Արամեական գիր

Արամեական գիր
Տեսակ	կոնսոնանտային գիր (աբջադ), բնագիր և միատառ այբուբեն
Լեզուներ	արամեերեն, եբրայերեն, սիրիական
Ստեղծման վայր	Մերձավոր Արևելք
Կազմված է	22 բաղաձայն նիշ
Գրելաձևը	աջից ձախ
Ժամանակաշրջան	մ․թ․ա․ VIII - մ․թ․ VI դդ.
Ստեղծվել է	մ․թ․ա․ X-VII դդ.
Ժառանգված համակարգ	Փյունիկյան գրերից
Ժառանգել է	ասորերեն, նաբաթերեն, պահլավերեն, սողդիաներեն
ISO 15924	Armi
Aramaic alphabet Վիքիպահեստում

Արամեական գիր բաղաձայն հնչյունակազմական գրերի համակարգ, զարգացած փյունիկյան գրերից։

Պատմություն

Արամյան մատենագրությունը նման է հունականին, որի նման զարգանալով փյունիկյան գրերից՝ ընկել է Արևելքի այբուբենների Արամյան ճյուղի հիմքում, այնպես, ինչպես հունարենն է ծառայել որպես Արևելքի այբուբենների հիմք։ Արամյան գիրը իր ձայնավորներով և ռուս.՝ Матрес лекционис-ով, ծնունդ է տվել այբուբեններ Մերձավոր Արևելքի, Հյուսիսային Աֆրիկայի և Ասիայի ժողովուրդների այբուբենների, ներառյալ Արաբական և ժամանակակից Եբրայական այբուբենը, ինչպես նաև Հնդկաստանում կիրառվող տարբեր գրերի (Բրահմա և այնուհետև Դևանագարի) և նրանց ժառանգորդ-այբուբեններ Հարավ-Արևելյան և Կենտրոնական Ասիայում (այդ թվում Թայերեն և Մոնղոլերեն գրեր)։

Արամյան մատենագրության տարածումը պայմանավորված էր այն փաստով, որ Արամյան լեզուն և մատենագրությունը Մ.թ.ա. 8-րդ դարի վերջերից Մերձավոր Արևելքում լինելով հաղորդակցման և նամակագրության միջոց , Աքեմենյանների տերության կողմից նոր տարածքների և ժողովուրդների նվաճման հետևանքով ստացավ Պարսկական կայսրության դիվանագիտական լեզվի և մատենագրության կարգավիճակ։

Արամյան լեզվական միջավայրում շարունակում էին գոյատևել նաև տարբեր պաշտամունքներ: Օրինակ մինչև հիմա գոյություն ունեցող Մանդեյների (Կրոնական աղանդ ժամանակակից Իրանում և Իրաքում, մի քանի հարյուր մանդեյներ ապրում են նաև ԱՄՆ-ում և Ավստրալիայում) մոտ պահպանվել են սուրբ գրքեր՝ գրված արամերեն լեզվի մանդեյերեն բարբառով։ Այդ բարբառը օգտագործում են նաև որպես ժամերգության լեզու, իսկ նրա ավելի ժամանակակից ձևը, ըստ որոշ տվյալենրի, ամենօրյա հաղորդակցման մեջ Իրանում գործածում է մոտ հազար մարդ, իրանյան մանդեյների որոշ մասը խոսում է Ֆարսի լեզվով (ռուս.՝ фарси), իսկ իրաքյանները՝ արաբերեն։

7-րդ դարում արաբական զավթումներից և խալիֆայության ստեղծումից հետո սիրիա-արամեական բարբառները դուրս մղվեցին գործածությունից և փոխարինվեցին արաբերենով։ Այդ գործընթացն ունեցավ տևական ընթացք և ավարտվեց մոտավորապես 15-րդ դարի վերջերին։ Արամերեն լեզվի հետնորդներ, բացի ասորական և մանդեյական բարբառներից, այսօր համարվում են Սիրիայի մի քանի գյուղերի (տես Մաալուլա, Սայդնայա, որտեղ ապրում են մի քանի հազար մարդ, որոնց մեծամասնությունը քրիստոնյա է) խոսակցական ձևերը։

Սիրիա-արամեական գրականությունը մեծածավալ է և հանդիսացել է հին աշխարհի պատմական, քաղաքական, մշակութային ու կրոնական զարգացման կարևորագույն միջոցը։ Միջնադարյան իսլամական մտքի փայլուն դարաշրջանը ծնունդ առավ առավելապես հույն հին փիլիսոփաների, հիմնականում Արիստոտելի, սկզբում արամեերեն, իսկ այնուհետև նրանից արաբերեն կատարաված թարգմանությունների շնորհիվ։

Այբուբեն

Աշոկա արքայի (մ.թ.ա. 3-րդ դար, Կանդաղար) հունա-արամեերեն երկլեզու սեպագիր արձանագրություն (արամեերեն տեքստը ներքևում)

Կայսերական Արամյան լեզվի այբուբենը․

Տառի անունը	Տառի ձևը	Տառ	Համարժեք եբրայերեն	Համարժեք արաբերեն	Համարժեք ասորերեն	Հնչյուն
Алаф		𐡀	א	أ	ܐ	/ʔ/; /aː/, /eː/
Бет		𐡁	ב	ب‎	ܒ	/b/, /v/
Гамаль		𐡂	ג	ج	ܓ	/ɡ/, /ɣ/
Далат		𐡃	ד	د‎	ܕ	/d/, /ð/
Хе		𐡄	ה	ﻫ‎	ܗ	/h/
Вав		𐡅	ו	و‎	ܘ	/w/; /oː/, /uː/
Зайн		𐡆	ז	ز‎	ܙ	/z/
Хет		𐡇	ח	خ,ح	ܚ	/ħ/
Тет		𐡈	ט	ط	ܛ	էմֆատիկ /tˤ/
Йуд		𐡉	י	ي	ܝ	/j/; /iː/, /eː/
Каф		𐡊	כ ך	ك	ܟܟ	/k/, /x/
Ламад		𐡋	ל	ل	ܠ	/l/
Мим		𐡌	מ ם	م‎	ܡܡ	/m/
Нун		𐡍	נ ן	ن	ܢܢ ܢ	/n/
Семкат		𐡎	ס	س	ܣ	/s/
‘Ē		𐡏	ע	غ,ع	ܥ	/ʕ/
Пе		𐡐	פ ף	ف	ܦ	/p/, /f/
Саде	,	𐡑	צ ץ	ص‎	ܨ	էմֆատիկ /sˤ/
Коф		𐡒	ק	ق‎	ܩ	/q/
Реш		𐡓	ר	ر	ܪ	/r/
Шин		𐡔	ש	ش,س	ܫ	/ʃ/
Тау		𐡕	ת	ت‎,ث	ܬ	/t/, /θ/

Տես նաև

• Փյունիկերեն
• Գրերի պատմություն

Հղումներ

• Aramaic language and alphabet (անգլ.)