Ելիզավետպոլի նահանգ

Ելիզավետպոլի նահանգ Елизаветпольская губерния
Զինանշան
Երկիր	Ռուսական կայսրություն
Կարգավիճակ	նահանգ
Մտնում է	Ռուսական կայսրություն
Ներառում է	Արեշի գավառ Ելիզավետպոլի գավառ Զանգեզուրի գավառ Ղազախի գավառ Նուխիի (Շաքիի) գավառ Շուշիի գավառ Ջեբրայիլի գավառ Ջևանշիրի գավառ
Վարչկենտրոն	Ելիզավետպոլ
Խոշորագույն քաղաք	Շուշի
Հիմնական լեզու	Ռուսերեն
Բնակչություն (1897)	878.415
Ազգային կազմ	Թուրքեր, հայեր, ռուսներ
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի Իսլամ
Տարածք	44,136 քառ.կմ
Բարձրություն ծովի մ-ից՝  - Բարձրագույն կետ  - Միջին բարձրություն	3904 մ  500 մ
Պատկեր:Gubernias del Caucaso - Gubernia de Elizavetpol - Imperio Ruso.png
Հիմնադրված է	1868-1918 թ.
Պատմական շրջան(ներ)	Ուտիք, Արցախ, Սյունիք
Ելիզավետպոլի նահանգ Վիքիպահեստում

Ելիզավետպոլի նահանգ (հին ռուսերեն՝ Елисаветпольская губернiя), Ցարական Ռուսաստանի նահանգներից մեկը Հարավային Կովկասի կենտրոնական մասում 1868-1917 թվականներին։ Սահմանակցում էր Թիֆլիսի, Բաքվի և Երևանի նահանգներին, և Պարսկաստանին։

Համապատասխանում է ներկայիս Ադրբեջանական հանրապետության արևմտյան, Հայաստանի Հանրապետության արևելյան շրջանների և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության մեծ մասի հետ։

Վարչական կենտրոնը Գանձակ քաղաքն էր։ Այլ խոշոր քաղաքներ էին Շուշին և Շաքին։ Նախքան 1868 թվականը Ելիզավետպոլի նահանգի տարածքը Թիֆլիսի և Բաքվի նահանգների մաս էր կազմում։ Այն ընդգրկում էր Հյուսիսային Իրանի խանություններից Գանձակի, Շաքիի և Ղարաբաղի խանությունները։

Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր

Աշխարհագրական դիրք

Ելիզավետպոլի նահանգը Անդրկովկասի կարևորագույն նահանգներից էր, գտնվում էր արևելյան մասում՝ մոտավորապես 38°50' и 41 1/2 ° հյուսիսային լայնությունների և 44°21' и 48°21' արևելյան երկայնությունների միջև (Գրինվիչի միջօրեականից)։ Հյուսիսում սահմանակից էր Թիֆլիսի նահանգին, Զաքաթալայի շրջանին և Դաղստանի մարզին, արևելքում՝ Բաքվի նահանգին, արևմուտքից՝ Թիֆլիսի և Երևանի նահանգներին, հարավից՝ Պարսկաստանին (Երևանի նահանգից մինչև Արաքս գետը, որն էլ Պարսկաստանի և Ցարական Ռուսաստանի սահմանը՝ Թուրքմենչայի պայմանագրով)։ Ցարական կառավարության ժամանակաշրջանում նահանգը զբաղեցրել է 38 782,5 քառ. վերստ կամ 44.136 քառ. կմ տարածք։

Կլիմա

Ելիզավետպոլի նահանգի կլիման բազմազան է։ Լեռնային գոտում (Փոքր Կովկաս լեռնային համակարգ՝ Գուգարաց լեռներ, Արցախի լեռներ, Զանգեզուրի լեռներ և այլ լեռնաբազուկներ) արոտավայրերը դասավորված են անտառային բուսականությունից վեր։ Տարվա երեք եղանակներին դրանք ծածկված են ձյունով ու անմարդաբնակ են։ Ամռանը մթնոլորտային խոնավության շնորհիվ առաջանում է մարգագետնային բուսածածկ։ Ուստի անասնապահ քոչվորները ամռանը տեղափոխվում են այստեղ։

Լեռնային արոտավայրերի գոտուց ցածր կլիման դեռ խիստ է, սակայն այստեղ զբաղվում են հացահատիկաոլոռային բույսերի մշակմամբ (բացառությամբ եգիպտացորենի և բրնձի)։ Ձմեռները ձյունառատ են ու խիստ, իսկ ամառները՝ զով և հաճախակի անձրևոտ և կարկուտով, որը մեծ վնաս է հասցնում մշակաբույսերին։

Նախալեռներում բացի հացահատիկներից կան պտղատու և խաղողի այգիններ, կատարվում է նաև արհեստական ոռոգում։

Ընդարձակ հարթավայրային և տափաստանային տարածքները բնութագրվում են տաք և չոր կլիմայով։ Կարճատև գարունն արագ անցում է կատարում երկարատև ամառ։ Ձմեռները նույնպես կարճատև են ու մեղմ։ Ապրիլի վերջերին երաշտ է լինում և ջերմաստիճանը հասնում է 45 °C-ի և շարունակվում է մինչև սեպտեմբերի կեսերը ու բուսականությանը սպառնում է չորացման վտանգը և կարիք է լինում արհեստական ոռոգման։ Ուշ աշնանը և Ձմռանը, կապված անձրևային սեզոնի հետ, տափաստանները ծածկվում են բուսականությամբ՝ վերածվելով ձմեռային արոտավայրերի։ Այս շրջաններում ձյունը հազվադեպ է, իսկ սառնամանիքները սովորաբար չեն գերազանցում 5-6 °C ջերմաստիճանը։

Ելիզավետպոլ և Շուշի քաղաքների կլիման ցուցադրված է սանդղակում, որոնցից առաջինը բնութագրում է հարթավայրային տափաստանային, երկորդը՝ անտառային զոնան։

Վայրը	Բարձրությունը մետրով	Հունվարի միջին ջերմաստիճան	Հուլիսի միջին ջերմաստիճան	Միջին ջերմաստիճանը տարվա կտրվածքով	Տեղումների քանակը մմ-ով
Ելիզավետպոլ	445	0.1°	24.9°	18.1°	256.9
Շուշի	1368	−3.3°	19.2°	8.8°	658.9

Մեծ Կովկաս լեռնաշղթայի ստորոտին՝ Նուխի քաղաքի շրջակայքում, տարեկան տեղումների քանակը 716.7 մմ է։ Ելիզավետպոլի նահանգի անտառները զբաղեցնում են տարածքի 21 տոկոսը, դրանց հիմնական մասը կենտրոնացած է Ղազախի և Զանգեզուրի շրջաններում ու Արցախում։

Լեռնագրություն

Ելիզավետպոլի նահանգի ռելիեֆը հյուսիս-արևելքից հարավ-արևելք բաժանվում է երեք գոտիների։

Գավառներ

Նահանգը բաժանված է եղել 8 գավառի («ույեզդ»)․

• Ելիզավետպոլի գավառ
• Արեշի գավառ
• Նուխիի (Շաքիի) գավառ
• Ղազախի գավառ
• Ջևանշիրի գավառ
• Ջեբրայիլի գավառ
• Զանգեզուրի գավառ
• Շուշիի գավառ

Բնակչություն

Ըստ 1897 թ․ Ցարական Ռուսաստանի մարդահամարի, նահանգն ուներ 878,415, որից․

• 292.188 հայեր (33,33%, մեծամասնությունը բնակվում էր լեռնային շրջաններում, մասնավորապես Արցախում)
• 534.086 կովկասյան թաթարներ(60.8%)
• 14.503 լեզգիներ (1,7%)
• 14.146 ռուսներ (1,6%)
• 7.040 ուդիներ (0,8%)
• 3.194 գերմանացիներ (0,4%)
• 3.042 քրդեր (0.3%)

Արտաքին հղում

• Ելիզավետպոլի նահանգի մասին Բրիտանիկա հանրագիտարանում (անգլերեն)

Արևելյան Հայաստան
Երևանի կուսակալություն (1502-1724)			Ղարաբաղի կուսակալություն (1502-1726)
Կարսի վիլայեթ (1639-1878) Թուրքիա	Երևանի խանություն (1747-1828)	Նախիջևանի խանություն (1747-1828)	Ղարաբաղի խանություն (1747-1806)	Գանձակի խանություն (1747-1804)
	Հայկական մարզ (1828-1840)		Ղարաբաղի գավառ (1806-1840)	Ելիզավետպոլի գավառ (1804-1840)
	Վրացաիմերեթական նահանգի մաս		Կասպիական մարզի մաս
Կարսի մարզ (1878-1918)	Երևանի նահանգ (1849-1918)		Ելիզավետպոլի նահանգ (1867-1918)
Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)