«Քեմալականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

10:20, 19 Դեկտեմբերի 2015-ի տարբերակ

Քեմալականություն (թուրքերեն՝ Atatürkçülük), Մուստաֆա Քեմալի կողմից առաջ քաշած թուրքական ազգայնականության գաղափարախոսություն։ Համարվում է Թուրքիայի Հանրապետության պաշտոնական գաղափարախոսությունը։ Սակայն քեմալականության ժամանակակից կողմնակիցները կարծում են, որ այդ գաղափարախոսությունը Երրորդ աշխարհի երկրների էֆեկտիվ զարգացման մոդել է^[1]։ Նման կարծիք ունի նաև ամերիկացի քաղաքագետ Սեմյուել Հանթինգթոնը, քեմալականության մեջ հատուկ ընդգծելով ծայրահեղական (հեղափոխական) արևմտակայնացման և նախկին մշակութային ավանդույթերի խզման պահերը^[2]։ Քեմալականության հիմքում 6 կետ է դրված («վեց նետ» — թուրքերեն՝ Altı Ok)։ Առաջին չորս նետերը ձևակերպած են եղել 1927 թվականին, իսկ 1931-ին էլ դրանց ավելացել են ևս երկուսը։ Վեց նետերի դոկտրինը վերջնականապես ամրագրվել է Թուրքիայի Սահմանադրության մեջ 1937 թվականին։

«Վեց նետը»

Հանրապետություն

Հանրապետականություն (թուրքերեն՝ Cumhuriyetçilik), ժողովրդավարական հանտարեպատությանը իդեալական համակարգը որպես այլընտրանք օսմանյան բացարձակ միապետությանը: Գերագույն իշխանության (նախագահ և մեջլիս) ընտրականության և հաշվետվության սկզբունքը։ Թուրքիան հանրապետություն է հռչակվել 1923 թվականին։

Ազգայնականություն

Ազգայնականություն (թուրքերեն՝ Milliyetçilik միլլեթ բառից), իր քաղաքացիներին հայրենասաիրական և տիտղոսային ազգին նվիրվածության ոգով դաստիարակող ազգային պետության իդեալը։ Էթնիկականի և քաղաքացիական նույնականացումը։ Ազգայնականությանը առանձնահատուկ տեղ էր շնորհվում, այն դիտարկվում էր որպես ռեժիմի հիմնասյունը^[3]: Աթաթուրքի ազգայնականությունը յուրահատուկ առանձնահատկություն ուներ համեմատած երիտթուրքերի ազգայնականության հետ։ Աթաթուրքի ազգայնականությունը, որի նշման համար նախըտրվում էր «միլլեթչիլիկ» («միլլեթ»՝ «ազգ» բառից), նախկին՝ «թյուրքչյուլյուք» («թյուրքականություն») բառի փոխարեն, հեռանում էր ռասայական ազգայնականությունից և պանթյուրքիզմից, և հասկացվում էր Աթաթուրքի կողմից ֆրանսիական տեսակով՝ որպես Թուրքիայի Հանրապետության սահմաններում քաղաքական ազգության գաղափարախոսություն (այլ ոչ թե թյուրքական էթնիկ ազգության, ինչպես դա լինում է սովորաբար պանթյուրքիստների մոտ): Աթաթուրքը ազգը դիտարկում էր որպես բոլոր քաղաքացիներին, այլ ոչ միայն էթնիկ թյուրքերին, ընդկգրող ամբողջություն, սակայն թուրքական էթնիկ ինքնագիտակցության հիման վրա, այսինքն՝ ոչ թյուրքերին հարկավոր էր դաստիարակել այդ ինքնագիտակցության, ինչնէ տվյալ պարագայում՝ ձուլման եղանակով^[4]: Սակայն նորագույն պատմությունում թուքրական ազգայնականությանը լուրջ խնդրի առաջ է կանգնեցրել քրդական անջատվողականությունը^[5]:

Ազգի չափորոշիչներն են՝ ընդհանուր քաղաքացիությունը, ընդհանուր լեզուն, ընդհանուր տարածքը, ընդհանուր ծագումը, ընդհանուր պատմությունը և ընդհանուր մտածելակերպը։

Ժողովուրդ

ժողովրդայնություն (թուրքերեն՝ Halkçılık), պայքար դասակարգային անհավասարության և դասային արտանոությունների դեմ։ Ազգայնականության հետ է կապված թուրքական հասարակույթան միասնականությունը և դրա մեջ միժդասակարգային համերշխությունը, ինչպես նաև ժողովրդի և Թուրքիայի խորհրդարանի որպես դրա ներկայացուցչի սուվերենությունը (գերագույն իշխանության) հռչակող «ժողովրդականության» սկզբունքը,^[6]:

Լաիցիզմ

լաիցիզմ, աշխարհականություն (թուրքերեն՝ Laiklik), պետության աշխարհիկ բնույթ և պետության ու կրոնի տարանջատումը։ Քեմալի առաջաին ձևափոխությունների մեկն էր շարիաթի չեղարկումը։ Հետո արգելվել է կրոնական կրթությունը, իսկ բոլոր դպրոցները ենթարկել են Լուսավորության նախարարությանը։ Ժամանակակից Թուրքիայիում այդ սկզբունքը արտացոլվում է իսլամամետ կողմնորոշության դատական հետապնդության հռչակման տեսքով^[7]:

Պետական կարգավոում

Էտատիզմ, վեհապետություն (թուրքերեն՝ Devletçilik՝ թուրքերեն՝ Devlet «պետություն» բառից), պետական առաջնային դերով խառը տնտեսության կառուցումը։ Փաստացի դա արդյունք էր դառնում մանր մասնավոր հատվածի պահպանմամբ տնտեսության ազգայնացմանը:

Հեղափոխություն

Հեղափոխականություն (թուրքերեն՝ İnkılapçılık), վեստերնիզացիայի և ավանդական հասարակության մնացուկների հետ պայքարի, առաջընթացի վրա հենման և լուսավորության ուղղություն^[8]^[9]^[10]:

Վեստերնիզացիայի վառ օրինակներ են դարձել թուրքերենի լատինատառացումը և կանանց ընտրական իրավունքների շնորհումը։

Ծանոթագրություններ

↑ Ազգանունները ընդունումը և քեմալականությունը
↑ Սեմյուել Հանթինգթոն // Քաղաքակրթությունների բախումը և միջազգային կարգի վերափոխումը (հատվածներ գրքից): Պատասխանները Արևմուտքին և մոդերնիզացիա
↑ В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35
↑ Юлия Кудряшова: Турецкий опыт для Казахстана
↑ Քեմալական եվրասիականությունը՝ քաղաքական նոր դիսկուրս Թուրքիայում
↑ В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35
↑ Кемализм высшей пробы
↑ Мухаметдинов Р. Ф. Зарождение и эволюция тюркизма. Казань, 1994, стр. 154 слл
↑ В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35
↑ ДОБАЕВ И. П. ИСЛАМСКИЙ РАДИКАЛИЗМ: ГЕНЕЗИС, ЭВОЛЮЦИЯ, ПРАКТИКА//Ростов-н-Д., 2003.

[1] Ազգանունները ընդունումը և քեմալականությունը

[2] Սեմյուել Հանթինգթոն // Քաղաքակրթությունների բախումը և միջազգային կարգի վերափոխումը (հատվածներ գրքից): Պատասխանները Արևմուտքին և մոդերնիզացիա

[Данилов-3] В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35

[4] Юлия Кудряшова: Турецкий опыт для Казахстана

[5] Քեմալական եվրասիականությունը՝ քաղաքական նոր դիսկուրս Թուրքիայում

[6] В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35

[7] Кемализм высшей пробы

[8] Мухаметдинов Р. Ф. Зарождение и эволюция тюркизма. Казань, 1994, стр. 154 слл

[9] В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35

[10] ДОБАЕВ И. П. ИСЛАМСКИЙ РАДИКАЛИЗМ: ГЕНЕЗИС, ЭВОЛЮЦИЯ, ПРАКТИКА//Ростов-н-Д., 2003.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

@@ Տող 6. / Տող 6. @@
 === Հանրապետություն ===
-'''Հանրապետականություն''' ({{lang-tr|Cumhuriyetçilik}}), [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] [[Հանրապետություն|հանտարեպատությանը]] իդեալական համակարգը որպես այլընտրանք [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան]] [[Բացարձակ միապետություն|բացարձակ միապետությանը]]: Գերագույն իշխանության (նախագահ և մեջլիս) ընտրականության և հաշվետվության սկզբունքը: Թուրքիան հանրապետություն է հռչակվել 1923 թվականին:
+'''Հանրապետականություն''' ({{lang-tr|Cumhuriyetçilik}}), [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] [[Հանրապետություն|հանտարեպատությանը]] իդեալական համակարգը որպես այլընտրանք [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան]] [[Բացարձակ միապետություն|բացարձակ միապետությանը]]: Գերագույն իշխանության (նախագահ և մեջլիս) ընտրականության և հաշվետվության սկզբունքը։ Թուրքիան հանրապետություն է հռչակվել 1923 թվականին։
 === Ազգայնականություն ===
-[[Ազգայնականություն]] ({{lang-tr|Milliyetçilik}} [[միլլեթ]] բառից), իր քաղաքացիներին հայրենասաիրական և տիտղոսային ազգին նվիրվածության ոգով դաստիարակող [[Ազգային պետություն|ազգային պետության]] իդեալը: Էթնիկականի և քաղաքացիական նույնականացումը: Ազգայնականությանը առանձնահատուկ տեղ էր շնորհվում, այն դիտարկվում էր որպես ռեժիմի հիմնասյունը<ref name="Данилов">[http://www.ezid.ru/articles/any/2007_01_14_turks_nazi.html В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма]// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35</ref>: Աթաթուրքի ազգայնականությունը յուրահատուկ առանձնահատկություն ուներ համեմատած երիտթուրքերի ազգայնականության հետ: Աթաթուրքի ազգայնականությունը, որի նշման համար նախըտրվում էր «միլլեթչիլիկ» («միլլեթ»՝ «ազգ» բառից), նախկին՝ «թյուրքչյուլյուք» («թյուրքականություն») բառի փոխարեն, հեռանում էր ռասայական ազգայնականությունից և պանթյուրքիզմից, և հասկացվում էր Աթաթուրքի կողմից ֆրանսիական տեսակով՝ որպես Թուրքիայի Հանրապետության սահմաններում քաղաքական ազգության գաղափարախոսություն (այլ ոչ թե թյուրքական էթնիկ ազգության, ինչպես դա լինում է սովորաբար պանթյուրքիստների մոտ): Աթաթուրքը ազգը դիտարկում էր որպես բոլոր քաղաքացիներին, այլ ոչ միայն էթնիկ թյուրքերին, ընդկգրող ամբողջություն, սակայն թուրքական էթնիկ ինքնագիտակցության հիման վրա, այսինքն՝ ոչ թյուրքերին հարկավոր էր դաստիարակել այդ ինքնագիտակցության, ինչնէ տվյալ պարագայում՝ ձուլման եղանակով<ref>[http://www.ia-centr.ru/expert/1269/  Юлия Кудряшова: Турецкий опыт для Казахстана]</ref>: Սակայն նորագույն պատմությունում թուքրական ազգայնականությանը լուրջ խնդրի առաջ է կանգնեցրել քրդական անջատվողականությունը<ref>[http://geopolitica.ru/Articles/821 Քեմալական եվրասիականությունը՝ քաղաքական նոր դիսկուրս Թուրքիայում]</ref>:
+[[Ազգայնականություն]] ({{lang-tr|Milliyetçilik}} [[միլլեթ]] բառից), իր քաղաքացիներին հայրենասաիրական և տիտղոսային ազգին նվիրվածության ոգով դաստիարակող [[Ազգային պետություն|ազգային պետության]] իդեալը։ Էթնիկականի և քաղաքացիական նույնականացումը։ Ազգայնականությանը առանձնահատուկ տեղ էր շնորհվում, այն դիտարկվում էր որպես ռեժիմի հիմնասյունը<ref name="Данилов">[http://www.ezid.ru/articles/any/2007_01_14_turks_nazi.html В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма]// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35</ref>: Աթաթուրքի ազգայնականությունը յուրահատուկ առանձնահատկություն ուներ համեմատած երիտթուրքերի ազգայնականության հետ։ Աթաթուրքի ազգայնականությունը, որի նշման համար նախըտրվում էր «միլլեթչիլիկ» («միլլեթ»՝ «ազգ» բառից), նախկին՝ «թյուրքչյուլյուք» («թյուրքականություն») բառի փոխարեն, հեռանում էր ռասայական ազգայնականությունից և պանթյուրքիզմից, և հասկացվում էր Աթաթուրքի կողմից ֆրանսիական տեսակով՝ որպես Թուրքիայի Հանրապետության սահմաններում քաղաքական ազգության գաղափարախոսություն (այլ ոչ թե թյուրքական էթնիկ ազգության, ինչպես դա լինում է սովորաբար պանթյուրքիստների մոտ): Աթաթուրքը ազգը դիտարկում էր որպես բոլոր քաղաքացիներին, այլ ոչ միայն էթնիկ թյուրքերին, ընդկգրող ամբողջություն, սակայն թուրքական էթնիկ ինքնագիտակցության հիման վրա, այսինքն՝ ոչ թյուրքերին հարկավոր էր դաստիարակել այդ ինքնագիտակցության, ինչնէ տվյալ պարագայում՝ ձուլման եղանակով<ref>[http://www.ia-centr.ru/expert/1269/  Юлия Кудряшова: Турецкий опыт для Казахстана]</ref>: Սակայն նորագույն պատմությունում թուքրական ազգայնականությանը լուրջ խնդրի առաջ է կանգնեցրել քրդական անջատվողականությունը<ref>[http://geopolitica.ru/Articles/821 Քեմալական եվրասիականությունը՝ քաղաքական նոր դիսկուրս Թուրքիայում]</ref>:
-Ազգի չափորոշիչներն են՝ ընդհանուր քաղաքացիությունը, ընդհանուր լեզուն, ընդհանուր տարածքը, ընդհանուր ծագումը, ընդհանուր պատմությունը և ընդհանուր մտածելակերպը:
+Ազգի չափորոշիչներն են՝ ընդհանուր քաղաքացիությունը, ընդհանուր լեզուն, ընդհանուր տարածքը, ընդհանուր ծագումը, ընդհանուր պատմությունը և ընդհանուր մտածելակերպը։
 === Ժողովուրդ ===
-'''ժողովրդայնություն''' ({{lang-tr|Halkçılık}}), պայքար դասակարգային անհավասարության և դասային արտանոությունների դեմ: Ազգայնականության հետ է կապված [[Թուրքիայի հասարակություն|թուրքական հասարակույթան]] միասնականությունը և դրա մեջ [[միժդասակարգային համերշխություն]]ը, ինչպես նաև ժողովրդի և Թուրքիայի խորհրդարանի որպես դրա ներկայացուցչի [[սուվերենություն]]ը (գերագույն իշխանության) հռչակող «ժողովրդականության» սկզբունքը,<ref>[http://www.middleeast.org.ua/research/turkey8.htm,  В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма]// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35</ref>:
+'''ժողովրդայնություն''' ({{lang-tr|Halkçılık}}), պայքար դասակարգային անհավասարության և դասային արտանոությունների դեմ։ Ազգայնականության հետ է կապված [[Թուրքիայի հասարակություն|թուրքական հասարակույթան]] միասնականությունը և դրա մեջ [[միժդասակարգային համերշխություն]]ը, ինչպես նաև ժողովրդի և Թուրքիայի խորհրդարանի որպես դրա ներկայացուցչի [[սուվերենություն]]ը (գերագույն իշխանության) հռչակող «ժողովրդականության» սկզբունքը,<ref>[http://www.middleeast.org.ua/research/turkey8.htm,  В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма]// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35</ref>:
 === Լաիցիզմ ===
-[[լաիցիզմ]], [[աշխարհականություն]] ({{lang-tr|Laiklik}}), պետության աշխարհիկ բնույթ և պետության ու կրոնի տարանջատումը: Քեմալի առաջաին ձևափոխությունների մեկն էր [[շարիաթ]]ի չեղարկումը: Հետո արգելվել է կրոնական կրթությունը, իսկ բոլոր դպրոցները ենթարկել են Լուսավորության նախարարությանը: Ժամանակակից Թուրքիայիում այդ սկզբունքը արտացոլվում է իսլամամետ կողմնորոշության դատական հետապնդության հռչակման տեսքով<ref>[http://web.archive.org/web/20080403033046/http://www.expert.ru/articles/2008/04/01/tur_pravpart/ Кемализм высшей пробы]</ref>:
+[[լաիցիզմ]], [[աշխարհականություն]] ({{lang-tr|Laiklik}}), պետության աշխարհիկ բնույթ և պետության ու կրոնի տարանջատումը։ Քեմալի առաջաին ձևափոխությունների մեկն էր [[շարիաթ]]ի չեղարկումը։ Հետո արգելվել է կրոնական կրթությունը, իսկ բոլոր դպրոցները ենթարկել են Լուսավորության նախարարությանը։ Ժամանակակից Թուրքիայիում այդ սկզբունքը արտացոլվում է իսլամամետ կողմնորոշության դատական հետապնդության հռչակման տեսքով<ref>[http://web.archive.org/web/20080403033046/http://www.expert.ru/articles/2008/04/01/tur_pravpart/ Кемализм высшей пробы]</ref>:
 === Պետական կարգավոում ===
-[[Էտատիզմ]], վեհապետություն ({{lang-tr|Devletçilik}}՝ {{lang-tr|Devlet}} «[[պետություն]]» բառից), պետական առաջնային դերով խառը տնտեսության կառուցումը: Փաստացի դա արդյունք էր դառնում մանր մասնավոր հատվածի պահպանմամբ տնտեսության [[Ազգայնացում|ազգայնացմանը]]:
+[[Էտատիզմ]], վեհապետություն ({{lang-tr|Devletçilik}}՝ {{lang-tr|Devlet}} «[[պետություն]]» բառից), պետական առաջնային դերով խառը տնտեսության կառուցումը։ Փաստացի դա արդյունք էր դառնում մանր մասնավոր հատվածի պահպանմամբ տնտեսության [[Ազգայնացում|ազգայնացմանը]]:
 === Հեղափոխություն ===
 '''Հեղափոխականություն''' ({{lang-tr|İnkılapçılık}}), [[վեստերնիզացիա]]յի և [[Ավանդական հասարակություն|ավանդական հասարակության]] մնացուկների հետ պայքարի, [[առաջընթաց]]ի վրա հենման և [[Լուսավորություն|լուսավորության]] ուղղություն<ref>[http://web.archive.org/web/20050407002425/http://turkolog.narod.ru/info/turk-32.pdf Мухаметдинов Р. Ф. Зарождение и эволюция тюркизма. Казань, 1994, стр. 154 слл]</ref><ref>[http://www.middleeast.org.ua/research/turkey8.htm В. И. Данилов. Метаморфозы турецкого национализма]// Ближний Восток и современность. Сборник статей (выпуск девятый). М., 2000, стр. 20-35</ref><ref>[http://ippk.edu.mhost.ru/elibrary/elibrary/autors/aut_01/aut_01_06.htm  ДОБАЕВ И. П. ИСЛАМСКИЙ РАДИКАЛИЗМ: ГЕНЕЗИС, ЭВОЛЮЦИЯ, ПРАКТИКА]//Ростов-н-Д., 2003.</ref>:
-Վեստերնիզացիայի վառ օրինակներ են դարձել [[թուրքերեն]]ի լատինատառացումը և կանանց [[ընտրական իրավունքներ]]ի շնորհումը:
+Վեստերնիզացիայի վառ օրինակներ են դարձել [[թուրքերեն]]ի լատինատառացումը և կանանց [[ընտրական իրավունքներ]]ի շնորհումը։
 == Ծանոթագրություններ ==