«Փանոս Թերլեմեզյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Փանոս Թերլեմեզյան
	Պատկեր:Terlemezian.jpg
Ծնվել է	Մարտի 3, 1865
Ծննդավայր	Վան
Վախճանվել է	Ապրիլի 30, 1941
Մահվան վայր	Երևան, ՀԽՍՀ
Ազգություն	հայ
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ
Կրթություն	Վանի կեդրոնական վարժարան (1886), Գեղարվեստը խրախուսող կայսերական ընկերություն (1897) և Ժյուլիանի ակադեմիա (1904)
Մասնագիտություն	նկարիչ
Ուշագրավ աշխատանքներ	Սանահինի վանքի գավիթը, Լոռեցի հովիվ և Աշխատավորուհին աղբյուրի մոտ. Բրետան
Պարգևներ	; և
	Փանոս Թերլեմեզյան Վիքիքաղվածքում
	Փանոս Թերլեմեզյան Վիքիդարանում
	Panos Terlemezian Վիքիպահեստում

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

02:37, 3 հունվարի 2016-ի տարբերակ

Փանոս Թերլեմեզյան (մարտի 3, 1865, Վան - ապրիլի 30, 1941, Երևան), հայ նկարիչ և հասարակական գործիչ։

Կենսագրություն

Ծնվել է Վան քաղաքի Այգեստան արվարձանում 1865 թվականին։ Սովորել է տեղի տարրական դպրոցում (1870), որտեղ էլ առաջին անգամ սեր է արթնանում նրա մեջ նկարչության հանդեպ։ 1881-86 թվականներին սովորել է Վանի՝ Մկրտիչ Փորթուգալյանի անվան կենտրոնական վարժարանում։ Այդ տարիներին հարել է Արմենական կազմակերպությանը։ ^[2]

1886-1889 թթ. գծագրություն, գեղագիտություն ու աշխարհագրություն է դասավանդում Վանի դպրոցներում։

1889 թ. հարում է սուլթանական կառավարության դեմ պայքարող երիտասարդական խմբավորման, որի համար հետապնդվում է և 1890 թ. ձերբակալվում։ Վեց ամիս հետո ազատ է արձակվում՝ ապացույցների բացակայության պատճառով։

1891 թ. դատապարտվում է մահապատժի, սակայն 1893 թ. նրան հաջողվում է բանտից փախչել Իրան, ապա մեկնել Թիֆլիս՝ աշխատանք որոնելու։ Մինչև 1895 թ. Թիֆլիսում աշխատում է նախ իբրև փայտահատ, ապա տպարանում՝ որպես գրաշար և «Մշակ» թերթի խմբագրատանը՝ իբրև թերթի ցրիչ։ 1895 թ. մեկնում է Սանկտ Պետերբուրգ և ընդունվում գեղարվեստը խրախուսող ընկերության դպրոցը, երկրորդ տարում ուսանում ակադեմիկոս Լև Դմիտրի-Կավկազսկու արվեստանոցում։ Սովորում է Խրիմյան Հայրիկի նշանակած թոշակով։

1897 թվականի ամռանը ուսանողական ընկերների հետ ստեղծագործելու նպատակով մեկնում է Էստոնիա։ Այնտեղ էլ թուրքական կառավարության պահանջով ձերբակալվում է և կալանքն անցկացնում Ռևելի, այնուհետև՝ Սանկտ Պետերբուրգի, Մոսկվայի, Ռոստովի, Թիֆլիսի, Դիլիջանի ու Երևանի բանտերում։

1898 թ. գաղտնի աքսորվում է Պարսկաստան, որտեղից փախչում է Բաթում և մեկնում Փարիզ։ Ընդունվում է Փարիզի՝ Ռուդոլֆ Ժյուլիանի մասնավոր գեղարվեստի ակադեմիա (ուսուցիչներ՝ Բենժամեն Կոնստան, Ժան-Պոլ Լորանս)։ Պարբերաբար մասնակցում է ֆրանսիացի նկարիչների և Արևելագետների ընկերության ցուցահանդեսներին։

1900 թ. Ժյուլիանի ակադեմիայի ուսանողական ցուցահանդեսում «Մերկ տղամարդու ֆիգուր» գծանկարն արժանանում է առաջին մրցանակի։

1901 թ. Խրիմյան Հայրիկի հրավերով մեկնում է Էջմիածին, նկարում բնանկարներ, ընդօրինակում Մուրիլյոյի «Անարատ հղություն» ստեղծագործությունը։ 1904 թ. ավարտում է Ժյուլիանի ակադեմիան և վերադառնում Հայաստան։ Լինում է Էջմիածնում, Սանահինում, ստեղծում է «Թումանյանը որսի ժամանակ», «Լոռեցի հովիվը», «Սանահին վանքի գավիթը» կտավները և այլ էտյուդներ ու բնանկարներ։

1905-1908 թթ. Թերլեմեզյանն ապրում և ստեղծագործում է Թիֆլիսում, դասավանդում Ներսիսյան և Հովնանյան դպրոցներում, ակտիվորեն մասնակցում մշակութային կյանքին։

1908 թ. Ճանապարհորդության է մեկնում Եգիպտոս, լինում Կահիրեում, Ալեքսանդրիայում, մեկնում է Ալժիր, այնտեղից՝ Ֆրանսիա։

1908-1910 թթ. ապրում և ստեղծագործում է Փարիզում, նկարում Շիրվանզադեի դիմանկարը։

1910-1915 թ. ապրում է Պոլսում։ Այնտեղ մտերիմ փոխհարաբերություն է հաստատում Կոմիտասի, Դանիել Վարուժանի, Սիամանթոյի, Երվանդ Օտյանի և ուրիշների հետ։ 1907 թ. Պոլսում նկարիչ Լևոն Քյուրքչյանի հետ բացում է նկարչական դպրոց։

1912 թվականին Փանոս Թերլեմեզյանը Կոմիտասի հետ մեկնում է նրա ծննդավայրը՝ Կուտինա, որտեղ էլ ստեղծում է Կոմիտասի դիմանկարը։

1913 թ. կազմակերպում է առաջին անհատական ցուցահանդեսը։ Նույն թվականին մասնակցում է Մյունխենի միջազգային ցուցահանդեսին։ Նրա «Սանահին վանքի գավիթը» նկարն արժանանում է ոսկե մեդալի։

1914 թվականին նա ստեղծագործական շրջագայություն է կատարում դեպի Վան։ Նկարում է «Սիսփան սարը Կտուց կղզուց» և «Վանա լիճը» բնանկարները։

1915 թ. կազմակերպվում է Վանի ինքնապաշտպանությունը, որտեղ բնակվող շուրջ 23.000 հայերին միանում են նաև շրջակա գյուղերից այստեղ ապաստանած հազարավոր հայեր: Ձևավորված ինքնապաշտպանական մարմինի անդամ էր նաև Փանոս Թերլեմեզյանը: Նույն թվականին գաղթականների հետ գնում է Էջմիածին, այնտեղից՝ Թիֆլիս։

1916-1917 թթ. Հայ արվեստագետների միություն (1916) և նրա ռոստովյան մասնաճյուղի (1917) կազմակերպիչներից և հիմնադիր անդամներից մեկը։

1920-1923 թթ. ստեղծագործական ուղևորություններ է կատարում Իտալիա, Փարիզ, Պոլիս՝ նկարելով ծովային տեսարաններ, այդ թվում երգիչ Արմենակ Շահմուրադյանի դիմանկարը։

1920 թ. Պոլսի Հայ ակումբում կազմակերպվում է Թերլեմեզյանի ու Լևոն Քյուրքչյանի համատեղ ցուցահանդեսը։

1923-1928 թթ. բնակվում է Ամերիկայում՝ Նյու Յորք, Ֆրեզնո, Սան Ֆրանցիսկո ու Լոս Անջելես քաղաքներում։ Նյու-Յորքում նկարում է դերասաններ Հ. Աբելյանի ու Հ. Զարիֆյանի դիմանկարները։

1924 թ. մասնակցում է Վենետիկի XIV բիեննալեին։ Կազմակերպում է անհատական ցուցահանդեսներ Նյու Յորքում։ Ամերիկայում գրում է կտակ, որի համաձայն իր ստեղծագործություններն ու ողջ ունեցվածքը նվիրաբերում է Հայաստանի պետական թանգարանին։

1925 թ. անհատական ցուցահանդես Ֆրեզնոյում:

1926 թ. անհատական ցուցահանդես Սան Ֆրանցիսկոյում, Ֆրեզնոյում և Լոս Անջելեսում։

1928 թ. Հայաստանի կառավարության հրավերով Թերլեմեզյանը վերադառնում է հայրենիք և մշտական բնակություն հաստատում Երևանում։

1929 թ. անհատական ցուցահանդես Երևան պետական թանգարանում։

1928-1930 թթ. ստեղծագործական շրջագայություն է կատարում Գորիս, Ղափան, Տաթև, Ալավերդի, Ձորագես՝ նկարելով արդյունաբերական թեմաներով պատկերներ, բանվորների դիմանկարներ, բնանկարներ։ Ստեղծում է Ռոմանոս Մելիքյանի, Ավետիք Իսահակյանի, Հրաչյա Աճառյանի, Ակսել Բակունցի և այլոց դիմանկարները։

1930 թ. անհատական ցուցահանդես Թիֆլիսում։

1930 թ. Փանոս Թերլեմեզյանին շնորհվում է ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործչի կոչում։

1932 թ. ԽՍՀՄ Նկարիչների միության անդամ։

Փանոս Թերլեմեզյանը վախճանվել է 1941 թ. Երևանում։ Թաղված է Կոմիտասի անվան այգու Պանթեոնում։ Հայաստանի կառավարությունը Թերլեմեզյանի անունով է կոչել Երևանի գեղարվեստական ուսումնարանը։ Պարգևատրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանով։

Մեջբերումներ Թերլեմեզյանի մասին

Թերլեմեզյանի գեղարվեստական կտավներով, որոնք արտացոլում են մեր լեռնային հրաշալի հայրենիքը, միշտ մեր նկարասրահների զարդը կլինեն։

- Մարտիրոս Սարյան

Թերլեմեզյան նկարիչը այն անհատներից է, որոնք իրենց ժամանակի և մայր ժողովրդի կյանքի հետ են ընթացել, ոչ միայն ստեղծագործական իմաստով, այլ իրենց կյանքով։

- Շահեն Խաչատրյան

Գրականություն Թերլեմեզյանի մասին

Թորգոմյան Ծ. Փանոս Թերլեմեզյան։ Հուշեր գրքում.- Եր.։ Հայաստան, 1960, էջ 64-86;
Մարտիկյան Ե. Փանոս Թերլեմեզյան.- Եր.։ Հայաստան, 1974. -105 էջ։
Բաշինջաղյան Զ. Նրա անունը երբեք չի մոռացվի.- Սովետ. Հայաստան, 1975, 19 դեկտեմբեր։
Խաչատրյան Շ. Մարդը, քաղաքացին, արվեստագետը.Սովետ. Հայաստան, 1975, թիվ 10, էջ 16-18։
Մահարի Գ. Ճանապարհորդություն դեպի անցյալ.Սովետ. արվեստ, 1974, N 7, էջ 40-52։
Մարտիկյան Ե. Վաղեմի մտերիմները.- Հայրենիքի ձայն, 1969, 12 նոյեմբեր։
Սարգսյան Մ. Հայ մեծ նկարիչը.- Սովետ. Հայաստան, 1975, 19 դեկտեմբեր։
Թերլեմեզյան տոհմ։ Զավակներ Վասպուրական երկրի։ Կազմող և խմբ. Կ. Լ. Թերլեմեզյան, Երևան, 2010, 44 էջ։

Ծանոթագրություններ

Արտաքին հղումներ

ՆԿԱՐԻՉԸ Փանոս Թերլեմեզյան

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Փանոս Թերլեմեզյան կատեգորիայում։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[2] Փանոս Թերլեմեզյանի մասին Արմենական ռամկավար ազատական կուսակցության կայքում

[1]

[2]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 {{Տեղեկաքարտ նկարիչ
+| ծննդյան անուն =
-| Ի ծնե տրված անունը =
-| Բնօրինակ անուն ազգանուն =
+| բնագիր անուն =
-| Պատկեր =terlemezian.jpg
+| պատկեր =terlemezian.jpg
+| անունը =
-| անվանումը =
-| Ծննդյան ամսաթիվ = [[Մարտի 3]], [[1865]]
+| ծնվել է = [[Մարտի 3]], [[1865]]
-| Ծննդավայր = [[Վան]]
+| ծննդավայր = [[Վան]]
-| Մահացել է=[[Ապրիլի 30]], [[1941]]
+| վախճանվել է=[[Ապրիլի 30]], [[1941]]
-| Վախճանի վայրը = [[Երևան]], [[ՀԽՍՀ]]
+| վախճանի վայր = [[Երևան]], [[ՀԽՍՀ]]
 | ազգություն =հայ
 | Ոճ(եր)ը =
-| Ժանր(եր)ը =
+| ժանրերը =
-| Գործունեությունը = նկարիչ, հասարակական գործիչ
+| գործունեություն = նկարիչ, հասարակական գործիչ
+| ակտիվ շրջան =
-| Գործունեության տարիներ =
-| ազդվել է =
+| ներշնչվել է =
-| ազդել է=
+| ներշնչել է=
 }}
@@ Տող 27. / Տող 27. @@
 [[1889]] թ. հարում է սուլթանական կառավարության դեմ պայքարող երիտասարդական խմբավորման, որի համար հետապնդվում է և [[1890]] թ. ձերբակալվում։ Վեց ամիս հետո ազատ է արձակվում՝ ապացույցների բացակայության պատճառով։
 թ. դատապարտվում է մահապատժի, սակայն [[1893]] թ. նրան հաջողվում է բանտից փախչել [[Իրան]], ապա մեկնել [[Թիֆլիս]]՝ աշխատանք որոնելու։ Մինչև [[1895]] թ. Թիֆլիսում աշխատում է նախ իբրև փայտահատ, ապա տպարանում՝ որպես գրաշար և «Մշակ» թերթի խմբագրատանը՝ իբրև թերթի ցրիչ։ [[1895]] թ. մեկնում է [[Սանկտ Պետերբուրգ]] և ընդունվում գեղարվեստը խրախուսող ընկերության դպրոցը, երկրորդ տարում ուսանում ակադեմիկոս Լև Դմիտրի-Կավկազսկու արվեստանոցում։ Սովորում է [[Մկրտիչ Ա Վանեցի|Խրիմյան Հայրիկի]] նշանակած թոշակով։
 [[1897]] թվականի ամռանը ուսանողական ընկերների հետ ստեղծագործելու նպատակով մեկնում է [[Էստոնիա]]։ Այնտեղ էլ թուրքական կառավարության պահանջով ձերբակալվում է և կալանքն անցկացնում Ռևելի, այնուհետև՝ [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի, [[Մոսկվա]]յի, [[Դոնի Ռոստով|Ռոստով]]ի, [[Թբիլիսի|Թիֆլիս]]ի, [[Դիլիջան]]ի ու [[Երևան]]ի բանտերում։
 [[1898]] թ. գաղտնի աքսորվում է [[Իրան|Պարսկաստան]], որտեղից փախչում է [[Բաթում]] և մեկնում [[Փարիզ]]։ Ընդունվում է [[Փարիզ]]ի՝ [[Ժյուլիան ակադեմիա|Ռուդոլֆ Ժյուլիանի մասնավոր գեղարվեստի ակադեմիա]] (ուսուցիչներ՝ Բենժամեն Կոնստան, Ժան-Պոլ Լորանս)։ Պարբերաբար մասնակցում է ֆրանսիացի նկարիչների և Արևելագետների ընկերության ցուցահանդեսներին։
 [[1900]] թ. Ժյուլիանի ակադեմիայի ուսանողական ցուցահանդեսում «Մերկ տղամարդու ֆիգուր» գծանկարն արժանանում է առաջին մրցանակի։
 [[1901]] թ. [[Մկրտիչ Ա Վանեցի|Խրիմյան Հայրիկի]] հրավերով մեկնում է [[Էջմիածին]], նկարում բնանկարներ, ընդօրինակում Մուրիլյոյի «Անարատ հղություն» ստեղծագործությունը։
@@ Տող 46. / Տող 46. @@
 [[1910]]-[[1915]] թ. ապրում է [[Կոստանդնուպոլիս|Պոլսում]]։ Այնտեղ մտերիմ փոխհարաբերություն է հաստատում [[Կոմիտաս]]ի, [[Դանիել Վարուժան]]ի, [[Սիամանթո]]յի, [[Երվանդ Օտյան]]ի և ուրիշների հետ։ [[1907]] թ. Պոլսում նկարիչ [[Լևոն Քյուրքչյան]]ի հետ բացում է նկարչական դպրոց։
 [[1912]] թվականին Փանոս Թերլեմեզյանը [[Կոմիտաս]]ի հետ մեկնում է նրա ծննդավայրը՝ [[Կուտինա]], որտեղ էլ ստեղծում է [[Կոմիտաս]]ի դիմանկարը։
 [[1913]] թ. կազմակերպում է առաջին անհատական ցուցահանդեսը։ Նույն թվականին մասնակցում է [[Մյունխեն]]ի միջազգային ցուցահանդեսին։ Նրա «Սանահին վանքի գավիթը» նկարն արժանանում է ոսկե մեդալի։
 [[1914]] թվականին նա ստեղծագործական շրջագայություն է կատարում դեպի [[Վան]]։ Նկարում է «Սիսփան սարը Կտուց կղզուց» և «Վանա լիճը» բնանկարները։
 [[1915]] թ. կազմակերպվում է [[Վանի հերոսամարտ|Վանի ինքնապաշտպանություն]]ը, որտեղ բնակվող շուրջ 23.000 հայերին միանում են նաև շրջակա գյուղերից այստեղ ապաստանած հազարավոր հայեր: Ձևավորված ինքնապաշտպանական մարմինի անդամ էր նաև Փանոս Թերլեմեզյանը: Նույն թվականին գաղթականների հետ գնում է [[Էջմիածին]], այնտեղից՝ [[Թբիլիսի|Թիֆլիս]]։
 [[1916]]-[[1917]] թթ. [[Հայ արվեստագետների միության|Հայ արվեստագետների միություն]] (1916) և նրա ռոստովյան մասնաճյուղի (1917) կազմակերպիչներից և հիմնադիր անդամներից մեկը։
 [[1920]]-[[1923]] թթ. ստեղծագործական ուղևորություններ է կատարում [[Իտալիա]], [[Փարիզ]], [[Կոստանդնուպոլիս|Պոլիս]]՝ նկարելով ծովային տեսարաններ, այդ թվում երգիչ [[Արմենակ Շահմուրադյան]]ի դիմանկարը։
 [[1920]] թ. [[Կոստանդնուպոլիս|Պոլսի]] Հայ ակումբում կազմակերպվում է Թերլեմեզյանի ու [[Լևոն Քյուրքչյան]]ի համատեղ ցուցահանդեսը։
 [[1923-1928]] թթ. բնակվում է Ամերիկայում՝ [[Նյու Յորք]], [[Ֆրեզնո]], [[Սան Ֆրանցիսկո]] ու [[Լոս Անջելես]] քաղաքներում։ [[Նյու-Յորք]]ում նկարում է դերասաններ [[Հովհաննես Աբելյան|Հ. Աբելյան]]ի ու [[Հովհաննես Զարիֆյանի|Հ. Զարիֆյան]]ի դիմանկարները։
 [[1924]] թ. մասնակցում է [[Վենետիկ]]ի XIV բիեննալեին։ Կազմակերպում է անհատական ցուցահանդեսներ [[Նյու Յորք]]ում։ Ամերիկայում գրում է կտակ, որի համաձայն իր  ստեղծագործություններն ու ողջ ունեցվածքը նվիրաբերում է [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ|Հայաստանի պետական թանգարանին]]։
@@ Տող 70. / Տող 70. @@
 [[1928]] թ. Հայաստանի կառավարության հրավերով Թերլեմեզյանը վերադառնում է հայրենիք և մշտական բնակություն հաստատում [[Երևան]]ում։
 [[1929]] թ. անհատական ցուցահանդես [[Հայաստանի ազգային պատկերասրահ|Երևան պետական թանգարանում]]։
 [[1928]]-[[1930]] թթ. ստեղծագործական շրջագայություն է կատարում [[Գորիս]], [[Ղափան]], [[Տաթև]], [[Ալավերդի]], Ձորագես՝ նկարելով արդյունաբերական թեմաներով պատկերներ, բանվորների դիմանկարներ, բնանկարներ։ Ստեղծում է [[Ռոմանոս Մելիքյան]]ի, [[Ավետիք Իսահակյան]]ի, [[Հրաչյա Աճառյան]]ի, [[Ակսել Բակունց]]ի և այլոց դիմանկարները։
@@ Տող 89. / Տող 89. @@
 ==Գրականություն Թերլեմեզյանի մասին==
 * Թորգոմյան Ծ. Փանոս Թերլեմեզյան։ Հուշեր գրքում.- Եր.։ Հայաստան, 1960, էջ 64-86;
 * Մարտիկյան Ե. Փանոս Թերլեմեզյան.- Եր.։ Հայաստան, 1974. -105 էջ։
 * Բաշինջաղյան Զ. Նրա անունը երբեք չի մոռացվի.- Սովետ. Հայաստան, 1975, 19 դեկտեմբեր։
 * Խաչատրյան Շ. Մարդը, քաղաքացին, արվեստագետը.Սովետ. Հայաստան, 1975, թիվ 10, էջ 16-18։
 * Մահարի Գ. Ճանապարհորդություն դեպի անցյալ.Սովետ. արվեստ, 1974, N 7, էջ 40-52։
 * Մարտիկյան Ե. Վաղեմի մտերիմները.- Հայրենիքի ձայն, 1969, 12 նոյեմբեր։
 * Սարգսյան Մ. Հայ մեծ նկարիչը.- Սովետ. Հայաստան, 1975, 19 դեկտեմբեր։
-* Թերլեմեզյան տոհմ։ Զավակներ Վասպուրական երկրի։ Կազմող եւ խմբ. Կ. Լ. Թերլեմեզյան, Երևան, 2010, 44 էջ։
+* Թերլեմեզյան տոհմ։ Զավակներ Վասպուրական երկրի։ Կազմող և խմբ. Կ. Լ. Թերլեմեզյան, Երևան, 2010, 44 էջ։
 == Ծանոթագրություններ ==
@@ Տող 109. / Տող 103. @@
 {{Վիքիպահեստ երկար}}
 {{Վիքիքաղվածք}}
 {{DEFAULTSORT:Թերլեմեզյան, Փանոս}}
 [[Կատեգորիա:1865 ծնունդներ]]