«Կապիտալիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

07:02, 4 Հունիսի 2019-ի տարբերակ

Կապիտալիզմ, տնտեսական համակարգ, որում արտադրության միջոցները պատկանում են մասնավոր սեփականատերերին։ Ձեռնարկությունները արտադրում են շուկայի համար ապրանքներ, իսկ շուկան կարգավորվում է պահանջարկի և առաջարկի հարաբերակցությամբ։ Տնտեսագետները հաճախ կապիտալիզմը ներկայացնում են ազատ շուկայական համակարգ, որը կառավարվում է մրցակցությամբ։ Կապիտալիզմի երկար պատմություն ունեցեող արևմտյան պետություններում գործող տնտեսական համակարգերը համարվում են ազատ մրցակցության և պետական վերահսկողության խառնուրդ։ Այս ձևակերպումը վերցվել է Ամերիկյան հանրագիտարանից։

Կապիտալիզմը հասարակական-տնտեսական ֆորմացիա է, որը հիմնված է արտադրության միջոցների մասնավոր սեփականության և կապիտալի կողմից վարձու աշխատանքի շահագործման վրա. հաջորդում է ֆեոդալիզմին, նախորդում՝ սոցիալիզմին: Կապիտալիզմի հիմնական գծերն են արտադրության միջոցների մասնավոր սեփականությունը, ապրանքափողային հարաբերությունների համընդհանուր բնույթը, աշխատանքի հասարակական բաժանման բարձր մակարդակը, արտադրության հանրայնացման աճը: Կապիտալիստական արտադրության նպատակն ու շարժիչ ուժը հավելյալ արժեքի արտադրությունն ու յուրացումն է: Կապիտալիզմի տնտեսաձևն առաջացել է ֆեոդալիզմի ընդերքում, աշխատանքի հասարակական բաժանման և ապրանքային տնտեսության զարգացման հետևանքով: Առաջացման ընթացքում կազմավորվում է կապիտալիստների դասակարգը, որը տնօրինում է դրամական կապիտալն ու արտադրության միջոցները և գոյամիջոցներից զուրկ, այդ պատճառով իր աշխատուժը հարկադրաբար կապիտալիստներին վաճառող պրոլետարիատը: Զարգացած կապիտալիզմին նախորդել է կապիտալի նախասկզբնական կուտակման շրջանը:Աշխատուժի վերածումը ապրանքի, արտադրության միջոցները՝ կապիտալի, նշանավորում են անցումը պարզ ապրանքային արտադրությունից կապիտալիստականի: Կապիտալիստական արտադրության ելակետը կապիտալիստական պարզ կոոպերացիան էր: Գյուղացիության բռնի հողազրկումը, էժան աշխատուժի առկայությունը, ծանր հարկերն, արտատնտեսական հարկադրանքի այլ միջոցները աստիճանաբար ամրապնդեցին բուրժուազիայի տնտեսական և քաղաքական դիրքերը, պայմաններ ստեղծեցին Արևմտյան Եվրոպայի մի շարք երկրներում (Մեծ Բրիտանիայում՝ XVII դ.կեսեր, Ֆրանսիայում՝ XVIII դ. վերջ, Նիդեռլանդներում՝ XVI դ. վերջ) բուրժուական հեղափոխությունների համար: Կապիտալիզմի արտադրողական ուժերի հետագա զարգացման հետևանքով աշխատանքի պարզ կոոպերացիան փոխարինվեց կապիտալիստական մանուֆակտուրայով, իսկ հետագայում՝ մեքենայական արտադրությամբ, որն իրականացվեց արդյունաբերական հեղաշրջման ընթացքում: Անցումն արտադրության մեքենայական փուլին նպաստեց արտադրողական ուժերի զարգացմանը, քաղաքների առաջացմանը, արտադրության նոր ճյուղերի առաջացմանը, ներքին և արտաքին առևտրի ընդլայնմանը ևն: Սակայն դա զուգակցվեց կապիտալի ու աշխատանքի, քաղաքի ու գյուղի, մտավոր ու ֆիզիկական աշխատանքների միջև եղած հակասությունների սրմամբ, գործազրկության աճով:

Մինչմոնոպոլիստական կապիտալիզմի էությունը վերլուծել է Կ.Մարքսը «Կապիտալ»-ում և այլ աշխատություններում: Հավելյալ արժեքի մարքսային տեսությունը բացահայտում է կապիտալիստական շահագործման գաղտնիքը. բանվորների աշխատանքով ստեղծված հավելյալ արժեքը կապիտալիստների հարստացման և կապիտալի հետագա զարգացման հիմնական աղբյուրն է: Կապիտալիզմի մինչմոնոպոլիստական փուլում կապիտալիստը բարձր շահույթ ստանալու նպատակով կատարելագործում է իր ձեռնարկության տեխնիկան, արտադրության և ապրանքափոխանակության կազմակերպումը, դրանով իսկ զարգացնում հասարակական արտադրողական ուժերը: Կապիտալի կենտրոնացման հետևանքով արտադրության հասարակական բնույթն ավելի է ուժեղանում: Որքան խորանում է կապիտալիստական արտադրության հանրայնացման պրոցեսը, այքան խորանում է պրոլետարիատի և բուրժուազիայի միջև հակամարտությունը: Եվ արդյունքում պրոլետարիատը մշակում է իր հեղափոխական գաղափարախոսությունը, ձևավորում՝ քաղաքական կուսակցություններ. այդպիսով, նախադրյալներ են ստեղծվում սոցիալիստական հեղափոխության համար: XIX դ. վերջին և XX դ. սկզբին կապիտալիզմը թևակոխում է իմպերիալիզմի՝ մոնոպոլիստական կապիտալիզմի փուլ: Որոշակի էտապում ազատ մրցակցությունը կապիտալի և արտադրության կենտրոնացումն ու համակենտրոնացումը բարձրացնում է այնպիսի աստիճանի, որ օրինաչափորեն առաջանում են մոնոպոլիաներ:Իմպերիալիզմի փուլում մենաշնորհային գնի միջոցով հօգուտ մոնոպոլիաների են բաշխվում նաև հավելյալ արժեքն ու անհրաժեշտ արդյունքի մի մասը: Զարգացման ընթացքում մոնոպոլիստական կապիտալիզմը վերաճում է պետական-մոնոպոլիստական կապիտալիզմի: Պատմական զարգացման ընթացքում փոխվում են արտադրության կառուցվածքն ու հավելյալ արժեքի յորացման մեխանիզմները, սակայն կապիտալիզմի հիմնական հատկանիշները մնում են անփոփոխ: Կապիտալիստական երկրների տնտեսական և քաղաքական համակարգում մոնոպոլիստական կապիտալի գերիշխանությունը ծայրահեղ սրում է կապիտալիստական հասարակարգի սոցիալ-տնտեսական հակասությունները: Նեխման միտումը, պորտաբուծությունը, կապիտալիստական երկրների տնտեսական և քաղաքական անհամաչափ զարգացման ուժեղացումը կապիտալիզմի ընդհանուր ճգնաժամի փուլում ավելի են խարխլում կապիտալիստական արտադրաեղանակի հիմքերը:

Կապիտալիզմը՝ որպես հասարակության զարգացման օրինաչափ փուլ, ժամանակին առաջադիմական դեր է խաղացել. ոչնչացրել է մարդկանց միջև անձնական կախվածության վրա հիմնված նահապետական և ֆեոդալական հարաբերությունները, դրանք փոխարինել ապրանքափողային հարաբերություններով, ստեղծել է խոշոր քաղաքներ,նպաստել դրանցում բնակչության կտրուկ աճին, վերացրել ֆեոդալական մասնատվածությունը, կազմավորել բուրժուական կենտրոնացված պետություններ, բարձր աստիճանի հասցրել հասարակական աշխատանքի արտադրողականությունը:Սակայն այս ամենը իրականացվում էր սոցիալական հակասությունների խորացման և աշխարհի ժողովուրդների տառապանքի գնով, ուղեկցվում՝ ազգուտյունների ոչնչացմամբ: Կապիտալիզմի դեմ պայքարում միավորվում են հեղափոխական 3 հոսանք՝ համաշխարհային սոցիալիզմը, զարգացած երկրների հակամոնոպոլիստական ուժերը՝ բանվոր դասակարգի գլխավորությամբ, և համաշխարհային ազգային-ազատագրական շարժումը: Զարգացման բարձր մակարդակի հասած արտադրողական ուժերն այլևս համատեղելի չեին կապիտալիստական արտադրահարաբերությունների հետ: Կապիտալիզմը կործանման էր դատապարտված, և բուրժուական գաղափարախոսների հորինած «ժողովրդական կապիտալիզմի», կոնվերգենցիայի տեսության և այլ կոնցեպցիաներն ի վիճակի չեին կանգնեցնելու պատմության առաջընթացը^[1]։

Ծանոթագրություններ

↑ Հայկական սովետական հանրագիտարան. 1979. {{cite book}}: |first= missing |last= (օգնություն)

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կապիտալիզմ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կապիտալիզմ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[1] Հայկական սովետական հանրագիտարան. 1979. {{cite book}}: |first= missing |last= (օգնություն)

[1]

@@ Տող 6. / Տող 6. @@
 Մինչմոնոպոլիստական կապիտալիզմի էությունը վերլուծել է Կ.Մարքսը «Կապիտալ»-ում և այլ աշխատություններում: Հավելյալ արժեքի մարքսային տեսությունը բացահայտում է կապիտալիստական շահագործման գաղտնիքը. բանվորների աշխատանքով ստեղծված  հավելյալ արժեքը կապիտալիստների հարստացման և կապիտալի հետագա զարգացման հիմնական աղբյուրն է: Կապիտալիզմի մինչմոնոպոլիստական փուլում կապիտալիստը բարձր շահույթ ստանալու նպատակով կատարելագործում է իր ձեռնարկության տեխնիկան, արտադրության և ապրանքափոխանակության կազմակերպումը, դրանով իսկ զարգացնում հասարակական արտադրողական ուժերը: Կապիտալի կենտրոնացման հետևանքով արտադրության հասարակական բնույթն ավելի է ուժեղանում: Որքան խորանում է կապիտալիստական արտադրության հանրայնացման պրոցեսը, այքան խորանում է պրոլետարիատի և բուրժուազիայի միջև հակամարտությունը: Եվ արդյունքում պրոլետարիատը մշակում է իր հեղափոխական գաղափարախոսությունը, ձևավորում՝ քաղաքական կուսակցություններ. այդպիսով, նախադրյալներ են ստեղծվում սոցիալիստական հեղափոխության համար: XIX դ. վերջին և XX դ. սկզբին կապիտալիզմը թևակոխում է իմպերիալիզմի՝ մոնոպոլիստական կապիտալիզմի փուլ: Որոշակի էտապում ազատ մրցակցությունը կապիտալի և արտադրության կենտրոնացումն ու համակենտրոնացումը բարձրացնում է այնպիսի աստիճանի, որ օրինաչափորեն առաջանում են մոնոպոլիաներ:Իմպերիալիզմի փուլում մենաշնորհային գնի միջոցով հօգուտ մոնոպոլիաների են բաշխվում նաև հավելյալ արժեքն ու անհրաժեշտ արդյունքի մի մասը: Զարգացման ընթացքում մոնոպոլիստական կապիտալիզմը վերաճում է պետական-մոնոպոլիստական կապիտալիզմի: Պատմական զարգացման ընթացքում փոխվում են արտադրության կառուցվածքն ու հավելյալ արժեքի յորացման մեխանիզմները, սակայն կապիտալիզմի հիմնական հատկանիշները մնում են անփոփոխ: Կապիտալիստական երկրների տնտեսական և քաղաքական համակարգում մոնոպոլիստական կապիտալի գերիշխանությունը ծայրահեղ սրում է կապիտալիստական հասարակարգի սոցիալ-տնտեսական հակասությունները: Նեխման միտումը, պորտաբուծությունը, կապիտալիստական երկրների տնտեսական և քաղաքական անհամաչափ զարգացման ուժեղացումը կապիտալիզմի ընդհանուր ճգնաժամի փուլում ավելի են խարխլում կապիտալիստական արտադրաեղանակի հիմքերը:
-Կապիտալիզմը՝ որպես հասարակության զարգացման օրինաչափ փուլ, ժամանակին առաջադիմական դեր է խաղացել. ոչնչացրել է մարդկանց միջև անձնական կախվածության վրա հիմնված նահապետական և ֆեոդալական հարաբերությունները, դրանք փոխարինել ապրանքափողային հարաբերություններով, ստեղծել է խոշոր քաղաքներ,նպաստել դրանցում բնակչության կտրուկ աճին, վերացրել ֆեոդալական մասնատվածությունը, կազմավորել բուրժուական կենտրոնացված պետություններ, բարձր աստիճանի հասցրել հասարակական աշխատանքի արտադրողականությունը:Սակայն այս ամենը իրականացվում էր սոցիալական հակասությունների խորացման և աշխարհի ժողովուրդների տառապանքի գնով, ուղեկցվում՝ ազգուտյունների ոչնչացմամբ: Կապիտալիզմի դեմ պայքարում միավորվում են հեղափոխական 3 հոսանք՝ համաշխարհային սոցիալիզմը, զարգացած երկրների հակամոնոպոլիստական ուժերը՝ բանվոր դասակարգի գլխավորությամբ, և համաշխարհային ազգային-ազատագրական շարժումը: Զարգացման բարձր մակարդակի հասած արտադրողական ուժերն այլևս համատեղելի չեին կապիտալիստական արտադրահարաբերությունների հետ: Կապիտալիզմը կործանման էր դատապարտված, և բուրժուական գաղափարախոսների հորինած «ժողովրդական կապիտալիզմի», կոնվերգենցիայի տեսության և այլ կոնցեպցիաներն ի վիճակի չեին կանգնեցնելու պատմության առաջընթացը:<ref>{{Cite book|title=Հայկական սովետական հանրագիտարան|first=ՀՍՀ գիտահրատարատչական խորհուրդ|publisher=|year=1979|isbn=|location=|pages=}}</ref>
+Կապիտալիզմը՝ որպես հասարակության զարգացման օրինաչափ փուլ, ժամանակին առաջադիմական դեր է խաղացել. ոչնչացրել է մարդկանց միջև անձնական կախվածության վրա հիմնված նահապետական և ֆեոդալական հարաբերությունները, դրանք փոխարինել ապրանքափողային հարաբերություններով, ստեղծել է խոշոր քաղաքներ,նպաստել դրանցում բնակչության կտրուկ աճին, վերացրել ֆեոդալական մասնատվածությունը, կազմավորել բուրժուական կենտրոնացված պետություններ, բարձր աստիճանի հասցրել հասարակական աշխատանքի արտադրողականությունը:Սակայն այս ամենը իրականացվում էր սոցիալական հակասությունների խորացման և աշխարհի ժողովուրդների տառապանքի գնով, ուղեկցվում՝ ազգուտյունների ոչնչացմամբ: Կապիտալիզմի դեմ պայքարում միավորվում են հեղափոխական 3 հոսանք՝ համաշխարհային սոցիալիզմը, զարգացած երկրների հակամոնոպոլիստական ուժերը՝ բանվոր դասակարգի գլխավորությամբ, և համաշխարհային ազգային-ազատագրական շարժումը: Զարգացման բարձր մակարդակի հասած արտադրողական ուժերն այլևս համատեղելի չեին կապիտալիստական արտադրահարաբերությունների հետ: Կապիտալիզմը կործանման էր դատապարտված, և բուրժուական գաղափարախոսների հորինած «ժողովրդական կապիտալիզմի», կոնվերգենցիայի տեսության և այլ կոնցեպցիաներն ի վիճակի չեին կանգնեցնելու պատմության առաջընթացը<ref>{{Cite book|title=Հայկական սովետական հանրագիտարան|first=ՀՍՀ գիտահրատարատչական խորհուրդ|publisher=|year=1979|isbn=|location=|pages=}}</ref>։
 == Ծանոթագրություններ ==