«Աղձնիք»–ի խմբագրումների տարբերություն

Աղձնիք
Երկիր	Մեծ Հայք
Ներառում է	գավառ
Գլխավոր քաղաք	Տիգրանակերտ
Այլ քաղաքներ	Քղիմար, Սասուն, Անգղ, Արզան
Ստեղծվել է	Մ.թ.ա. 189
Վերացել է	Մ.թ. 387
Ազգային կազմ
Կրոնական կազմ

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

05:53, 23 Ապրիլի 2017-ի տարբերակ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աղձնիք (այլ կիրառումներ)

Աղձնիքը, ըստ Մովսես Խորենացու (ըստ այլ ուսումնասիրողների՝ Անանիա Շիրակացու) «Աշխարհացույցի», հանդիսանում էր Մեծ Հայքի երրորդ նահանգը։ Ասուրաբաբելական արձանագրություններում հիշատակվում է Ալզի, ուրարտական սեպագիր արձանագրություններում՝ Ալզինի ձևով։ Հայտնի է նաև Ալսե, Ալզինենե անուններով^[1]։ Ասորեստանյան սեպագիր արձանագրություններում երբեմն կոչվում է Աղզիս^[2]։

Պատկեր:Mets Hayq - Nahangner - Aghdzniq.jpg

Աղձնիք նահանգն ըստ Ս.Երեմյանի։ Ըստ Բ.Հ. Հարությունյանի ուսումնասիրությունների նահանգի սահմաններն արևմուտքում տարածվում էին մինչև Եփրատ և գավառացանկից բացակայում է Քաղ (կենդրոնը՝ Քղիմար) գավառը

Վարչական բաժանում

Աղձնիքը բաղկացած էր հետևյալ 11 գավառներից.

Անգեղտուն- կենտրոնը՝ Անգղ
Նփրկերտ- կենտրոնը՝ Տիգրանակերտ
Աղձն կոչվում էր նաև Արզն- կենտրոնը՝ Արզան
Կեթիկ- կենտրոնը՝ ՞
Տատիկ- կենտրոնը՝ ՞
Ազնվաց ձոր (Ազնուաց ձոր)- կենտրոնը՝ ՞
Երխեթք (Երխէթք) կոչվում էր նաև Խերխեթք (Խերխէթք)- կենտրոնը՝ Սղերթ
Գզեղխ- կենտրոնը՝ Գզեղխ
Սալնո ձոր-կենտրոնը՝ Սալնո ձոր
Սանասունք կոչվում էր նաև Սասուն- կենտրոնը՝ Սանասուն
Քաղ- կենտրոնը՝ Քղիմար

Աշխարհագրություն և Երկրաբանություն

Աղձնիքը գտնվում էր Արևմտյան Տիգրիսի և Հայկական Տավրոսի միջև, մոտ 18 000 կմ² տարածությամբ և ուներ 10 գավառ։

Բնական պայմաններով բաժանվում է երկու հակադիր մասերի՝ հյուսիսային, որը Հայկական Տավրոսի շրջանում ունի դաժան կլիմա, և հարավային, որի կլիման տաք է, մակերևույթը՝ հարթավայրային։ Դաշտային մասում էին Անգեղտուն (Քեղ), Նփրկերտ և Աղձն (Արձն, Արզն) գավառները, իսկ լեռնային մասում՝ Կեթիկ, Տատիկ, Ազնվաց ձոր, Երխեթք (Խերխեթք), Գզեղխ, Սալնաձոր և Սանասունք (Սասուն) գավառները։ Արտաշիսյանների և Արշակունիների օրոք Աղձնիքը Մեծ Հայքի չորս բդեշխություններից մեկն էր։ Աղձնիքի խոշոր կենտրոն Տիգրանակերտը «արքունի քաղաք» էր և ուներ ներքին ինքնավարություն։ Քաղաքը կառավարում էր թագավորի նշանակած քաղաքապետը՝ «շահապը»։

Աղձնիքը հարուստ էր գետերով ու աղբյուրներով, հայտնի էր իր երկաթի ու կապարի հանքերով (հատկապես Անգեղտուն և Ազնվաց ձոր գավառներում) և նավթով։ Զարգացած էր խաղողի մշակությունը, գինեգործությունը և անասնապահությունը։

Պատմություն

Պատկեր:Provinces.JPG

Մեծ Հայքն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի

Վաղ միջնադար

Մծբինի 40-ամյա դաշնագրի (298) համաձայն Աղձնիքի դաշտային մասը (Անգեղ-Տուն, Նփրկերտ, Աղձն) առնվեց հռոմեական բանակի հսկողության ներքո։ Մեծ Հայքի 387-ի բաժանումից հետո Աղձնիքը, բացառությամբ Աղձն գավառի, անջատվելով Հայքից, անցավ Արևելյան Հռոմեական կայսրությանը որպես առանձին վարչական միավոր՝ Մեծ Ծոփք (Սոփանենե) անունով, իսկ Աղձնը մնաց որպես բդեշխություն և ենթարկվեց Սասանյան Իրանին։ Սասանյանների ավերած Տիգրանակերտի տեղում հռոմեացիները կառուցեցին Մարտիրոպոլիս (Մարտիրոսաց քաղաք կամ Նփրկերտ) բերդաքաղաքը, որը Աքբա, Ափում և այլ ամրությունների հետ միասին պահպանում էր կայսրության սահմանագիծը Սասանյանների ներխուժումից։ Մեծ Հայքի 591-ի բաժանումից հետո Աղձնիքի ամբողջ տարածքն անցավ Բյուզանդական կայսրությանը և միացվեց Վերին Միջագետք պրովինցիային, սակայն 630-ից հետո վերականգնվեցին նախկին սահմանները։

Արաբական տիրապետության շրջան

Աղձնիքի վիճակն արմատապես փոխվեց արաբական նվաճումներից հետո (640-650), երբ դաշտավայրային մասում հաստատվեց արաբական Դիար-ռաբիա ցեղը։ VIII դ վերջին Աղձնիքում ստեղծվեց արաբական ամիրայություն։ Հայությունը մնաց Աղձնիքի լեռնային մասում՝ շարունակելով իր ձեռքին պահել Հայկական Տավրոսից դեպի Միջնաշխարհը տանող լեռնանցքները։

Գրականություն

Ինճիճյան Ղ., Ստորագրութիւն Հին Հայաստանեայց, Վնտ., 1822
Հյուբշման Հ., Հին Հայոց տեղվո անունները, Վեն., 1907
Երեմյան Ս.Տ., Հայաստանը ըստ «Աշխարհացոյց»-ի, Երևան, 1963
Հակոբյան Թ.Խ., Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն, Երևան, 1968
Հարությունյան Բ.Ն., Մեծ Հայքի վարչա-քաղաքական բաժանման համակարգն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի

Ծանոթագրություններ

↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 102 — 992 էջ։
↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 173 — 992 էջ։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[1] Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 102 — 992 էջ։

[2] Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 173 — 992 էջ։

[1]

[2]

@@ Տող 22. / Տող 22. @@
 '''Աղձնիքը''', ըստ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] (ըստ այլ ուսումնասիրողների՝ [[Անանիա Շիրակացի|Անանիա Շիրակացու]]) «[[Աշխարհացույց]]ի», հանդիսանում էր [[Մեծ Հայք]]ի երրորդ նահանգը։ Ասուրաբաբելական արձանագրություններում հիշատակվում է ''Ալզի'', ուրարտական սեպագիր արձանագրություններում՝ ''Ալզինի'' ձևով։ Հայտնի է նաև ''Ալսե'', ''Ալզինենե'' անուններով<ref>{{Գիրք:ՏԲ|102}}</ref>։ Ասորեստանյան սեպագիր արձանագրություններում երբեմն կոչվում է ''Աղզիս''<ref>{{Գիրք:ՏԲ|173}}</ref>։
 [[Պատկեր:Mets Hayq - Nahangner - Aghdzniq.jpg|մինի|400px|Աղձնիք նահանգն ըստ Ս.Երեմյանի։
 Ըստ Բ.Հ. Հարությունյանի ուսումնասիրությունների նահանգի սահմաններն արևմուտքում տարածվում էին մինչև [[Եփրատ]] և գավառացանկից բացակայում է Քաղ (կենդրոնը՝ Քղիմար) գավառը]]
-==Վարչական բաժանում==
+== Վարչական բաժանում ==
 Աղձնիքը բաղկացած էր հետևյալ 11 գավառներից.
-*[[Անգեղտուն]]- կենտրոնը՝ Անգղ
+* [[Անգեղտուն]]- կենտրոնը՝ Անգղ
-*[[Նփրկերտ]]- կենտրոնը՝ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ]]
+* [[Նփրկերտ]]- կենտրոնը՝ [[Տիգրանակերտ (մայրաքաղաք)|Տիգրանակերտ]]
-*[[Աղձն]] կոչվում էր նաև Արզն- կենտրոնը՝ Արզան
+* [[Աղձն]] կոչվում էր նաև Արզն- կենտրոնը՝ Արզան
-*[[Կեթիկ]]- կենտրոնը՝ ՞
+* [[Կեթիկ]]- կենտրոնը՝ ՞
-*[[Տատիկ (գավառ)|Տատիկ]]- կենտրոնը՝ ՞
+* [[Տատիկ (գավառ)|Տատիկ]]- կենտրոնը՝ ՞
-*[[Ազնվաց ձոր]] (Ազնուաց ձոր)- կենտրոնը՝ ՞
+* [[Ազնվաց ձոր]] (Ազնուաց ձոր)- կենտրոնը՝ ՞
-*[[Երխեթք]] (Երխէթք) կոչվում էր նաև Խերխեթք (Խերխէթք)- կենտրոնը՝ Սղերթ
+* [[Երխեթք]] (Երխէթք) կոչվում էր նաև Խերխեթք (Խերխէթք)- կենտրոնը՝ Սղերթ
-*[[Գզեղխ]]- կենտրոնը՝ Գզեղխ
+* [[Գզեղխ]]- կենտրոնը՝ Գզեղխ
-*[[Սալնո ձոր]]-կենտրոնը՝ Սալնո ձոր
+* [[Սալնո ձոր]]-կենտրոնը՝ Սալնո ձոր
-*[[Սանասունք]] կոչվում էր նաև Սասուն- կենտրոնը՝ [[Սանասուն]]
+* [[Սանասունք]] կոչվում էր նաև Սասուն- կենտրոնը՝ [[Սանասուն]]
-*[[Քաղ]]- կենտրոնը՝ [[Քղիմար]]
+* [[Քաղ]]- կենտրոնը՝ [[Քղիմար]]
-==Աշխարհագրություն և Երկրաբանություն==
+== Աշխարհագրություն և Երկրաբանություն ==
 Աղձնիքը գտնվում էր Արևմտյան [[Տիգրիս]]ի և [[Հայկական Տավրոս]]ի միջև, մոտ 18 000 կմ<sup>2</sup> տարածությամբ և ուներ 10 գավառ։
@@ Տող 46. / Տող 46. @@
 Աղձնիքը հարուստ էր գետերով ու աղբյուրներով, հայտնի էր իր երկաթի ու կապարի հանքերով (հատկապես [[Անգեղտուն]] և [[Ազնվաց ձոր]] գավառներում) և նավթով։ Զարգացած էր խաղողի մշակությունը, գինեգործությունը և անասնապահությունը։
-==Պատմություն==
+== Պատմություն ==
 [[Պատկեր:Provinces.JPG|մինի|400px|[[Մեծ Հայք]]ն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի]]
 [[Պատկեր:Armenia - Geography by Khorenatsi - V c.jpg|մինի|400px|Մեծ Հայքի վարչաքաղաքական բաժանումն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի։ Քարտեզի հեղինակ՝ Բ.Հ. Հարությունյան]]
-===Վաղ միջնադար===
+=== Վաղ միջնադար ===
-[[Մծբինի դաշնագիր|Մծբինի 40-ամյա դաշնագրի]] (298) համաձայն Աղձնիքի դաշտային մասը ([[Անգեղ-Տուն]], [[Նփրկերտ]], [[Աղձն]]) առնվեց հռոմեական բանակի հսկողության ներքո։ [[Մեծ Հայք]]ի 387-ի բաժանումից հետո Աղձնիքը, բացառությամբ [[Աղձն]] գավառի, անջատվելով [[Մեծ Հայք|Հայք]]ից, անցավ [[Բյուզանդիա|Արևելյան Հռոմեական կայսրությանը]] որպես առանձին վարչական միավոր՝ [[Մեծ Ծոփք]] (''Սոփանենե'') անունով, իսկ [[Աղձն]]ը մնաց որպես բդեշխություն և ենթարկվեց [[Սասանյաններ|Սասանյան Իրանին]]։ [[Սասանյաններ]]ի ավերած [[Տիգրանակերտ]]ի տեղում հռոմեացիները կառուցեցին [[Մարտիրոպոլիս]] (''Մարտիրոսաց քաղաք'' կամ ''[[Նփրկերտ]]'') բերդաքաղաքը, որը [[Աքբա]], [[Ափում]] և այլ ամրությունների հետ միասին պահպանում էր կայսրության սահմանագիծը [[Սասանյաններ]]ի ներխուժումից։ [[Մեծ Հայք]]ի 591-ի բաժանումից հետո Աղձնիքի ամբողջ տարածքն անցավ [[Բյուզանդիա|Բյուզանդական կայսրությանը]] և միացվեց [[Վերին Միջագետք]] պրովինցիային, սակայն 630-ից հետո վերականգնվեցին նախկին սահմանները։
+[[Մծբինի դաշնագիր|Մծբինի 40-ամյա դաշնագրի]] (298) համաձայն Աղձնիքի դաշտային մասը ([[Անգեղ-Տուն]], [[Նփրկերտ]], [[Աղձն]]) առնվեց հռոմեական բանակի հսկողության ներքո։ [[Մեծ Հայք]]ի 387-ի բաժանումից հետո Աղձնիքը, բացառությամբ [[Աղձն]] գավառի, անջատվելով [[Մեծ Հայք|Հայքից]], անցավ [[Բյուզանդիա|Արևելյան Հռոմեական կայսրությանը]] որպես առանձին վարչական միավոր՝ [[Մեծ Ծոփք]] (''Սոփանենե'') անունով, իսկ [[Աղձն]]ը մնաց որպես բդեշխություն և ենթարկվեց [[Սասանյաններ|Սասանյան Իրանին]]։ [[Սասանյաններ]]ի ավերած [[Տիգրանակերտ]]ի տեղում հռոմեացիները կառուցեցին [[Մարտիրոպոլիս]] (''Մարտիրոսաց քաղաք'' կամ ''[[Նփրկերտ]]'') բերդաքաղաքը, որը [[Աքբա]], [[Ափում]] և այլ ամրությունների հետ միասին պահպանում էր կայսրության սահմանագիծը [[Սասանյաններ]]ի ներխուժումից։ [[Մեծ Հայք]]ի 591-ի բաժանումից հետո Աղձնիքի ամբողջ տարածքն անցավ [[Բյուզանդիա|Բյուզանդական կայսրությանը]] և միացվեց [[Վերին Միջագետք]] պրովինցիային, սակայն 630-ից հետո վերականգնվեցին նախկին սահմանները։
-===Արաբական տիրապետության շրջան===
+=== Արաբական տիրապետության շրջան ===
 Աղձնիքի վիճակն արմատապես փոխվեց արաբական նվաճումներից հետո (640-650), երբ դաշտավայրային մասում հաստատվեց արաբական ''Դիար-ռաբիա'' ցեղը։ VIII դ վերջին Աղձնիքում ստեղծվեց արաբական ամիրայություն։ Հայությունը մնաց Աղձնիքի լեռնային մասում՝ շարունակելով իր ձեռքին պահել [[Հայկական Տավրոս]]ից դեպի Միջնաշխարհը տանող լեռնանցքները։
-==Գրականություն==
+== Գրականություն ==
-*''Ինճիճյան Ղ., Ստորագրութիւն Հին Հայաստանեայց, Վնտ., 1822''
+* ''Ինճիճյան Ղ., Ստորագրութիւն Հին Հայաստանեայց, Վնտ., 1822''
-*''Հյուբշման Հ., Հին Հայոց տեղվո անունները, Վեն., 1907''
+* ''Հյուբշման Հ., Հին Հայոց տեղվո անունները, Վեն., 1907''
-*''Երեմյան Ս.Տ., Հայաստանը ըստ «Աշխարհացոյց»-ի, Երևան, 1963''
+* ''Երեմյան Ս.Տ., Հայաստանը ըստ «Աշխարհացոյց»-ի, Երևան, 1963''
-*''Հակոբյան Թ.Խ., Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն, Երևան, 1968''
+* ''Հակոբյան Թ.Խ., Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն, Երևան, 1968''
-*''Հարությունյան Բ.Ն., Մեծ Հայքի վարչա-քաղաքական բաժանման համակարգն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի''
+* ''Հարությունյան Բ.Ն., Մեծ Հայքի վարչա-քաղաքական բաժանման համակարգն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի''
 == Ծանոթագրություններ ==