«Աքեմենյաններ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Տող 5. | Տող 5. | ||
'''Աքեմենյաններ''', մ.թ.ա. [[550]]-[[330]] թվականների պարսկական թագավորական դինաստիա։ Անունն ստացել են իրենց նախնու՝ պարսկական ցեղերի միության առաջնորդ Աքեմենի անունից։ |
'''Աքեմենյաններ''', մ.թ.ա. [[550]]-[[330]] թվականների պարսկական թագավորական դինաստիա։ Անունն ստացել են իրենց նախնու՝ պարսկական ցեղերի միության առաջնորդ Աքեմենի անունից։ |
||
Աքեմենը և նրա սերունդներ [[Թեյսպ|Չիշպիշը]], [[Կյուրոս I]]-ը, [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ը եղել են Պարսուա և Անշան երկրների թագավորներ, վասալական կախման մեջ գտնվել [[Ասորեստան]]ի, ապա [[Մարաստան]]ի թագավորներից։ [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ը [[550]] թվականին տապալեց [[Մարաստան]]ի թագավորին և նվաճողական արշավանքներով հիմնեց ծավալուն աշխարհակալություն՝ [[Աքեմենյան պետություն]]ը։ |
Աքեմենը և նրա սերունդներ [[Թեյսպ|Չիշպիշը]], [[Կյուրոս I]]-ը, [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ը եղել են Պարսուա և Անշան երկրների թագավորներ, վասալական կախման մեջ գտնվել [[Ասորեստան]]ի, ապա [[Մարաստան]]ի թագավորներից։ [[Կյուրոս Բ Մեծ]]ը [[550]] թվականին տապալեց [[Մարաստան]]ի թագավորին և նվաճողական արշավանքներով հիմնեց ծավալուն աշխարհակալություն՝ [[Աքեմենյան պետություն]]ը։ |
||
Աքեմենյանները արիական ցեղախմբի մի խումբ էին, որոնք Կյուրոս Մեծի (Կիր – Կուրուշ, Քուրոշ) հրամանատարությամբ Իրանի լեռնաշղթայում պետություն հիմնեցին: Աքեմենյան պետության ծագումով, որը հիմնվեց իրանական անվանի տոհմի ներկայացուցիչ Կյուրոս Մեծի միջոցով (մոտավորապես 550 թ. ին), Իրանը համաշխարհային պատմության թատերաբեմում ակտիվ և վճռական դեր ձեռք բերեց, ինչպես նաև այս պետությունը ճանաչվեց իբրև ասիական և հին աշխարհի համաշխարհային գերազանց քաղաքակրթության և մշակույթի ծագման վայր: |
|||
Կյուրոս Մեծը, Էսսմանի Էնշանի (ներկայիս՝ Խուզեստանի նահանգի Անզան, Իզեհ քաղաքների) թագավորն էր և ֆարս (փարս) ցեղերի սիրելին ու ռազմական առաջնորդը, ում նախնիներից մնացած տիրապետության տարածքը այդ օրերին Դաքայի տոհմի (թագավորական ընտանիքի) թագավորների ենթակայության տակ գտնվող տարածք էր համարվում: Կյուրոսը, ապստամբելով Ասթիագի դեմ և հաղթելով նրան, մ.թ.ա. 549 թ.- ին գրավեց Հեգմաթանեն (Էկբաթան, Համեդան): Բաբելոնյան մի արձանագրության համաձայն՝ Կյուրոսը նաև մարերի արքայի նստավայրի գանձարանները և ողջ պահուստն Անշան տարավ, և, ի վերջո, վերջ դրեց Իրանում մարական տիրապետությանը: |
|||
Մարական ողջ տարածքում Կյուրոսի արագ հաղթանակը, տարածքը, որը Համադայի անկումից անմիջապես հետո անցավ Կյուրոսի տիրապետության տակ, մի փաստ էր, որը հարուցեց ժամանակաշրջանի բոլոր թագավորների և տիրակալների մտահոգությունը: Կյուրոսը իր դեմ Լիդիայի, Բաբելոնի և Եգիպտոսի մասնակցությամբ ձևավորման ընթացքում գտնվող միավորմանը դիմակայելու համար ստիպված եղավ պայքարել նրանց հետ: Անմիջապես դրանից հետո Կյուրոսը աննախադեպ արագությամբ կանխեց Լիդիայի թագավոր Կրեսոսի (Կարզուսի) հարձակումն ու առաջխաղացումը, ով փորձում էր շուտափույտ կերպով բռնագրավել Իրանը:Կրեսոսը (Կարզուսի) պատերազմում պարտություն կրեց, և նրա մայրաքաղաք Սարդիսը (Սալդինշ Էսփարդե, Սարդ) մ.թ.ա. 546 թ.-ին ընկավ Կյուրոսի տիրապերության տակ: Կյուրոսի այս հաղթանակի արդյունքում Փոքր Ասիան (ժամանակակից Թուրքիայի տարածքը) ևս միացավ նրա իշխանության տակ գտնվող տարածքներին (մ.թ.ա. 549 թ.): Կյուրոսը, սակայն, մինչև Բաբելոնի հետ բախում ձեռնարկելը և,ըստ երևույթին, որպեսզի խուսափի արշավանքի ժամանակ մարական թագավոր Հովվեխ Շեթրեի հետ պատահած միջադեպի կրկնությունից (երբ մարական թագավորը ցանկացել է պատերազմել Ասորեստանի հետ, ենթարկվել է Սաքքերի հանկարծակի հարձակմանը), մի փոքր արեւելյան շրջաններում իր ուժի ընդլայնմանն ու սահմանների ապահովմանը ձեռնամուխ եղավ: |
|||
Կյուրոսը, ի վերջո, Տիգրիսն անցնելով՝ սկսեց Բաբելոնի գրոհը և մ.թ.ա. 538 թ.-ին նվաճեց այն գրեթե առանց պատերազմի։ Բաբելոնի նվաճմանը զուգահեռ Կյուրոսի տիրապետության տակ անցան նաև Բաբելոնի թագավոր Նաբոնիդի թագավորության մաս կազմող Ասորեստանի, Սիրիայի և Պաղեստինի տարածքները: |
|||
Այդուհանդերձ, երկրի արևելյան մասում Գորգանի,Կասպյան լճի և Արալի լճի միջև ընկած տարածքում տեղի ունեցան բախումները, որոնք, ըստ երեւույթին, մ.թ.ա. 529 թ.- ին Կյուրոսի մահվան առիթ հանդիսանալով, հանգեցրին նրան, որ Կյուրոսի հետագա արշավանքներն ու առաջխաղացումը Եգիպտոսի ուղղությամբ, որը նախկինում Լիդիայի և Բաբելոնի հետ Կյուրոսի դեմ դաշինքի մեջ է եղել, կանխվի: |
|||
Նրա որդին՝ Կամբիզը (Կամբյուս II կամ Կամբիզ II - Կամբուջիա II), շարունակելով Կյուրոսի այս կարևոր կիսատ թողած գործը, մ.թ.ա. 525 թ.- ին Եգիպտոսն ու Հյուսիսային Աֆրիկայի տարածքում գտնվող Կորնան (Սիրնայիկ) միացրեց Աքեմենյան տերության տարածքներին, ինչով Աքեմենյան արքայության տարածքները ողջ հնագույն աշխարհի համար աննախադեպ համարվող հսկայական չափսերի հասան: |
|||
Դարեհ I-ը, ով հայտնի է որպես Դարեհ Մեծ (Դարիոս – Դարայավահուշ, Դարյուշ), կարճ ժամանակ անց՝ մ.թ.ա. 521 թ.- ին, ստեղծելով անվտանգություն, կառուցելով հաղորդակցության և կապեր հաստատելու համար անհրաժեշտ ցանցեր, ստեղծելով հարկային համակարգի արդարացի օրենքներ և կանոնակարգեր, այս պետության համար, որը փաստորեն ժառանգել էր Կյուրոսից, կենսունակ և շարունակական համակենտրոնացումը, շարժունությունն ու կայունությունն ապահովեց: |
|||
Այնուամենայնիվ, Դարեհ Մեծի՝ Աքեմենյան կայսրության արևմտյան և հյուսիսային սահմանների ուղղությամբ արշավանքները ավելի շուտ կայսրության ամբողջականության ապահովումն էին հետապնդում, քան նոր տարածքների նվաճումը: Դարեհ I-ը մ.թ.ա. 499 թ.- ին Փոքր Ասիայում և Հունաստանում դիմակայության հանդիպեց, որի ելքն ու լուծումը նա չկարողացավ ռազմական ճանապարհով գտնել (Դարեհ I-ը մահացավ մ.թ.ա. 490 թ.-ին): |
|||
Դարեհ Մեծի որդին՝ Քսերքսես I-ը (Քսերքս - Շերշեզ կամ Խշայարշան I), ով իշխանության հասավ մ.թ.ա. 486 թ.-ին, քայլեր ձեռնարկեց այս դիմադրության վերացման համար, որը ծագել էր հունական կենսակերպի և արեւելյան իշխանության սկզբունքների միջև համապատասխանության և համաձայնության բացակայությամբ պայմանավորված, բայց հաջողության չհասավ: |
|||
Անգամ Քսերքսեսից հետո էլ (մ.թ.ա. 465 թ.) Իրանի և Հունաստանի քաղաքների միջև առկա տարաձայնությունները, անհասկացություններն ու թյուրիմացությունները դեռ երկար ժամանակ շարունակվեցին: |
|||
<br /> |
|||
Կյուրոսի երիտասարդության ժամանակվա որսընկերն էր հայոց արքա [[Տիգրան Երվանդյան|Տիգրան I Երվանդյանը]]։ <br /> |
Կյուրոսի երիտասարդության ժամանակվա որսընկերն էր հայոց արքա [[Տիգրան Երվանդյան|Տիգրան I Երվանդյանը]]։ <br /> |
||
[[Մ.թ.ա. 546]] թ. Կյուրոսը պարտության է մատնում [[Լիդիա]]յի արքա [[Կրեսոս]]ին և տիրում [[Փոքր Ասիա]]յին։ [[Մ.թ.ա. 539]] թ. նա գրավում է [[Բաբելոն]]ը։ <br /> |
[[Մ.թ.ա. 546]] թ. Կյուրոսը պարտության է մատնում [[Լիդիա]]յի արքա [[Կրեսոս]]ին և տիրում [[Փոքր Ասիա]]յին։ [[Մ.թ.ա. 539]] թ. նա գրավում է [[Բաբելոն]]ը։ <br /> |
09:20, 28 հունվարի 2019-ի տարբերակ
Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
Աքեմենյանների՝ իբրև արիական ցեղախմբի ծագման մասին հիշատակումներ իրանական աղբյուրներում
Աքեմենյաններ, մ.թ.ա. 550-330 թվականների պարսկական թագավորական դինաստիա։ Անունն ստացել են իրենց նախնու՝ պարսկական ցեղերի միության առաջնորդ Աքեմենի անունից։
Աքեմենը և նրա սերունդներ Չիշպիշը, Կյուրոս I-ը, Կյուրոս Բ Մեծը եղել են Պարսուա և Անշան երկրների թագավորներ, վասալական կախման մեջ գտնվել Ասորեստանի, ապա Մարաստանի թագավորներից։ Կյուրոս Բ Մեծը 550 թվականին տապալեց Մարաստանի թագավորին և նվաճողական արշավանքներով հիմնեց ծավալուն աշխարհակալություն՝ Աքեմենյան պետությունը։
Աքեմենյանները արիական ցեղախմբի մի խումբ էին, որոնք Կյուրոս Մեծի (Կիր – Կուրուշ, Քուրոշ) հրամանատարությամբ Իրանի լեռնաշղթայում պետություն հիմնեցին: Աքեմենյան պետության ծագումով, որը հիմնվեց իրանական անվանի տոհմի ներկայացուցիչ Կյուրոս Մեծի միջոցով (մոտավորապես 550 թ. ին), Իրանը համաշխարհային պատմության թատերաբեմում ակտիվ և վճռական դեր ձեռք բերեց, ինչպես նաև այս պետությունը ճանաչվեց իբրև ասիական և հին աշխարհի համաշխարհային գերազանց քաղաքակրթության և մշակույթի ծագման վայր:
Կյուրոս Մեծը, Էսսմանի Էնշանի (ներկայիս՝ Խուզեստանի նահանգի Անզան, Իզեհ քաղաքների) թագավորն էր և ֆարս (փարս) ցեղերի սիրելին ու ռազմական առաջնորդը, ում նախնիներից մնացած տիրապետության տարածքը այդ օրերին Դաքայի տոհմի (թագավորական ընտանիքի) թագավորների ենթակայության տակ գտնվող տարածք էր համարվում: Կյուրոսը, ապստամբելով Ասթիագի դեմ և հաղթելով նրան, մ.թ.ա. 549 թ.- ին գրավեց Հեգմաթանեն (Էկբաթան, Համեդան): Բաբելոնյան մի արձանագրության համաձայն՝ Կյուրոսը նաև մարերի արքայի նստավայրի գանձարանները և ողջ պահուստն Անշան տարավ, և, ի վերջո, վերջ դրեց Իրանում մարական տիրապետությանը:
Մարական ողջ տարածքում Կյուրոսի արագ հաղթանակը, տարածքը, որը Համադայի անկումից անմիջապես հետո անցավ Կյուրոսի տիրապետության տակ, մի փաստ էր, որը հարուցեց ժամանակաշրջանի բոլոր թագավորների և տիրակալների մտահոգությունը: Կյուրոսը իր դեմ Լիդիայի, Բաբելոնի և Եգիպտոսի մասնակցությամբ ձևավորման ընթացքում գտնվող միավորմանը դիմակայելու համար ստիպված եղավ պայքարել նրանց հետ: Անմիջապես դրանից հետո Կյուրոսը աննախադեպ արագությամբ կանխեց Լիդիայի թագավոր Կրեսոսի (Կարզուսի) հարձակումն ու առաջխաղացումը, ով փորձում էր շուտափույտ կերպով բռնագրավել Իրանը:Կրեսոսը (Կարզուսի) պատերազմում պարտություն կրեց, և նրա մայրաքաղաք Սարդիսը (Սալդինշ Էսփարդե, Սարդ) մ.թ.ա. 546 թ.-ին ընկավ Կյուրոսի տիրապերության տակ: Կյուրոսի այս հաղթանակի արդյունքում Փոքր Ասիան (ժամանակակից Թուրքիայի տարածքը) ևս միացավ նրա իշխանության տակ գտնվող տարածքներին (մ.թ.ա. 549 թ.): Կյուրոսը, սակայն, մինչև Բաբելոնի հետ բախում ձեռնարկելը և,ըստ երևույթին, որպեսզի խուսափի արշավանքի ժամանակ մարական թագավոր Հովվեխ Շեթրեի հետ պատահած միջադեպի կրկնությունից (երբ մարական թագավորը ցանկացել է պատերազմել Ասորեստանի հետ, ենթարկվել է Սաքքերի հանկարծակի հարձակմանը), մի փոքր արեւելյան շրջաններում իր ուժի ընդլայնմանն ու սահմանների ապահովմանը ձեռնամուխ եղավ:
Կյուրոսը, ի վերջո, Տիգրիսն անցնելով՝ սկսեց Բաբելոնի գրոհը և մ.թ.ա. 538 թ.-ին նվաճեց այն գրեթե առանց պատերազմի։ Բաբելոնի նվաճմանը զուգահեռ Կյուրոսի տիրապետության տակ անցան նաև Բաբելոնի թագավոր Նաբոնիդի թագավորության մաս կազմող Ասորեստանի, Սիրիայի և Պաղեստինի տարածքները:
Այդուհանդերձ, երկրի արևելյան մասում Գորգանի,Կասպյան լճի և Արալի լճի միջև ընկած տարածքում տեղի ունեցան բախումները, որոնք, ըստ երեւույթին, մ.թ.ա. 529 թ.- ին Կյուրոսի մահվան առիթ հանդիսանալով, հանգեցրին նրան, որ Կյուրոսի հետագա արշավանքներն ու առաջխաղացումը Եգիպտոսի ուղղությամբ, որը նախկինում Լիդիայի և Բաբելոնի հետ Կյուրոսի դեմ դաշինքի մեջ է եղել, կանխվի:
Նրա որդին՝ Կամբիզը (Կամբյուս II կամ Կամբիզ II - Կամբուջիա II), շարունակելով Կյուրոսի այս կարևոր կիսատ թողած գործը, մ.թ.ա. 525 թ.- ին Եգիպտոսն ու Հյուսիսային Աֆրիկայի տարածքում գտնվող Կորնան (Սիրնայիկ) միացրեց Աքեմենյան տերության տարածքներին, ինչով Աքեմենյան արքայության տարածքները ողջ հնագույն աշխարհի համար աննախադեպ համարվող հսկայական չափսերի հասան:
Դարեհ I-ը, ով հայտնի է որպես Դարեհ Մեծ (Դարիոս – Դարայավահուշ, Դարյուշ), կարճ ժամանակ անց՝ մ.թ.ա. 521 թ.- ին, ստեղծելով անվտանգություն, կառուցելով հաղորդակցության և կապեր հաստատելու համար անհրաժեշտ ցանցեր, ստեղծելով հարկային համակարգի արդարացի օրենքներ և կանոնակարգեր, այս պետության համար, որը փաստորեն ժառանգել էր Կյուրոսից, կենսունակ և շարունակական համակենտրոնացումը, շարժունությունն ու կայունությունն ապահովեց:
Այնուամենայնիվ, Դարեհ Մեծի՝ Աքեմենյան կայսրության արևմտյան և հյուսիսային սահմանների ուղղությամբ արշավանքները ավելի շուտ կայսրության ամբողջականության ապահովումն էին հետապնդում, քան նոր տարածքների նվաճումը: Դարեհ I-ը մ.թ.ա. 499 թ.- ին Փոքր Ասիայում և Հունաստանում դիմակայության հանդիպեց, որի ելքն ու լուծումը նա չկարողացավ ռազմական ճանապարհով գտնել (Դարեհ I-ը մահացավ մ.թ.ա. 490 թ.-ին):
Դարեհ Մեծի որդին՝ Քսերքսես I-ը (Քսերքս - Շերշեզ կամ Խշայարշան I), ով իշխանության հասավ մ.թ.ա. 486 թ.-ին, քայլեր ձեռնարկեց այս դիմադրության վերացման համար, որը ծագել էր հունական կենսակերպի և արեւելյան իշխանության սկզբունքների միջև համապատասխանության և համաձայնության բացակայությամբ պայմանավորված, բայց հաջողության չհասավ:
Անգամ Քսերքսեսից հետո էլ (մ.թ.ա. 465 թ.) Իրանի և Հունաստանի քաղաքների միջև առկա տարաձայնությունները, անհասկացություններն ու թյուրիմացությունները դեռ երկար ժամանակ շարունակվեցին:
Կյուրոսի երիտասարդության ժամանակվա որսընկերն էր հայոց արքա Տիգրան I Երվանդյանը։
Մ.թ.ա. 546 թ. Կյուրոսը պարտության է մատնում Լիդիայի արքա Կրեսոսին և տիրում Փոքր Ասիային։ Մ.թ.ա. 539 թ. նա գրավում է Բաբելոնը։
Կյուրոս Մեծը սպանվել է սկյութների դեմ պատերազմներում։
Նրա որդի Կամբյուսեսը մ.թ.ա. 525 թ. նվաճում է Եգիպտոսը։ Իմանալով, որ Պարսկաստանում խռովություն է բարձրացրել քուրմ Գաումատան (Սմերդիս), նա շուտափույթ վերադառնում է Պարսկաստան, բայց ճանապարհին դավադրաբար սպանվում է։ Գահի համար սկսվում է պայքար, որում հաղթում է Վշտասպի որդին ՝ Դարեհը։
Տես նաև. Աքեմենյան պետություն
Աքեմենյանները
Աքեմենյանների տոհմածառ
Աքեմենես Պարսից թագավոր 705 — 675 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Թեիսպես Պարսից թագավոր 675 - 640 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Արիարամնես Արքայազն | Կյուրոս I Պարսկաստանի արքա 640 — 600 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Արշամ Արքայազն | Կամբյուսես I Պարսկաստանի արքա 600 — 559 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Վշտասպ Արքայազն | Կյուրոս II Մեծ Պարսկաստանի արքա 559 — 530/28 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Դարեհ I Մեծ Պարսից թագավոր Եգիպտոսի փարավոն 522 - 486 | Atossa Արքայադուստր | Կամբյուսես II Պարսից թագավոր 530 - 522 Եգիպտոսի փարավոն | Բարդիա Արքայազն (ինքնակոչ Գաումատա | Artystone Արքայադուստր | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Քսերքսես I Մեծ Պարսից թագավոր Եգիպտոսի փարավոն 485 - 465 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Արտաքսերքսես I Պարսից թագավոր Եգիպտոսի փարավոն 465 - 424 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Քսերքսես II Պարսից թագավոր Եգիպտոսի փարավոն 424 | Սոգդիանոս Պարսից թագավոր Եգիպտոսի փարավոն 424 - 423 | Դարեհ II Պարսից թագավոր 423 - 404 Եգիպտոսի փարավոն | Arsites Արքայազն | Parysatis Արքայադուստր | Bagapaios Արքայազն | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Արտաքսերքսես II Պարսից թագավոր 404 - 358 | Amestris Արքայադուստր | Կյուրոս Կրտսեր Արքայազն | Կյուրոս (IV) Արքայազն | Ostanes Արքայազն | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Արտաքսերքսես III Պարսից մեծ արքա (շահ) 358 - 338 Եգպտոսի փարավոն | Ocha Արքայազն | Rodrogune Արքայադուստր | Apama Արքայադուստր | Sisygambis Արքայադուստր | Արշամ (II) Արքայազն | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Արտաքսերքսես IV
(Արսես) Պարսից թագավոր
338 - 336 Ստորին Եգիպտոսի փարավոն | Parysatis (II) Արքայադուստր | Դարեհ III Պարսից թագավոր
336 - 330 Եգիպտոսի փարավոն | Oxathres Արքայազն | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Արտաքսերքսես V (Բեսոս) Պարսից թագավոր 330 - 329 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ստատիրա II Արքայադուստր | Աղեքսանդր Մեծ Մակեդոնիայի եւ Պարսկաստանի արքա 329 - 323 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Աքեմենյաններ կատեգորիայում։ |