«Անանիա Շիրակացի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Անանիա Շիրակացի
Ծնվել է	մոտ 610; Ղոնախղռան, Բյուզանդական կայսրություն
Մահացել է	մոտ 685; Անիավան, Բյուզանդական կայսրություն
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, պատմաբան, աստղագետ, աշխարհագրագետ, փիլիսոփա, քարտեզագիր և ալքիմիկոս
Գործունեության ոլորտ	մաթեմատիկա, աստղագիտություն և բնական պատմություն
Ալմա մատեր	Դպրեվանք
	Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
	Anania Shirakatsi Վիքիպահեստում

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

16:43, 3 Օգոստոսի 2017-ի տարբերակ

Պատկեր:Shirakatsi.jpg

Անանիա Շիրակացու պատվին մետաղադրամ

Անանիա Շիրակացին եղել է Անանիա գյուղից։ Նախնական կրթությունը հավանաբար ստացել է Դպրեվանքի դպրոցում^[5]։ Այդ ընթացքում նա սովորել է Աստվածաշունչը և Սողոմոնի Սաղմոսարան գիրքը, որի իմաստության խորհրդից ներշնչում քաղելով, և համարողություն (թվաբանություն) սիրելով, որոշում է շարունակել ուսումը։ Սակայն Հայաստանում որևէ ուսուցիչ և գիտական գրքեր չգտնելով, մեկնում է Բյուզանդիա։ Թեուդոպոլիս քաղաքում Եղիազարոս անունով մի անձից լսում է Քրիստոսատուր անունով մի մաթեմատիկոսի մասին, որը ապրում էր Չորրորդ Հայքում։

Վեց ամիս Քրիստոսատուրի մոտ անցկացնելուց հետո գալիս է այն եզրակացության, որ նա սպառիչ չի տիրապետում թվաբանության։ Ապա ուզում է մեկնել Կոստանդինոպոլիս, երբ հանդիպում է այնտեղից եկող ծանոթների և լսում թէ Տյուքիկոս Բյուզանդացի անվամբ մի գիտուն ապրում է Տրապիզոնում, որը գտնվում էր Պոնտոսի ծովեզրին։ Շիրակացին ութ տարի սովորում է Տյուքիկոսի մոտ, և այդ ընթացքում տիրապետում համարողական գիտությանը, ինչպես նաև ծանոթանում այլ գիտությունների և բազմաթիվ գրքերի հետ։ Ապա նա վերադառնում է Հայաստան, և փորձում ուսուցանել իր գիտությունը։ Նա նաև բացում է դպրոց և գրում դասագրքեր^[6]։

Գիտական գործունեության ոլորտը

Մեծ է Անանիա Շիրակացու գիտական գործունեության ոլորտը։ Զբաղվել է փիլիսոփայությամբ, աստղագիտությամբ, աշխարհագրությամբ, մաթեմատիկայով, տոմարագիտությամբ, ալքիմիկոսությամբ։ Նա երկրակենտրոն համակարգի կողմնակից էր և ըստ այդմ էլ բացատրում էր տարվա եղանակների, գիշերվա ու ցերեկվա առաջացումը։ Որոշ համեմատությունների ու դատողությունների միջոցով եզրակացնում էր, որ Արեգակը մեծ է թե՛ Լուսնից, թե՛ Երկրից և գտնվում է շատ մեծ հեռավորության վրա։ Իր աշխատություններում Անանիա Շիրակացին նշել է աստղագիտության մի շարք գործնական կիրառություններ։ Տվել է Հայաստանի միջին լայնության համար ստվերաչափ կազմելու կանոնը։ Կազմել է լուսնային խավարումների 19-ամյա պարբերաշրջանի աղյուսակները։ Մեծ արժեք են ներկայացնում Անանիա Շիրակացու աշխատություններում հանդիպող աստղագիտական հայկական տերմինների մեկնությունները։ Մաթեմատիկական բովանդակություն ունեցող աշխատություններից ամենաարժեքավորը թվաբանության դասագիրքն է՝ գումարման, հանման, բազմապատկման և բաժանման գործողություններն ամփոփող աղյուսակներով։ Գրքում զետեղված են նաև թվաբանական և երկրաչափական պրոգրեսիաներ հիշեցնող աղյուսակներ, մի շարք խնդիրներ։ Անանիա Շիրակացու մեզ հասած աշխատություներից գիտական հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև թանկարժեք քարերին, չափ ու կշիռներին, ֆիզիկայի և օդերևութաբանության զանազան հարցերին վերաբերող ուսումնասիրությունները։

Ազդվելով ժամանակի առաջավոր սոցիալ–քաղաքական ու մշակութային շարժումներից և անմիջականորեն ուսումնասիրելով բնությունը՝ նա կարողացել է տեսնել միջնադարյան բնագիտական տեսությունների կրոնական ուղղվածությունը և փորձել է դրանք փոխարինել գիտական տեսակետներով։ Անանիա Շիրակացու գիտա–մանկավարժական գործունեության և աշխարհայացքի վերլուծությունը վկայում է ինչպես նրա հայացքների բացառիկ խորության ու ինքնուրույնության, այնպես էլ միջնադարյան հայ առաջավոր բնագիտական, փիլիսոփայական ու մանկավարժական մտքի զարգացման գործում մատուցած մեծ ծառայությունների մասին։ Անանիա Շիրակացին փաստորեն բնական գիտությունների հիմնադիրն է Հայաստանում ^[փա՞ստ]։

Շիրակացու ձեռագրերը՝ նվիրված ճշգրիտ գիտություններին

Պահպանվել են նաև Շիրակացու «Տիեզերագիտությունը», «Կենդանակերպի համաստեղությունների մասին», «Ամպերի և մթնոլորտային նշանների մասին», «Արեգակի ընթացքի (շարժման) մասին», «Երկնքի շրջագայությունների (օդերևութաբանական երևույթների) մասին», «Ծիր կաթինի մասին» և այլ աշխատություններ։ Շիրակացին իր աշխատություններում բերում է եգիպտացիների, հրեաների, ասորիների, հույների, հռոմեացիների և հաբեշների մոտ ընդունված թվագրության սկզբունքները, խոսում է մոլորակների շարժման, Արևի և Լուսնի խավարումների և նրանց պարբերականության մասին և այլն։ Ընդունելով երկրի գնդաձևությունը Շիրակացին գտնում է, որ արևը կարող է լուսավորել երկրի երկու կողմերը օրվա տարբեր ժամերին և երբ երկրի մի կողմում ցերեկ է՝ մյուսում գիշեր։ Նա Ծիր Կաթինը համարում է խիտ և աղոտ աստղերի կուտակում”։ Պաշտպանում է այն գիտնականների կարծիքը, որոնք գտնում են որ Լուսինը սեփական լույս չունի և լույս ստանում է Արևի միջոցով։ Արևի խավարումը բացատրում է Լուսնի՝ Արևի և Երկրի միջև գտնվելով։ Շիրակացին ուշագրավ բացատրություններ է տալիս անձրևի, ձյան, կարկուտի, ամպրոպի, հողմերի, երկրաշարժի և բնության զանազան այլ երևույթների մասին։ Շիրակացու գրչին են պատկանում նաև մի շարք աշխարհագրական, պատմական աշխատություններ [1]։

Աշխատություններ

Նշումներ

↑ (unspecified title) — ISBN 978-2-7089-6874-5
↑ ^2,0 ^2,1 Oxford Dictionary of Late Antiquity / O. Nicholson — OUP. — P. 68.
↑ ^3,0 ^3,1 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
↑ «Գյումրիի հին ու նոր եկեղեցիները». Վերցված է 2014 Հուլիսի 24-ին.
↑ Ա.Գ. Աբրահամյան և Գ.Բ. Պետրոսյան, ed. (1979). «Խոսք Երիցս Երանելի Ուսուցիչ Անանիա Շիրակացու՝ Իր Կյանքի Որպիսության Մասին -- Ինքնակենսագրություն». Անանիա Շիրակացի Մատենագրություն. Երևան: «Սովետական Գրող» հրատարակչություն. էջ 25-29.

Արտաքին հղումներ

Գրականություն

Ք. Պատկանեան, Անանիայի Շիրակունւոյ Մնացորդք բանից, Ս. Պետերբուրգ, 1877։
Տեր-Մկրտչյան Գ., Անանիա Շիրակացի, Հաղպատ, 1896
Անանիա Շիրակացի, Տիեզերագիտություն և տոմար, աշխատությամբ Ա. Աբրահամյանի, Երևան, 1940։
Աբրահամյան Ա. Գ. Անանիա Շիրակացու մատենագրությունը, ուսումնասիրություն, Ե. 1944
Առաքելյան Ա. Անանիա Շիրակացի, Երևան, 1955
Պետրոսյան Գ. Մաթեմատիկան Հայաստանում հին և միջին դարերում, Ե. 1959
Անանիա Շիրակացու Լուսնի պարբերաշրջանները, աշխատությամբ Ա. Աբրահամյանի, Երևան, 1962։
Թումանյան Բ. Հայ աստղագիտության պատմություն, Ե. 1964
Խռլոպյան Գ.Տ. Անանիա Շիրակացու աշխարհայացքը, Ե. 1964
Անասյան Հ.Ս. Հայկական մատենագիտություն, հատոր Ա, Եր. 1955
Чалоян В. История армянской филисофии (древний и средневековый период, Е. 1959
Анания Ширакаци. Космография. Пер., пред. и комм. К. С. Тер-Давтян и С. С. Аревшатяна. Ереван, 1962.
Petri W., Ananija Schirakazi Ejn Armenischer Kosmograph des 7 Jahrhunderds, Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft B. 114, Munchen, 1964
Արտաշես Մաթեւոսյան, Անանիա Շիրակացու «Քննիկոնը» (1),- «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1974, №, էջ 66-78։
Արտաշես Մաթեւոսյան, Անանիա Շիրակացու «Քննիկոնը» (2),- «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1974, № 8, էջ 71-81։
Արտաշես Մաթևոսյան, Նորահայտ պատառիկներ Անանիա Շիրակացու թվաբանության դասագրքից.- «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1974, № 6, էջ 65-76։
Արտաշես Մաթևոսյան, Անանիա Շիրակացու թվաբանության բաժանման գործողությունը.- «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», 1990, № 10, էջ 53-64։
Դաւիթ Քահանայ, Մատեան գիտութեան և հաւատոյ. հայերէն թղթեայ հնագոյն ձեռագիր, 981 թ., նմանատպութիւն, վերծանութիւն ուսումնասիրութիւն, ծանօթագրութիւններ Արտաշէս Մաթևոսեանի, Երևան, 1997։
Գրիգոր Բրուտյան, Անանիա Շիրակացու «Խառնախորանը», Էջմիածին, 1998։
R. W. Thomson, A bibliography of Classical Armenian Literature to 1500 AD, Brepolis-Turnhout, 1995, pp. 97-100. ISBN 978-2-503-50455-1
Greenwood Tim, A Reassessment of the Life and Mathematical Problems of Anani Širakac'i- "Revue des Études Arméniennes", 33 (2011), pp. 131-86.

Տես նաև

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անանիա Շիրակացի» հոդվածին։

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անանիա Շիրակացի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անանիա Շիրակացի» հոդվածին։

[_dc4a91422126465d-1] (unspecified title) — ISBN 978-2-7089-6874-5

[_bc9f2354cae2cff6-2] 2,0 ^2,1 Oxford Dictionary of Late Antiquity / O. Nicholson — OUP. — P. 68.

[_5e5775e65518eefb-3] 3,0 ^3,1 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_19b552271c15bbf9-4] Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.

[Gyumri_churches-5] «Գյումրիի հին ու նոր եկեղեցիները». Վերցված է 2014 Հուլիսի 24-ին.

[6] Ա.Գ. Աբրահամյան և Գ.Բ. Պետրոսյան, ed. (1979). «Խոսք Երիցս Երանելի Ուսուցիչ Անանիա Շիրակացու՝ Իր Կյանքի Որպիսության Մասին -- Ինքնակենսագրություն». Անանիա Շիրակացի Մատենագրություն. Երևան: «Սովետական Գրող» հրատարակչություն. էջ 25-29.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Տող 5. / Տող 5. @@
 Անանիա Շիրակացին եղել է [[Անանիա]] գյուղից։ Նախնական կրթությունը հավանաբար ստացել է [[Դպրեվանք (Գյումրի)|Դպրեվանքի]] դպրոցում<ref name=Gyumri_churches>{{cite web|url=http://deesim.blogspot.com/2012/12/blog-post_14.html |title=Գյումրիի հին ու նոր եկեղեցիները  |date= |accessdate=2014 Հուլիսի 24}}</ref>։ Այդ ընթացքում նա սովորել է [[Աստվածաշունչ]]ը և [[Սողոմոն Իմաստուն|Սողոմոնի]] [[Սաղմոսարան]] գիրքը, որի իմաստության խորհրդից ներշնչում քաղելով, և համարողություն (թվաբանություն) սիրելով, որոշում է շարունակել ուսումը։ Սակայն [[Հայաստան]]ում որևէ ուսուցիչ և գիտական գրքեր չգտնելով, մեկնում է [[Բյուզանդիա]]։ [[Թեուդոպոլիս]] քաղաքում Եղիազարոս անունով մի անձից լսում է Քրիստոսատուր անունով մի մաթեմատիկոսի մասին, որը ապրում էր [[Չորրորդ Հայք]]ում։
-Վեց ամիս Քրիստոսատուրի մոտ անց կացնելուց հետո գալիս է այն եզրակացության, որ նա սպառիչ չի տիրապետում թվաբանության։ Ապա ուզում է մեկնել [[Կոստանդինոպոլիս]], երբ հանդիպում է այնտեղից եկող ծանոթների և լսում թէ [[Տյուքիկոս Բյուզանդացի]] անվամբ մի գիտուն ապրում է [[Տրապիզոն]]ում, որը գտնվում էր [[Սև ծով|Պոնտոսի]] ծովեզրին։ Շիրակացին ութ տարի սովորում է Տյուքիկոսի մոտ, և այդ ընթացքում տիրապետում համարողական գիտությանը, ինչպես նաև ծանոթանում այլ գիտությունների և բազմաթիվ գրքերի հետ։ Ապա նա վերադառնում է Հայաստան, և փորձում ուսուցանել իր գիտությունը։ Նա նաև բացում է դպրոց և գրում դասագրքեր<ref>{{cite book |title=Անանիա Շիրակացի Մատենագրություն|chapter=Խոսք Երիցս Երանելի Ուսուցիչ Անանիա Շիրակացու՝ Իր Կյանքի Որպիսության Մասին -- Ինքնակենսագրություն|editor=Ա.Գ. Աբրահամյան և Գ.Բ. Պետրոսյան|publisher=«Սովետական Գրող» հրատարակչություն|location=Երևան|year=1979|page=25-29}}</ref>։
+Վեց ամիս Քրիստոսատուրի մոտ անցկացնելուց հետո գալիս է այն եզրակացության, որ նա սպառիչ չի տիրապետում թվաբանության։ Ապա ուզում է մեկնել [[Կոստանդինոպոլիս]], երբ հանդիպում է այնտեղից եկող ծանոթների և լսում թէ [[Տյուքիկոս Բյուզանդացի]] անվամբ մի գիտուն ապրում է [[Տրապիզոն]]ում, որը գտնվում էր [[Սև ծով|Պոնտոսի]] ծովեզրին։ Շիրակացին ութ տարի սովորում է Տյուքիկոսի մոտ, և այդ ընթացքում տիրապետում համարողական գիտությանը, ինչպես նաև ծանոթանում այլ գիտությունների և բազմաթիվ գրքերի հետ։ Ապա նա վերադառնում է Հայաստան, և փորձում ուսուցանել իր գիտությունը։ Նա նաև բացում է դպրոց և գրում դասագրքեր<ref>{{cite book |title=Անանիա Շիրակացի Մատենագրություն|chapter=Խոսք Երիցս Երանելի Ուսուցիչ Անանիա Շիրակացու՝ Իր Կյանքի Որպիսության Մասին -- Ինքնակենսագրություն|editor=Ա.Գ. Աբրահամյան և Գ.Բ. Պետրոսյան|publisher=«Սովետական Գրող» հրատարակչություն|location=Երևան|year=1979|page=25-29}}</ref>։
 == Գիտական գործունեության ոլորտը ==