«Ռուստամ Ռազա»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1. | Տող 1. | ||
{{խմբագրում եմ|Լիլիթ}} |
|||
{{Տեղեկաքարտ Անձ}} |
{{Տեղեկաքարտ Անձ}} |
||
[[Պատկեր:Paillot de Montalbert Roustam Raza 1806.jpg|մինի|250px|Ռուստամ Ռազա]] |
[[Պատկեր:Paillot de Montalbert Roustam Raza 1806.jpg|մինի|250px|Ռուստամ Ռազա]] |
||
'''Ռուստամ''' կամ ''Ռուստամ Ռազա'' (իսկական անունը՝ Ռոստոմ Հովնանի Խաչատուրյան) ({{ԱԾ}}), Ֆրանսիայի կայսր [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ի |
'''Ռուստամ''' կամ ''Ռուստամ Ռազա'' (իսկական անունը՝ Ռոստոմ Հովնանի Խաչատուրյան) ({{ԱԾ}}), Ֆրանսիայի կայսր [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ի թիկնապահը<ref name="ՀԱ">{{Գիրք:ՀԱ|7}}</ref>։ Ազգությամբ [[Հայեր|հայ]] է։ |
||
== Կենսագրություն == |
== Կենսագրություն == |
||
Ծնվել է |
Ծնվել է [[1780]] թվականին Թիբլիսիում, շուշվեցու ընտանիքում: Ռոստոմը 11 տարեկան էր, երբ նրա հայրն, որպես առևտրական [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղից]] մեկնեց Թբիլիսի, իր հետ տանելով իր երկու որդիներին՝ Ավագին և Սեյրանին: Տանը մնացին կինը, երկու աղջիկները և Ռուստամը: Մեկ տարի անց հայրը իր մոտ հրավիրեց ողջ ընտանիքին: Ճանապարհին [[Թաթարներ|թաթարները]] առևանգում են Ռուստամին: Առևտրականները յոթ անգամ վերավաճառել են նրան, և ի վերջո Ռուստամը հայտնվեց [[Եգիպտոս]]ում<ref name="ՀԱ"/> և դարձավ [[մամլուք]]<ref name="ռգ">[http://militera.lib.ru/memo/french/raza_r/index.html «Моя жизнь рядом с Наполеоном: Воспоминания мамлюка Рустама Раза, армянина»] / ֆրանսերենից Գրիգոր Ջանիկյանի և Իրինա Քարումյանի թարգմանությամբ Երևան, Նաիրի հրատարակչություն, 1997 {{ref-ru}}</ref>։ |
||
⚫ | |||
[[Կահիրե]]ում ծառայել է շեյխ Ալ Բաքրիի մոտ, որը Ռուստամին նվիրել է Նապոլեոնին<ref name="ռգ"/>։ Դա [[1799]] թվականն էր, երբ Նապոլեոնը գտնվում էր [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]]: Նապոլեոնը շփվելով 19-ամյա Ռուստամի հետ համոզվեց, որ իր առջև կանգնած երիտասարդին մեծ ապագա է սպասվում: Հետաքրքրվելով նրա ձեռքի վերքից՝ նա իմացավ, որ Ռուստամն այն ստացել է արաբների դեմ պատերազմի ժամանակ: Նապոլեոնն ընդունեց նրան, որպես իր առաջին թիկնապահ: Ռուստամը ծառայեց Նապոլեոնին մինչև [[1814]] թվականի ապրիլ և այդ ընթացքում ավելի շատ ճանաչում ձեռք բերեց: Նա այնքան մտերիմ էր Նապոլեոնի հետ, որ երբ կայսրը մտավ [[Մոսկվա|Մոսկվա]], Ռուստամը նրան խնդրեց պահպանել քաղաքի հայկական թաղամասը<ref name="ՀԱ"/>: |
|||
== Հղումներ == |
|||
Գերի ընկնելով՝ Ռուստամը շատ էր մտածում մոր և քույրերի ճակատագրի մասին: Նա խնդրեց մի հայ վաճառականի, որը [[Ֆրանսիա]]յից [[Կովկաս]] էր մեկնում, նրանց մասին տեղեկություն իմանալ: Այդ ծառայության համար առևտրականը մեծ գին պահանջեց: Նապոլեոնի հետ խորհրդակցելով՝ Ռուստամը պայմանավորվեց վճարել միայն այն ժամանակ, երբ ինչ-որ լուր ստանա իր ընտանիքի մասին: Այն բանից հետո, երբ Նապոլեոնը աքսորվեց, Ռուստամը Փարիզից տեղափոխվեց [[Թեհրան]], իսկ այնտեղից՝ Թբիլիսի: Նրան ընդունեց Կովկասի փոխարքա Երմոլովը: Ռուստամը մասնակեց [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)|ռուս-պարսկական պատերազմին]] (եղել է հեծելազորային ջոկատի հրամանատար) և Ղարաբաղի ազատագրումից հետո հիմնավորվեց հայրենի [[Շուշի]] քաղաքում: Այստեղ մնալով 2 տարի՝ Ռուստամը [[1840]] թվականին վերադարձավ Ֆրանսիա: Նա գնում էր թափորի առջևից, որը ուղեկցում էր Նապոլեոնի մասունքները [[Սուրբ Հեղինեի կղզի|Սբ Հեղինե կղզուց]] դեպի [[Փարիզ]]<ref name="ՀԱ"/>: Այնուհետև ընտանիքի հետ բնակվել է [[Դուրդան]]ում, որտեղ և գրել է «Նապոլեոն I-ի մամլուք Ռուստամի հուշերը» (1866), որն օգտագործել են Նապոլեոնի կենսագիրները<ref name="ռգ"/>։ |
|||
1969 թվականի ամռանը անվանի դիվանագետ [[Համազասպ Հարությունյան]]ը, Փարիզից փաստաթղթերի մի փաթեթ բերեց, որպեսզի այն հանձնի [[Երևան|Երևանի]] արխիվներից մեկին կամ [[Կաթողիկոսություն|Համայն հայության կաթողիկոսության]] գրասենյակ: Այդ փաստաթղթերում խոսվում էր ղարաբաղյան մի ջոկատի մասին, որը ծառայում էր նապոլեոնական Ֆրանսիային, որի հրամանատարն էր գեներալ Ժան դե Շուշին (Հովհաննես Շուշեցին): Այդ ջոկատում ծառայում և ֆրանսիական կառավարության բարձր պարգևտրության էին արժանացել արցախցի հայտնի մամլուքներ Պիերը (Պետրոս) և Ռուստամը, որոնք ճակատագրի բերմամբ հայտնվեցին Ֆրանսիայում, դարձան Նապոլեոնի թիկնապահներ, վերադարձան հայրենիք, սակայն իրենց կյանքի վերջին տարիներն այնուամենայնիվ անցկացրին Փարիզում<ref name="ՀԱ"/>: |
|||
== Անձնական կյանք == |
|||
Ռուստամը երկու երեխա ուներ՝ աղջիկ և տղա: Կինը՝ Դուվիյեն, ֆրանսուհի էր, որի հայրը ծառայում էր [[Ժոզեֆին դը Բոհարնե|Ժոզեֆին]] թագուհու մոտ<ref name="ՀԱ"/>: |
|||
[[1845]] թվականին Ռուստամի մահից հետո ֆրանսիական Դուրդան քաղաքում նրա հետնորդները զբաղվում էին հասարակա-քաղաքական գործունեությամբ: Նրա որդիներից մեկը Ֆրանսիայի լիազոր ներկայացուցիչն էր [[Թունիս|Թունիսում]], իսկ թոռը՝ Էդմոն Ռուստամը, հայտնի էր ֆրանսիական գրականության մեջ ինչպես թատերագիր և պոետ<ref name="ՀԱ"/>: |
|||
== Գրականության մեջ == |
|||
Նապոլեոնի և Ռուստամի մտերիմ հարաբերությունների մասին վկայում էր ֆրանսիացի հայտնի գրող [[Ստենդալ]]ը: Նրա մասին է գրել նաև [[Բալզակ Օնորե|Բալզակ]]ը իր «Կասկածելի գործ» վեպում՝ Ռուստամին անվանելով «հուսահատ մամլուք»: Հետագայում նապոլեոնագետ Գ. Ֆլեյշմանը հատուկ ուսումնասիրեց մամլուք Ռուստամի կյանքը և գործունեությունը: Բուրբոնների իշխանության վերականգնման ժամանակահատվածում Ռուստամը հուշեր գրեց, որոնք առաջին անգամ հրատարակվեցին [[1866]] թվականին և ընդգրկում էին Նապոլեոնի ծննդյան ժամանակաշրջանից մինչև 1814 թվականը<ref name="ՀԱ"/>: |
|||
== Ծանոթագրություններ == |
|||
{{Ծանցանկ}} |
{{Ծանցանկ}} |
||
==Գրականություն == |
==Գրականություն == |
||
* [http://gallica2.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k54264475.r=roustam.langEN Souvenirs de Roustam, mamelouck de Napoléon Ier. Introduction et notes de Paul Cottin, Préface de Frédéric Masson. Paris: Paul Ollendorff, 1911] |
* [http://gallica2.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k54264475.r=roustam.langEN Souvenirs de Roustam, mamelouck de Napoléon Ier. Introduction et notes de Paul Cottin, Préface de Frédéric Masson. Paris: Paul Ollendorff, 1911] |
||
Տող 17. | Տող 30. | ||
* Roustam et son empereur, de l’Egypte à Dourdan, par Bruno Durand et Philippe Legendre Kvater, Ed. Société Historique de Dourdan (2005). |
* Roustam et son empereur, de l’Egypte à Dourdan, par Bruno Durand et Philippe Legendre Kvater, Ed. Société Historique de Dourdan (2005). |
||
* Погосян В.А. [http://annuaire-fr.narod.ru/bibliotheque/Pogosian-mono/Introduction.html Армяне – сподвижники Наполеона: история и мифы]. Ереван, Издательство "Эдит Принт", 2009. {{ref-ru}} |
* Погосян В.А. [http://annuaire-fr.narod.ru/bibliotheque/Pogosian-mono/Introduction.html Армяне – сподвижники Наполеона: история и мифы]. Ереван, Издательство "Эдит Принт", 2009. {{ref-ru}} |
||
⚫ | |||
[[Կատեգորիա:1780 ծնունդներ]] |
[[Կատեգորիա:1780 ծնունդներ]] |
||
[[Կատեգորիա:1845 մահեր]] |
[[Կատեգորիա:1845 մահեր]] |
15:25, 22 Մայիսի 2017-ի տարբերակ
Ռուստամ Ռազա ֆր.՝ Roustam Raza | |
---|---|
Ծնվել է | 1783 |
Ծննդավայր | Թիֆլիս, Թիֆլիս |
Մահացել է | դեկտեմբերի 7, 1845 |
Մահվան վայր | Դուրդան, Էսոն |
Քաղաքացիություն | հայ |
Ազգություն | հայ |
Մայրենի լեզու | եգիպտական արաբերեն |
Մասնագիտություն | bodyguard, ռազմական գործիչ և զինվոր |
Roustam Raza Վիքիպահեստում |
Ռուստամ կամ Ռուստամ Ռազա (իսկական անունը՝ Ռոստոմ Հովնանի Խաչատուրյան) (1783, Թիֆլիս, Թիֆլիս - դեկտեմբերի 7, 1845, Դուրդան, Էսոն), Ֆրանսիայի կայսր Նապոլեոն Բոնապարտի թիկնապահը[1]։ Ազգությամբ հայ է։
Կենսագրություն
Ծնվել է 1780 թվականին Թիբլիսիում, շուշվեցու ընտանիքում: Ռոստոմը 11 տարեկան էր, երբ նրա հայրն, որպես առևտրական Ղարաբաղից մեկնեց Թբիլիսի, իր հետ տանելով իր երկու որդիներին՝ Ավագին և Սեյրանին: Տանը մնացին կինը, երկու աղջիկները և Ռուստամը: Մեկ տարի անց հայրը իր մոտ հրավիրեց ողջ ընտանիքին: Ճանապարհին թաթարները առևանգում են Ռուստամին: Առևտրականները յոթ անգամ վերավաճառել են նրան, և ի վերջո Ռուստամը հայտնվեց Եգիպտոսում[1] և դարձավ մամլուք[2]։
Կահիրեում ծառայել է շեյխ Ալ Բաքրիի մոտ, որը Ռուստամին նվիրել է Նապոլեոնին[2]։ Դա 1799 թվականն էր, երբ Նապոլեոնը գտնվում էր Եգիպտոսում: Նապոլեոնը շփվելով 19-ամյա Ռուստամի հետ համոզվեց, որ իր առջև կանգնած երիտասարդին մեծ ապագա է սպասվում: Հետաքրքրվելով նրա ձեռքի վերքից՝ նա իմացավ, որ Ռուստամն այն ստացել է արաբների դեմ պատերազմի ժամանակ: Նապոլեոնն ընդունեց նրան, որպես իր առաջին թիկնապահ: Ռուստամը ծառայեց Նապոլեոնին մինչև 1814 թվականի ապրիլ և այդ ընթացքում ավելի շատ ճանաչում ձեռք բերեց: Նա այնքան մտերիմ էր Նապոլեոնի հետ, որ երբ կայսրը մտավ Մոսկվա, Ռուստամը նրան խնդրեց պահպանել քաղաքի հայկական թաղամասը[1]:
Գերի ընկնելով՝ Ռուստամը շատ էր մտածում մոր և քույրերի ճակատագրի մասին: Նա խնդրեց մի հայ վաճառականի, որը Ֆրանսիայից Կովկաս էր մեկնում, նրանց մասին տեղեկություն իմանալ: Այդ ծառայության համար առևտրականը մեծ գին պահանջեց: Նապոլեոնի հետ խորհրդակցելով՝ Ռուստամը պայմանավորվեց վճարել միայն այն ժամանակ, երբ ինչ-որ լուր ստանա իր ընտանիքի մասին: Այն բանից հետո, երբ Նապոլեոնը աքսորվեց, Ռուստամը Փարիզից տեղափոխվեց Թեհրան, իսկ այնտեղից՝ Թբիլիսի: Նրան ընդունեց Կովկասի փոխարքա Երմոլովը: Ռուստամը մասնակեց ռուս-պարսկական պատերազմին (եղել է հեծելազորային ջոկատի հրամանատար) և Ղարաբաղի ազատագրումից հետո հիմնավորվեց հայրենի Շուշի քաղաքում: Այստեղ մնալով 2 տարի՝ Ռուստամը 1840 թվականին վերադարձավ Ֆրանսիա: Նա գնում էր թափորի առջևից, որը ուղեկցում էր Նապոլեոնի մասունքները Սբ Հեղինե կղզուց դեպի Փարիզ[1]: Այնուհետև ընտանիքի հետ բնակվել է Դուրդանում, որտեղ և գրել է «Նապոլեոն I-ի մամլուք Ռուստամի հուշերը» (1866), որն օգտագործել են Նապոլեոնի կենսագիրները[2]։
1969 թվականի ամռանը անվանի դիվանագետ Համազասպ Հարությունյանը, Փարիզից փաստաթղթերի մի փաթեթ բերեց, որպեսզի այն հանձնի Երևանի արխիվներից մեկին կամ Համայն հայության կաթողիկոսության գրասենյակ: Այդ փաստաթղթերում խոսվում էր ղարաբաղյան մի ջոկատի մասին, որը ծառայում էր նապոլեոնական Ֆրանսիային, որի հրամանատարն էր գեներալ Ժան դե Շուշին (Հովհաննես Շուշեցին): Այդ ջոկատում ծառայում և ֆրանսիական կառավարության բարձր պարգևտրության էին արժանացել արցախցի հայտնի մամլուքներ Պիերը (Պետրոս) և Ռուստամը, որոնք ճակատագրի բերմամբ հայտնվեցին Ֆրանսիայում, դարձան Նապոլեոնի թիկնապահներ, վերադարձան հայրենիք, սակայն իրենց կյանքի վերջին տարիներն այնուամենայնիվ անցկացրին Փարիզում[1]:
Անձնական կյանք
Ռուստամը երկու երեխա ուներ՝ աղջիկ և տղա: Կինը՝ Դուվիյեն, ֆրանսուհի էր, որի հայրը ծառայում էր Ժոզեֆին թագուհու մոտ[1]:
1845 թվականին Ռուստամի մահից հետո ֆրանսիական Դուրդան քաղաքում նրա հետնորդները զբաղվում էին հասարակա-քաղաքական գործունեությամբ: Նրա որդիներից մեկը Ֆրանսիայի լիազոր ներկայացուցիչն էր Թունիսում, իսկ թոռը՝ Էդմոն Ռուստամը, հայտնի էր ֆրանսիական գրականության մեջ ինչպես թատերագիր և պոետ[1]:
Գրականության մեջ
Նապոլեոնի և Ռուստամի մտերիմ հարաբերությունների մասին վկայում էր ֆրանսիացի հայտնի գրող Ստենդալը: Նրա մասին է գրել նաև Բալզակը իր «Կասկածելի գործ» վեպում՝ Ռուստամին անվանելով «հուսահատ մամլուք»: Հետագայում նապոլեոնագետ Գ. Ֆլեյշմանը հատուկ ուսումնասիրեց մամլուք Ռուստամի կյանքը և գործունեությունը: Բուրբոնների իշխանության վերականգնման ժամանակահատվածում Ռուստամը հուշեր գրեց, որոնք առաջին անգամ հրատարակվեցին 1866 թվականին և ընդգրկում էին Նապոլեոնի ծննդյան ժամանակաշրջանից մինչև 1814 թվականը[1]:
Ծանոթագրություններ
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Вирабян А.Н., Знаменитые Арцахцы, Арцах (Карабах), Утик, հ. 1, Ереван, «Аполлон», 1995, էջ 7 — 160 էջ. — 5000 հատ, ISBN 5-8079-0671-3։
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «Моя жизнь рядом с Наполеоном: Воспоминания мамлюка Рустама Раза, армянина» / ֆրանսերենից Գրիգոր Ջանիկյանի և Իրինա Քարումյանի թարգմանությամբ Երևան, Նաիրի հրատարակչություն, 1997 (ռուս.)
Գրականություն
- Souvenirs de Roustam, mamelouck de Napoléon Ier. Introduction et notes de Paul Cottin, Préface de Frédéric Masson. Paris: Paul Ollendorff, 1911
- Roustam, mameluck de Napoléon. D’après des mémoires et de nombreux documents inédits tirés des Archives Nationales et des Archives du ministère de la Guerre. [Ed.Hector Fleischmann]. - Paris։ Albert Méricant, 1910. - 384 pp.
- Roustam mameluck de Napoléon, par Hector Fleischmann, Ed. Albert Méricant (1911)
- Considérations sur l’iconographie du mamelouk Roustam, par Charles Otto Zieseniss, Bulletin de la Société de l’Histoire de l’Art français (1988) ;
- Roustam et son empereur, de l’Egypte à Dourdan, par Bruno Durand et Philippe Legendre Kvater, Ed. Société Historique de Dourdan (2005).
- Погосян В.А. Армяне – сподвижники Наполеона: история и мифы. Ереван, Издательство "Эдит Принт", 2009. (ռուս.)
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ռուստամ Ռազա կատեգորիայում։ |