«Կրետե»–ի խմբագրումների տարբերություն

Կրետե;
Տեսակ	կղզի և տուրիստական վայր
Երկիր	Հունաստան
Վարչատարածքային միավոր	Կրետեի շրջան
Վայր	Եգեյան ծով
Տեղադրություն	Միջերկրական ծով
Երկարություն	254 կմ
Լայնություն	60 կմ
Մակերես	8335,88 կմ²
Բնակչություն	623 065 մարդ (2011)
Կրետե (Հունաստան)<div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:52.896540740741%;top:Արտահայտության սխալ․ < անսպասելի օպերատոր։%">

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

14:47, 12 Դեկտեմբերի 2016-ի տարբերակ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կրետե (այլ կիրառումներ)

Կրետե^[2] (հուն․՝ Κρήτη Կրիտի), Հունաստանի ամենամեծ և ամենախիտ բնակեցված կղզին: Ըստ տարածքի՝ 88-րդն է աշխարհում և հինգերորդը Միջերկրական ծովում՝ Սիցիլիայից, Սարդինիայից, Կորսիկայից և Կիպրոսից հետո:

Կրետե կղզին հարակից մի շարք մանր և միջին չափի կղզիների հետ միասին կազմում է Կրետեի պերիֆերիան (հուն․՝ Περιφέρεια Κρήτης), որը հանդիսանում է Հունաստանի Հանրապետության 13 վարչատարածքային միավորներից մեկը: Կրետեի մայրաքաղաքը և խոշորագույն քաղաքը Հերակլիոնն է՝ 623,065 մարդ բնակչությամբ (ըստ 2011 թվականի տվյալների):

Կրետեն կարևոր դեր ունի Հունաստանի տնտեսության և մշակույթի մեջ: Կրետեի Մինոսյան քաղաքակրթությունը, որ գոյատևել է մ.թ.ա. 2600 թվականից մինչև մ.թ.ա. 1400 թվականը, համարվում Եվրոպայի ամենահին քաղաքակրթությունը, իսկ Կրետեի ծովապետությունը՝ հնագույն քաղաքակրթության օրրաներից մեկը^[3] :

Անվանում

Կրետեի մասին առաջին հիշատակումներն եղել են մ.թ.ա. 18-րդ դարի սիրիական Մարի քաղաք-պետությանը նվիրված աշխատությունում^[4], նեո-ասորեստանյան գրառումներում և Աստվածաշնչում: Կրետե կղզու անվանումը հիշատակված է նաև հինեգիպտական գրառումներում, որտեղ այն նշվում է կեդտիու անվանումով:

Կղզու ներկայիս անվանումը հիշատակված է միկենյան հունական տեքստերում^[5]՝ «𐀐𐀩𐀳» գրությամբ (Կե-րե-տե, հետագա հունարենում՝ «Κρῆτες», որը «Κρής» բառի հոգնակին է^[6]): Հին հունարեն լեզվով Կրետե կղզու մասին առաջին գրվածքը հանդիպում է «պատմության հոր»՝ հին հույն պատմիչ Հոմերոսի «Ոդիսականը» ստեղծագործության մեջ^[7]^[8]: Դրա ստուգաբանությունն անհայտ է: Լատիներենով կղզին անվանվում է ժամանակակից Կրետե (լատին․՝ Creta) անվամբ:

Կրետեի բնօրինակ արաբերեն անվանումն է Իքրիթիշ (արաբ․՝ اقريطش‎‎): Կրետեի էմիրության հիմնադրումից հետո նրա մայրաքաղաքը կոչվել է Ռաբդ ալ-Հանդաք (արաբ․՝ ربض الخندق‎‎): Ներկայումս այդ քաղաքը կոչվում է Հերակլիոն:

Հետագայում կղզին կոչվել է նաև Քսանդաքս (հուն․՝ Χάνδαξ) կամ Քսանդակաս (հուն․՝ Χάνδακας): Օսմանյան կայսրության տիրապետության տարիներին հին թուրքերեն լեզվով քաղաքն անվանվել է գիրիտ (كريت):

Աշխարհագրական բնութագիրը

Կղզու մակերեսը կազմում է 8261 կմ² (Գավդոս եւ Դիա կղզիների հետ միասին` 8336 կմ²)։
Բնակչությունը կազմում է 623 հազար մարդ։ Կրետեն որպես Հունական մարզ բաժանված է 4 նոմերի կամ տարածաշրջանային միավորի։ Դրանք են Չանիան, Լասիթին, Ռեթիմնոն, Հերակլիոնը։

Կրետեն առասպելաբանության մեջ

Կրետեն ունի հարուստ դիցաբանություն, որը մեծապես կապված է հին հունական աստվածների և մասամբ նաև՝ մինոսյան քաղաքակրթության հետ։

Իդա լեռան Իդայոն քարանձավում է ծնվել Զևս աստվածը, ում մայրը՝ Հռեան փախել էր իր ամուսին Քրոնոսից։
Պաքսիմադիա կղզիները Արտեմիս ստվածուհու և Ապոլլոն աստծո ծննդավայրն են։ Փաիստոսում տարածված էր նրանց մոր՝ Լետոն աստվածուհու պաշտամունքը։
Աթենաս աստվածուհին լողացել է Վուլիսմենի լճում։
Զևս աստվածը Կրետեում շանթահարեց կղզին ահաբեկող հսկա մողեսին։ Մողեսը վայրկենապես քարացավ և դարձավ Դիա անունով կղզին։ Կղզին երևում է Կնոսոսից և ունի հսկայական մողեսի ձև։
Լեֆկաի կղզյակները սիրենների և մուսաների մրցույթի հետևանք են։ Մուսաներն այնքան էին վշտացել պարտության համար, որ պոկոտեցին իրենց մրցակիցների թևերի փետուրները։ Սիրենները սպիտակեցին և թափվեցին ծովի մեջ Ապտերայի («անփետուր») մոտ և Լեֆկաի ծովախորշում ձևավորեցին կղզիներ։
Հերակլեսն իր հրաշագործություններից մեկի ժամանակ Կրետեի ցուլին տարավ Պելոպոնես։
ևրոպայի ու Զևսի ամուսնությունից ծնվեցին երեք որդի՝ Մինոսյան քաղաքակրթության հիմնադիրներ Հռադամանթիսը և Մինոսը և Լիկիայում իր պետությունը հիմնած Սարպեդոնը։
Մահից հետո Մինոս թագավորը դարձավ Հադեսի մեռյալների դատավոր։
Կնոսոսի պալատի լաբիւրինթոսի հետ է կապված Թեսևսի և Մինոտավրոսի առասպելը, որում Թեսևսը տապալում է Մինոտավրոսին։
Մինոս արքայի մոտ գերի ընկած Իկարոսն ու Դեդալոսը նրանից ազատվելու համար պատրաստեցին թևեր, ամրացրին իրենց վրա և թռան երկինք։

Կրետեում ծնված նշանավոր մարդիկ

Էլ Գրեկո` Վերածննդի դարաշրջանի նկարիչ;
Նանա Մուսկուրի` երգչուհի;
Օդիսեաս Էլիտիս` բանաստեղծ, 1979 թ. գրականության Նոբելյան մրցանակակիր;
Գեորգիոս Սամարաս` ֆուտբոլիստ;
Էլեֆթերիոս Վենիզելոս՝ Հունաստանի նախկին վարչապետ։

Աղբյուրներ

↑ Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011 (հուն.) — Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2011.
↑ Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 51. ISBN 99941-56-03-9.
↑ Հին Կրետե Օքսֆորդի գրադարանն օնլայն՝ դասականներ
↑ Stephanie Lynn Budin, The Ancient Greeks: An Introduction (New York: Oxford UP, 2004), 42.
↑ O. Dickinson, The Aegean Bronze Age (Cambridge, UK: Cambridge UP, 1994), 241-244.
↑ «The Linear B word ke-re-si-ji». Palaeolexicon. Word-study tool for ancient languages.
↑ Book 14, line 199; Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon
↑ Edwin L. Brown, "Linear A on Trojan Spindlewhorls, Luvian-Based ϜΑΝΑΞ at Cnossus", in Qui miscuit utile dulci: Festschrift Essays for Paul Lachlan MacKendrick, eds., Gareth Schmeling, Jon D. Mikalson, 1998, p. 62.

	Հունաստանի վարչական բաժանում (պերիֆերիաներ)
Ատտիկա • Կենտրոնական Հունաստան • Կենտրոնական Մակեդոնիա • Կրետե • Արևելյան Մակեդոնիա և Թրակիա • Էպիրուս • Հոնիական կղզիներ • Հյուսիսային Եգեյան կղզիներ • Պելոպոնես • Հարավային Եգեյան կղզիներ • Թեսալիա • Արևմտյան Հունաստան • Արևմտյան Մակեդոնիա

[_d74d2a0cbac45194-1] Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011 (հուն.) — Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2011.

[ՏՈՒՏ-2] Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 51. ISBN 99941-56-03-9.

[Ancient_Crete-3] Հին Կրետե Օքսֆորդի գրադարանն օնլայն՝ դասականներ

[4] Stephanie Lynn Budin, The Ancient Greeks: An Introduction (New York: Oxford UP, 2004), 42.

[5] O. Dickinson, The Aegean Bronze Age (Cambridge, UK: Cambridge UP, 1994), 241-244.

[6] «The Linear B word ke-re-si-ji». Palaeolexicon. Word-study tool for ancient languages.

[7] Book 14, line 199; Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon

[8] Edwin L. Brown, "Linear A on Trojan Spindlewhorls, Luvian-Based ϜΑΝΑΞ at Cnossus", in Qui miscuit utile dulci: Festschrift Essays for Paul Lachlan MacKendrick, eds., Gareth Schmeling, Jon D. Mikalson, 1998, p. 62.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ Տող 60. / Տող 60. @@
 Կրետեն ունի հարուստ [[Հին հունական առասպելներ|դիցաբանություն]], որը մեծապես կապված է հին հունական աստվածների և մասամբ նաև՝ մինոսյան քաղաքակրթության հետ։
 * Իդա լեռան Իդայոն քարանձավում է ծնվել [[Զևս]] աստվածը, ում մայրը՝ [[Հռեա]]ն փախել էր իր ամուսին [[Քրոնոս]]ից։
-* Պաքսիմադիա կղզիները [[Արտեմիս]] ստվածուհու և [[Ապոլոն]] աստծո ծննդավայրն են։ Փաիստոսում տարածված էր նրանց մոր՝ Լետոն աստվածուհու պաշտամունքը։
+* Պաքսիմադիա կղզիները [[Արտեմիս]] ստվածուհու և [[Ապոլլոն]] աստծո ծննդավայրն են։ Փաիստոսում տարածված էր նրանց մոր՝ Լետոն աստվածուհու պաշտամունքը։
 * [[Աթենաս]] աստվածուհին լողացել է Վուլիսմենի լճում։
 * Զևս աստվածը Կրետեում շանթահարեց կղզին ահաբեկող հսկա մողեսին։ Մողեսը վայրկենապես քարացավ և դարձավ Դիա անունով կղզին։ Կղզին երևում է [[Կնոսոս]]ից և ունի հսկայական մողեսի ձև։
-* Լեֆկաի կղզյակները [[սիրեն]]ների և [[մուսա]]ների մրցույթի հետևանք են։ Մուսաներն այնքան էին վշտացել պարտության համար, որ պոկոտեցին իրենց մրցակիցների թևերի փետուրները։ Սիրենները սպիտակեցին և թափվեցին ծովի մեջ Ապտերայի («անփետուր») մոտ և Լեֆկաի ծովախորշում ձևավորեցին կղզիներ։
+* Լեֆկաի կղզյակները [[սիրեններ]]ի և [[մուսա]]ների մրցույթի հետևանք են։ Մուսաներն այնքան էին վշտացել պարտության համար, որ պոկոտեցին իրենց մրցակիցների թևերի փետուրները։ Սիրենները սպիտակեցին և թափվեցին ծովի մեջ Ապտերայի («անփետուր») մոտ և Լեֆկաի ծովախորշում ձևավորեցին կղզիներ։
 * Հերակլեսն իր հրաշագործություններից մեկի ժամանակ Կրետեի ցուլին տարավ [[Պելոպոնես]]։
 * ևրոպայի ու Զևսի ամուսնությունից ծնվեցին երեք որդի՝ [[Մինոսյան քաղաքակրթություն|Մինոսյան քաղաքակրթության]] հիմնադիրներ [[Հռադամանթիս]]ը և [[Մինոս]]ը և [[Լիկիայում]] իր պետությունը հիմնած [[Սարպեդոն]]ը։
 * Մահից հետո Մինոս թագավորը դարձավ Հադեսի մեռյալների դատավոր։
-* Կնոսոսի պալատի լաբիւրինթոսի հետ է կապված [[Թեսեւս]]ի և [[Մինոտավրոս]]ի [[առասպել]]ը, որում Թեսևսը տապալում է Մինոտավրոսին։
+* Կնոսոսի պալատի լաբիւրինթոսի հետ է կապված [[Թեսևս]]ի և [[Մինոտավրոս]]ի [[առասպել]]ը, որում Թեսևսը տապալում է Մինոտավրոսին։
-* Մինոս արքայի մոտ գերի ընկած [[Իկարուս եւ Դեդալոս|Իկարուս]]ն ու [[Իկարուս եւ Դեդալոս|Դեդալոս]]ը նրանից ազատվելու համար պատրաստեցին թևեր, ամրացրեցին իրենց վրա և թռան երկինք։
+* Մինոս արքայի մոտ գերի ընկած [[Իկարոս]]ն ու [[Դեդալոս]]ը նրանից ազատվելու համար պատրաստեցին թևեր, ամրացրին իրենց վրա և թռան երկինք։
 == Կրետեում ծնված նշանավոր մարդիկ ==