գեղանկարչությամբ, միանգամից ուշադրություն է գրավում իր անսովոր մտածողությամբ։ 1960 թվականին անհատական ցուցահանդեսից հետո, կարծիքները հակասական էին։ Որոշ արվեստաբաններ թերահավատորեն էին նայում Մինասի աշխատանքներին։ Նկարչի հիմնական թեմաներից մեկը Ջաջուռի բնաշխարհն է, այն տունը, որտեղ ծնվել է նկարիչը, մայրը՝ դռան շեմքին կանգնած, ձեռքերը խաչած («Շեմքին», 1975, Ժամանակակից արվեստի թանգարան, Երևան), հայրենի լեռները, բնաշխարհը։ Կապված լինելով մոր հետ և շուտ կորցնելով նրան` Մինասը Մոր թեմային է անդրադարձել իր բոլոր աշխատանքներում՝ և՛ գեղանկարներում, և՛ որմնանկարներում, և՛ գծանկարներում։

Նրա ներկապնակում գերակշռում են կարմիրը, կապույտը, նարնջագույնը, դեղինը…

Մանկության օրերին գյուղում ստացած տպավորություններից են բխում նկարչի ամենավառ ու գունեղ կոմպոզիցիոն կտավները. («Գորգ են գործում», «Խնոցի», «Գյուղը», «Քնածը» և այլն)։ Առանձնակի հետաքրքրություն է ներկայացնում ջաջուռյան պատկերաշարը։ «Ջաջուռ» բնանկարը (1960 թ. Կտավ, յուղաներկ, Ժամանակակից արվեստի թանարան, Երևան) սինթեզն է այն առավել արժեքավորի, որ նկարիչը ձեռք է բերել բնությունը պատկերող իր բազմաթիվ կտավներում։

Գեղանկարչություն

Ստեղծել է մոտ հինգ հարյուր մեծ ու փոքր կտավ։

Դիմանկար

Մինասը հայտնի է նաև իր բազմաթիվ դիմանկարներով (ինքնանկարները, ակադեմիկոս Արմեն Թախտաջյանի, Կոստան Զարյանի, Մարտիրոս Սարյանի և այլոց դիմանկարները)

Նատյուրմորտ

«Ջուլհակուհիներ» (1970) որմնանկարը Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանում, Երևան:

Որմնանկարչություն

Մինասը իր որմնանկարները ստեղծել է 1970-1974 թվականներին։ Երևանում, Գյումրիում, Վահրամաբերդ գյուղում ստեղծել է թվով 20 որմնանկարներ, որոնց ընդհանուր տարածությունը հասնում է հինգ հարյուր քառակուսի մետրի [փա՞ստ]։ 1988 թվականին Սպիտակի երկրաշարժի պատճառով որմնանկարները կրում են մասնակի կորուստներ։ Փլուզվում կամ վթարային են դառնում այն շենքերը, որտեղ գտնվում են որմնանկարները։

  • «Ջուլհակուհիներ»(1970) որմնանկարը այժմ գտնվում է Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանում, Երևան: Նկարը վնասվել էր Գյումրիում Սպիտակի երկրաշարժի ժամանակ, տեղափոխվել և վերականգնվել Զվարթնոց օդանավակայանում:
  • Երկրաշարժից անմիջապես հետո կործանումից փրկվում է «Անալիտիկ սարք» գործարանի ճաշարանում արված «Աղբյուրի մոտ» որմնանկարը, որը Բուլղարիայից հրավիրված մասնագետները հաջողությամբ տեղափոխում են Գյումրի քաղաքի թատրոնի շենք։
  • Ազատան գյուղի մշակույթի տան «Լեռներում» որմնանկարը ներկայումս լավ ձևով պահպանված է։
  • «Հայաստան» որմնանկարը գտնվում է Վահրամաբերդ գյուղի նախկին մշակույթի տան առաջին հարկում։ Շենքից պահպանվել է միայն այն պատը, որտեղ գտնվում է որմնանկարը։
  • «Էլեկտրասարք» գործարանում գտնվում են Մինասի 4 որմնանկարները («Թորոս Ռոսլինի ծնունդը», «Երկանք», «Գորգ են գործում», «Խաչքարի մոտ»)։ Գործարանի շենքը տուժել է երկրաշարժից։
  • Գյումրու նախկին Գալվանոմետրերի գործարանի հիմնական մասնաշենքում գտնում են Մինասի ևս 3 որմնանկարներ, այդ թվում «Հայաստանի լեռներում» որմնանկարը:
  • Գյումրու նախկին «Ստրոմմաշինա» (ներկայիս «Քարհատմեքենա») գործարանի ճաշարանի շենքում են գտնվում երկու որմնանկարներ:

Բացառությամբ «Աղբյուրի մոտ» և «Լեռներում» որմնանկարների, մնացած որմնանկարները գտնվում են աղետալի վիճակում և ոչնչացման եզրին են[14]։ 2009 թվականին «Թորոս Ռոսլինի ծնունդը» որմնանկարը իտալացի մասնագետների կողմից հաջողությամբ տեղափոխվում է Ջաջուռ գյուղի Մինասի թանգարանը[15][16][17]։

2010 թվականի հունիսից կրկին իտալացի մասնագետների օգնությամբ սկսվում են «Խաչքարի մոտ» և «Հանդիպում» որմնանկարների տեղափոխումը և ռեստավրացիան Գյումրիի էլեկտրատեխնիկական գործարանի ճաշարանից։ Նոյեմբերին այդ որմնանկարները տեղափոխվում են ՀՀ կառավարության շենք[18]։

Գրաֆիկա

Գծանկարչությանը անդրադարձել է կյանքի վերջին տարիներին։ «Իմ մայրը», «Պատշգամբում», «Տեսիլ», «Զրույց», «Նարեկացու ընթերցում»։

Բեմանկարչություն

  • 1962 թվականին Երևանի օպերայի և բալետի թատրոնում ձևավորել է երեք բալետ-նովել՝ «Տիկնիկների աշխարհում», «Իսպանուհին. բոլերո», «Նեգրական թաղամաս»։
  • 1971 թվականին ձևավորել է Ա. Սպենդարյանի «Ալմաստ»-ը
  • 1974 թվականին՝ Ա. Խաչատրյանի «Գայանե» բալետը։
  • 1963 թվականին՝ առաջին աշխատանքը բեմանկարչութան ասպարեզում Ալ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի թատրոնի համար ձևավորում է «Երեք բալետ-նովելը»։

Կինո

1969 Նկարահանվել է Միքայել Վարդանովի Հայկական հողի գույնը ֆիլմում:

Մինասն աշխատել է նաև կինոյում, որպես Յուրի Երզնկյանի և Էռնեստ Մարտիրոսյանի «Այս կանաչ, կարմիր աշխարհը» ֆիլմի նկարիչ։

Հավելված

Մեջբերումներ Մինասի մասին

Մինաս, ես քեզնից մեծ եմ հիսուն տարով։ Ափսոս, ինձ քիչ ժամանակ է մնացել։ Ո՞ւր էիր, մի քիչ շուտ գայիր։ Չմոռանաս, արվեստը պայքար է սիրում։ Հիմա ես արդեն մենակ չեմ։ Դու էլ մենակ չես։ Ուրեմն, շարունակել խիզախել։ Ես հավատում եմ քո այդ լավ ձեռքին։
Մինասի խառնվածքը ուժեղ է, վառ... Լինելով սիմֆոնիկ շնչի արվեստագետ, նա թատրոն ներխուժեց լայն ու խորը մտքերով։ Նա թատերական նկարչության մեջ փոխադրեց իր հզոր սիմֆոնիզմը։
Իբրև նկարիչ, գիտեմ և վստահ եմ, որ ամեն մի նկարիչ, կանգնելով Մինասի նկարների առջև, այնտեղ տեսնում է իր չարածի, իր չկարողացածի, իր երազածի իրագործումը։ Մինասը մեր նկարչության բարձրացող աշտարակն էր, հեռուներից տեսանելի ու հեռաստաններ բացող։

Ֆիլմագրություն

  • 1969 Հայկական հողի գույնը, ռեժիսոր՝ Միքայել Վարդանով:
  • 1975 թվականին Համո Բեկնազարյանի անվան «Հայֆիլմ» կինոստուդիան թողարկում է «Մինաս Ավետիսյան» վավերագրական կինոնկարը (ռեժիսոր՝ Մարատ Վարժապետյան)։

Հետմահու ցուցահանդեսներ, մրցանակներ

  • 1975 թ. Արժանանում է ՀԽՍՀ Պետական մրցանակի
  • 1976 թ. Գդանսկի (Լեհաստան) Օպերա Բալտիսկի թատրոնում բեմադրվում է Արամ Խաչատրյանի «Գայանե» բալետը
  • 1973 թ. Ընտրվում է Հայաստանի նկարիչների միության նախագահության անդամ
  • 1977 թ. Երևանում բացվում է Մինաս Ավետիսյանի արվեստանոց-թանգարանը
  • 1980 թ. Ետմահու շնորհվում է Մարտիրոս Սարյանի անվան մրցանակ։
  • 1982 թ. Ջաջուռում հուլիսի 21-ին բացվում է Մինաս Ավետիսյանի տուն-թանգարանը
  • 1986 թ. Երևանում բացվում է Մինաս Ավետիսյանի հուշատախտակը
  • 1987 թ. Մոսկվայի «Սովետսկի խուդոժնիկ» հրատարակչությունը լույս է ընծայում Մինաս Ավետիսյանի գրաֆիկական աշխատանքների պատկերագիրքը
  • 1988 թ. Երկրաշարժից քանդվում է Ջաջուռի տուն-թանգարանը
  • 1989 թ. «Հայֆիլմ» կինոստուդիան նկարահանում է Մինաս Ավետիսյանին նվիրված «Մինաս. Ռեքվիեմ» ֆիլմը (ռեժիսոր՝ Միքայել Վարդանով)[19]
  • 1990 թ. Ջաջուռի տուն-թանգարանում գտնվող աշխատանքները տեղափոխվում են Հայաստանի Ազգային պատկերասրահ

Ալբոմներ և գրականություն

  • 1975 թ. Լենինգրադի «Ավրորա» հրատարակչությունը լույս է ընծայում «Մինաս Ավետիսյան» պատկերագիրքը։ Բեռլինի «Արվեստ և հասարակություն» հրատարակչությունը «Արվեստի աշխարհ» մատենաշարով լույս է ընծայում «Մինաս Ավետիսյան» պատկերագիրքը։
  • 1996 թ. Մոնրեալում լույս է տեսնում Շահեն Խաչատրյանի կազմած «Մինաս Ավետիսյան» պատկերագիրքը։
  • 2003 թ. Մինաս. Ալբոմ՝ նվիրված 75 ամյակին։
  • 2008 թ. Ջաջուռեցի Մինասը, հեղ.՝ Հենրիկ Իգիթյան

Արվեստանոց-թանգարանը Երևանում

Մինաս Ավետիսյանի թանգարանը Ջաջուռում

Տուն-թանգարանը Ջաջուռում

Հիմնական հոդված՝ Մինաս Ավետիսյանի տուն-թանգարանը Ջաջուռ գյուղում

Հայրենի Ջաջուռում 2005 թվականից վերաբացվել է Մինասի Տուն-թանգարանը, որը փլվել էր 1988 թվականի ավերիչ երկրաշարժի հետևանքով։ Մինչև 2008 թվականը թանգարանում ցուցադրվում էին բացառապես կրկնօրինակներ։ 2008 թվականին թանգարանում բացվեց նկարչի բնօրինակների ցուցադրությունը՝ շուրջ 30 կտավ, որն ամենամեծաքանակն է Հայաստանում։

Մինասի նկարները ցուցադրվում են նաև Հայաստանի Ազգային Պատկերասրահում, Երևանի Ժամանակակից արվեստի թանգարանում, Մոսկվայի Արևելքի երկրների արվեստի թանգարանում, Ռուսաստանի այլ պատկերասրահներում, Հայաստանի, Լիբանանի, Սիրիայի, Ֆրանսիայի, ԱՄՆ–ի և այլ երկրների մասնավոր հավաքածուներում, և նկարչի ընտանիքի հավաքածուում։

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Sokolov M. N. Avetisyan, Minas // Grove Art Online / J. Turner — [Oxford, England], Houndmills, Basingstoke, England, New York: OUP, 2017. — ISBN 978-1-884446-05-4 — doi:10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T005305
  3. ↑ 3,0 3,1 Artists of the World Online, Allgemeines Künstlerlexikon Online, AKL Online (գերմ.) / Hrsg.: A. Beyer, B. Savoy — B: K. G. Saur Verlag, Verlag Walter de Gruyter, 2009. — ISSN 2750-6088 — doi:10.1515/AKL
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Մինաս Ավետիսյանի հիշատակի օրն է
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Խորհրդային տարիների գրաքննության հետևանքով Մինաս Ավետիսյանի մահվան օրը նշվել է այսօր
  8. ↑ 8,0 8,1 «Հուշեր Մինասի մասին», Յակոբ Զարգարյան
  9. ↑ MInas: A Requiem
  10. ↑ Մինաս Ավետիսյան, Կենսամատենագիտություն
  11. ↑ Ռևիզոր, արվեստի պատմության հանդես
  12. ↑ Parajanov.com | Minas Avetisian in the Color of Armenian Land
  13. ↑ Minas: A Requiem
  14. ↑ http://fromgyumri.livejournal.com/9747.html
  15. ↑ http://hetq.am/am/culture/toros-roslin/
  16. ↑ http://www.hayafisha.am/exhibition/exhibition/665.html
  17. ↑ http://ankakh.com/2009/08/13237/ Վերականգնված է Մինաս Ավետիսյանի «Թորոս Ռոսլինի ծնունդը» որմնանկարը
  18. ↑ http://www.shanttv.com/am/local/news/2010_11_24/2040/5135/ 24-11-2010 Մինասի որմնանկարների հանգրվանը կառավարության դահլիճում
  19. ↑ Parajanov.com | Minas: A Requiem

Գրականություն

  • Վարուժան Վարդանյան Մինասի Վերադարձը «Փյունիկ» հրատ., Երևան, 1992 ISBN 5-8077-0344-8
  • Յակով Զարգարյան Իմ Մինասը «Գասպրինտ» հրատ., Երևան, 2004 ISBN

Արտաքին հղումներ

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մինաս Ավետիսյան» հոդվածին։
Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մինաս Ավետիսյան» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մինաս Ավետիսյան» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մինաս_Ավետիսյան&oldid=6406829» էջից