Մեքենաընթեռնելի քարտագրում

ՄԵԸՔ (անգլ.՝ MARC - Macine Readable Cataloging) հապավումը բառացի թարգմանվում է` Մեքենաընթեռնելի քարտագրում: ՄԵԸՔ ձևաչափերը համակարգչի համար հասկանալի տեսքով նախագծված տարբեր ձևաչափեր են` մատենագիտական տվյալների ներկայացման և մեքենայական փոխանակման համար:

Պատմություն

ՄԵԸՔ ձևաչափը նախագծվել է Կոնգրեսի գրադարանի կողմից 1960-ական թվականների սկզբներին և ստացել է LC MARC սկզբնական անվանումը: Սա մի համաձայնագիր է, որով էլէկտրոնային հաշվիչ մեքենաները փոխանակում, օգտագործում և արտածում են մատենագիտական տվյալները: Ստանդարտացման միջազգային կազմակերպությունը հաստատել է ՄԵԸՔ համաձայնագիրը, որը հայտնի է ISO 2709 “Format for Bibliografic Information Interchange on Magnetic Tape” անվանումով: ՄԵԸՔ ստանդարտով ստեղծված գրառումները կազմված են 3 բաղադրիչներից`

• Գրառման կառուցվածք
• Բովանդակության նկարագրում
• Բուն բովանդակություն

Ձևաչափի միջոցով հնարավոր է դառնում նախօրոք որոշված ֆորմատներով մատենագիտական տվյալներ մուտքագրել համակարգչի հիշողության մեջ: Մեքենաընթեռնելիությունը միաժամանակ ապահովում է մատենագիտական տվյալների միջմեքենայական հաղորդման հնարավորություն, ինչպես նաև ստեղծված գրառումներում մատենագիտական տվյալների որոնում` ըստ որոշված մուտքի կետերի: Մեքենաընթեռնելի քարտագրման ՄԱՐԿ ֆորմատները հիմնավորվել են Ամերիկայի միացյալ նահանգներ Կոնգրեսի գրադարանում: Գրադարանային միությունների և հաստատությունների միջազգային դաշնությունը նախագծել և գրադարաններին է տրամադրել ՅՈՒՆԻՄԱՐԿ ֆորմատը, որը մեկ այլ փորձ է` եղած մոտեցումների ստանդարտացման ուղղությամբ:

Առավելություններ

• Նպատակահարմար է մատենագիտական գրառումների միջմեքենայական փոխանակումը, որն էլ իր հերթին բերում է նյութական միջոցների խնայման և քարտագրման որակի բարձրացման
• Գրադարանները մուտքագրում են իրենց նյութերը` հետևելով ստանդարտներին, հետագայում ստեղծված քարտարանների փոխանակումը կազմակերպելու համար

Առավելություններ են նաև՝

• Գրադարանների ավտոմատացման կոմերցիոն ծրագրային փաթեթներն օգտագործման հնարավորություն
• Ավտոմատացման մեկ համակարգը մեկ ուրիշով փոխարինելու հնարավորություն. ՄԱՐԿ ֆորմատների առկայությունը թույլատրում է անցում կատարել նոր ծրագրատեխնիկական համակարգին` առանց բովանդակային շտեմարանի ձևափոխման և պարունակության կորստի

Ձևաչափեր

• Հեղինակավոր գրառումներ`պարունակում են տեղեկությունն անձնաունների, խորագրերի, աշխարհագրական անվանումների և այլն:
• Մատենագիտական գրառումներ՝ նկարագրում են նյութը (գիրք, ձայներիզ, քարտեզ, պարբերական հրատարակություն, էլէկտրոնային ֆայլ և այլն) ըստ նկարագրման խմբերի:
• Դասակարգիչներ՝ դասակարգիչների վերաբերյալ տվյալներ են, որոնք պահվում են ՄԵԸՔ գրառումների տեսքով
• Պահումների վերաբերյալ գրրառումներ՝ տրամադրում է տվյալներ գրադարանում, պահվող նյութի տեղաբախշման, միավորների քանակի, կարգավիճակի, գույքահամարի և այլնի վերաբերյալ :

ՄԵԸՔ ստանդարտի հիմքի վրա ստեղծված ձևաչափերից աշխարհում ամենալայն կիրառություն ունեցողը MARC21-ն է, որը նախագծվել է 1999 թվականին: Սա ԱՄՆ-ում օգտագործվող USMARC և Կանդայում օգտագործվող CANMARC ստանդարտների մեկտեղումն է: Աշխարհում նախագծվել և տեղայնացվել են MARC21–ի բազմաթիվ ազգային տարբերակներ: Գերմանիայում օգտագործվում է MAB (Maschinelles Austauschformat fur Bibliotheken) ստանդարտը, որը ՄԵԸՔ համատեղելի չէ:

Հասկացություններ

MARC21 ստանդարտը նախատեսված է տեղեկատվության տարբեր տեսակի կրիչների վրա թողարկված նյութերի նկարագրության համար:

1. շտեմարան
2. տվյալ
3. դաշտ
4. գրառում

Տեսակներ

• Գրքեր/Books (BK)
• Շարունակակն պաշարներ/Continuing resources (CR)
• Համակարգչային ֆայլեր/Computers files (CF)
• Քարտեզներ/Maps (MP)
• Երաժշտական գործեր/Music (MU)
• Տեսողական նյութեր/Visual materials (VM)
• Խառը նյութեր/Mixed materials (MX)

Աղբյուրներ

1. https://www.loc.gov/marc/
2. http://www.iso.org/iso/home.html
3.  http://www.isbn.org
4. http://www.oclc.org/bibformats/en/introduction.html
5. http://www.oclc.org/bibformats/en/introduction.html