«Դանեշմանդի ամիրայություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
չNo edit summary
չNo edit summary
Տող 1. Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ պատմական երկիր
{{Տեղեկաքարտ պատմական երկիր
| Անվանում=''Comitatus Edessanus''<br />Եդեսիայի կոմսություն
| Անվանում=Դանեշմանդի ամիրայություն
| Նախորդ1=Սելջուկյան սուլթանություն
| Նախորդ1=Սելջուկյան սուլթանություն
| Դրոշ_Նախորդ1=Seljuqs Eagle.svg
| Դրոշ_Նախորդ1=Seljuqs Eagle.svg
Տող 41. Տող 41.
| Նշումներ=
| Նշումներ=
}}
}}
'''Դանեշմանդի ամիրայություն''', միջնադարյան պետություն [[Փոքր Ասիա]] թերակղզու կենտրոնում 1071-1178 թվականներին: Հիմնադրել է զորավար [[Դանեշմանդ Ղազի]]ն 1071 թվականին` [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո: 1134 թվականին [[Բաղդադ]]ի խալիֆ ալ-Մուստարշիդը Դանեշմանդներին շնորհեց ''[[մելիք]]ի'' տիտղոս։
'''Դանեշմանդի ամիրայություն''', միջնադարյան պետություն [[Փոքր Ասիա]] թերակղզու կենտրոնում 1071-1178 թվականներին: Հիմնադրել է զորավար [[Դանեշմանդ Ղազի]]ն 1071 թվականին` [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ից հետո: 1134 թվականին [[Բաղդադ]]ի խալիֆ ալ-Մուստարշիդը Դանեշմանդներին շնորհեց ''[[մելիք]]ի'' տիտղոս։


==Պատմություն==
==Պատմություն==
Տոհմի հիմնադիրի մասին կան սակավաթիվ հավաստի տեղեկություններ։ Ըստ որոշ ժամանակակից ([[Ռիչարդ Հովհաննիսյան]]<ref>Richard G. Hovannisian «The Armenian People from Ancient to Modern Times» Vol. 1. Chapter 10 [http://rbedrosian.com/asmp1.htm Armenia during the Seljuk and Mongol Periods] by Robert Bedrosian</ref>) և միջնադրյան ([[Վարդան Պատմիչ]], [[Մաթևոս Ուռհայեցի]]<ref>{{գիրք| Ժամանակագրություն |հեղինակ= [[Մաթևոս Ուռհայեցի]] |հատոր= 3|վերնագիր= ժամանակագրություն|հղում=http://www.vostlit.info/Texts/rus3/Matfei_II/frametext31.htm|վայր= Lanham, N. Y. |հրատարակություն=|год = 1993|էջ =21}}</ref>, Նիկիտաս Քոնիաթ) պատմիչների նա [[Արշակունիներ|Արշակունյաց շառավիղ]] իսլամադավան [[հայեր|հայ]] էր։ Նրա անունը՝ [[Դանեշմանդ Ղազի]] (dānishmand՝ այստեղից է ծագել տոհմի անունը) պարսկերենից թարգմանաբար նշանակում է «ուսյալ»։ [[Առաջին խաչակրաց արշավանք]]ի ընթացքում Դանեշմանդը հայտնվեց ուղիղ խաչակիրների ճամփին։ [[1097]] թվականին [[Դորիլեայի ճակատամարտ (1097)|Դորիլեայի ճակատամարտում]] նա պարտվողի դերում հայտնվեց, իսկ 1100 թվականին նրան հաջողվեց գերի վերցնել [[Բոհեմունդ I (Անտիոքի դուքս)|Բոհեմունդ I]]-ին։ Շարունակելով ռազմարշավը Դանեշմանդը գրավեց իր ծննդավայր՝ [[Մալաթիա]]ն, որտեղ գոյություն ուներ [[Մալաթիայի իշխանություն|հայկական իշխանություն]]։ Իրենց քրիստոնյաների դեմ վարած հաջող պատերազմների համար [[1134]] թվականին [[Բաղդադ]]ի խալիֆ ալ-Մուստարշիդը Դանեշմանդներին շնորհեց ''[[մելիք]]ի'' տիտղոս։
Տոհմի հիմնադիրի մասին կան սակավաթիվ հավաստի տեղեկություններ։ Ըստ որոշ ժամանակակից ([[Ռիչարդ Հովհաննիսյան]]<ref>Richard G. Hovannisian «The Armenian People from Ancient to Modern Times» Vol. 1. Chapter 10 [http://rbedrosian.com/asmp1.htm Armenia during the Seljuk and Mongol Periods] by Robert Bedrosian</ref>) և միջնադրյան ([[Վարդան Պատմիչ]], [[Մաթևոս Ուռհայեցի]]<ref>{{գիրք| Ժամանակագրություն |հեղինակ= [[Մաթևոս Ուռհայեցի]] |հատոր= 3|վերնագիր= ժամանակագրություն|հղում=http://www.vostlit.info/Texts/rus3/Matfei_II/frametext31.htm|վայր= Lanham, N. Y. |հրատարակություն=|год = 1993|էջ =21}}</ref>, Նիկիտաս Քոնիաթ) պատմիչների նա [[Արշակունիներ|Արշակունյաց շառավիղ]] իսլամադավան [[հայեր|հայ]] էր։ Նրա անունը՝ [[Դանեշմանդ Ղազի]] (dānishmand՝ այստեղից է ծագել տոհմի անունը) պարսկերենից թարգմանաբար նշանակում է «ուսյալ»։ [[Առաջին խաչակրաց արշավանք]]ի ընթացքում Դանեշմանդը հայտնվեց ուղիղ խաչակիրների ճամփին։ [[1097]] թվականին [[Դորիլեայի ճակատամարտ (1097)|Դորիլեայի ճակատամարտում]] նա պարտվողի դերում հայտնվեց, իսկ 1100 թվականին նրան հաջողվեց գերի վերցնել [[Բոհեմունդ I (Անտիոքի դուքս)|Բոհեմունդ I]]-ին։ Շարունակելով ռազմարշավը Դանեշմանդը գրավեց իր ծննդավայր՝ [[Մալաթիա]]ն, որտեղ գոյություն ուներ [[Մալաթիայի իշխանություն|հայկական իշխանություն]]։ Իրենց քրիստոնյաների դեմ վարած հաջող պատերազմների համար [[1134]] թվականին [[Բաղդադ]]ի խալիֆ ալ-Մուստարշիդը Դանեշմանդներին շնորհեց ''[[մելիք]]ի'' տիտղոս։


Ի սկզբանե Դանեշմանդների տերությունը տարածվում էր մեծամասամբ Հյուսիսային Անատոլիայում՝ [[Եվդոկիա|Թոքհատ]], [[Ամասիա (քաղաք)|Ամասիա]] և [[Սեբաստիա]] քաղաքների շուրջ։ [[Դանեշմանդ Ղազի]]ի որդին՝ Գյումուշթեքին Ղազին միջամտեց Ռումի և Սելջուկյան սուլթանությունների գահակալական կռիվներին, մարտնչեց հայերի հետ Հյուսիսային [[Կիլիկիա]]յում և ֆրանկերի հետ [[Եդեսիայի կոմսություն]]ում, իսկ 1127 թվականին զբաղեցրեց [[Անկարա]] և [[Կեսարիա|Կայսերի]] քաղաքները։
Ի սկզբանե Դանեշմանդների տերությունը տարածվում էր մեծամասամբ Հյուսիսային Անատոլիայում՝ [[Եվդոկիա|Թոքհատ]], [[Ամասիա (քաղաք)|Ամասիա]] և [[Սեբաստիա]] քաղաքների շուրջ։ [[Դանեշմանդ Ղազի]]ի որդին՝ Գյումուշթեքին Ղազին միջամտեց Ռումի և Սելջուկյան սուլթանությունների գահակալական կռիվներին, մարտնչեց հայերի հետ Հյուսիսային [[Կիլիկիա]]յում և ֆրանկերի հետ [[Եդեսիայի կոմսություն]]ում, իսկ 1127 թվականին զբաղեցրեց [[Անկարա]] և [[Կեսարիա|Կայսերի]] քաղաքները։


Ի սկզբանե [[Սեբաստիա]]յի շրջակայքում ամփոփված՝ Դանեշմանդները հետագայում նվաճեցին Թոքհաթի շրջակայքը, [[Ալբիստանի գավառակ]]ը, Նեոկեսարիան, արևմուտքում՝ [[Անկարա]]ն և Կայսերին, հարավում՝ [[Մալաթիա]]ն։ 12-րդ դարի սկզբում Դանեշմանդները [[Ռումի սուլթանություն|Ռումի սուլթանության]] հակառակորդներն էին, ինչպես նաև մարտընչում էին [[խաչակիրներ]]ի դեմ<ref>Բոսվորտ Կ. Է. "Մահմեդական տոհմերը". դանեշմանդներ, 181 էջ.</ref>։
Ի սկզբանե [[Սեբաստիա]]յի շրջակայքում ամփոփված՝ Դանեշմանդները հետագայում նվաճեցին Թոքհաթի շրջակայքը, [[Ալբիստանի գավառակ]]ը, Նեոկեսարիան, արևմուտքում՝ [[Անկարա]]ն և Կայսերին, հարավում՝ [[Մալաթիա]]ն։ 12-րդ դարի սկզբում Դանեշմանդները [[Ռումի սուլթանություն|Ռումի սուլթանության]] հակառակորդներն էին, ինչպես նաև մարտընչում էին [[խաչակիրներ]]ի դեմ<ref>Բոսվորտ Կ. Է. "Մահմեդական տոհմերը". դանեշմանդներ, 181 էջ.</ref>։


1130 թվականին [[Անտիոքի դքսություն|Անտիոքի դուքս]] Բոհեմունդ II-ը փորձեց օգնել [[Կիլիկյան Հայաստան]]ին, սակայն Դանեշմանդ Ղսզիի որդին Գյումուշթեքինը ճակատամարտում սպանեց և պարտության մատնեց նրան։ Գյումուշթեքինը մահացավ 1134 թվականին, իսկ նրա որդին Մուհամմեդը զրկված էր իր հոր և պապի ռազմական ոգուց։ Նա մահացավ 1142 թվակնին։ Վերջինիս մահից հետո Դանեշմանդների ամիրայությունը բաժենվեց երկու մասի՝ ավագ որդի Յաղի-բասանը զբաղեցրեց [[Սեբաստիա]]ն, վերջինս պահպանեց [[մելիք]] տիտղոսը, իսկ Այն ադ-Դինը՝ [[Մալաթիա]]ն։
1130 թվականին [[Անտիոքի դքսություն|Անտիոքի դուքս]] Բոհեմունդ II-ը փորձեց օգնել [[Կիլիկյան Հայաստան]]ին, սակայն Դանեշմանդ Ղսզիի որդին Գյումուշթեքինը ճակատամարտում սպանեց և պարտության մատնեց նրան։ Գյումուշթեքինը մահացավ 1134 թվականին, իսկ նրա որդին Մուհամմեդը զրկված էր իր հոր և պապի ռազմական ոգուց։ Նա մահացավ 1142 թվակնին։ Վերջինիս մահից հետո Դանեշմանդների ամիրայությունը բաժենվեց երկու մասի՝ ավագ որդի Յաղի-բասանը զբաղեցրեց [[Սեբաստիա]]ն, վերջինս պահպանեց [[մելիք]] տիտղոսը, իսկ Այն ադ-Դինը՝ [[Մալաթիա]]ն։


1155 թվականին սերջուկ սուլթան Կիլիջ-Արսլան II-ը հարձակվեց Յաղի-բասանյ վրա, նա օգնության խնդրանքով դիմեց [[Մոսուլ|մոսուլ]]ի [[ամիրա]]ներ [[Զանգիդներ]]ին և փրվեցին։ Սակայն 1174 թվականին սերջուկները վերջիվերջո սպանեցին Սեբաստիայի տիրած վերջին Դանեշմանդ՝ Զու-ն-Նունին և զբաղեցրին նրա տիրույթները, իսկ չորս տարի անց Մալաթիայի տերերին նվաճեց Ռումի սուլթանը։
1155 թվականին սերջուկ սուլթան Կիլիջ-Արսլան II-ը հարձակվեց Յաղի-բասանյ վրա, նա օգնության խնդրանքով դիմեց [[Մոսուլ|մոսուլ]]ի [[ամիրա]]ներ [[Զանգիդներ]]ին և փրվեցին։ Սակայն 1174 թվականին սերջուկները վերջիվերջո սպանեցին Սեբաստիայի տիրած վերջին Դանեշմանդ՝ Զու-ն-Նունին և զբաղեցրին նրա տիրույթները, իսկ չորս տարի անց Մալաթիայի տերերին նվաճեց Ռումի սուլթանը։


== Դանեշմանդների ամիրայության կառավարիչներ ==
== Դանեշմանդների ամիրայության կառավարիչներ ==
Տող 58. Տող 58.
| valign="top" |
| valign="top" |
[[Սեբաստիա]]յում՝
[[Սեբաստիա]]յում՝
* [[Դանեշմանդ Ղազի]] (1071—1104)
* [[Դանեշմանդ Ղազի]] (1071-1104)
* Ղազի Գյումուշթեքին (1104—1134) Դանեշմանդ Ղազիի որդին
* Ղազի Գյումուշթեքին (1104-1134) Դանեշմանդ Ղազիի որդին
* Մուհամմադ (1134—1142) Գյումուշթեքինի որդին
* Մուհամմադ (1134-1142) Գյումուշթեքինի որդին
* Զու-ն-Նուն (1142) Մուհամմադի որդին
* Զու-ն-Նուն (1142) Մուհամմադի որդին
* Յաղի-բասան (1142—1164) Մուհամմադի որդին
* Յաղի-բասան (1142-1164) Մուհամմադի որդին
* Ջամալ Ղազի (1164—1166) Յաղի-բասանի որդին
* Ջամալ Ղազի (1164-1166) Յաղի-բասանի որդին
* Շամս Իբրահիմ (1166) Մուհամմադի որդին
* Շամս Իբրահիմ (1166) Մուհամմադի որդին
* Շամս Իսմաիլ (1166—1168) Իբրահիմի որդին
* Շամս Իսմաիլ (1166-1168) Իբրահիմի որդին
* Զու-ն-Նուն ( 1168—1174)
* Զու-ն-Նուն ( 1168-1174)
| valign="top" |
| valign="top" |
[[Մալաթիա]]յում
[[Մալաթիա]]յում
* Այն ադ-Դին (1105—1107) Գյումուշթեքինի որդին
* Այն ադ-Դին (1105-1107) Գյումուշթեքինի որդին
* Զու-լ-Կարնայն (1107—1122) Այն ադ-Դինի եղբայրը
* Զու-լ-Կարնայն (1107-1122) Այն ադ-Դինի եղբայրը
* Նասր ադ-Դին Մուհամմադ (1122—1152) Զու-լ-Կարնայն որդին
* Նասր ադ-Դին Մուհամմադ (1122-1152) Զու-լ-Կարնայն որդին
* Քազիմ Ֆահր ադ-Դին (1122—1129) Զու-լ-Կարնայն որդին
* Քազիմ Ֆահր ադ-Դին (1122-1129) Զու-լ-Կարնայն որդին
* Ափրիդուն (1176—1184) Զու-լ-Կարնայն որդին
* Ափրիդուն (1176-1184) Զու-լ-Կարնայն որդին
* Նասր ադ-Դին Մուհամմադ (կրկնակի; 1122—1152) Զու-լ-Կարնայն որդին
* Նասր ադ-Դին Մուհամմադ (կրկնակի; 1122-1152) Զու-լ-Կարնայն որդին
|}
|}



01:58, 19 փետրվարի 2016-ի տարբերակ


Դանեշմանդի ամիրայություն
 Սելջուկյան սուլթանություն 1071 - 1178 Իկոնիայի սուլթանություն 
Քարտեզ


(Փոքր Ասիան 1097 թվականին)

Ընդհանուր տեղեկանք
Մայրաքաղաք Սեբաստիա
Նեոկայսերիա
Կրոն հայ Առաքելական Եկեղեցի, իսլամ
Իշխանություն
Պետական կարգ Միապետություն
Պետության գլուխ Կոմս

Դանեշմանդի ամիրայություն, միջնադարյան պետություն Փոքր Ասիա թերակղզու կենտրոնում 1071-1178 թվականներին: Հիմնադրել է զորավար Դանեշմանդ Ղազին 1071 թվականին` Մանազկերտի ճակատամարտից հետո: 1134 թվականին Բաղդադի խալիֆ ալ-Մուստարշիդը Դանեշմանդներին շնորհեց մելիքի տիտղոս։

Պատմություն

Տոհմի հիմնադիրի մասին կան սակավաթիվ հավաստի տեղեկություններ։ Ըստ որոշ ժամանակակից (Ռիչարդ Հովհաննիսյան[1]) և միջնադրյան (Վարդան Պատմիչ, Մաթևոս Ուռհայեցի[2], Նիկիտաս Քոնիաթ) պատմիչների նա Արշակունյաց շառավիղ իսլամադավան հայ էր։ Նրա անունը՝ Դանեշմանդ Ղազի (dānishmand՝ այստեղից է ծագել տոհմի անունը) պարսկերենից թարգմանաբար նշանակում է «ուսյալ»։ Առաջին խաչակրաց արշավանքի ընթացքում Դանեշմանդը հայտնվեց ուղիղ խաչակիրների ճամփին։ 1097 թվականին Դորիլեայի ճակատամարտում նա պարտվողի դերում հայտնվեց, իսկ 1100 թվականին նրան հաջողվեց գերի վերցնել Բոհեմունդ I-ին։ Շարունակելով ռազմարշավը Դանեշմանդը գրավեց իր ծննդավայր՝ Մալաթիան, որտեղ գոյություն ուներ հայկական իշխանություն։ Իրենց քրիստոնյաների դեմ վարած հաջող պատերազմների համար 1134 թվականին Բաղդադի խալիֆ ալ-Մուստարշիդը Դանեշմանդներին շնորհեց մելիքի տիտղոս։

Ի սկզբանե Դանեշմանդների տերությունը տարածվում էր մեծամասամբ Հյուսիսային Անատոլիայում՝ Թոքհատ, Ամասիա և Սեբաստիա քաղաքների շուրջ։ Դանեշմանդ Ղազիի որդին՝ Գյումուշթեքին Ղազին միջամտեց Ռումի և Սելջուկյան սուլթանությունների գահակալական կռիվներին, մարտնչեց հայերի հետ Հյուսիսային Կիլիկիայում և ֆրանկերի հետ Եդեսիայի կոմսությունում, իսկ 1127 թվականին զբաղեցրեց Անկարա և Կայսերի քաղաքները։

Ի սկզբանե Սեբաստիայի շրջակայքում ամփոփված՝ Դանեշմանդները հետագայում նվաճեցին Թոքհաթի շրջակայքը, Ալբիստանի գավառակը, Նեոկեսարիան, արևմուտքում՝ Անկարան և Կայսերին, հարավում՝ Մալաթիան։ 12-րդ դարի սկզբում Դանեշմանդները Ռումի սուլթանության հակառակորդներն էին, ինչպես նաև մարտընչում էին խաչակիրների դեմ[3]։

1130 թվականին Անտիոքի դուքս Բոհեմունդ II-ը փորձեց օգնել Կիլիկյան Հայաստանին, սակայն Դանեշմանդ Ղսզիի որդին Գյումուշթեքինը ճակատամարտում սպանեց և պարտության մատնեց նրան։ Գյումուշթեքինը մահացավ 1134 թվականին, իսկ նրա որդին Մուհամմեդը զրկված էր իր հոր և պապի ռազմական ոգուց։ Նա մահացավ 1142 թվակնին։ Վերջինիս մահից հետո Դանեշմանդների ամիրայությունը բաժենվեց երկու մասի՝ ավագ որդի Յաղի-բասանը զբաղեցրեց Սեբաստիան, վերջինս պահպանեց մելիք տիտղոսը, իսկ Այն ադ-Դինը՝ Մալաթիան։

1155 թվականին սերջուկ սուլթան Կիլիջ-Արսլան II-ը հարձակվեց Յաղի-բասանյ վրա, նա օգնության խնդրանքով դիմեց մոսուլի ամիրաներ Զանգիդներին և փրվեցին։ Սակայն 1174 թվականին սերջուկները վերջիվերջո սպանեցին Սեբաստիայի տիրած վերջին Դանեշմանդ՝ Զու-ն-Նունին և զբաղեցրին նրա տիրույթները, իսկ չորս տարի անց Մալաթիայի տերերին նվաճեց Ռումի սուլթանը։

Դանեշմանդների ամիրայության կառավարիչներ

Սեբաստիայում՝

  • Դանեշմանդ Ղազի (1071-1104)
  • Ղազի Գյումուշթեքին (1104-1134) Դանեշմանդ Ղազիի որդին
  • Մուհամմադ (1134-1142) Գյումուշթեքինի որդին
  • Զու-ն-Նուն (1142) Մուհամմադի որդին
  • Յաղի-բասան (1142-1164) Մուհամմադի որդին
  • Ջամալ Ղազի (1164-1166) Յաղի-բասանի որդին
  • Շամս Իբրահիմ (1166) Մուհամմադի որդին
  • Շամս Իսմաիլ (1166-1168) Իբրահիմի որդին
  • Զու-ն-Նուն ( 1168-1174)

Մալաթիայում

  • Այն ադ-Դին (1105-1107) Գյումուշթեքինի որդին
  • Զու-լ-Կարնայն (1107-1122) Այն ադ-Դինի եղբայրը
  • Նասր ադ-Դին Մուհամմադ (1122-1152) Զու-լ-Կարնայն որդին
  • Քազիմ Ֆահր ադ-Դին (1122-1129) Զու-լ-Կարնայն որդին
  • Ափրիդուն (1176-1184) Զու-լ-Կարնայն որդին
  • Նասր ադ-Դին Մուհամմադ (կրկնակի; 1122-1152) Զու-լ-Կարնայն որդին

Ծանոթագրություններ

  1. Richard G. Hovannisian «The Armenian People from Ancient to Modern Times» Vol. 1. Chapter 10 Armenia during the Seljuk and Mongol Periods by Robert Bedrosian
  2. Մաթևոս Ուռհայեցի, ժամանակագրություն, հ. 3, Lanham, N. Y., էջ 21։
  3. Բոսվորտ Կ. Է. "Մահմեդական տոհմերը". դանեշմանդներ, 181 էջ.