«Սովխոզ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

13:55, 21 փետրվարի 2017-ի տարբերակ

Սովետական տնտեսություն, սովխոզ, խորհտնտեսություն (ռուս.՝ Советское хозяйство, совхоз), պետական ֆերմերային մեքենայացված տնտեսություն նախկին ԽՍՀՄ-ում։ Հիմնվում էր հողի և մյուս արտադրամիջոցների պետական (համաժողովրդական) սոցիալիստական սեփականության և կոլեկտիվ աշխատանքի վրա։ Կուտնտեսությունների հետ գյուղատնտեսության մեջ արտադրողական ուժերի զարգացման հասարակական ձևն է սոցիալիզմի պայմաններում։ Սովետական տնտեսության գործունեությունը կարգավորվում էր «Պետական սոցիալիստական արտադրական ձեռնարկության մասին» ԽՍՀՄ կանոնադրությամբ։

Բնույթ

Ունի ինքնուրույն հաշվեկշիռ, իրավաբանական անձ է։ ԽՍՀՄ-ում Սովետական տնտեսություն սկսեցին կազմակերպել «Հողի մասին դեկրետի» [(1917-ի հոկտեմբեր 27-ին (նոյեմբեր 9-ին)] հրապարակումից հետո, որպես պետական գյուղատնտեսական մասնագիտացված տնտեսություններ, որոնք հետագայում շոշափելի դերակատարում ունեցան ողջ միությունում համատարած կոլեկտիվացման նախապատրաստման գործում։ Սովետական տնտեսությունները պետք է ամրապնդեին պետության պարենային բազան, ինչպես նաև օրինակ ծառայեին գյուղացիությանը ժամանակակից խոշոր հասարակական սոցիալիստական տնտեսություն վարելու համար, ցույց տային օգնություն մեքենա տեխնիկական սպասարկման, սորտային սերմնացումով, տոհմային անասուններով ապահովման միջոցով՝ նպաստելով գյուղացիների միավորմանը խոշոր կոլեկտիվ տընտեսություններում։ Այդ օգնությունը հատկապես դրսևորվեց մեքենա-տրակտորային կայանների (ՄՏԿ) կազմակերպման ու հետագա զարգացման ընթացքում։

«Սովետական տնտեսություն» մասնագիտական ուղղությունը որոշվում էր տվյալ շրջանի բնատնտեսական պայմաններով, բնութագրվում հանրային տնտեսության համախառն ու ապրանքային արտադրանքի կառուցվածքով, մասնավորապես այն ճյուղով (1, երբեմն՝ 2 կամ 3), որն առավել բարձր տեսակարար կշիռ ունի տնտեսության ապրանքային արտադրանքի ծավալի մեջ։ ԽՄԿԿ Կենտկոմի 1954-ի փետրվար-մարտյան պլենումի որոշման համաձայն Ղազախստանի, Սիբիրի, Պովոլժիեի, Ուրալի խոպան հողերի վրա 1954 —1955-ին կազմակերպվեց 425 խոշոր Սովետական տնտեսություն։ 1954 —1960-ին 42 միլիոն հա խոպան հողեր դրվեցին տնտեսության շրջանառության մեջ, որոնք տալիս էին երկրում արտադրվող հացահատիկի 30—35%֊ը։ 60-ական թթ․ խոշոր մասնագիտացված Սովետական տնտեսություն են ստեղծվել քաղաքների, արտադրամասերի կենտրոնների շուրջը։ 1983-ին Խորհրդային Միությունում կային 22,5 հազար Սովետական տնտեսություններ, որոնք ունեն 363 հազար հա գյուղատնտեսական քանդակներ կամ ԽՍՀՄ Գյուղատնտեսական հողանդակների 61,3%-ը։ Դրանք արտադրում էին գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի 36,7%֊ը։ Կան հացահատիկային, ճակնդեղագործական, բամբակագործական, հատուկ կուլտուրաների (եթերայուղատու, ծխախոտագործական, թեյագործական), պտղախաղողագործական, բանջարաբուծական, կաթնային, կաթնամսային սովխոզներ և այլն։

Սովետական տնտեսություններն աշխատում էին վերադաս պետությունների մարմինների առաջադրանքով, կենտրոնացված կարգով սահմանվում էր գյուղատնտեսական արտադրանքի մթերումների պլանը, կապիտալ ներդրումների ծավալը, հիմնական ֆոնդերի գործարկումը, աշխատավարձի ֆոնդը և այլն։ Տնտեսությունների արտադրությունը ղեկավարում, պլանավորում և ֆինանսավորում էր պետությունը։

Սովխոզները տարբեր երկրներում

Պետությունը տնօրինում, կենտրոնացնում և վերաբաշխում էր բոլոր սովխոզների եկամուտները՝ դրանց զարգացման համար մոտավորապես հավասար պայմաններ ապահովելու նպատակով։ ԽՄԿԿ Կենտկոմի 1965-ի մարտյան պլենումի որոշումները նոր պայմաններ ստեղծեցին հանրային գյուղատնտեսության զարգացման համար։ Գյուղատնտեսական արտադրանքի պետական կենտրոնացված մթերումների հնգամյա կայուն, անփոփոխ պլանային առաջադրանքների սահմանումը, արտապլանային վաճառքի համար խրախուսական մթերագների կիրառումը և տնտեսության խթանման համակարգի դերի ուժեղացումը բարձրացրին սովխոզների գործունեության արդյունավետությունը։

Սովետական տնտեսությունների գործունեությունը կառավարում էին գյուղատնտեսական մինիստրությունները և համապատասխան գերատեսչությունները (տրեստ, արտադրական միավորում, շրջգործկոմ և այլն)։ Համաձայն կանոնադրության, սովետական տնտեսություններն իրավունք ունեին ուղղակի երկարաժամկետ տնտեսական կապեր զարգացնել արդյունաբերության և առեւտրի կազմակերպությունների հետ՝ իրենց արտադրանքի իրացման նպատակով, միջտնտեսային կոոպերացման մեջ մտնել կոլտնտեսությունների հետ, այլ տնտեսություններին վաճառել մեքենաների, սարքավորումների, սերմացուի, կերի և այլ արտադրանքի ավելցուկը։ Բոլոր Սովետական տնտեսություններում ստեղծվում էին այսպես կոչված՝ տնտեսական խթանման ֆոնդեր։ Խորհրդային Հայաստանում 1920-ական թթ․ կազմակերպվել էին մոտ տասը պետական գյուղատնտեսական ձեռնարկություններ՝ էջմիածնի շրջանում և Թաիրովի անվան այգեգործական տնտեսությունները (1921), Կալինինոյի շրջանի «Լոռի» տոհմային անասնաբուծական (1924), Հոկտեմբերյանի շրջանի «Լենուղի» և Մայիսյանի անվան այգեգործական, Թալինի շրջանի «Ալագյագի» ոչխարաբուծական Սովետական տնտեսությունները։ 1950 —1960-ական թթ․ սովխոզները մեծ դեր կատարեցին Արարատյան դաշտի, նախալեռնային և լեռնային շրջանների տասնյակ հազարավոր հա նոր հողերի իրացման գործում։ 1983-ին ՀԽՍՀ-ում կար 499 Սովետական տնտեսություն, որից 277-ը՝ կաթնամսային, 87-ը՝ խաղող-պտղաբուծական, 47-ը՝ բանջարաբուծական, 33-ը՝ ոչխարաբուծական, 18-ը՝ թռչնաբուծական, 6-ը՝ խոզաբուծական, 2-ը՝ հացահատիկային և 19-ը՝ խառը։ Սովետական տնտեսությունները կազմում էին գյուղատնտեսական ձեռնարկությունների շուրջ 57%-ը (ողջ ԽՍՀՄ-ում՝ 45,1%), զբաղեցնում ՀԽՄՀ գյուղատնտեսական հանդակների 67% ֊ը և տալիս գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի 40%-ը։

Հանրապետության լեռնային շրջաններում ստեղծվում էին սովխոզներ, որոնք ունեին անասնապահական ուղղություն։ Եթե մինչե 1965-ը գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի մեջ բուսաբուծության և անասնապահության արտադրանքի հարաբերակցությունը հավասար էր, ապա 1980-ին անասնապահությունը գերակշռում է։ Սովխոզներից բացի կան նաև սոցիալիստական գյուղատնտեսական պետական ձեռնարկության մի քանի այլ տեսակներ՝ անասնաբուծական, թռչնաբուծական, մատղաշի բտման են համալիրներ, պտղատնկարանային և ջերմոցային տնտեսություններ, սովխոզ-տեխնիկումներ, սովխոզ-գործարաններ են, որոնք նույնպես հիմնված են պետության սեփականության վրա։ Սովխոզ-տեխնիկումներում պատրաստվում էին մասնագետներ, կազմակերպվում գյուղատնտեսական արտադրությունը՝ միասնական ղեկավարությամբ։ 1984-ին ՀԽՍՀ-ում կար 8 սովխոզ տեխնիկում։ Սովխոզ-գործարանում միևնույն տնտեսության մեջ (միասնական ղեկավարությամբ) կազմակերպվում էին գյուղատնտեսական արտադրությունը և դրա արտադրանքի արտադրական վերամշակումը, գյուղատնտեսական և արդ․ արտադրամասեր։ ՀԽՍՀ-ում 1982 թվականի դրությամբ եղել է 8 սովխոզ-գործարան, որից 5-ը՝ խաղողագինեգործական (Արարատի Թալինի, Հոկտեմբերյանի, Նոյեմբերյանի շրջաններում)։

Այլ տնտեսություններ

Կային նաև մասնագիտական այլ ուղղության սովխոզ-գործարաններ՝ եթերայուղային, պահածոներն և այլն։ ՀԽՍՀ-ում հեռանկարային էին խաղողագործական և պտղաբանջարապահածոների համալիրները։ Եվրոպայի սոցիալիստական երկրներում պետության գյուղատնտեսության ձեռնարկություններ ստեղծվեցին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ հողային ռեֆորմների իրագործման, նախկին կալվածատիրական հողերի ազգայնացման հիման վրա։ Պետության տնտեսությունները էական դեր կատարեցին այդ երկրներում գյուղացիության արտադրության կոոպերացման ընթացքում։ Մինչև 60-ական թթ․ կեսը սոցիալիստական երկրների մեծ մասում պետության տնտեսությունները զարգանում էին որպես նեղ մասնագիտացված ձեռնարկություններ (հիմնականում սերմացուի, տնկանյութի, տոհմային անասունների աճեցման գծով)։ Հետագայում դրանցից շատերն ընդունեցին ընդհանուր արտադրական բնույթ՝ մասնագիտանալով բուսաբուծական և անասնապահական մթերքների արտադրության մեջ։ Պետական տնտեսությունների զգալի մասը տեղաբաշխված է եղել մերքաղաքային գոտիներում։ Տարբեր երկրներում դրանց տեսակարար կշիռը գյուղատնտեսական հողատարածությունների և արտադրանքի թողարկման ծավալում զգալիորեն տատանվում էր

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
+[[Պատկեր:DneproGES 1947.JPG|մինի|ձախից|Սովետական տնտեսություն]]'''Սովետական տնտեսություն''', '''սովխոզ''', '''խորհտնտեսություն''' ({{lang-ru|Советское хозяйство}}, ''совхоз''), պետական ֆերմերային մեքենայացված տնտեսություն նախկին ԽՍՀՄ-ում։ Հիմնվում էր հողի և մյուս արտադրամիջոցների պետական (համաժողովրդական) սոցիալիստական սեփականության և կոլեկտիվ աշխատանքի վրա։ Կուտնտեսությունների հետ գյուղատնտեսության մեջ արտադրողական ուժերի զարգացման հասարակական ձևն է սոցիալիզմի պայմաններում։ Սովետական տնտեսության գործունեությունը կարգավորվում էր «Պետական սոցիալիստական արտադրական ձեռնարկության մասին» ԽՍՀՄ կանոնադրությամբ։
-[[Պատկեր:DneproGES 1947.JPG|մինի|ձախից|Սովետական տնտեսություն]]'''Սովետական տնտեսություն''', սովխոզ ({{lang-ru|Советское хозяйство}}), խոշոր մեքենայացված բարձրապրանքային գյուղատնտեսական սոցիալիստական պետական ձեռնարկություն ՍՍՀՄ-ում։ Հիմնվում է հողի և մյուս արտադրամիջոցների պետական (համաժողովրդական) սոցիալիստական սեփականության և կոլեկտիվ աշխատանքի վրա։ Կուտնաեսաթյունների հետ գյուղատնտեսության մեջ արտադրողական ուժերի զարգացման հասարակական ձևն է սոցիալիզմի պայմաններում։ Սովետական տնտեսությունը աշխատում է տնտեսությունը հաշվարկով, իր գործունեությունը կարգավորում «Պետական սոցիալիստական արտադրական ձեռնարկության մասին» կանոնադրությամբ։
 == Բնույթ ==
-Ունի ինքնուրույն հաշվեկշիռ, իրավաբանական անձ է։ [[ԽՍՀՄ]]-ում Սովետական տնտեսություն սկսեցին կազմակերպել «Հողի մասին դեկրետի» [([[1917]]-ի հոկտեմբեր 27-ին (նոյեմբեր 9-ին)] հրապարակումից հետո, որպես պետական գյուղատնտեսական մասնագիտացված տնտեսություններ, որոնք հետագայում կարևոր դեր կատարեցին երկրում համատարած կոլեկտիվացման նախապատրաստման գործում։ Սովետական տնտեսությունները պետք է ամրապնդեին պետության պարենային բազան, ինչպես նաև օրինակ ծառայեին գյուղացիությանը ժամանակակից խոշոր հասարակական սոցիալիստական տնտեսություն վարելու համար, ցույց տային օգնություն մեքենա տեխնիկական սպասարկման, սորտային սերմնացումով, տոհմային անասուններով ապահովման միջոցով՝ նպաստելով գյուղացիների միավորմանը խոշոր կոլեկտիվ տընտեսություններում։ Այդ օգնությունը հատկապես դրսևորվեց ՄՏԿ-ների (մեքենատրակտորային կայանների) կազմակերպման ու հետագա զարգացման ընթացքում։
+Ունի ինքնուրույն հաշվեկշիռ, իրավաբանական անձ է։ [[ԽՍՀՄ]]-ում Սովետական տնտեսություն սկսեցին կազմակերպել «Հողի մասին դեկրետի» [([[1917]]-ի հոկտեմբեր 27-ին (նոյեմբեր 9-ին)] հրապարակումից հետո, որպես պետական գյուղատնտեսական մասնագիտացված տնտեսություններ, որոնք հետագայում շոշափելի դերակատարում ունեցան ողջ միությունում համատարած կոլեկտիվացման նախապատրաստման գործում։ Սովետական տնտեսությունները պետք է ամրապնդեին պետության պարենային բազան, ինչպես նաև օրինակ ծառայեին գյուղացիությանը ժամանակակից խոշոր հասարակական սոցիալիստական տնտեսություն վարելու համար, ցույց տային օգնություն մեքենա տեխնիկական սպասարկման, սորտային սերմնացումով, տոհմային անասուններով ապահովման միջոցով՝ նպաստելով գյուղացիների միավորմանը խոշոր կոլեկտիվ տընտեսություններում։ Այդ օգնությունը հատկապես դրսևորվեց [[Մեքենա-տրակտորային կայաններ|մեքենա-տրակտորային կայան]]ների (ՄՏԿ) կազմակերպման ու հետագա զարգացման ընթացքում։
 [[Պատկեր:Volga 31105.jpg|մինի|Վոլգա]]
-Սովետական տնտեսություն մասնագիտական ուղղությունը որոշվում է տվյալ շրջանի բնատնտեսական պայմաններով, բնութագրվում հանրային տնտեսության համախառն ու ապրանքային արտադրանքի կառուցվածքով, մասնավորապես այն ճյուղով (1, երբեմն՝2 կամ 3), որն առավել բարձր տեսակարար կշիռ ունի տնտեսության ապրանքային արտադրանքի ծավալի մեջ։ ՍՄԿԿ Կենտկոմի [[1954]]-ի փետրվար-մարտյան պլենումի որոշման համաձայն [[Ղազախստան]]ի, [[Սիբիր]]ի, Պովոլժիեի, Ուրալի խոպան հողերի վրա [[1954]]—[[1955]]-ին կազմակերպվեց 425 խոշոր Սովետական տնտեսություն․։ [[1954]]—[[1960]]-ին 42 միլիոն հա խոպան հողեր դրվեցին տնտեսության շրջանառության մեջ, որոնք տալիս են երկրում արտադրվող հացահատիկի 30—35%֊ը։ 60-ական թթ․ խոշոր մասնագիտացված Սովետական տնտեսություն են ստեղծվել քաղաքների, արտադրամասերի կենտրոնների շուրջը։ [[1983]]-ին ՍՍՀՄ-ում կային 22,5 հազար Սովետական տնտեսություններ, որոնք ունեն 363 հազար հա գյուղատնտեսական քանդակներ կամ ՍՍՀՄ գյուղատնտեսական հանդակների 61,3%-ը։ Դրանք արտադրել են գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի 36,7%֊ը։ Կան հացահատիկային, ճակնդեղագործական, [[բամբակ]]ագործական, հատուկ կուլտուրաների (եթերայուղատու, [[ծխախոտ]]ագործական, թեյագործական), պտղախաղողագործական, բանջարաբուծական, կաթնային, կաթնամսային Սովետական տնտեսություն և այլն։
+«Սովետական տնտեսություն» մասնագիտական ուղղությունը որոշվում էր տվյալ շրջանի բնատնտեսական պայմաններով, բնութագրվում հանրային տնտեսության համախառն ու ապրանքային արտադրանքի կառուցվածքով, մասնավորապես այն ճյուղով (1, երբեմն՝ 2 կամ 3), որն առավել բարձր տեսակարար կշիռ ունի տնտեսության ապրանքային արտադրանքի ծավալի մեջ։ ԽՄԿԿ Կենտկոմի [[1954]]-ի փետրվար-մարտյան պլենումի որոշման համաձայն [[Ղազախստան]]ի, [[Սիբիր]]ի, Պովոլժիեի, Ուրալի [[խոպան]] հողերի վրա [[1954]]—[[1955]]-ին կազմակերպվեց 425 խոշոր Սովետական տնտեսություն։ [[1954]]—[[1960]]-ին 42 միլիոն հա խոպան հողեր դրվեցին տնտեսության շրջանառության մեջ, որոնք տալիս էին երկրում արտադրվող հացահատիկի 30—35%֊ը։ 60-ական թթ․ խոշոր մասնագիտացված Սովետական տնտեսություն են ստեղծվել քաղաքների, արտադրամասերի կենտրոնների շուրջը։ [[1983]]-ին Խորհրդային Միությունում կային 22,5 հազար Սովետական տնտեսություններ, որոնք ունեն 363 հազար հա գյուղատնտեսական քանդակներ կամ ԽՍՀՄ [[գյուղատնտեսական հողանդակներ|Գյուղատնտեսական հողանդակներ]]ի 61,3%-ը։ Դրանք արտադրում էին գյուղատնտեսության [[համախառն արտադրանք]]ի 36,7%֊ը։ Կան [[հացահատիկ]]ային, ճակնդեղագործական, [[բամբակ]]ագործական, հատուկ կուլտուրաների (եթերայուղատու, [[ծխախոտ]]ագործական, թեյագործական), պտղախաղողագործական, բանջարաբուծական, կաթնային, կաթնամսային սովխոզներ և այլն։
 [[Պատկեր:D7marines01.jpg|մինի|ձախից]]
-Սովետական տնտեսություններն աշխատում են վերադաս պետությունների մարմինների առաջադրանքով, կենտրոնացված կարգով սահմանվում է գյուղատնտեսական արտադրանքի մթերումների պլանը, կապիտալ ներդրումների ծավալը, հիմնական ֆոնդերի գործարկումը, աշխատավարձի ֆոնդը և այլն։ Մթերումների առաջադրանքից ելնելով՝ Սովետական տնտեսությունները իրենք ՍՍՏ սովետական տնտեսությունների զարգացման հիմնական ցուցանիշները [[1970]] [[1975]] [[1983]] Սովետական տնտեսությունների թիվը 261 358 491 Սովետական տնտեսություններում աշխատողների միջին տարեկան թիվը (հազար մարդ) 84,0 108,3 135,7 Գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը ([[1973]]-ի համադրելի գներով), միլիոն ռ 156,8 238,8 341,6 Ցանքատարածությունները, հազար հա, 152,1 201,4 267,7 այդ թվում՝ հացահատիկային բույսեր 58,2 75,9 80,0 տեխնիկական բույսեր 3,0 4,6 4,3 կարտոֆիլ և բանջարաբոստանային բույսեր 8,8 11,2 11,7 կերային բույսեր 82,1 109,7 171,7 Գյուղատնտ․ կենդանիների գլխաքանակը (հզ․, տարեվեր¬ ջին) խոշոր եղջերավոր անասուններ 194,4 262,8 358,6 այդ թվում՝ [[կով]]եր 63,6 86,2 118,6 [[խոզ]]եր 32,0 53,0 127,8 [[ոչխար]]ներ և [[այծ]]եր 510,0 757,7 857,2 այդ թվում՝ ոչխարներ 502,3 751,0 853,4 Տրակտորների թիվը (տարեվերջին), հատ 4301 6016 7664 ՝Հացահատիկահավաք կոմբայնների թիվը (տարեվերջին), 607 706 783 հատ են պլանավորում արտադրության ծավալը, ցանքատարածությունների կաոուցվածքը են։ Սովետական տնտեսությունների արտադրությունը ղեկավարում, պլանավորում և ֆինանսավորում է (կապիտալ ներդրումների, նյութատեխ․ մատակարարման, վարձատրության ու սոցիալ․ ապահովության գծով են) պետությունը։
+Սովետական տնտեսություններն աշխատում էին վերադաս պետությունների մարմինների առաջադրանքով, կենտրոնացված կարգով սահմանվում էր գյուղատնտեսական արտադրանքի մթերումների պլանը, կապիտալ ներդրումների ծավալը, հիմնական ֆոնդերի գործարկումը, աշխատավարձի ֆոնդը և այլն։ Տնտեսությունների արտադրությունը ղեկավարում, պլանավորում և ֆինանսավորում էր պետությունը։
 [[Պատկեր:RIAN archive 140640 Pravda newspaper printing.jpg|մինի|աջից|1982 թվական]]
-== Խորհտնտեսությունները տարբեր երկրներում ==
+== Սովխոզները տարբեր երկրներում ==
-Պետությունը տնօրինում, կենտրոնացնում և վերաբաշխում է բոլոր Սովետական տնտեսությունների եկամուտները՝ դրանց զարգացման համար մոտավորապես հավասար պայմաններ ապահովելու նպատակով։ ՍՄԿԿ Կենտկոմի [[1965]]-ի Մարտյան պլենումի որոշումները նոր, ավելի նպաստավոր պայմաններ ստեղծեցին հանրային գյուղատնտեսության զարգացման համար։ Գյուղատնտեսական արտադրանքի պետ․ կենտրոնացված մթերումների հնգամյա կայուն, անփոփոխ պլանային առաջադրանքների սահմանումը, արտապլանային վաճառքի համար խրախուսական մթերագների կիրառումը և տնտեսության խթանման համակարգի դերի ուժեղացումը բարձրացրին Սովետական տնտեսությունների գործունեության արդյունավետությունը։ ՍՄԿԿ Կենտկոմի և ՍՍՀՄ կառավարության [[1967]]-ի որոշման համաձայն սկսվեց Սովետական տնտեսությունների։ Փոխադրումը լրիվ տնտհաշ վարկի։ Այդ նպատակով կարգավորվեցին արտադրանքի մթերումները և մթերման գները, ընդարձակվեց վարկավորման համակարգը։
+Պետությունը տնօրինում, կենտրոնացնում և վերաբաշխում էր բոլոր սովխոզների եկամուտները՝ դրանց զարգացման համար մոտավորապես հավասար պայմաններ ապահովելու նպատակով։ ԽՄԿԿ Կենտկոմի [[1965]]-ի մարտյան պլենումի որոշումները նոր պայմաններ ստեղծեցին հանրային գյուղատնտեսության զարգացման համար։ Գյուղատնտեսական արտադրանքի պետական կենտրոնացված մթերումների հնգամյա կայուն, անփոփոխ պլանային առաջադրանքների սահմանումը, արտապլանային վաճառքի համար խրախուսական մթերագների կիրառումը և տնտեսության խթանման համակարգի դերի ուժեղացումը բարձրացրին սովխոզների գործունեության արդյունավետությունը։
+Սովետական տնտեսությունների գործունեությունը կառավարում էին գյուղատնտեսական մինիստրությունները և համապատասխան գերատեսչությունները (տրեստ, արտադրական միավորում, շրջգործկոմ և այլն)։ Համաձայն կանոնադրության, սովետական տնտեսություններն իրավունք ունեին ուղղակի երկարաժամկետ տնտեսական կապեր զարգացնել արդյունաբերության և առեւտրի կազմակերպությունների հետ՝ իրենց արտադրանքի իրացման նպատակով, միջտնտեսային կոոպերացման մեջ մտնել [[կոլտնտեսություն]]ների հետ, այլ տնտեսություններին վաճառել մեքենաների, սարքավորումների, սերմացուի, կերի և այլ արտադրանքի ավելցուկը։ Բոլոր Սովետական տնտեսություններում ստեղծվում էին այսպես կոչված՝ տնտեսական խթանման ֆոնդեր։ Խորհրդային Հայաստանում [[1920]]-ական թթ․ կազմակերպվել էին մոտ տասը պետական գյուղատնտեսական ձեռնարկություններ՝ էջմիածնի շրջանում և [[Թաիրով]]ի անվան այգեգործական տնտեսությունները ([[1921]]), Կալինինոյի շրջանի «Լոռի» տոհմային անասնաբուծական ([[1924]]), Հոկտեմբերյանի շրջանի «Լենուղի» և [[Մայիս]]յանի անվան այգեգործական, [[Թալին]]ի շրջանի «Ալագյագի» ոչխարաբուծական Սովետական տնտեսությունները։ [[1950]]—[[1960]]-ական թթ․ սովխոզները մեծ դեր կատարեցին [[Արարատյան դաշտ]]ի, նախալեռնային և լեռնային շրջանների տասնյակ հազարավոր հա նոր հողերի իրացման գործում։ [[1983]]-ին ՀԽՍՀ-ում կար 499 Սովետական տնտեսություն, որից 277-ը՝ կաթնամսային, 87-ը՝ խաղող-պտղաբուծական, 47-ը՝ բանջարաբուծական, 33-ը՝ ոչխարաբուծական, 18-ը՝ թռչնաբուծական, 6-ը՝ խոզաբուծական, 2-ը՝ հացահատիկային և 19-ը՝ խառը։ Սովետական տնտեսությունները կազմում էին գյուղատնտեսական ձեռնարկությունների շուրջ 57%-ը (ողջ ԽՍՀՄ-ում՝ 45,1%), զբաղեցնում ՀԽՄՀ գյուղատնտեսական հանդակների 67% ֊ը և տալիս գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի 40%-ը։
-Սովետական տնտեսություն սեկտորի վերարտադրությունն ապահովվում է սեփական միջոցների, պետության բյուջեից անվերադարձ ֆինանսավորման և փոխառու միջոցների (բանկային վարկերի) հաշվին։ Սովետական տնտեսություն լրիվ տնտհաշվարկի կիրառումը պահան¬ ջում է տնտ․ լծակների (գին, վարկ, շահույթ են) համակողմանի օգտագործում։ Սովետական տնտեսությունները կառավարվում են միանձնյա ղեկավարության սկզբունքով։ Ղեկավարում է դիրեկտորը, որին նշանակում է վերադաս կազմակերպությունը։ Սովետական տնտեսություն մեծ մասի կառավարումն ունի եռաստիճան կառուցվածք (դիրեկտոր-բաժանմունքի վարիչ-բրիգադիր)։
+Հանրապետության լեռնային շրջաններում ստեղծվում էին սովխոզներ, որոնք ունեին անասնապահական ուղղություն։ Եթե մինչե [[1965]]-ը գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի մեջ բուսաբուծության և անասնապահության արտադրանքի հարաբերակցությունը հավասար էր, ապա [[1980]]-ին [[անասնապահություն]]ը գերակշռում է։ Սովխոզներից բացի կան նաև սոցիալիստական գյուղատնտեսական պետական ձեռնարկության մի քանի այլ տեսակներ՝ անասնաբուծական, թռչնաբուծական, մատղաշի բտման են համալիրներ, պտղատնկարանային և ջերմոցային տնտեսություններ, սովխոզ-տեխնիկումներ, սովխոզ-գործարաններ են, որոնք նույնպես հիմնված են պետության սեփականության վրա։ Սովխոզ-տեխնիկումներում պատրաստվում էին մասնագետներ, կազմակերպվում գյուղատնտեսական արտադրությունը՝ միասնական ղեկավարությամբ։ [[1984]]-ին ՀԽՍՀ-ում կար 8 սովխոզ տեխնիկում։ Սովխոզ-գործարանում միևնույն տնտեսության մեջ (միասնական ղեկավարությամբ) կազմակերպվում էին գյուղատնտեսական արտադրությունը և դրա արտադրանքի արտադրական վերամշակումը, գյուղատնտեսական և արդ․ արտադրամասեր։ ՀԽՍՀ-ում [[1982]] թվականի դրությամբ եղել է 8 սովխոզ-գործարան, որից 5-ը՝ խաղողագինեգործական ([[Արարատ]]ի [[Թալին]]ի, [[Հոկտեմբերյան]]ի, [[Նոյեմբեր]]յանի շրջաններում)։
-Սովետական տնտեսությունների տնտեսության գործունեությունը կառավարում են գյուղատնտեսական մինիստրությունները և համապատասխան գերատեսչությունները (տրեստ, արտադրական միավորում, շրջգործկոմ են)։ Սովետական տնտեսություններն իրավունք ունեն ուղղակի երկարաժամկետ տնտեսության կապեր զարգացնել արդ․ և առեւտրի կազմակերպությունների հետ՝ իրենց արտադրանքի իրացման նպատակով, միջտնտեսային կոոպերացման մեջ մտնել կոլտնտեսությունների հետ, այլ տնտեսություններին վաճառել մեքենաների, սարքավորումների, սերմացուի, կերի և այլ արտադրանքի ավելցուկը։ Բոլոր Սովետական տնտեսություններում ստեղծվում են տնտեսական խթանման ֆոնդեր։ ՀԽՍՀ-ում [[1920]]-ական թթ․ կազմակերպվել էին մոտ տասը պետական գյուղատնտեսական ձեռնարկություններ՝ էջմիածնի շրջանում JSP 3 և [[Թաիրով]]ի անվան այգեգործական տնտեսությունները ([[1921]]), Կալինինոյի շրջանի «Լոռի* տոհմային անասնաբուծական ([[1924]]), [[Հոկտեմբեր]]յանի շրջանի «Լենուղի» և [[Մայիս]]յանի անվան այգեգործական, [[Թալին]]ի շրջանի «Ալագյագի» ոչխարաբուծական Սովետական տնտեսությունները։ [[1950]]—[[1960]]-ական թթ․ Սովետական տնտեսությունները մեծ դեր կատարեցին [[Արարատյան դաշտ]]ի, նախալեռնային և լեռնային շրջանների տասնյակ հազարավոր հա նոր հողերի իրացման գործում։ [[1983]]-ին ՀՍՍՀ-ում կար 499 Սովետական տնտեսություն, որից 277 կաթնամսային, 87 խաղող-պտղաբուծական, 47 բանջարաբուծական, 33 ոչխարաբուծական, 18 թռչնաբուծական, 6 խոզաբուծական, 2 հացահատիկային, 19 խառը։ Սովետական տնտեսությունները կազմում են գյուղատնտեսական ձեռնարկությունների շուրջ 57%-ը (ՍՍՀՄ-ում՝ 45,1%), զբաղեցնում են ՀՄՄՀ գյուղատնտեսական հանդակների 67% ֊ը և տալիս գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի 40%-ը։
-Հանրապետության լեռնային շրջաններում ստեղծվում են Սովետական տնտեսություններ, որոնք ունեն անասնապահական ուղղություն։ Եթե մինչե [[1965]]-ը գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի մեջ բուսաբուծության և անասնապահության արտադրանքի հարաբերակցությունը հավասար էր, ապա [[1980]]-ին [[անասնապահություն]]ը գերակշռում է։ Սովետական տնտեսություններից բացի կան նաև սոցիալիստական գյուղատնտեսական պետական ձեռնարկության մի քանի այլ տեսակներ՝ անասնաբուծական, թռչնաբուծական, մատղաշի բտման են համալիրներ, պտղատնկարանային և ջերմոցային տնտեսություններ, սովխոզ-տեխնիկումներ, սովխոզ-գործարաններ են, որոնք նույնպես հիմնված են պետության սեփականության վրա։ Սովխոզ-տ և խ նիկումներում պատրաստվում են երիտասարդ մասնագետներ, կազմակերպվում է գյուղատնտեսական արտադրությունը՝ միասնական ղեկավարությամբ։ [[1984]]-ին ՀՍՍՀ-ում կար 8 սովխոզ տեխնիկում։ Սովխոզ-գործարանում միեւնույն տնտեսության մեջ (միասնական ղեկավարությամբ) կազմակերպվում են գյուղատնտեսական արտադրու¬ թյունը և դրա արտադրանքի արտադրական վերամշակումը, գյուղատնտեսական և արդ․ արտադրամասեր։ Սա ունի մի շարք տնտեսական առավելություններ (Սովետական տնտեսության նկատմամբ)՝ բարձր է արտադրության մակարդակը, ցածր՝ ինքնարժեքը։ Սովխոզ-գործարանը ագրոարդ․ ինտեգրացման սկզբնական ձեւն է սոցիալիզմի պայմաններում։ ՀՍՍՀ-ում [[1982]]-ին կար 8 սովխոզ-գործարան, որից 5-ը՝ խաղողագինեգործական ([[Արարատ]]ի [[Թալին]]ի, [[Հոկտեմբերյան]]ի, [[Նոյեմբեր]]յանի շրջաններում)։
 == Այլ տնտեսություններ ==
 [[Պատկեր:Камаз в Киргистане.JPG|մինի|ձախից|Կամազ]]
-Կան նաև մասնագիտական այլ ուղղության սովխոզ-գործարաններ՝ եթերայուղային, պահածոներն են։ ՀՍՍՀ-ում հեռանկարային են խաղողագործական և պտղաբանջարապահածոների համալիրները։ Եվրոպայի սոցիալիստական երկրներում պետության գյուղատնտեսության ձեռնարկություններ ստեղծվեցին II համաշխարհային պատերազմից հետո՝ հողային ռեֆորմների իրագործման, նախկին կալվածատիրական հողերի ազգայնացման հիման վրա։ Պետության տնտեսությունները էական դեր կատարեցին այդ երկրներում գյուղացիության արտադրության կոոպերացման ըն¬ թացքում։ Մինչե 60-ական թթ․ կեսը սոցիալիստական երկրների մեծ մասում պետության տնտեսությունները զարգանում էին որպես նեղ մասնագիտացված ձեռնարկություններ (հիմնականում սերմացուի, տնկանյութի, տոհմային անասունների աճեցման գծով)։ Հետագայում դրանցից շատերն ընդունեցին ընդհանուր արտադրական բնույթ՝ մասնագիտանալով բուսաբուծական և անասնապահական մթերքների ար¬ տադրության մեջ։ Պետ․ տնտեսությունների զգալի մասը տեղաբաշխված է մերձ¬քաղաքային գոտիներում։ Տարբեր երկրներում դրանց տեսակարար կշիռը գյուղատնտեսական հողատարածությունների և արտադրանքի թողարկման ծավալում զգալիորեն տատանվում է․ ԳԴՀ-ում կազմում է գյուղատնտեսական հողերի շուրջ 10 [[Հունգարիա]]յում՝ 15, [[Լեհաստան]]ում՝ 20, [[Ռումինիա]]յում և [[Չեխոսլովակիա]]յում՝ 30%֊ից ավելի։ ԳԴՀ-ում և [[Բուլղարիա]]յում բոլոր պետական երկրագործական տնտհսությունները մանում են ագրոարդյունաբերական համալիրների մեջ։ [[Լեհաստան]]ում և [[Հարավսլավիա]]յում շատ պետական տնտեսություններ գյուղատնտեսական արտադրանք վերամշակող արդյունաբերության ձեռնարկությունների հետ մտնում են ագրոարդյունաբերության խոշոր կոմբինատների մեջ։
+Կային նաև մասնագիտական այլ ուղղության սովխոզ-գործարաններ՝ եթերայուղային, պահածոներն և այլն։ ՀԽՍՀ-ում հեռանկարային էին խաղողագործական և պտղաբանջարապահածոների համալիրները։ Եվրոպայի սոցիալիստական երկրներում պետության գյուղատնտեսության ձեռնարկություններ ստեղծվեցին [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ից հետո՝ հողային ռեֆորմների իրագործման, նախկին կալվածատիրական հողերի ազգայնացման հիման վրա։ Պետության տնտեսությունները էական դեր կատարեցին այդ երկրներում գյուղացիության արտադրության կոոպերացման ընթացքում։ Մինչև 60-ական թթ․ կեսը սոցիալիստական երկրների մեծ մասում պետության տնտեսությունները զարգանում էին որպես նեղ մասնագիտացված ձեռնարկություններ (հիմնականում սերմացուի, տնկանյութի, տոհմային անասունների աճեցման գծով)։ Հետագայում դրանցից շատերն ընդունեցին ընդհանուր արտադրական բնույթ՝ մասնագիտանալով բուսաբուծական և անասնապահական մթերքների արտադրության մեջ։ Պետական տնտեսությունների զգալի մասը տեղաբաշխված է եղել մերքաղաքային գոտիներում։ Տարբեր երկրներում դրանց տեսակարար կշիռը գյուղատնտեսական հողատարածությունների և արտադրանքի թողարկման ծավալում զգալիորեն տատանվում էր
 {{ՀՍՀ}}