«Անդրեյ Սախարով»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
Տող 52. Տող 52.
[[Կատեգորիա:Ֆիզիկոսներ այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիկոսներ այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամներ]]
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամներ]]
[[Կատեգորիա:ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոսներ]]

12:52, 3 Հուլիսի 2019-ի տարբերակ

Անդրեյ Սախարով
Андрей Сахаров
Ծնվել էմայիսի 21, 1921(1921-05-21)[1][2][3][…]
Մոսկվա, Խորհրդային Ռուսաստան[1]
Մահացել էդեկտեմբերի 14, 1989(1989-12-14)[2][3][4][…] (68 տարեկան)
Մոսկվա, ԽՍՀՄ[5]
բնական մահով
ԳերեզմանՎոստրյակովոե գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ և  Խորհրդային Ռուսաստան
Ազգությունռուս
Դավանանքաթեիզմ
Մասնագիտությունֆիզիկոս, իրավապաշտպան և միջուկային ֆիզիկոս
Հաստատություն(ներ)Պ․ Ն․ Լեբեդևի անվան ֆիզիկայի ինստիտուտ, Պ․ Ն․ Լեբեդևի անվան ֆիզիկայի ինստիտուտ և Պ․ Ն․ Լեբեդևի անվան ֆիզիկայի ինստիտուտ
Գործունեության ոլորտֆիզիկա[5]
Պաշտոն(ներ)ԽՍՀՄ ժողովրդական դեպուտատ
ԱնդամակցությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա[6], Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա, Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Ամերիկական փիլիսոփայական ընկերություն[6]
Ալմա մատերՄՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետ (1942)
ԿոչումԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս և ԽՍՀՄ ԳԱ անդամ
Գիտական աստիճանֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներինռուսերեն[2][5][7]
Գիտական ղեկավարԻգոր Տամմ[8]
Հայտնի աշակերտներՎլադիմիր Լեվեդև
Ազդվել էՄիխայիլ Գորբաչով
Պարգևներ
Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս
Լենինի շքանշան Վլադիմիր Իլյիչ Լենինի ծննդյան 100-ամյակի հոբելյանական մեդալ «1941-1945 թթ Հայրենական մեծ պատերազմի հաղթանակի 30-ամյակին» նվիրված հոբելյանական մեդալ «1941-1945 թթ Հայրենական մեծ պատերազմի հաղթանակի 40-ամյակին» նվիրված հոբելյանական մեդալ «1941-1945 թթ. Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ անձնվեր աշխատանքի համար» մեդալ «Աշխատանքի վետերան» մեդալ «Խոպան հողերի յուրացման համար» մեդալ Մոսկվայի 800-րդ ամյակին նվիրված մեդալ
Ստալինյան 1-ին աստիճանի մրցանակ
Վիտիսի խաչի շքանշանի Մեծ խաչ Վիտիսի խաչ շքանշանի ասպետ
Լենինյան մրցանակ Ստալինյան մրցանակ Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ[9][10][5]

Ֆրիտ Օրդի պարգև

Տարվա հումանիստ

Էլիոտ Կրեսոնի մեդալ

[11]

Նիդերլանդների թագավորական գիտությունների ակադեմիայի մրցանակ

Հայնց Ռ․ Պագելսի անվան գիտնականի մարդու իրավունքների պարգև

Չինո դել Դուկա մրցանակ

[12]

Տոմալլա Հիմնադրամ

Լեո Սիլարդի լեկցիաների մրցանակ

[13]

Ալբերտ Այնշտայնի խաղաղության մրցանակ

Օհայո նահանգի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Գրոնինգենի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Երուսաղեմի հրեական համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Ամերիկայի ֆիզիկայի ակադեմիայի անդամ

Կեյոյի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Օտտավայի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

և

Բրյուսելի ազատ համալսարանի պատվավոր դոկտոր

[14]
Ամուսին(ներ)Ելենա Բոներ
ՀայրԴմիտրի Սախարով
ՄայրԵկատերինա Սախարովա
Կայքsakharov.space
 Andrei Sakharov Վիքիպահեստում

Անդրեյ Դմիտրիի Սախարով (ռուս.՝ Андрей Дмитриевич Сахаров, մայիսի 21, 1921(1921-05-21)[1][2][3][…], Մոսկվա, Խորհրդային Ռուսաստան[1] - դեկտեմբերի 14, 1989(1989-12-14)[2][3][4][…], Մոսկվա, ԽՍՀՄ[5]), ԽՍՀՄ ֆիզիկոս, իրավապաշտպան, ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս և քաղաքական գործիչ, այլախոհ, խորհրդային ջրածնային ռումբի համահեղինակ, ԽՍՀՄ իրավապաշտպան շարժման առաջնորդներից մեկը, 1975 թվականի խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր[15], խորհրդային քաղբանտարկյալ (1980-1986)[16], ԽՍՀՄ ժողովրդական պատգամավոր (1989

1986 թ.-ին Միխայիլ Գորբաչովը Սախարովին ազատեց աքսորից և թույլ տվեց վերադառնալ Մոսկվա, որը աշխարհում գնահատվեց որպես այլախոհության դեմ պայքարի ավարտի սկիզբ ԽՍՀՄ-ում:

Ընտանիք

1943 թ-ին Անդրեյ Սախարովն ամուսնացել է Սիմբիրսկի բնակչուհի Կլավդիա Վիխիրևայի (1919-1969 թթ.) հետ, որը մահացել է քաղցկեղից։ Նրանք ունեին երեք երեխա՝ երկու աղջիկ, մեկ տղա (Տատյանա, Լյուբով, Դմիտրի)։ 1970 թ-ին Սախարովը ծանոթացել է Ելենա Բոների (1923-2011 թթ.) հետ, իսկ 1972 թ-ին՝ ամուսանացել։ Ընդհանուր երեխաներ նրանք չունեցան։

Աքսոր

1980 թ. հունվարի 22-ին աշխատանքի գնալու ճանապարհին ձերբակալվում է, որից հետո կնոջ՝ Ելենա Բոների հետ միասին առանց դատի աքսորվում է այդ ժամանակ օտարերկրա այցելուների համար փակ Գորկի քաղաք[17][18]: Սախարովն այդ աքսորը կապել է խորհրդային զորքերը Աֆղանստան մտցնելու դեմ իր ելույթների հետ[19]: Աքսորվելու հետ միաժամանակ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի Նախագահության հրամանով զրկվել է Սոցիալիստական աշխատանքի եռակի հերոսի կոչումից և Նախարարների խորհրդի որոշմամբ՝ Ստալինյան (1953) և Լենինյան (1956) մրցանակների դափնեկիր կոչումներից (ԽՍՀՄ ԳԱ անդամ կոչումից չի զրկվել):

Հացադուլներ

Գորկիում Սախարովը երեք երկար հացադուլներ է արել.

  • առաջին հացադուլը 1981 թ.-ին, տևել է 17 օր: Սախարովը Բոների հետ միասին հացադուլ էին հայտարարել իրենց հարսին արտասահման՝ ամուսնու մոտ գնալու թույլտվություն չտալու համար:
  • երկրորդ հացադուլը 1984 թ. մայիսին, տևել է 26 օր: Սախարովը բողոքում էր Ելենա Բոների նկատմամբ քաղաքական հետապնդման դեմ:
  • երրորդ հացադուլը 1985 թ. ապրիլից հոկտեմբեր, տևել է 178 օր: Սախարովը բողոքում էր Ե. Բոներին սրտի վիրահատության համար արտասահման թույլտվության իրավունք չտալու դեմ: Այդ ընթացքում Սախարովին մի քանի անգամ հոսպիտալացրել են (Առաջինը հացադուլի 6-րդ օրը: Երբ նա հայտարարել է, որ դադարեցնում է հացադուլը (հուլիսի 11), նրան հիվանդանոցից դուրս են գրել: Նա վերսկսել է հացադուլը հուլիսի 25-ին, որից երկու օր հետո, կրկին հոսպիտալացվել է) և ստիպողաբար, բռնի կերակրել են[20]:

Գորկիում աքսորի ողջ ընթացքում աշխարհի տարբեր երկրներում Սախարովի պաշտպանության արշավներ էին ընթանում: Օրինակ՝ ԱՄՆ Սպիտակ տան մոտակա հրապարակներից մեկը, որտեղ տեղակայված էր խորհրդային դեսպանատումը Վաշինգտոնում, վերանվանվեց Սախարովի հրապարակ: Աշխարհի տարբեր մայրաքաղաքներում՝ 1975 թ.-ից սկսած, պարբերաբար անցկացվում էին Սախարովյան լսումներ:

Աքսորից ազատում

Վերակառուցման սկզբում, 1986 թ.-ի ավարտին, մոտ 7 տարվա ազատազրկումից հետո Սախարովը աքսորից ազատվեց: 1986 թ. հոկտեմբերի 22-ին Սախարովը Մ. Ս. Գորբաչովին կրկին դիմել էր իր և կնոջ աքսորից ազատման խնդրանքով՝ խոստանալով, որ եթե կնոջը թույլ տան բուժման մեկնել արտասահման, հասարակական գործունեությունից կհրաժարվի, «բացառությամբ հատուկ դեպքերի»[20]: Դեկտեմբերի 15-ին նրա բնակարանում անսպասելիորեն հեռախոս տեղադրվեց (ողջ աքսորի ընթացքում հեռախոս չէր եղել), «Վաղը Ձեզ կզանգեն» ասելով ԿԳԲ-ի աշխատակիցը սենյակից դուրս եկավ: Հաջորդ օրը Գորբաչովը զանգեց և Սախարովին Բոների հետ միասին թույլ տվեց Մոսկվա վերադառնալ[21]:

1986 թ. դեկտեմբերի 23-ին Ելենա Բոների հետ միասին Սախարովը վերադառնում է Մոսկվա: Վերսկսում է աշխատել Լեբեդևի անվան Ֆիզիկայի ինստիտուտում որպես ավագ գիտաշխատող:

1988 թ. նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին Սախարովն առաջին անգամ մեկնում է արտասահման, հանդիպումներ է ունենում ԱՄՆ-ում նախագահներ Ռեյգանի և Բուշի հետ, Ֆրանսիայում՝ Միտտերանի, Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Մարգարետ Թետչերի հետ:

ԽՍՀՄ պատգամավոր

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Сахаров Андрей Дмитриевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1976. — Т. 23 : Сафлор — Соан. — С. 13.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Cochran T. B., Norris R. S. Encyclopædia Britannica
  4. 4,0 4,1 4,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Library of Congress AuthoritiesLibrary of Congress.
  6. 6,0 6,1 Notable Names Database — 2002.
  7. CONOR.Sl
  8. Mathematics Genealogy Project — 1997.
  9. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1975/
  10. https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  11. https://www.fi.edu/en/laureates/andrei-sakharov
  12. http://www.fondation-del-duca.fr/prix-mondial
  13. https://aps.org/programs/honors/prizes/szilard.cfm
  14. https://www.cavavub.be/nl/eredoctoraten
  15. «The Nobel Peace Prize 1975». Նոբելյան հիմնադրամ. Վերցված է 2008-11-12-ին.
  16. Top 10 Political Prisoners. TIME. Nov. 15, 2010
  17. «Из истории нижегородских спецслужб»: Почему Горький стал «закрытым» городом
  18. 22 года назад Нижний Новгород стал открыт для посещения иностранцами
  19. Радио Свобода. Афганистан за 15 лет до Чечни
  20. 20,0 20,1 А. Д. Сахаров. Горький, Москва, далее везде. Гл. 1.
  21. Архив А. Д. Сахарова

Արտաքին հղումներ