Չարլզ Պերս Սանդերս

Չարլզ Պերս Սանդերս (անգլ.՝ Peirce) (1839-1914), ամերիկյան իդեալիստ փիլիսոփա, տրամաբան, մաթեմատիկոս։Դասախոսել է Հարվարդի, Բալթիմորի, Բոստոնի համալսարաններում, եղել Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիայի (1877 թվականից) և Գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։ Գոյաբանության մեջ Պ․ պլատոնյան օբյեկտիվ իդեալիզմի ոգով պատկերել է կեցության կառուցվածքը կատեգորիաների աստիճանակարգության ձևով (վերացական էություններ, անհատական առարկայական գոյացություններ, մարդկային մտածողության ընդհանուր հասկացություններ)։ Գիտության մեթոդաբանության մեջ Պերս էմպիրիզմի ոգով մշակել է գիտելիքի ձևավորման և նրա հիմնավորվածության ուսմունք, որն անվանել է պրագմատիցիզմ։ Գիտությունը համոզմունքների (անգլ.՝ belief) մի համակարգ է, որը լուծում է տեսական և գործնական դժվարությունները տրամաբանական կշռադատությունը, գիտական հետազոտությունն այդ դժվարությունները հաղթահարելու, կասկածները փարատելու և հաստատ համոզմունքների հասնելու ընթացքն է։ Ըստ նշանավոր «Պերսի սկզբունքի», գիտական հասկացության բովանդակությունը (և առհասարակ մեր գործածած նշանների նշանակությունը) կազմում է այն հետևանքների ամբողջությունը, որոնք առաջանում են այդ հասկացության առարկայի գործադրումից, առարկան չունի որևէ ուրիշ, (մետաֆիզիկական) էություն, բացի այդ գործնական հետևանքների ամբողջությունից։ Իմացաբանական մեկնաբանության դեպքում առաջին դրույթը պարունակում է ճանաչողության կենսաբանական-հարմարվողական, երկրորդը՝ ֆենոմենալիստական (տես Ֆենոմենաչիզմ) բացատրության հնարավորություն։ Դրանք այս ուղղությամբ զարգացվեցին Ու․ Ջեմսի պրագմատիզմի փիլիսոփայության մեջ։ Պերսը մեծ ավանդ է մուծել ժամանակակից տրամաբանության մեջ՝ զարգացրել է տրամաբանության հանրահաշիվը, նրա միջոցներով մեկնաբանել դասական տրամաբանությունը, մշակել է հարաբերությունների տրամաբանությունը, տվել է տրամաբանական գործողությունները մեկի հանգեցնելու գաղափարը ևն։ Պես սեմիոտիկայի հիմնադիրն է, առանձնապես կարևոր են նրա արդյունքները տրամաբանական իմաստաբանության մեջ։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։