Սահմանային օգտակարության տեսություն

Սահմանային օգտակարության տեսություն, ըստ տեսության՝ ցանկացած սուբյեկտ բարիքը գնահատում է՝ ելնելով դրա օգտակարությունից։ Այն, որ ցանկացած բարիք արժեք ունի, պայմանավորված է սպառողի կամ գնորդի նախասիրություններով, ինչն իր հերթին կախված է բազմաթիվ գործոններից (տնտեսության ընդհանուր վիճակ, մշակութային զարգացման մակարդակ, ազգային հոգեբանություն, ճաշակ և այլն)։ Սահմանային օգտակարության տեսության համաձայն՝ արդյունքի իրացմամբ է պարզվում դրա իրական արժեքը (գնահատականը), որովհետև վերջնական որոշումը սպառողինն է՝ գնե՞լ, թե՞ չգնել։ Ելնելով այս ընդհանուր դատողություններից՝ սահմանային օգտակարության տեսությունը հանգում է այն եզրակացության, որ «արժեքը ենթադրում է առարկաների քանակի ուղղակի սահմանափակություն, և արժեքի բացակայությունը ենթադրում է դրանց առատություն»: Արդյունքի արժեքի մեծությունը նախևառաջ պայմանավորված է դրա սահմանափակության աստիճանով։ Սահմանային օգտակարության տեսությունը բարիքի արժեքի չափման միջոցի կամ միավորի ընտրության հարցում հենվում է գերմանացի տնտեսագետ Գ. Հոսենի սկզբունքի վրա։

Հոսենի սկզբունք

Ըատ Հոսենի սկզբունքի՝ պահանջմունքների բավարարմանը զուգընթաց, մեծանում է նաև արդյունքի նկատմամբ հագեցվածության աստիճանը, ինչն ազդում է դրա օգտակարության մակարդակի վրա։ Հագեցվածության աստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց, նվազում է օգտակարությունը։ Սա նշանակում է, որ յուրաքանչյուր հաջորդական բարիքի օգտակարություն նվազում է նախորդի համեմատությամբ, թեև որակական պարամետրերի առումով ոչինչ չի փոխվում։ Այստեղից էլ առաջացել է «սահմանային օգտակարություն» հասկացությունը։

Սահմանային օգտակարություն

Սահմանային օգտակարություն որոշելու ժամանակ անհրաժեշտություն է առաջանում որոշակիորեն գնահատելու օգտակարության նվազման սահմանը։ Որպես այդպիսի սահման համարվում է բարիքի այն չափը, որը բավարարում է «անհետաձգելի պահանջմունքը»: Այսինքն՝ այդ չափը (քանակությունը) կամ նմուշը դեռևս բավարարման շրջանակներ ունի։ Որոշակի սահմանից հետո բարիքի մասնաչափի կամ նմուշի վերջին միավորի ավելացումը, դրա նկատմամբ հագեցվածության պատճառով, այլևս չի իրացվում։ Վերջին միավորը համարվում է օգտակարության սահմանը։ Սահմանային օգտակարության տեսության միջոցով կարելի է բացատրել նաև «Սմիթի պարադոքսը», որի էությունը հետևյալն է.

Ինչու ջուրը, որն այդքան անհրաժեշտ է մարդուն և ունի ավելի մեծ օգտակարություն, քան ադամանդը, ավելի փոքր արժեք (գնահատական) ունի։

Դրա համար անհրաժեշտ է տարբերակել «ընդհանուր օգտակարություն» և «սահմանային օգտակարություն» հասկացությունները։ Ջրի ընդհանուր օգտակարության աստիճանը, հասարակական կենսագործունեության տեսանկյունից, բարձր է ադամանդի ընդհանուր օգտակարությունից, բայց դրանց արժեքը (գնահատականը) որոշվում է ոչ թե ընդհանուր օգտակարությամբ, այլ՝ սահմանային, որի մեծությունը որոշվում է այդ բարիքի սահմանափակության աստիճանով։ Սահմանային օգտակարության տեսության համաձայն՝ բարիքի կամ արդյունքի արժեքը որոշվում է դրա վերջին միավորի օգտակարությամբ, որի հիմքում ընկած է բարիքի նկատմամբ հագեցվածության աստիճանը։

Աղբյուրներ

• Ավետիսյան Ս.Ս., Թովմասնյան Ռ.Ա., Տնտեսագիտության տեսություն. - Երևան, ։«Նահապետ», 2010 թ.,324 էջ
• Աղաջանյան Հովսեփ, Տնտեսագիտության տեսության ընդհանուր հիմունքները.-Երևան, Տնտեսագետ, 2008.- 172 էջ։
• Տնտեսագիտության տեսություն, Գ.Ե. Կիրակոսյանի և Ի.Ե. Խլղաթյան-Երևան, Տնտեսագետ, 2009.- 752 էջ։