«Թան (դինաստիա)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 3. Տող 3.
| Անվանում = Տան հարստություն
| Անվանում = Տան հարստություն
| Պետական կարգ = [[Միապետություն]]
| Պետական կարգ = [[Միապետություն]]
| Արժույթ = [[Հին չինական մետաղադրամ]]<ref>{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=222 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381 |issn= 1076-156X}}</ref><ref>{{cite journal |title=Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia |first=Rein |last=Taagepera |author-link=Rein Taagepera |journal=[[International Studies Quarterly]] |year=1997 |volume=41 |issue=3 |pages=475–504 |doi=10.1111/0020-8833.00053 |jstor=2600793}} p. 492.</ref>
| Արժույթ = [[Հին չինական մետաղադրամ]]
| Լեզու = [[Չիներեն]]
| Լեզու = [[Չիներեն]]
| Կրոն = [[Բուդդայականություն]], [[դաոսականություն]], [[կոնֆուցիականություն]]
| Կրոն = [[Բուդդայականություն]], [[դաոսականություն]], [[կոնֆուցիականություն]]
}}
}}
'''Տան դինաստիա''' ([[18 հունիսի]] [[618]] — [[4 հունիսի]] [[907]], {{lang-zh|唐朝}}, ''Տանգաո''), Լի Յուանի կողմից հիմնադրված չինական կայսրական դինաստիա: Նրա որդին` կայսր Լի Շիմինը, գյուղացիական ապստամբությունների և անջատողական [[ֆեոդալական ուժեր]]ի վերջնական ճնշումներից հետո սկսել է առաջադեմ քաղաքականություն վարել: Տան դարաշրջանը [[Չինաստան]]ում ավանդաբար համարվել է բոլոր ժամանակների ամենահզոր դիանստիաներից մեկը, քանի որ նա իր զարգացմամբ գերազանցում էր մնացած ժամանակակից երկրներին:
'''Տան դինաստիա''' ([[18 հունիսի]] [[618]] — [[4 հունիսի]] [[907]], {{lang-zh|唐朝}}, ''Տանգաո''), Լի Յուանի կողմից հիմնադրված չինական կայսրական դինաստիա: Նրա որդին` կայսր Լի Շիմինը, գյուղացիական ապստամբությունների և անջատողական [[ֆեոդալական ուժեր]]ի վերջնական ճնշումներից հետո սկսել է առաջադեմ քաղաքականություն վարել<ref>{{cite book|last=Latourette|first=Kenneth Scott|authorlink=Kenneth Scott Latourette|title=The Chinese: their history and culture|url=https://books.google.com/books?id=ultxAAAAMAAJ|year=1934|publisher=Macmillan|page=191}}</ref>: Տան դարաշրջանը [[Չինաստան]]ում ավանդաբար համարվել է բոլոր ժամանակների ամենահզոր դիանստիաներից մեկը, քանի որ նա իր զարգացմամբ գերազանցում էր մնացած ժամանակակից երկրներին<ref>{{cite book|last=Drompp|first=Michael Robert|title=Tang China And The Collapse Of The Uighur Empire: A Documentary History|url=https://books.google.com/books?id=NB6DEdAxLOsC&pg=PA126|year=2005|publisher=BRILL|isbn=90-04-14129-4|page=126}}</ref><ref>{{cite book|last1=Mair|first1=Victor|authorlink1=Victor H. Mair|last2=Steinhardt|first2=Nancy Shatzman|authorlink2=Nancy Shatzman Steinhardt|last3=Goldin|first3=Paul Rakita|authorlink3=Paul Rakita Goldin|title=Hawai'i reader in traditional Chinese culture|url=https://books.google.com/books?id=XdouAQAAIAAJ|year=2005|publisher=University of Hawai'i Press|isbn=978-0-8248-2785-4|page=276}}</ref>:


== Պատմություն ==
== Պատմություն ==
Տող 21. Տող 21.
=== Մշակույթ և տնտեսություն ===
=== Մշակույթ և տնտեսություն ===
[[պատկեր:Gilt silver eared cup.jpg|thumb|ոսկեզօծ արծաթե աման ծաղկային ծաղիկներով]]
[[պատկեր:Gilt silver eared cup.jpg|thumb|ոսկեզօծ արծաթե աման ծաղկային ծաղիկներով]]
Խաղաղությունն ու կարգը երկրում հնարավոր դարձրեց ժողովրդի բոլոր ուժերը կենտրոնացնել Չինաստանի զարգացման վրա: Սկսեցին ծաղկել [[գյուղատնտեսություն]]ը, արհեստները և առևտուրը: Նոր հաջողություններ եղան ներկման, կավագործության, մետալուրգիայի, նավաշինության տեխնոլոգիաների վերաբերյալ: Ամբողջ երկիրը ծածկված էր հողային և ջրային ցանցով<ref name="Benn 2002, 57">{{Harvnb|Benn|2002|p=57}}.</ref>: Չինաստանը տնտեսական և մշակութային կապեր էր հաստատել [[Ճապոնիա]]յի, [[Կորեա]]յի, [[Հնդկաստան]]ի, [[Պարսկաստան]]ի, [[Արաբիա]]յի և այլ երկրների հետ:
Խաղաղությունն ու կարգը երկրում հնարավոր դարձրեց ժողովրդի բոլոր ուժերը կենտրոնացնել Չինաստանի զարգացման վրա: Սկսեցին ծաղկել [[գյուղատնտեսություն]]ը, արհեստները և առևտուրը: Նոր հաջողություններ եղան ներկման, կավագործության, մետալուրգիայի, նավաշինության տեխնոլոգիաների վերաբերյալ: Ամբողջ երկիրը ծածկված էր հողային և ջրային ցանցով<ref name="Benn 2002, 57">{{Harvnb|Benn|2002|p=57}}.</ref>: Չինաստանը տնտեսական և մշակութային կապեր էր հաստատել [[Ճապոնիա]]յի, [[Կորեա]]յի, [[Հնդկաստան]]ի, [[Պարսկաստան]]ի, [[Արաբիա]]յի և այլ երկրների հետ<ref>{{cite book|author=Jonathan Karam Skaff|title=Sui-Tang China and Its Turko-Mongol Neighbors: Culture, Power, and Connections, 580-800|url=https://books.google.com/books?id=Jrv-6_U5gfwC&pg=PA125|date=6 August 2012|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-999627-8|pages=125–}}</ref><ref>{{cite book|last1=Duindam|first1=Jeroen|last2=Artan|first2=Tülay|last3=Kunt|first3=Metin|authorlink3=Metin Kunt|title=Royal Courts in Dynastic States and Empires: A Global Perspective|url=https://books.google.com/books?id=iKX39fOyvNoC&pg=PA177|year=2011|publisher=BRILL|isbn=90-04-20622-1|page=177}}</ref>:


Սկսեց զարգացում ապրել [[գիտություն]]ը: [[725 թվական]]ին ստեղծվեց առաջին մեխանիկական ժամացույցը` մշակված Սինոմ և Լիան վարպետների կողմից: Նաև ստեղծվեց [[վառոդ]]ը, որը օգտագործվում էր [[հրթիռ]]ների և [[նավատորմ|նավատորմեր]]ի մեջ, իսկ հետո այն կիրառվեց փամփուշտների և [[արկ]]երի արտադրության մեջ։
Սկսեց զարգացում ապրել [[գիտություն]]ը: [[725 թվական]]ին ստեղծվեց առաջին մեխանիկական ժամացույցը` մշակված Սինոմ և Լիան վարպետների կողմից: Նաև ստեղծվեց [[վառոդ]]ը, որը օգտագործվում էր [[հրթիռ]]ների և [[նավատորմ|նավատորմեր]]ի մեջ, իսկ հետո այն կիրառվեց փամփուշտների և [[արկ]]երի արտադրության մեջ։
Տող 29. Տող 29.
=== Անհրաժեշտություն ===
=== Անհրաժեշտություն ===


Տանի անկման պատճառները հաստատված չեն, սակայն [[8-րդ դար]]ում մի շարք ապստամբությունների և ռազմական պարտությունների շարքում նշվել է կենտրոնական կառավարության թուլացման սկիզբը: Թալասի ճակատամարտում (751), չինացի զորքերը դուրս են եկել ռազմաճակատ, ինչը ստիպել է հրամանատար [[Գաո Սյանչժի]]ին նահանջել: Շուտով Ան Լուշանի մեծ ապստամբությունը (756-761) ավերել է բարգավաճումը: Ան Լուշանը ստեղծել է Յանի պետությունը (756-763), որը զբաղեցրել է զգալի տարածքներ: [[858 թվական]]ին Մեծ ջրանցքի տարածքում ջուրը լցվել էր [[Չինաստան|Հյուսիսային Չինաստանի]] հսկայական հարթավայրերը և հանգեցրել էր տասնյակ հազարավոր մարդկանց մահվան:
Տանի անկման պատճառները հաստատված չեն, սակայն [[8-րդ դար]]ում մի շարք ապստամբությունների և ռազմական պարտությունների շարքում նշվել է կենտրոնական կառավարության թուլացման սկիզբը<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=U7C0I2KRyEUC&pg=PA28&dq=chinese+captured+lhasa+650&hl=en&ei=zfRNTJCsOcT48Aa24vnyCw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDQQ6AEwAQ#v=onepage&q=chinese%20captured%20lhasa%20650&f=false|title=Tibet Past and Present|authorlink=Charles Alfred Bell|first=Charles|last=Bell|year=1924|publisher=Oxford University Press|edition= rpr. Motilal Banarsidass, 1992.|location=|isbn=81-208-1048-1|page=28|accessdate=July 17, 2010}}</ref>: Թալասի ճակատամարտում (751), չինացի զորքերը դուրս են եկել ռազմաճակատ, ինչը ստիպել է հրամանատար [[Գաո Սյանչժի]]ին նահանջել<ref>{{cite book|title=The historical status of Tibet|first=Tieh-tseng (Lǐ Tiězhēng 李鐵錚) |last=Li|year=1956|publisher=King's Crown Press, Columbia University|page=6|url=https://books.google.com/books?ei=usMUTu6wEuXnsQKmn-DUDw&ct=result&id=hdVwAAAAMAAJ&dq=one+Tibetan+record+reports+%28and+this+may+be+a+later+interpolation%29+that+the+Chinese+captured+the+Tibetan+capital,+Lhasa,+after+the+death+of+Sron-tsan+Gampo.11+It+is+significant+that+neither+the+Chinese+historical+annals+nor+the+highly&q=lhasa+gampo++captured&redir_esc=y}}</ref>: Շուտով Ան Լուշանի մեծ ապստամբությունը (756-761) ավերել է բարգավաճումը: Ան Լուշանը ստեղծել է Յանի պետությունը (756-763), որը զբաղեցրել է զգալի տարածքներ: [[858 թվական]]ին Մեծ ջրանցքի տարածքում ջուրը լցվել էր [[Չինաստան|Հյուսիսային Չինաստանի]] հսկայական հարթավայրերը և հանգեցրել էր տասնյակ հազարավոր մարդկանց մահվան<ref>Wang, Lianmao (2000). ''Return to the City of Light: Quanzhou, an eastern city shining with the splendour of medieval culture''. Fujian People's Publishing House. Page 99.</ref><ref>{{cite book|first=Jonathan Neaman |last=Lipman|publisher=University of Washington Press |year=1997
|isbn=962-209-468-6|title=Familiar strangers: a history of Muslims in Northwest China
|url= https://books.google.com/books?id=4_FGPtLEoYQC|page=29}}</ref>:




08:42, 9 Դեկտեմբերի 2017-ի տարբերակ

Խնդրում ենք նշել կաղապարի տեղադրման ամսաթիվը 2024-04-18 18:09:03 ֆորմատով


Տան հարստություն
 
Ընդհանուր տեղեկանք
Լեզու Չիներեն
Կրոն Բուդդայականություն, դաոսականություն, կոնֆուցիականություն
Արժույթ Հին չինական մետաղադրամ[1][2]
Իշխանություն
Պետական կարգ Միապետություն

Տան դինաստիա (18 հունիսի 618 — 4 հունիսի 907, չինարեն՝ 唐朝, Տանգաո), Լի Յուանի կողմից հիմնադրված չինական կայսրական դինաստիա: Նրա որդին` կայսր Լի Շիմինը, գյուղացիական ապստամբությունների և անջատողական ֆեոդալական ուժերի վերջնական ճնշումներից հետո սկսել է առաջադեմ քաղաքականություն վարել[3]: Տան դարաշրջանը Չինաստանում ավանդաբար համարվել է բոլոր ժամանակների ամենահզոր դիանստիաներից մեկը, քանի որ նա իր զարգացմամբ գերազանցում էր մնացած ժամանակակից երկրներին[4][5]:

Պատմություն

Կաղապար:ЛегендаԿաղապար:Легенда
Կաղապար:ЛегендаԿաղապար:Легенда

Տան դինաստիան հիմնադրվել է Լի Յուանի կողմից, որը ընդգրկել է Չինաստանի հյուսիսային սահմանամերձ հսկայական տարածքները, որտեղ հիմնականում բնակեցված էին Թաբաշի ազգությունները[6]: Մի ժամանակ բնագետ Լ. Գյումիլևը այս տարածաշրջանը բնութագրել է որպես Էթնոս ազգերի տարածաշրջան:

Լի Յուանը իր որդու` Լի Շիմինի հետ միասին հաղթեց քաղաքացիական պատերազմում, ինչի պատճառը եղավ կայսր Յան Դիի կոշտ և անխոհեմ քաղաքականությունը և նրա մահից անմիջապես հետո՝ 618 թվականին Լի Յուանը Չանգանում բազմեց գահին[7]: Այնուհետև նա իշխանությունից ազատեց Լի Շիմինին: Այնուամենայնիվ, նրա կողմից հիմնադրված դինաստիան պահպանվեց մինչև 907 թվականը[8]:

Գաղափարախոսություն

Տան դինաստիան հենց սկզբից միատեղում էր բնօրինակ չինական և տափաստանային սկզբունքների համադրությունը: Դինաստիայի հիմնադիրը, որին Լ. Գյումիլևը համեմատում էր Ալեքսանդր Մակեդոնացու հետ, մի մարդ էր, ով լավ ծանոթ էր Մեծ պատերազմի ժողովուրդներին, նրանց սովորույթներին և սովորություններին[9]:

Մշակույթ և տնտեսություն

ոսկեզօծ արծաթե աման ծաղկային ծաղիկներով

Խաղաղությունն ու կարգը երկրում հնարավոր դարձրեց ժողովրդի բոլոր ուժերը կենտրոնացնել Չինաստանի զարգացման վրա: Սկսեցին ծաղկել գյուղատնտեսությունը, արհեստները և առևտուրը: Նոր հաջողություններ եղան ներկման, կավագործության, մետալուրգիայի, նավաշինության տեխնոլոգիաների վերաբերյալ: Ամբողջ երկիրը ծածկված էր հողային և ջրային ցանցով[10]: Չինաստանը տնտեսական և մշակութային կապեր էր հաստատել Ճապոնիայի, Կորեայի, Հնդկաստանի, Պարսկաստանի, Արաբիայի և այլ երկրների հետ[11][12]:

Սկսեց զարգացում ապրել գիտությունը: 725 թվականին ստեղծվեց առաջին մեխանիկական ժամացույցը` մշակված Սինոմ և Լիան վարպետների կողմից: Նաև ստեղծվեց վառոդը, որը օգտագործվում էր հրթիռների և նավատորմերի մեջ, իսկ հետո այն կիրառվեց փամփուշտների և արկերի արտադրության մեջ։

Թեյը տարածված է ամբողջ երկրում: Թեյի առանձնահատկությունները ձևավորել են թեյի արվեստը (Չայ, 茶艺), որի միջոցով թեյը, որը նախկինում համարվում էր որպես դեղ կամ սննդամթերք, այժմ դարձել է չինական մշակույթի կարևոր տարր: Չինական դասական գրականությունը անմահացրել է Տան-Լու Տունայի և Լու Յույայի ժամանակաշրջանի թեյի հայտնի վարպետների անունները[13]:

Անհրաժեշտություն

Տանի անկման պատճառները հաստատված չեն, սակայն 8-րդ դարում մի շարք ապստամբությունների և ռազմական պարտությունների շարքում նշվել է կենտրոնական կառավարության թուլացման սկիզբը[14]: Թալասի ճակատամարտում (751), չինացի զորքերը դուրս են եկել ռազմաճակատ, ինչը ստիպել է հրամանատար Գաո Սյանչժիին նահանջել[15]: Շուտով Ան Լուշանի մեծ ապստամբությունը (756-761) ավերել է բարգավաճումը: Ան Լուշանը ստեղծել է Յանի պետությունը (756-763), որը զբաղեցրել է զգալի տարածքներ: 858 թվականին Մեծ ջրանցքի տարածքում ջուրը լցվել էր Հյուսիսային Չինաստանի հսկայական հարթավայրերը և հանգեցրել էր տասնյակ հազարավոր մարդկանց մահվան[16][17]:


Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (December 2006). «East-West Orientation of Historical Empires». Journal of world-systems research. 12 (2): 222. ISSN 1076-156X.
  2. ↑ Taagepera, Rein (1997). «Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia». International Studies Quarterly. 41 (3): 475–504. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793. p. 492.
  3. ↑ Latourette, Kenneth Scott (1934). The Chinese: their history and culture. Macmillan. էջ 191.
  4. ↑ Drompp, Michael Robert (2005). Tang China And The Collapse Of The Uighur Empire: A Documentary History. BRILL. էջ 126. ISBN 90-04-14129-4.
  5. ↑ Mair, Victor; Steinhardt, Nancy Shatzman; Goldin, Paul Rakita (2005). Hawai'i reader in traditional Chinese culture. University of Hawai'i Press. էջ 276. ISBN 978-0-8248-2785-4.
  6. ↑ С. Е. Малов: Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследования. // М.-Л.: 1951. 451 с.
  7. ↑ Л. Н. Гумилёв: Древние тюрки.// М.: 1967. 504 с.
  8. ↑ Brook 1998, էջ. 59.
  9. ↑ Benn 2002, էջ. 61.
  10. ↑ Benn 2002, էջ. 57.
  11. ↑ Jonathan Karam Skaff (6 August 2012). Sui-Tang China and Its Turko-Mongol Neighbors: Culture, Power, and Connections, 580-800. Oxford University Press. էջեր 125–. ISBN 978-0-19-999627-8.
  12. ↑ Duindam, Jeroen; Artan, Tülay; Kunt, Metin (2011). Royal Courts in Dynastic States and Empires: A Global Perspective. BRILL. էջ 177. ISBN 90-04-20622-1.
  13. ↑ Graff 2000, էջ. 79.
  14. ↑ Bell, Charles (1924). Tibet Past and Present (rpr. Motilal Banarsidass, 1992. ed.). Oxford University Press. էջ 28. ISBN 81-208-1048-1. Վերցված է July 17, 2010-ին.
  15. ↑ Li, Tieh-tseng (Lǐ Tiězhēng 李鐵錚) (1956). The historical status of Tibet. King's Crown Press, Columbia University. էջ 6.
  16. ↑ Wang, Lianmao (2000). Return to the City of Light: Quanzhou, an eastern city shining with the splendour of medieval culture. Fujian People's Publishing House. Page 99.
  17. ↑ Lipman, Jonathan Neaman (1997). Familiar strangers: a history of Muslims in Northwest China. University of Washington Press. էջ 29. ISBN 962-209-468-6.


Գրականություն

  • Ганиев Р.Т. Восточно-тюркское государство в VI - VIII вв. — Екатеринбург: Издательство Уральского университета, 2006. — С. 152. — ISBN 5-7525-1611-0
  • Adshead, S. A. M. T'ang China: The Rise of the East in World History. — New York: Palgrave Macmillan, 2004. — ISBN 1-4039-3456-8
  • Andrew, Anita N., Rapp, John A. Autocracy and Cina's Rebel Founding Emperors: Comparing Chairman Mao and Ming Taizu. — Lanham: Rowman & Littlefield, 2000. — ISBN 0-8476-9580-8
  • Benn, Charles China's Golden Age: Everyday Life in the Tang dynasty. — Oxford University Press, 2002. — ISBN 0-19-517665-0
  • Bernhardt, Kathryn The Inheritance Right of Daughters: the Song Anomaly?(անգլ.) // Modern China. — 1995. — В. July. — С. 269–309.
  • Brook, Timothy The Confusions of Pleasure: Commerce and Culture in Ming China. — Berkeley: University of California Press, 1998. — ISBN 0-520-22154-0
  • Ebrey, Patricia Buckley The Cambridge Illustrated History of China. — Cambridge: Cambridge University Press, 1999. — ISBN 0-521-66991-X
  • Ebrey, Patricia Buckley; Walthall, Anne; Palais, James B. East Asia: A Cultural, Social, and Political History. — Boston: Houghton Mifflin, 2006. — ISBN 0-618-13384-4
  • Fairbank, John King; Goldman, Merle China: A New History. — 2nd enlarged. — Cambridge: MA; London: The Belknap Press of Harvard University Press, 2006. — ISBN 0-674-01828-1
  • Gascoigne, Bamber; Gascoigne, Christina The Dynasties of China: A History. — New York: Carroll and Graf Publishers, an imprint of Avalon Publishing Group, 2003. — ISBN 0-7867-1219-8
  • Graff, David Andrew Dou Jiande's dilemma: Logistics, strategy, and state(անգլ.) // Hans van de Ven Sinica Leidensia, Warfare in Chinese History. — Leiden: Koninklijke Brill, 2000. — С. 77–105. — ISBN 90-04-11774-1.
  • Nishijima, Sadao The Economic and Social History of Former Han(անգլ.) // Denis Twitchett, Michael Loewe Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220. — Cambridge: Cambridge University Press, 1986. — С. 545–607. — ISBN 0-521-24327-0.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թան_(դինաստիա)&oldid=5535254» էջից