«Ընձառյուծ»–ի խմբագրումների տարբերություն
չNo edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1. | Տող 1. | ||
⚫ | |||
{{Արևմտահայերեն|Ընձառիւծ}} |
|||
{{Taxobox |
|||
| name = Ընձառյուծ |
|||
| image file = Leopard (Panthera pardus) female leaving ... (13901468902).jpg |
|||
| image title = Ընձառյուծ |
|||
| image descr = |
|||
| latin = ''Panthera pardus'' |
|||
| section name = Բնապահպանական կարգավիճակը |
|||
| section text = Համարյա վտանգված |
|||
[[Պատկեր:Status iucn3.1 NT.svg|մինի|250 px]] |
|||
| regnum=Կենդանիներ |
|||
| phylum= [[Քորդավորներ]] |
|||
| classis= [[Կաթնասուններ]] |
|||
| ordo= [[Գիշատիչներ]] |
|||
| familia= [[Կատվազգիներ]] |
|||
| genus= [[Պանտերա]] |
|||
| species= '''Ընձառյուծ''' |
|||
| subspecies = |
|||
* [[Արաբական ընձառյուծ]] |
|||
* [[Աֆրիկյան ընձառյուծ]] |
|||
* [[Հեռավորարևելյան ընձառյուծ]] |
|||
* [[Հնդկական ընձառյուծ]] |
|||
* [[Հնդկաչինական ընձառյուծ]] |
|||
* [[Առաջավորասիական ընձառյուծ]] |
|||
* [[Հյուսիս-չինական ընձառյուծ]] |
|||
* [[Ցեյլոնյան ընձառյուծ]] |
|||
* [[Ճավայան ընձառյուծ]] |
|||
* [[Անատոլիական ընձառյուծ]] |
|||
* [[Բելուջիստանյան ընձառյուծ]] |
|||
* {{բնաջնջված}} [[Եվրոպական ընձառյուծ]] |
|||
| range map = Leopard distribution.gif |
|||
| range legend = |
|||
{{լեգենդ2|red|Նախկին տարածվածությունը}} |
|||
{{լեգենդ2|lightgreen|Փխրուն պոպուլյացիաներ}} |
|||
{{լեգենդ2|yellow|Հայտնի չէ}} |
|||
{{լեգենդ2|green|Ներկա տարածվածությունը}} |
|||
| iucnstatus = NT |
|||
| wikispecies = Panthera pardus |
|||
| commons = Panthera pardus |
|||
| iucn = 15954 |
|||
| itis = 183804 |
|||
| ncbi = 9691 |
|||
| eol = 1270484 |
|||
}} |
|||
⚫ | |||
== Ստուգաբանություն և անվանում == |
== Ստուգաբանություն և անվանում == |
06:17, 10 Մայիսի 2019-ի տարբերակ
Ընձառյուծ | |
Ընձառյուծ | |
Դասակարգում | |
Ենթատիպ | Ողնաշարավորներ (Vertebrata) |
Դաս | Կաթնասուն (Mammalia) |
Կարգ | Գիշատիչներ (Carnivora) |
Ենթակարգ | Feliformia |
Ընտանիք | Կատվազգիներ (Felidae) |
Ենթաընտանիք | Մեծ կատուներ (Pantherinae) |
Ցեղ | Հովազներ (Panthera) |
Տեսակ | Ընձառյուծ (P. pardus) |
Միջազգային անվանում | |
Panthera pardus | |
Տարածվածություն և պահպանություն | |
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ Խոցելի տեսակ Տաքսոնի տարածվածությունը |
Ընձառյուծ, հովազ, ինձ, (լատին․՝ Panthere pardus), կատվազգիների ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն։
Ստուգաբանություն և անվանում
Հնում կարծում էին որ ընձառյուծը հանդիսանում է առյուծի և հովազի հիբրիդ։ Այս իր արտացոլումն է գտել ընձառյուծի անգլերեն անվան մեջ, որտեղ Leopard բառը ծագում է հին հունարեն λέων (leōn, առյուծ) և πάρδος (pardos, արու հովազ) բառերից։ Վերջինս հունարեն է մտել սանսկրիտից՝ pṛdāku («օձ, առյուձ, հովազ»)։ Տեսակի ներկայիս անվանումը (Panthere pardus) գալիս է հունարենից լատիներեն անցած πάνθηρ (pánthēr) բառից։ Վերջինս, ենթադրվում էր, ծագել էր παν «pan» («բոլոր») և θηρ («կենդանի») բառերից։ Սակայն ավելի հավանական է, որ այն կապ ունի հնդիրականակ «պանդարաբ» բառի հետ, որը նշանակում է «սպիտակադեղնավուն, գունատ»[1][2]
Արտաքին հատկանիշներ
Մարմինը համաչափ է, գեղակազմ, երկարությունը՝ մինչև 165 սմ, պոչինը՝ 75–110 սմ, քաշը՝ 60 կգ։ Էգերն ավելի փոքր են։ Մարմինը ձգված է, մկանոտ, ոտքերը համեմատաբար կարճ են։ Մեջքը դեղին է կամ դեղնակարմրավուն՝ մոխրագույն երանգով, համաչափ ցրված վարդանախշաձև սև բծերով, կան նաև լրիվ սև մորթով հովազներ (հանդիպում է Ճավա կղզում)։ Ականջները կարճ են ու կլորավուն։ Ոտքերն ամուր են, թաթերը՝ լայն ու սուր ճանկերով։
Ապրում է անտառներում, սարերում։ Լավ մագլցում են ծառերը։ Ունի սուր տեսողություն, լավ լսողություն, թույլ հոտառություն։
Տարածված է Հարավային Ամերիկայի հյուսիսային կեսում և Ասիայի որոշ շրջաններում։ ՀՀ է անցնում Թուրքիայից և Իրանից։ Հանդիպում է Սյունիքի մարզից Արարատի մարզ ընկած գոտու, երբեմն՝ նաև հյուսիսային մարզերի անտառներում։ Որջը սարքում է քարանձավներում, ժայռաճեղքերում, հաստաբուն ծառերի փչակներում, երբեմն՝ մացառախոզերի հին բներում։ Սնվում է եղջերուներով, այծյամներով, վայրի խոզերով, նապաստակներով, մկնանման կրծողներով, նաև ձկներով ու լեշերով։ Ուժեղ և ճարպիկ կենդանի է, որսի վրա հարձակվում է գաղտագողի՝ դարանակալելով։ Ունենում է 1–4 (երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կերակրվում են 3 (երբեմն՝ 6–8) ամիս։ Ձագերը 5 ամսականում կարող են որսալ մանր կենդանիներ, 1–1,5 տարեկանում՝ ապրել ինքնուրույն։ Անազատ պայմաններում հովազն ապրում է 21 տարի։
Բազմացումը
Ունենում է 1–4 (երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կերակրվում են 3 (երբեմն՝ 6–8) ամիս։ Ձագերը 5 ամսականում կարող են որսալ մանր կենդանիներ, 1–1,5 տարեկանում՝ ապրել ինքնուրույն։ Անազատ պայմաններում հովազն ապրում է 21 տարի։
Տարածվածություն
Ընձառյուծներն ամենատարածված վայրի կատվազգիներն են, բնակվելով արևելյան և կենտրոնական Աֆրիկայում, որոշ խմբեր կան մերձ-սահարյան Աֆրիկայում, Հնդկաստանում, Ինդոնեզիայում, Արաբական թերակղզում, Ռուսաստանում, Կորեայում, Չինաստանում, Կովկասում, Թուրքմենստանում, Իրանում, Հնդկաչին թերակղզում, Ցեյլոն կամ Շրի Լանկա կղզում։ Նրանք անհետացել են մայրցամաքային Եվրոպայից։
Գրանցված է Բնության պահպանության միջազգային միության և ՀՀ Կարմիր գրքերում։
Հայաստանում
Հայաստանում, մարդիկ և ընձառյուծները ապրում են կողք-կողքի վաղ Հոլոցենից։ 20-րդ դարի կեսերին ընձառյուծները տարածված էին ողջ երկրի տարածքով։[3] Սակայն տարածքի կրճատումը, որսը իջեցրել են ընձառյուծների թվաքանակը մինչև 10-13 անհատների։ Ներկայումս ընձառյուծը տարածված է Խոսրովի անտառ արգելոցում, որ գտնվում է Երևանից հարավ-արևելք, Գեղամա լեռնաշղթայի հարավ-արևմուտքում, որտեղ 2000 թ. հոկտեմբերից մինչև 2002 թ. հուլիսը 10 ընձառյուծ է նկատվել։[4] Ընձառյուծները տարածված են նաև Մեղրիի լեռնաշղթայի մոտակայքում, Հայաստանի ծայր հարավում, որտեղ սակայն 2006 թ. օգոստոսից մինչև 2007 թ. ապրիլը միայն մեկ ընձառյուծ է նկատվել։ Ներկայումս[5]
Պատկերներ
Տես նաև
Ծանոթագրություններ
- ↑ Monier-Williams Sir Monier. pṝdāku // A Sanskrit-English Dictionary. — Delhi: Banarsidass, 1976. — P. 647. — ISBN 0842602860.
- ↑ Online Etymology Dictionary. Douglas Harper. վերցված է օգոստոսի 24, 2011.
- ↑ Khorozyan, I. (2003) The Persian leopard in Armenia: research and conservation. Proceedings of Regional Scientific Conference “Wildlife Research and Conservation in South Caucasus”, 7–8 October 2003, Yerevan, Armenia: 161–163
- ↑ Khorozyan, I., Malkhasyan, A. (2002) Ecology of the leopard (Panthera pardus) in Khosrov Reserve, Armenia: implications for conservation. Scientific Reports of the Zoological Society “La Torbiera” 6: 1–41
- ↑ Khorozyan, I., Malkhazyan, A. G., Abramov, A. (2008) "Presence – absence surveys of prey and their use in predicting leopard (Panthera pardus) densities: a case study from Armenia." Integrative Zoology 2008, 3:322-332