«Համշենցիներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
ավելացվեց Կատեգորիա:Հայեր ՀոթՔաթ գործիքով |
No edit summary |
||
Տող 37. | Տող 37. | ||
|ծագում=[[Սևծովյան տարածաշրջան]] |
|ծագում=[[Սևծովյան տարածաշրջան]] |
||
}} |
}} |
||
'''Համշենցիներ''' ({{lang-tr|Hemşinli}}), [[Թուրքիա|Թուրքիայի Հանրապետությունում]] և այնտեղից [[Կովկաս]] ու [[Միջին Ասիա]] տեղափոխված էթնիկ խումբ, որը պատմաբանների, լեզվաբանների, մարդաբանների գերակշիռ մասի կողմից բնութագրվում են որպես հայ էթնոսի մի հատված։ |
'''Համշենցիներ''' ({{lang-tr|Hemşinli}}), [[Թուրքիա|Թուրքիայի Հանրապետությունում]] և այնտեղից [[Կովկաս]] ու [[Միջին Ասիա]] տեղափոխված էթնիկ խումբ, որը պատմաբանների, լեզվաբանների, մարդաբանների գերակշիռ մասի կողմից բնութագրվում են որպես հայ էթնոսի մի հատված։ |
||
== Ծագումնաբանություն == |
|||
== Հնագույն պատմություն == |
|||
Արաբական հալածանքներից խուսափող Համամ և Շապուհ Ամատունի իշխանները [[789]]-[[790]]-ին, [[Վասպուրական]]ի [[Արտազ]] գավառից (մասամբ՝ [[Այրարատ]]ից), 12 հզ. գաղթականներով տեղափոխվել և բնակություն են հաստատել բյուզանդական [[Խաղտիք]] (Խալդիա) բանակաթեմում։ [[Բյուզանդիա]]յի կայսր Կոստանդին VI-ի շնորհած Տամբար վայրում Համամ իշխանը հիմնել է Համամշեն (Համշեն) ավանը, որի անունով կոչվել է գավառակը, հայ բնակչությունը՝ համշենցիներ, [[համշենահայեր]], համշիններ։ Քաջքար լեռան հյուսիսային լանջերի և շրջակա ձորերի հետ կազմել է Համշենի կիսանկախ իշխանության կորիզը։ |
Արաբական հալածանքներից խուսափող Համամ և Շապուհ Ամատունի իշխանները [[789]]-[[790]]-ին, [[Վասպուրական]]ի [[Արտազ]] գավառից (մասամբ՝ [[Այրարատ]]ից), 12 հզ. գաղթականներով տեղափոխվել և բնակություն են հաստատել բյուզանդական [[Խաղտիք]] (Խալդիա) բանակաթեմում։ [[Բյուզանդիա]]յի կայսր Կոստանդին VI-ի շնորհած Տամբար վայրում Համամ իշխանը հիմնել է Համամշեն (Համշեն) ավանը, որի անունով կոչվել է գավառակը, հայ բնակչությունը՝ համշենցիներ, [[համշենահայեր]], համշիններ։ Քաջքար լեռան հյուսիսային լանջերի և շրջակա ձորերի հետ կազմել է Համշենի կիսանկախ իշխանության կորիզը։ |
||
Տող 47. | Տող 51. | ||
[[Image:Rizemountain2.jpg|right|300px|thumb|Համշեն]] |
[[Image:Rizemountain2.jpg|right|300px|thumb|Համշեն]] |
||
XIX դարում գավառակ էր [[Լազիստան]]ի գավառում։ Ընդգրկել է Աթինայի և Ռիզեի միջև՝ Քաջքար-Պարխար լ-գագաթների ծովահայաց լանջերի ձորերը, որոնցից նշանավոր էին Բեյուկդերեն, Ծիվարդերեն և Քսենոսդերեն։ XIX դարի 70-ական թթ. ուներ 33 գյուղ, 13.190 հայախոս բնակիչ։ Համշենին վարչականորեն կից էին հայաբնակ Ճեմիլ, Մարմանատ, Արտա բնակավայրերը և Խալայի վիճակը։ Համշենահայերը ապրում էին բնատնտեսական կյանքով, զբաղվում էին հացահատիկի, ծխախոտի մշակությամբ, անասնապահությամբ, արհեստներով, առևտրով։ Մինչև դարավերջը կանգուն էին նրանց եկեղեցիները։ Սակավահողության և կրոնա-ազգայնական ճնշման հետևանքով Համշենի հայերի մի մասը XIX դարի սկզբին գաղթել է [[Սև ծով]]ի առափնյա շրջանները՝ Ջանիկ, Սյուրմենե, [[Տրապիզոն]] ևն։ 1877-78-ի [[ռուս-թուրքական պատերազմ]]ից հետո շատ համշենցիներ տեղափոխվել են [[Ղրիմ]], [[Աբխազիա]], [[Բաթում]]։ Դարավերջին Օրդուի և Խոփայի [[հայեր]]ը հաստատվել են Նիկոմեդիայում (Իզմիրում)։ Այնուհանդերձ, Համշենը մինչև XX դարի սկիզբը պահպանել է կիսանկախ վիճակը։ |
XIX դարում գավառակ էր [[Լազիստան]]ի գավառում։ Ընդգրկել է Աթինայի և Ռիզեի միջև՝ Քաջքար-Պարխար լ-գագաթների ծովահայաց լանջերի ձորերը, որոնցից նշանավոր էին Բեյուկդերեն, Ծիվարդերեն և Քսենոսդերեն։ XIX դարի 70-ական թթ. ուներ 33 գյուղ, 13.190 հայախոս բնակիչ։ Համշենին վարչականորեն կից էին հայաբնակ Ճեմիլ, Մարմանատ, Արտա բնակավայրերը և Խալայի վիճակը։ Համշենահայերը ապրում էին բնատնտեսական կյանքով, զբաղվում էին հացահատիկի, ծխախոտի մշակությամբ, անասնապահությամբ, արհեստներով, առևտրով։ Մինչև դարավերջը կանգուն էին նրանց եկեղեցիները։ Սակավահողության և կրոնա-ազգայնական ճնշման հետևանքով Համշենի հայերի մի մասը XIX դարի սկզբին գաղթել է [[Սև ծով]]ի առափնյա շրջանները՝ Ջանիկ, Սյուրմենե, [[Տրապիզոն]] ևն։ |
||
== Նորագույն պատմություն == |
|||
{{անավարտ բաժին}} |
|||
1877-78-ի [[ռուս-թուրքական պատերազմ]]ից հետո շատ համշենցիներ տեղափոխվել են [[Ղրիմ]], [[Աբխազիա]], [[Բաթում]]։ Դարավերջին Օրդուի և Խոփայի [[հայեր]]ը հաստատվել են Նիկոմեդիայում (Իզմիրում)։ Այնուհանդերձ, Համշենը մինչև XX դարի սկիզբը պահպանել է կիսանկախ վիճակը։ |
|||
== Ներկայիս Աշխարհագրական տեղաբաշխվածություն == |
|||
{{անավարտ բաժին}} |
|||
=== Թուրքիայի Հանրապետություն === |
|||
=== Վրաստանի Հանրապետություն === |
|||
==== Աբխազիա ==== |
|||
==== Աջարիա ==== |
|||
=== Ռուսաստանի Դաշնություն === |
|||
==== Կրասնոդարի երկրամաս ==== |
|||
==== Ստավրոպոլի երկրամաս ==== |
|||
=== Վրաստանի Հանրապետություն === |
|||
== Տես նաև == |
|||
*[[Հայեր]] |
|||
*[[Ծպտյալ հայեր]] |
|||
**[[Թուրքացած հայեր]] |
|||
**[[Քրդացած հայեր]] |
|||
**[[Ալևիներ]] |
|||
**[[Զազայացած հայեր]] |
|||
*[[Բասկեր]] |
|||
{{ՀՀՀ}} |
{{ՀՀՀ}} |
||
09:19, 29 Դեկտեմբերի 2015-ի տարբերակ
Համշենցիներ | |||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ընդհանուր քանակ | |||||||||||||||||||||
Բնակեցում | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Լեզու(ներ) | |||||||||||||||||||||
Հայերեն (Արևմտահայերեն-Համշենի բարբառ) Թուրքերեն | |||||||||||||||||||||
Հավատք(ներ) | |||||||||||||||||||||
Իսլամ, Հայ Առաքելական եկեղեցի | |||||||||||||||||||||
Ծագել են | |||||||||||||||||||||
Սևծովյան տարածաշրջան |
Համշենցիներ (թուրքերեն՝ Hemşinli), Թուրքիայի Հանրապետությունում և այնտեղից Կովկաս ու Միջին Ասիա տեղափոխված էթնիկ խումբ, որը պատմաբանների, լեզվաբանների, մարդաբանների գերակշիռ մասի կողմից բնութագրվում են որպես հայ էթնոսի մի հատված։
Ծագումնաբանություն
Հնագույն պատմություն
Արաբական հալածանքներից խուսափող Համամ և Շապուհ Ամատունի իշխանները 789-790-ին, Վասպուրականի Արտազ գավառից (մասամբ՝ Այրարատից), 12 հզ. գաղթականներով տեղափոխվել և բնակություն են հաստատել բյուզանդական Խաղտիք (Խալդիա) բանակաթեմում։ Բյուզանդիայի կայսր Կոստանդին VI-ի շնորհած Տամբար վայրում Համամ իշխանը հիմնել է Համամշեն (Համշեն) ավանը, որի անունով կոչվել է գավառակը, հայ բնակչությունը՝ համշենցիներ, համշենահայեր, համշիններ։ Քաջքար լեռան հյուսիսային լանջերի և շրջակա ձորերի հետ կազմել է Համշենի կիսանկախ իշխանության կորիզը։
XV դարում հիշատակվում են Համշենի իշխան (պարոն) Առաքելը, Դավիթ Ա, Վարդը, Վեքեն, Դավիթ Բ։ Վերջինս 1489-ին պարտվել է օսմանյան թուրքերից, որից հետո Համշենի հայկական իշխանությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Համշենում նշանակվել է թուրք կառավարիչ, բայց գավառակի անմատչելի ձորերի հայ ձորապետները երկար ժամանակ պահպանել են ներքին ինքնավարությունը։ Գրչության կենտրոններ են եղել Սուրբ Խաչիկ հոր, Քոշտենց, Խուժկա վանքերը։ XIII դարի վերջին Համշեն է այցելել Հեթում պատմիչը, 1406-ին՝ իսպանացի դիվանագետ Կլավիխոն։
XVIII դարի վերջին - XIX դարի սկզբին ծավալվել է Համշենի հայերի բռնի մահմեդականացումը։ Դավանափոխ հայերին անվանել են «կեսկեսներ» (միաժամանակ գործածել են հայերը և թուրքերը)։ Ղ. Ինճիճյանը հիշատակում է Համշեն գավառակի Տափ, Քոշտենց, Եղնովիտ, Ամոգվա, Միծմուն, Ժանընտոց, Մոլևինց, Ուսկուրտա, Շնիչվա, Գուշիվա, Որդնենց, Մակրևինց, Խապագ, Վիժե Վերին, Վիժե Ներքին գյուղերը, Խալա վիճակը։ Ամբողջությամբ դավանափոխվել են Համշենի, Խալայի և Վիժեի հայերը, եղնովիտցիները պահպանել են քրիստոնեական հավատը, իսկ մյուս բնակավայրերը (կրոնական առումով) ունեին խառը բնակչություն։
XIX դարում գավառակ էր Լազիստանի գավառում։ Ընդգրկել է Աթինայի և Ռիզեի միջև՝ Քաջքար-Պարխար լ-գագաթների ծովահայաց լանջերի ձորերը, որոնցից նշանավոր էին Բեյուկդերեն, Ծիվարդերեն և Քսենոսդերեն։ XIX դարի 70-ական թթ. ուներ 33 գյուղ, 13.190 հայախոս բնակիչ։ Համշենին վարչականորեն կից էին հայաբնակ Ճեմիլ, Մարմանատ, Արտա բնակավայրերը և Խալայի վիճակը։ Համշենահայերը ապրում էին բնատնտեսական կյանքով, զբաղվում էին հացահատիկի, ծխախոտի մշակությամբ, անասնապահությամբ, արհեստներով, առևտրով։ Մինչև դարավերջը կանգուն էին նրանց եկեղեցիները։ Սակավահողության և կրոնա-ազգայնական ճնշման հետևանքով Համշենի հայերի մի մասը XIX դարի սկզբին գաղթել է Սև ծովի առափնյա շրջանները՝ Ջանիկ, Սյուրմենե, Տրապիզոն ևն։
Նորագույն պատմություն
Այս բաժինը ավարտված չէ։ Դուք կարող եք մասնակցել նախագծին, լրացնելով և ուղղելով այն։ |
1877-78-ի ռուս-թուրքական պատերազմից հետո շատ համշենցիներ տեղափոխվել են Ղրիմ, Աբխազիա, Բաթում։ Դարավերջին Օրդուի և Խոփայի հայերը հաստատվել են Նիկոմեդիայում (Իզմիրում)։ Այնուհանդերձ, Համշենը մինչև XX դարի սկիզբը պահպանել է կիսանկախ վիճակը։
Ներկայիս Աշխարհագրական տեղաբաշխվածություն
Այս բաժինը ավարտված չէ։ Դուք կարող եք մասնակցել նախագծին, լրացնելով և ուղղելով այն։ |
Թուրքիայի Հանրապետություն
Վրաստանի Հանրապետություն
Աբխազիա
Աջարիա
Ռուսաստանի Դաշնություն
Կրասնոդարի երկրամաս
Ստավրոպոլի երկրամաս
Վրաստանի Հանրապետություն
Տես նաև
Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |