«Պլազմա (ֆիզիկա)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

10:11, 4 Հունիսի 2019-ի տարբերակ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Պլազմա (այլ կիրառումներ)

Կայծակը և էլեկտրական կայծերը պլազմայի երևույթի ամենօրյա օրինակներ են։

Նեոնային լույսերը ավելի ճշգրիտ կարելի է անվանել պլազմային լույսեր, որպես նրանց ներսում գտնվող պլազմայից եկող լույսեր։

Պլազման^[1] (հունարեն πλάσμα, "ձևավորված ամեն ինչ"^[2]) նյութի չորս ագրեգատային վիճակներից մեկն է (մյուսները՝ պինդ, հեղուկ և գազ)։ Գազի տաքացումը հանգեցնում է դրա իոնացմանը․ տաքացման արդյունքում մեծանում են գազը կազմող մասնիկների՝ մոլեկուլների կամ ատոմների քաոսային շարժման արագությունները, և դրանք բախվելով տրոհվում են ավելի փոքր մասնիկների՝ ընդհուպ միչև էլեկտրոնների կամ բացասական իոնների և դրական իոնների^[3]։

Մասամբ կամ լրիվ իոնացված գազը, որում դրական և բացասական լիցքերի քանակը գործնականորեն համընկնում են(քվազիչեզոք), և որում կուլոնյան փոխազդեցությամբ պայմանավորված առաջանում են նոր տիպի՝ կոլեկտիվ հատկություններ, կոչվում է պլազմա։ Այսպիսով՝ պլազման իոններից, էլեկտրոններից և չեզոք ատոմներից կազմված էլեկտրաչեզոք համակարգ է։ Պլազմա կարելի է ստանալ ոչ միայն գազի տաքացման, այլև տարբեր իոնարարների՝ գազանման ճառագայթումների, լիցքավորված մասնիկների ազդեցությամբ։ Պլազման օժտված է մի շարք հատկություններով, որոնց շնորհիվ այն դիտվում է որպես նյութի առանձին ագրեգատային վիճակ։ Պլազման, ի տարբերություն սովորական գազերի, օժտված է մեծ ջերմահաղորդականությամբ և էլեկտրահաղորդականությամբ։ Ի տարբերություն մետաղների, ջերմաստիճանը բարձրացնելիս պլազմայի դիմադրությունը փոքրանում է։ Շատ բարձր ջերմաստիճաններում պլազմայի դիմադրությունը գրեթե հավասարվում է զրոյի. այն իրեն դրսևորում է որպես գերհաղորդիչ։ Եթե երկրագնդի վրա պլազմայի նյութի համեմատաբար հազվադեպ հանդիպող վիճակ է և ստացվում է հիմնականում արհեստական ճանապարհեվ, ապա Տիեզերում պլազմային վիճակում է գտնվում նյութի 99%-ը։ 1000 ÷ 10000 Կ ջերմաստիճան ունեցող պլազման անվանում են ցածրջերմաստիճանային կամ սառը պլազմա։ Այդպիսի պլազմայի օրինակներ են գազային պարպման ժամանակ առաջացած իոնացած գազը, բոցը, երկրագունդը շրջապատող իոնոլորտը և այլն։ Գոյություն ունեն հատուկ սարքեր՝ պլազմատրոններ։ Դրանք ստեղծում են ցածրջերմաստճանային պլազմայի խիտ շիթեր, որոնք կիրառում են մետաղներ կտրելու և եռակցելու, պինդ ապարներում հորատանցքեր բացելու նպատակով։

Պլազմային վիճակում է գտնվում տեսանելի Տիեզերքի նյութի գերակշիռ մասը՝ աստղերը, գալակտիկաները, միգամածությունները և միջաստղային միջավայրը։ Երկրամերձ տարածությունում պլազման գոյություն ունի արեգակնային քամու և իոնոլորտի տեսքով։ Երկրամերձ պլազմայում ընթացող երևույթներով են պայմանավորված բևեռափայլը, մագնիսական փոթորիկները, հեռավոր կապի դեպքում՝ էլեկտրամագնիսական ճառագայթների անդրադարձումը իոնոլորտից։ Լաբորատոր պայմաններում և արդյունաբերության մեջ պլազման ստացվում է էլեկտրական պարպումներով, այրման ու պայթյունի դեպքում, գազապարպումային լամպերում, պլազմային արագացուցիչներում, գեներատորներում և այլուր։ Բոլոր նյութերը բարձր ջերմաստիճաններում անցնում են պլազմայի վիճակի։ Քանի որ նյութն ունի 3՝ պինդ, հեղուկ և գազային վիճակներ, որոնց այն փոխարկվում է ջերմաստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց, պլազման հաճախ համարում են նյութի չորրորդ վիճակ, սակայն իրականում այն նյութի նոր ագրեգատային վիճակ չէ։

Պլազման ոչ միայն գիտական հետազոտությունների առարկա է, այլև լայնորեն կիրառվում է արտադրության և տեխնիկայի ամենատարբեր բնագավառներում։ Դեյտերիումի և տրիտիումի խառնուրդից կազմված բարձրջերմաստիճանային պլազման գիտնականներն ուսումնասիրում են կառավարվող ջերմամիջուկային սինթեզի իրականացման համար։ Այդ նպատակով պատրաստված բազմաթիվ սարքերից են տոկամակը, ստելառատորը և պլազմային կիզակետը։ Ցածրջերմաստիճանային պլազման օգտագործվում է բազմապիսի գազապարպումային սարքերում՝ գազային լազերներում, իոնային սարքերում, պլազմատրոններում (ցածր ջերմաստիճանային կամ «սառը» պլազմայի շիթեր ստանալու սարք), պլազմային շարժիչներում (որտեղ հրթիռային վառելիքն օգտագործվում է պլազմայի վիճակում) և այլուր։ Պլազմաքիմիայում ցածրջերմաստիճանային պլազման օգտագործում են քիմիական որոշ միացությունների, օրինակ՝ իներտ գազերի և հալոգենիդների ստացման համար։ Պլազմային մետալուրգիայում հանքանյութերից մետաղների կորզումը, մետաղների և դրանց համաձուլվածքների հալումն ու վերամշակումն արագացնելու համար օգտագործում են պլազմային տաքացումը։ Լայն կիրառություն և զարգացմանմեծ պոտենցիալ ունեն պլազմային շարժիչները^[4], որոնցով զինված են գրեթե բոլոր տիեզերանավերը և արբանյակները։ Ներկայումս դրանք զարգացնում են ընդհամենրը մի քանի գրամ քարշի ուժ, և օգտագործվում են տիեզերական ապարատների ուղեծրերի ճշգրտման համար։

10000 Կ-ից բարձր ջերմաստիճան ունեցող պլազմային անվանում են բարձրջերմաստիչանային կամ տաք պլազմա։ Այդպիսի պլազմա գոյություն ունի Արեգակի և այլ աստղերի ընդերքում, որտեղ ընդացող ջերմամիջուկային ռեակցիաների հետևանքով անջատվում է հսկայական էներգիա^[5]։

Գրականություն

А.Ф.Александров, Л.С.Богданкевич, А.А.Рухадзе "Основы электродинамики плазмы" 2-е издание

Ծանոթագրություններ

↑ Богачев, Н. Н.; Богданкевич, И. Л.; Гусейн-заде, Н. Г.; Рухадзе, А. А. (2015). «Поверхностная волна и линейный режим работы плазменной антенны». Физика плазмы. 41 (10): 860–866. doi:10.7868/s0367292115100030. ISSN 0367-2921.
↑ πλάσμα, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
↑ Luo, Q-Z; D'Angelo, N; Merlino, R. L. (1998). «Shock formation in a negative ion plasma» (PDF). 5 (8). Department of Physics and Astronomy. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 20–ին-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
↑ «Плазменные двигатели: миф и реальность | Экстремальная механика / Extremal mechanics». extremal-mechanics.org (ռուսերեն). Վերցված է 2018-06-12-ին.
↑ Ռ.Գաբրիելյան Գ.Մելիքյան Ա.Կիրակոսյան, 10-րդ դասարանի ֆիզիկայի դասագիրք, Երևան "Լույս" 2005

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պլազմա (ֆիզիկա)» հոդվածին։

[1] Богачев, Н. Н.; Богданкевич, И. Л.; Гусейн-заде, Н. Г.; Рухадзе, А. А. (2015). «Поверхностная волна и линейный режим работы плазменной антенны». Физика плазмы. 41 (10): 860–866. doi:10.7868/s0367292115100030. ISSN 0367-2921.

[2] πλάσμα, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus

[3] Luo, Q-Z; D'Angelo, N; Merlino, R. L. (1998). «Shock formation in a negative ion plasma» (PDF). 5 (8). Department of Physics and Astronomy. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 20–ին-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

[4] «Плазменные двигатели: миф и реальность | Экстремальная механика / Extremal mechanics». extremal-mechanics.org (ռուսերեն). Վերցված է 2018-06-12-ին.

[5] Ռ.Գաբրիելյան Գ.Մելիքյան Ա.Կիրակոսյան, 10-րդ դասարանի ֆիզիկայի դասագիրք, Երևան "Լույս" 2005

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 {{վիքիֆիկացում}}{{այլ|Պլազմա (այլ կիրառումներ)}}
 [[Պատկեր:Lightning3.jpg|մինի|աջից| [[Կայծակ]]ը և [[էլեկտրական կայծ]]երը պլազմայի երևույթի ամենօրյա օրինակներ են։]]
-[[Պատկեր:NeTube.jpg|մինի|աջից| Նեոնային լույսերը ավելի ճշգրիտ կարելի է անվանել պլազմային լույսեր, որպես նրանց ներսում գտնվող պլազմայից եկող լույսեր։]]'''Պլազման'''<ref>{{Cite journal|last=Богачев|first=Н. Н.|last2=Богданкевич|first2=И. Л.|last3=Гусейн-заде|first3=Н. Г.|last4=Рухадзе|first4=А. А.|date=2015|title=Поверхностная волна и линейный режим работы плазменной антенны|url=http://dx.doi.org/10.7868/s0367292115100030|journal=Физика плазмы|volume=41|issue=10|pages=860–866|doi=10.7868/s0367292115100030|issn=0367-2921}}</ref> ([[հունարեն]] πλάσμα, "ձևավորված ամեն ինչ"<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dpla%2Fsma πλάσμα], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref>) [[նյութի վիճակներ|նյութի չորս ագրեգատային վիճակներ]]ից մեկն է (մյուսները՝ [[Պինդ մարմին|պինդ]], [[հեղուկ]] և [[գազ]])։ Գազի տաքացումը հանգեցնում է դրա [[իոնացում|իոնացմանը]]․ տաքացման արդյունքում մեծանում են գազը կազմող մասնիկների՝  մոլեկուլների կամ ատոմների քաոսային շարժման արագությունները, և դրանք բախվելով տրոհվում են ավելի փոքր մասնիկների՝ ընդհուպ միչև էլեկտրոնների կամ բացասական իոնների և դրական իոնների։<ref>{{cite journal |last1=Luo |first1=Q-Z|last2=D'Angelo|first2=N|last3=Merlino|first3=R. L.| year=1998|title=Shock formation in a negative ion plasma|journal= |volume=5|issue=8|publisher=Department of Physics and Astronomy|url=http://www.physics.uiowa.edu/~rmerlino/nishocks.pdf|accessdate=2011 թ․ նոյեմբերի 20–ին}}</ref>
+[[Պատկեր:NeTube.jpg|մինի|աջից| Նեոնային լույսերը ավելի ճշգրիտ կարելի է անվանել պլազմային լույսեր, որպես նրանց ներսում գտնվող պլազմայից եկող լույսեր։]]'''Պլազման'''<ref>{{Cite journal|last=Богачев|first=Н. Н.|last2=Богданкевич|first2=И. Л.|last3=Гусейн-заде|first3=Н. Г.|last4=Рухадзе|first4=А. А.|date=2015|title=Поверхностная волна и линейный режим работы плазменной антенны|url=http://dx.doi.org/10.7868/s0367292115100030|journal=Физика плазмы|volume=41|issue=10|pages=860–866|doi=10.7868/s0367292115100030|issn=0367-2921}}</ref> ([[հունարեն]] πλάσμα, "ձևավորված ամեն ինչ"<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dpla%2Fsma πλάσμα], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref>) [[նյութի վիճակներ|նյութի չորս ագրեգատային վիճակներ]]ից մեկն է (մյուսները՝ [[Պինդ մարմին|պինդ]], [[հեղուկ]] և [[գազ]])։ Գազի տաքացումը հանգեցնում է դրա [[իոնացում|իոնացմանը]]․ տաքացման արդյունքում մեծանում են գազը կազմող մասնիկների՝  մոլեկուլների կամ ատոմների քաոսային շարժման արագությունները, և դրանք բախվելով տրոհվում են ավելի փոքր մասնիկների՝ ընդհուպ միչև էլեկտրոնների կամ բացասական իոնների և դրական իոնների<ref>{{cite journal |last1=Luo |first1=Q-Z|last2=D'Angelo|first2=N|last3=Merlino|first3=R. L.| year=1998|title=Shock formation in a negative ion plasma|journal= |volume=5|issue=8|publisher=Department of Physics and Astronomy|url=http://www.physics.uiowa.edu/~rmerlino/nishocks.pdf|accessdate=2011 թ․ նոյեմբերի 20–ին}}</ref>։
-Մասամբ կամ լրիվ իոնացված գազը, որում դրական և բացասական լիցքերի քանակը գործնականորեն համընկնում են(քվազիչեզոք), և որում կուլոնյան փոխազդեցությամբ պայմանավորված առաջանում են նոր տիպի՝ կոլեկտիվ հատկություններ,  կոչվում է պլազմա։ Այսպիսով՝ պլազման իոններից, էլեկտրոններից և չեզոք ատոմներից կազմված էլեկտրաչեզոք համակարգ է։ Պլազմա կարելի է ստանալ ոչ միայն գազի տաքացման, այլև տարբեր իոնարարների՝ գազանման ճառագայթումների, լիցքավորված մասնիկների ազդեցությամբ։ Պլազման օժտված է մի շարք հատկություններով, որոնց շնորհիվ այն դիտվում է որպես նյութի առանձին ագրեգատային վիճակ։ Պլազման, ի տարբերություն սովորական գազերի, օժտված է մեծ ջերմահաղորդականությամբ և էլեկտրահաղորդականությամբ։ Ի տարբերություն մետաղների, ջերմաստիճանը բարձրացնելիս պլազմայի դիմադրությունը փոքրանում է։ Շատ բարձր ջերմաստիճաններում պլազմայի դիմադրությունը գրեթե հավասարվում է զրոյի. այն իրեն դրսևորում է որպես գերհաղորդիչ։ Եթե երկրագնդի վրա պլազմայի նյութի համեմատաբար հազվադեպ հանդիպող վիճակ է և ստացվում է հիմնականում արհեստական ճանապարհեվ, ապա Տիեզերում պլազմային վիճակում է գտնվում նյութի 99%-ը։ 1000 ÷ 10000 Կ ջերմաստիճան ունեցող պլազման անվանում են ցածրջերմաստիճանային կամ սառը պլազմա։ Այդպիսի պլազմայի օրինակներ են գազային պարպման ժամանակ առաջացած իոնացած գազը, բոցը, երկրագունդը շրջապատող [[Իոնոլորտ|իոնոլորտը]] և այլն։ Գոյություն ունեն հատուկ սարքեր՝ պլազմատրոններ։ Դրանք ստեղծում են ցածրջերմաստճանային պլազմայի խիտ շիթեր, որոնք կիրառում են մետաղներ կտրելու և եռակցելու, պինդ ապարներում հորատանցքեր բացելու նպատակով։
+Մասամբ կամ լրիվ իոնացված գազը, որում դրական և բացասական լիցքերի քանակը գործնականորեն համընկնում են(քվազիչեզոք), և որում կուլոնյան փոխազդեցությամբ պայմանավորված առաջանում են նոր տիպի՝ կոլեկտիվ հատկություններ,  կոչվում է պլազմա։ Այսպիսով՝ պլազման իոններից, էլեկտրոններից և չեզոք ատոմներից կազմված էլեկտրաչեզոք համակարգ է։ Պլազմա կարելի է ստանալ ոչ միայն գազի տաքացման, այլև տարբեր իոնարարների՝ գազանման ճառագայթումների, լիցքավորված մասնիկների ազդեցությամբ։ Պլազման օժտված է մի շարք հատկություններով, որոնց շնորհիվ այն դիտվում է որպես նյութի առանձին ագրեգատային վիճակ։ Պլազման, ի տարբերություն սովորական գազերի, օժտված է մեծ ջերմահաղորդականությամբ և էլեկտրահաղորդականությամբ։ Ի տարբերություն մետաղների, ջերմաստիճանը բարձրացնելիս պլազմայի դիմադրությունը փոքրանում է։ Շատ բարձր ջերմաստիճաններում պլազմայի դիմադրությունը գրեթե հավասարվում է զրոյի. այն իրեն դրսևորում է որպես գերհաղորդիչ։ Եթե երկրագնդի վրա պլազմայի նյութի համեմատաբար հազվադեպ հանդիպող վիճակ է և ստացվում է հիմնականում արհեստական ճանապարհեվ, ապա Տիեզերում պլազմային վիճակում է գտնվում նյութի 99%-ը։ 1000 ÷ 10000 Կ ջերմաստիճան ունեցող պլազման անվանում են ցածրջերմաստիճանային կամ սառը պլազմա։ Այդպիսի պլազմայի օրինակներ են գազային պարպման ժամանակ առաջացած իոնացած գազը, բոցը, երկրագունդը շրջապատող [[իոնոլորտ]]ը և այլն։ Գոյություն ունեն հատուկ սարքեր՝ պլազմատրոններ։ Դրանք ստեղծում են ցածրջերմաստճանային պլազմայի խիտ շիթեր, որոնք կիրառում են մետաղներ կտրելու և եռակցելու, պինդ ապարներում հորատանցքեր բացելու նպատակով։
 Պլազմային վիճակում է գտնվում տեսանելի Տիեզերքի նյութի գերակշիռ մասը՝ աստղերը, գալակտիկաները, միգամածությունները և միջաստղային միջավայրը։ Երկրամերձ տարածությունում պլազման գոյություն ունի արեգակնային քամու և իոնոլորտի տեսքով։ Երկրամերձ պլազմայում ընթացող երևույթներով են պայմանավորված բևեռափայլը, մագնիսական փոթորիկները, հեռավոր կապի դեպքում՝ էլեկտրամագնիսական ճառագայթների անդրադարձումը իոնոլորտից։ Լաբորատոր պայմաններում և արդյունաբերության մեջ պլազման ստացվում է էլեկտրական պարպումներով, այրման ու պայթյունի դեպքում, գազապարպումային լամպերում, պլազմային արագացուցիչներում, [[Գեներատորային գազ|գեներատորներ]]ում և այլուր։ Բոլոր նյութերը բարձր ջերմաստիճաններում անցնում են պլազմայի վիճակի։ Քանի որ նյութն ունի 3՝ պինդ, հեղուկ և գազային վիճակներ, որոնց այն փոխարկվում է ջերմաստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց, պլազման հաճախ համարում են նյութի չորրորդ վիճակ, սակայն իրականում այն նյութի նոր ագրեգատային վիճակ չէ։
 Պլազման ոչ միայն գիտական հետազոտությունների առարկա է, այլև լայնորեն կիրառվում է արտադրության և տեխնիկայի ամենատարբեր բնագավառներում։ Դեյտերիումի և տրիտիումի խառնուրդից կազմված բարձրջերմաստիճանային պլազման գիտնականներն ուսումնասիրում են կառավարվող ջերմամիջուկային սինթեզի իրականացման համար։ Այդ նպատակով պատրաստված բազմաթիվ սարքերից են տոկամակը, ստելառատորը և պլազմային կիզակետը։ Ցածրջերմաստիճանային պլազման օգտագործվում է բազմապիսի գազապարպումային սարքերում՝ գազային [[լազերներ]]ում, իոնային սարքերում, պլազմատրոններում (ցածր ջերմաստիճանային կամ «սառը» պլազմայի շիթեր ստանալու սարք), պլազմային շարժիչներում (որտեղ հրթիռային վառելիքն օգտագործվում է պլազմայի վիճակում) և այլուր։ Պլազմաքիմիայում ցածրջերմաստիճանային պլազման օգտագործում են քիմիական որոշ միացությունների, օրինակ՝ իներտ գազերի և հալոգենիդների ստացման համար։ Պլազմային մետալուրգիայում հանքանյութերից մետաղների կորզումը, մետաղների և դրանց համաձուլվածքների հալումն ու վերամշակումն արագացնելու համար օգտագործում են պլազմային տաքացումը։ Լայն կիրառություն և զարգացմանմեծ պոտենցիալ ունեն պլազմային շարժիչները<ref>{{Cite web|url=http://extremal-mechanics.org/archives/390|title=Плазменные двигатели: миф и реальность {{!}} Экстремальная механика / Extremal mechanics|website=extremal-mechanics.org|language=ru-RU|accessdate=2018-06-12}}</ref>, որոնցով զինված են գրեթե բոլոր տիեզերանավերը և արբանյակները։ Ներկայումս դրանք զարգացնում են ընդհամենրը մի քանի գրամ քարշի ուժ, և օգտագործվում են տիեզերական ապարատների ուղեծրերի ճշգրտման համար։
-Կ-ից բարձր ջերմաստիճան ունեցող պլազմային անվանում են բարձրջերմաստիչանային կամ տաք պլազմա։ Այդպիսի պլազմա գոյություն ունի Արեգակի և այլ աստղերի ընդերքում, որտեղ ընդացող ջերմամիջուկային ռեակցիաների հետևանքով անջատվում է հսկայական էներգիա։<ref>Ռ.Գաբրիելյան Գ.Մելիքյան Ա.Կիրակոսյան, 10-րդ դասարանի ֆիզիկայի դասագիրք, Երևան "Լույս" 2005</ref>
+Կ-ից բարձր ջերմաստիճան ունեցող պլազմային անվանում են բարձրջերմաստիչանային կամ տաք պլազմա։ Այդպիսի պլազմա գոյություն ունի Արեգակի և այլ աստղերի ընդերքում, որտեղ ընդացող ջերմամիջուկային ռեակցիաների հետևանքով անջատվում է հսկայական էներգիա<ref>Ռ.Գաբրիելյան Գ.Մելիքյան Ա.Կիրակոսյան, 10-րդ դասարանի ֆիզիկայի դասագիրք, Երևան "Լույս" 2005</ref>։
 == Գրականություն ==