«Դանեշմանդի ամիրայություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
չNo edit summary |
չNo edit summary |
||
Տող 1. | Տող 1. | ||
{{Տեղեկաքարտ պատմական երկիր |
{{Տեղեկաքարտ պատմական երկիր |
||
| Անվանում= |
| Անվանում=Դանեշմանդի ամիրայություն |
||
| Նախորդ1=Սելջուկյան սուլթանություն |
| Նախորդ1=Սելջուկյան սուլթանություն |
||
| Դրոշ_Նախորդ1=Seljuqs Eagle.svg |
| Դրոշ_Նախորդ1=Seljuqs Eagle.svg |
||
Տող 41. | Տող 41. | ||
| Նշումներ= |
| Նշումներ= |
||
}} |
}} |
||
'''Դանեշմանդի ամիրայություն''', |
'''Դանեշմանդի ամիրայություն''', միջնադարյան պետություն [[Փոքր Ասիա]] թերակղզու կենտրոնում 1071-1178 թվականներին: Հիմնադրել է զորավար [[Դանեշմանդ Ղազի]]ն 1071 թվականին` [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո: 1134 թվականին [[Բաղդադ]]ի խալիֆ ալ-Մուստարշիդը Դանեշմանդներին շնորհեց ''[[մելիք]]ի'' տիտղոս։ |
||
==Պատմություն== |
==Պատմություն== |
||
Տոհմի հիմնադիրի մասին կան սակավաթիվ հավաստի տեղեկություններ։ Ըստ որոշ ժամանակակից ([[Ռիչարդ Հովհաննիսյան]]<ref>Richard G. Hovannisian «The Armenian People from Ancient to Modern Times» Vol. 1. Chapter 10 [http://rbedrosian.com/asmp1.htm Armenia during the Seljuk and Mongol Periods] by Robert Bedrosian</ref>) |
Տոհմի հիմնադիրի մասին կան սակավաթիվ հավաստի տեղեկություններ։ Ըստ որոշ ժամանակակից ([[Ռիչարդ Հովհաննիսյան]]<ref>Richard G. Hovannisian «The Armenian People from Ancient to Modern Times» Vol. 1. Chapter 10 [http://rbedrosian.com/asmp1.htm Armenia during the Seljuk and Mongol Periods] by Robert Bedrosian</ref>) և միջնադրյան ([[Վարդան Պատմիչ]], [[Մաթևոս Ուռհայեցի]]<ref>{{գիրք| Ժամանակագրություն |հեղինակ= [[Մաթևոս Ուռհայեցի]] |հատոր= 3|վերնագիր= ժամանակագրություն|հղում=http://www.vostlit.info/Texts/rus3/Matfei_II/frametext31.htm|վայր= Lanham, N. Y. |հրատարակություն=|год = 1993|էջ =21}}</ref>, Նիկիտաս Քոնիաթ) պատմիչների նա [[Արշակունիներ|Արշակունյաց շառավիղ]] իսլամադավան [[հայեր|հայ]] էր։ Նրա անունը՝ [[Դանեշմանդ Ղազի]] (dānishmand՝ այստեղից է ծագել տոհմի անունը) պարսկերենից թարգմանաբար նշանակում է «ուսյալ»։ [[Առաջին խաչակրաց արշավանք]]ի ընթացքում Դանեշմանդը հայտնվեց ուղիղ խաչակիրների ճամփին։ [[1097]] թվականին [[Դորիլեայի ճակատամարտ (1097)|Դորիլեայի ճակատամարտում]] նա պարտվողի դերում հայտնվեց, իսկ 1100 թվականին նրան հաջողվեց գերի վերցնել [[Բոհեմունդ I (Անտիոքի դուքս)|Բոհեմունդ I]]-ին։ Շարունակելով ռազմարշավը Դանեշմանդը գրավեց իր ծննդավայր՝ [[Մալաթիա]]ն, որտեղ գոյություն ուներ [[Մալաթիայի իշխանություն|հայկական իշխանություն]]։ Իրենց քրիստոնյաների դեմ վարած հաջող պատերազմների համար [[1134]] թվականին [[Բաղդադ]]ի խալիֆ ալ-Մուստարշիդը Դանեշմանդներին շնորհեց ''[[մելիք]]ի'' տիտղոս։ |
||
Ի սկզբանե Դանեշմանդների տերությունը տարածվում էր մեծամասամբ Հյուսիսային Անատոլիայում՝ [[Եվդոկիա|Թոքհատ]], [[Ամասիա (քաղաք)|Ամասիա]] և [[Սեբաստիա]] քաղաքների շուրջ։ [[Դանեշմանդ Ղազի]]ի որդին՝ Գյումուշթեքին Ղազին միջամտեց Ռումի և Սելջուկյան սուլթանությունների գահակալական կռիվներին, մարտնչեց հայերի հետ Հյուսիսային [[Կիլիկիա]]յում և ֆրանկերի հետ [[Եդեսիայի կոմսություն]]ում, իսկ 1127 թվականին զբաղեցրեց [[Անկարա]] և [[Կեսարիա|Կայսերի]] քաղաքները։ |
Ի սկզբանե Դանեշմանդների տերությունը տարածվում էր մեծամասամբ Հյուսիսային Անատոլիայում՝ [[Եվդոկիա|Թոքհատ]], [[Ամասիա (քաղաք)|Ամասիա]] և [[Սեբաստիա]] քաղաքների շուրջ։ [[Դանեշմանդ Ղազի]]ի որդին՝ Գյումուշթեքին Ղազին միջամտեց Ռումի և Սելջուկյան սուլթանությունների գահակալական կռիվներին, մարտնչեց հայերի հետ Հյուսիսային [[Կիլիկիա]]յում և ֆրանկերի հետ [[Եդեսիայի կոմսություն]]ում, իսկ 1127 թվականին զբաղեցրեց [[Անկարա]] և [[Կեսարիա|Կայսերի]] քաղաքները։ |
||
Ի սկզբանե [[Սեբաստիա]]յի շրջակայքում ամփոփված՝ Դանեշմանդները հետագայում նվաճեցին Թոքհաթի շրջակայքը, [[Ալբիստանի գավառակ]]ը, Նեոկեսարիան, արևմուտքում՝ [[Անկարա]]ն և Կայսերին, հարավում՝ [[Մալաթիա]]ն։ |
Ի սկզբանե [[Սեբաստիա]]յի շրջակայքում ամփոփված՝ Դանեշմանդները հետագայում նվաճեցին Թոքհաթի շրջակայքը, [[Ալբիստանի գավառակ]]ը, Նեոկեսարիան, արևմուտքում՝ [[Անկարա]]ն և Կայսերին, հարավում՝ [[Մալաթիա]]ն։ 12-րդ դարի սկզբում Դանեշմանդները [[Ռումի սուլթանություն|Ռումի սուլթանության]] հակառակորդներն էին, ինչպես նաև մարտընչում էին [[խաչակիրներ]]ի դեմ<ref>Բոսվորտ Կ. Է. "Մահմեդական տոհմերը". դանեշմանդներ, 181 էջ.</ref>։ |
||
1130 թվականին [[Անտիոքի դքսություն|Անտիոքի դուքս]] Բոհեմունդ II-ը փորձեց օգնել [[Կիլիկյան Հայաստան]]ին, սակայն Դանեշմանդ Ղսզիի որդին Գյումուշթեքինը ճակատամարտում սպանեց և պարտության մատնեց նրան։ Գյումուշթեքինը մահացավ 1134 թվականին, իսկ նրա որդին Մուհամմեդը զրկված էր իր հոր և պապի ռազմական ոգուց։ Նա մահացավ 1142 թվակնին։ Վերջինիս մահից հետո Դանեշմանդների ամիրայությունը բաժենվեց երկու մասի՝ ավագ որդի Յաղի-բասանը զբաղեցրեց [[Սեբաստիա]]ն, վերջինս պահպանեց [[մելիք]] տիտղոսը, իսկ Այն ադ-Դինը՝ [[Մալաթիա]]ն։ |
1130 թվականին [[Անտիոքի դքսություն|Անտիոքի դուքս]] Բոհեմունդ II-ը փորձեց օգնել [[Կիլիկյան Հայաստան]]ին, սակայն Դանեշմանդ Ղսզիի որդին Գյումուշթեքինը ճակատամարտում սպանեց և պարտության մատնեց նրան։ Գյումուշթեքինը մահացավ 1134 թվականին, իսկ նրա որդին Մուհամմեդը զրկված էր իր հոր և պապի ռազմական ոգուց։ Նա մահացավ 1142 թվակնին։ Վերջինիս մահից հետո Դանեշմանդների ամիրայությունը բաժենվեց երկու մասի՝ ավագ որդի Յաղի-բասանը զբաղեցրեց [[Սեբաստիա]]ն, վերջինս պահպանեց [[մելիք]] տիտղոսը, իսկ Այն ադ-Դինը՝ [[Մալաթիա]]ն։ |
||
1155 թվականին սերջուկ սուլթան Կիլիջ-Արսլան II-ը հարձակվեց Յաղի-բասանյ վրա, նա օգնության խնդրանքով դիմեց [[Մոսուլ|մոսուլ]]ի [[ամիրա]]ներ [[Զանգիդներ]]ին և փրվեցին։ Սակայն 1174 թվականին սերջուկները վերջիվերջո սպանեցին Սեբաստիայի տիրած վերջին Դանեշմանդ՝ |
1155 թվականին սերջուկ սուլթան Կիլիջ-Արսլան II-ը հարձակվեց Յաղի-բասանյ վրա, նա օգնության խնդրանքով դիմեց [[Մոսուլ|մոսուլ]]ի [[ամիրա]]ներ [[Զանգիդներ]]ին և փրվեցին։ Սակայն 1174 թվականին սերջուկները վերջիվերջո սպանեցին Սեբաստիայի տիրած վերջին Դանեշմանդ՝ Զու-ն-Նունին և զբաղեցրին նրա տիրույթները, իսկ չորս տարի անց Մալաթիայի տերերին նվաճեց Ռումի սուլթանը։ |
||
== Դանեշմանդների ամիրայության կառավարիչներ == |
== Դանեշմանդների ամիրայության կառավարիչներ == |
||
Տող 58. | Տող 58. | ||
| valign="top" | |
| valign="top" | |
||
[[Սեբաստիա]]յում՝ |
[[Սեբաստիա]]յում՝ |
||
* [[Դանեշմանդ Ղազի]] ( |
* [[Դանեշմանդ Ղազի]] (1071-1104) |
||
* Ղազի Գյումուշթեքին ( |
* Ղազի Գյումուշթեքին (1104-1134) Դանեշմանդ Ղազիի որդին |
||
* Մուհամմադ ( |
* Մուհամմադ (1134-1142) Գյումուշթեքինի որդին |
||
* Զու-ն-Նուն (1142) Մուհամմադի որդին |
* Զու-ն-Նուն (1142) Մուհամմադի որդին |
||
* |
* Յաղի-բասան (1142-1164) Մուհամմադի որդին |
||
* |
* Ջամալ Ղազի (1164-1166) Յաղի-բասանի որդին |
||
* Շամս Իբրահիմ (1166) Մուհամմադի որդին |
* Շամս Իբրահիմ (1166) Մուհամմադի որդին |
||
* Շամս Իսմաիլ ( |
* Շամս Իսմաիլ (1166-1168) Իբրահիմի որդին |
||
* Զու-ն-Նուն ( |
* Զու-ն-Նուն ( 1168-1174) |
||
| valign="top" | |
| valign="top" | |
||
[[Մալաթիա]]յում |
[[Մալաթիա]]յում |
||
* Այն ադ-Դին ( |
* Այն ադ-Դին (1105-1107) Գյումուշթեքինի որդին |
||
* Զու-լ-Կարնայն ( |
* Զու-լ-Կարնայն (1107-1122) Այն ադ-Դինի եղբայրը |
||
* Նասր ադ-Դին Մուհամմադ ( |
* Նասր ադ-Դին Մուհամմադ (1122-1152) Զու-լ-Կարնայն որդին |
||
* Քազիմ Ֆահր ադ-Դին ( |
* Քազիմ Ֆահր ադ-Դին (1122-1129) Զու-լ-Կարնայն որդին |
||
* Ափրիդուն ( |
* Ափրիդուն (1176-1184) Զու-լ-Կարնայն որդին |
||
* Նասր ադ-Դին Մուհամմադ (կրկնակի; |
* Նասր ադ-Դին Մուհամմադ (կրկնակի; 1122-1152) Զու-լ-Կարնայն որդին |
||
|} |
|} |
||
01:58, 19 փետրվարի 2016-ի տարբերակ
| ||||
Քարտեզ | ||||
Ընդհանուր տեղեկանք | ||||
Մայրաքաղաք | Սեբաստիա Նեոկայսերիա | |||
Կրոն | հայ Առաքելական Եկեղեցի, իսլամ | |||
Իշխանություն | ||||
Պետական կարգ | Միապետություն | |||
Պետության գլուխ | Կոմս |
Դանեշմանդի ամիրայություն, միջնադարյան պետություն Փոքր Ասիա թերակղզու կենտրոնում 1071-1178 թվականներին: Հիմնադրել է զորավար Դանեշմանդ Ղազին 1071 թվականին` Մանազկերտի ճակատամարտից հետո: 1134 թվականին Բաղդադի խալիֆ ալ-Մուստարշիդը Դանեշմանդներին շնորհեց մելիքի տիտղոս։
Պատմություն
Տոհմի հիմնադիրի մասին կան սակավաթիվ հավաստի տեղեկություններ։ Ըստ որոշ ժամանակակից (Ռիչարդ Հովհաննիսյան[1]) և միջնադրյան (Վարդան Պատմիչ, Մաթևոս Ուռհայեցի[2], Նիկիտաս Քոնիաթ) պատմիչների նա Արշակունյաց շառավիղ իսլամադավան հայ էր։ Նրա անունը՝ Դանեշմանդ Ղազի (dānishmand՝ այստեղից է ծագել տոհմի անունը) պարսկերենից թարգմանաբար նշանակում է «ուսյալ»։ Առաջին խաչակրաց արշավանքի ընթացքում Դանեշմանդը հայտնվեց ուղիղ խաչակիրների ճամփին։ 1097 թվականին Դորիլեայի ճակատամարտում նա պարտվողի դերում հայտնվեց, իսկ 1100 թվականին նրան հաջողվեց գերի վերցնել Բոհեմունդ I-ին։ Շարունակելով ռազմարշավը Դանեշմանդը գրավեց իր ծննդավայր՝ Մալաթիան, որտեղ գոյություն ուներ հայկական իշխանություն։ Իրենց քրիստոնյաների դեմ վարած հաջող պատերազմների համար 1134 թվականին Բաղդադի խալիֆ ալ-Մուստարշիդը Դանեշմանդներին շնորհեց մելիքի տիտղոս։
Ի սկզբանե Դանեշմանդների տերությունը տարածվում էր մեծամասամբ Հյուսիսային Անատոլիայում՝ Թոքհատ, Ամասիա և Սեբաստիա քաղաքների շուրջ։ Դանեշմանդ Ղազիի որդին՝ Գյումուշթեքին Ղազին միջամտեց Ռումի և Սելջուկյան սուլթանությունների գահակալական կռիվներին, մարտնչեց հայերի հետ Հյուսիսային Կիլիկիայում և ֆրանկերի հետ Եդեսիայի կոմսությունում, իսկ 1127 թվականին զբաղեցրեց Անկարա և Կայսերի քաղաքները։
Ի սկզբանե Սեբաստիայի շրջակայքում ամփոփված՝ Դանեշմանդները հետագայում նվաճեցին Թոքհաթի շրջակայքը, Ալբիստանի գավառակը, Նեոկեսարիան, արևմուտքում՝ Անկարան և Կայսերին, հարավում՝ Մալաթիան։ 12-րդ դարի սկզբում Դանեշմանդները Ռումի սուլթանության հակառակորդներն էին, ինչպես նաև մարտընչում էին խաչակիրների դեմ[3]։
1130 թվականին Անտիոքի դուքս Բոհեմունդ II-ը փորձեց օգնել Կիլիկյան Հայաստանին, սակայն Դանեշմանդ Ղսզիի որդին Գյումուշթեքինը ճակատամարտում սպանեց և պարտության մատնեց նրան։ Գյումուշթեքինը մահացավ 1134 թվականին, իսկ նրա որդին Մուհամմեդը զրկված էր իր հոր և պապի ռազմական ոգուց։ Նա մահացավ 1142 թվակնին։ Վերջինիս մահից հետո Դանեշմանդների ամիրայությունը բաժենվեց երկու մասի՝ ավագ որդի Յաղի-բասանը զբաղեցրեց Սեբաստիան, վերջինս պահպանեց մելիք տիտղոսը, իսկ Այն ադ-Դինը՝ Մալաթիան։
1155 թվականին սերջուկ սուլթան Կիլիջ-Արսլան II-ը հարձակվեց Յաղի-բասանյ վրա, նա օգնության խնդրանքով դիմեց մոսուլի ամիրաներ Զանգիդներին և փրվեցին։ Սակայն 1174 թվականին սերջուկները վերջիվերջո սպանեցին Սեբաստիայի տիրած վերջին Դանեշմանդ՝ Զու-ն-Նունին և զբաղեցրին նրա տիրույթները, իսկ չորս տարի անց Մալաթիայի տերերին նվաճեց Ռումի սուլթանը։
Դանեշմանդների ամիրայության կառավարիչներ
|
|
Ծանոթագրություններ
- ↑ Richard G. Hovannisian «The Armenian People from Ancient to Modern Times» Vol. 1. Chapter 10 Armenia during the Seljuk and Mongol Periods by Robert Bedrosian
- ↑ Մաթևոս Ուռհայեցի, ժամանակագրություն, հ. 3, Lanham, N. Y., էջ 21։
- ↑ Բոսվորտ Կ. Է. "Մահմեդական տոհմերը". դանեշմանդներ, 181 էջ.