«Էքզիստենցիալիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
չ վերջակետների ուղղում, փոխարինվեց: ջ: → ջ։ (93) oգտվելով ԱՎԲ
չ կետադրություն և բացատներ, փոխարինվեց: բ,ո → բ, ո (54) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 18. Տող 18.


==Լև Շեստով(1866-1938)==
==Լև Շեստով(1866-1938)==
Ռուս մեծ էքզիստենցիալիստ-փիլիսոփա Շեստովն իր փիլիսոփայական եջ պարադոքսներով և աֆորիզմներով է հագեցրել և ընդվզել ինքնիշխան անհատականության վրա բանականության թելադրանքի և համապարտադիր բարոյական նորմերի ճնշման դեմ։ Ավանդական փիլիսոփայությանը հակադրել է «ողբերգության փիլիսոփայությանը», որի կենտրոնում մարդկային կեցության անհեթեթությունն է, իսկ փիլիսոփայական մտահայեցողությանը՝ հայտնությունը, որը շնորհվում է ամենազոր Աստծո կողմից։ Շեստովի մուտքը փիլիսոփայության ասպարեզ տեղի ունեցավ «Անհիմնության ապոթեզ» ստեղծագործության հրատարակմամբ,որը նոր էջ բացեց ռուս փիլիսոփայության պատմության մեջ։ Հակահամակարգայնությունը հռչակելով իր փիլիսոփայության բնութագիր` Շեստովը հետզհետե հղկում է իր գրության ձևը` «Ապոթեզում» վերջնականապես աֆորիզմն ընտրելով որպես ուղեկից։ Անշուշտ, այդ ընտրության հետևում Նիցշեն է կանգնած։ «Ապոթեզում» անընդհատ փորձելով հենվել Նիցշեի վրա` Շեստովը նրա դիտարկումները վերագրում է բնազդի ոլորտին և ոչ գիտակցությանը։ Խեղդվող մարդը փրկողի ձեռքը բռնել-բարձրանալուց ներքև է քաշում փրկողին… Այդ «ձեռքը» Շեստովի համար Նիցշեի բարոյականության կազմաքանդումն է։ Մտահարթեցման այդօրինակ դրսևորման կարելի է հանդիպել արդեն «Ապոթեզում», այն է` «փիլիսոփայության խնդիրը ոչ թե մարդկանց հանգստացնելն է, այլ շփոթեցնելը» : «Ecce homo»-ի նախաբանում գրում է Նիցշեն` «Փիլիսոփայությունը, ինչպես ես եմ այն ցայժմ հասկացել և վերապրել, կամավոր կյանքն է սառույցի մեջ և բարձր լեռներում – գոյության մեջ ողջ անծանոթի և խնդրահարույցի փնտրտուքը»: «Ապոթեոզի» զգացմունքային առումով կենտրոնական դրույթներից մեկի համաձայն` «Հուսահատությունը մեր կյանքի ամենափառահեղ ու ամենանշանավոր պահն է» : Շեստովյան հանգանակի առանցքը կյանքում դոմինանտացման կոչն է։ Հեղինակը հենց դրանով է նախ և առաջ մոտենում էքզիստենցիալիզմին և երբեմն «որակվում» որպես «էքզիստենցիալ մտածող»: Շեստովի մասին, նրա տեքստերի մասին գրելը նախապես կործանման դատապարտված անհուսալի մտահաղացում է։ Շեստովը չքանում է` իր փոխարեն բառեր թողնելով, որոնք ստիպված ես լինում կրկնել նրանից հետո» : Բայց դա կրկին երևութաբանական դիտարկմամբ հետևելիս է այդպես թվում : Իմացաբանական դիտանկյունից` այդօրինակ միտքն անմտածելի է. չէ որ ցանկացած բանաձևից խուսափելու կոչն էլ յուրօրինակ բանաձև է։
Ռուս մեծ էքզիստենցիալիստ-փիլիսոփա Շեստովն իր փիլիսոփայական եջ պարադոքսներով և աֆորիզմներով է հագեցրել և ընդվզել ինքնիշխան անհատականության վրա բանականության թելադրանքի և համապարտադիր բարոյական նորմերի ճնշման դեմ։ Ավանդական փիլիսոփայությանը հակադրել է «ողբերգության փիլիսոփայությանը», որի կենտրոնում մարդկային կեցության անհեթեթությունն է, իսկ փիլիսոփայական մտահայեցողությանը՝ հայտնությունը, որը շնորհվում է ամենազոր Աստծո կողմից։ Շեստովի մուտքը փիլիսոփայության ասպարեզ տեղի ունեցավ «Անհիմնության ապոթեզ» ստեղծագործության հրատարակմամբ, որը նոր էջ բացեց ռուս փիլիսոփայության պատմության մեջ։ Հակահամակարգայնությունը հռչակելով իր փիլիսոփայության բնութագիր` Շեստովը հետզհետե հղկում է իր գրության ձևը` «Ապոթեզում» վերջնականապես աֆորիզմն ընտրելով որպես ուղեկից։ Անշուշտ, այդ ընտրության հետևում Նիցշեն է կանգնած։ «Ապոթեզում» անընդհատ փորձելով հենվել Նիցշեի վրա` Շեստովը նրա դիտարկումները վերագրում է բնազդի ոլորտին և ոչ գիտակցությանը։ Խեղդվող մարդը փրկողի ձեռքը բռնել-բարձրանալուց ներքև է քաշում փրկողին… Այդ «ձեռքը» Շեստովի համար Նիցշեի բարոյականության կազմաքանդումն է։ Մտահարթեցման այդօրինակ դրսևորման կարելի է հանդիպել արդեն «Ապոթեզում», այն է` «փիլիսոփայության խնդիրը ոչ թե մարդկանց հանգստացնելն է, այլ շփոթեցնելը» : «Ecce homo»-ի նախաբանում գրում է Նիցշեն` «Փիլիսոփայությունը, ինչպես ես եմ այն ցայժմ հասկացել և վերապրել, կամավոր կյանքն է սառույցի մեջ և բարձր լեռներում – գոյության մեջ ողջ անծանոթի և խնդրահարույցի փնտրտուքը»: «Ապոթեոզի» զգացմունքային առումով կենտրոնական դրույթներից մեկի համաձայն` «Հուսահատությունը մեր կյանքի ամենափառահեղ ու ամենանշանավոր պահն է» : Շեստովյան հանգանակի առանցքը կյանքում դոմինանտացման կոչն է։ Հեղինակը հենց դրանով է նախ և առաջ մոտենում էքզիստենցիալիզմին և երբեմն «որակվում» որպես «էքզիստենցիալ մտածող»: Շեստովի մասին, նրա տեքստերի մասին գրելը նախապես կործանման դատապարտված անհուսալի մտահաղացում է։ Շեստովը չքանում է` իր փոխարեն բառեր թողնելով, որոնք ստիպված ես լինում կրկնել նրանից հետո» : Բայց դա կրկին երևութաբանական դիտարկմամբ հետևելիս է այդպես թվում : Իմացաբանական դիտանկյունից` այդօրինակ միտքն անմտածելի է. չէ որ ցանկացած բանաձևից խուսափելու կոչն էլ յուրօրինակ բանաձև է։
Ճիշտ է, Շեստովի արձագանքը պիտի լինի այն, որ անհիմնության առջև նման հարց չի ծառանում, քանզի դա համապարփակ անհիմնություն է` առանց մշակման, անհիմն անհիմնություն։
Ճիշտ է, Շեստովի արձագանքը պիտի լինի այն, որ անհիմնության առջև նման հարց չի ծառանում, քանզի դա համապարփակ անհիմնություն է` առանց մշակման, անհիմն անհիմնություն։


==Ժան-Պոլ Սարտր(1905-1980)==
==Ժան-Պոլ Սարտր(1905-1980)==
Ֆրանսիական էքզիստենցիալիզմի կարկառուն ներկայացուցիչներից մեկը, համաշխարհային էքզիստենցիալիզմի ներկայացուցիչ։ Սարտրը բաժանել է իր աշխատանքները երկու ժամանակաշրջանների. միջինբուրժուական շրջանի,երբ դեռևս չէին նշմարվում քաղաքացիական պատերազմները և պատերազմական ազդեցության ոլորտի անտիֆաշիստական շարժման շրջան։
Ֆրանսիական էքզիստենցիալիզմի կարկառուն ներկայացուցիչներից մեկը, համաշխարհային էքզիստենցիալիզմի ներկայացուցիչ։ Սարտրը բաժանել է իր աշխատանքները երկու ժամանակաշրջանների. միջինբուրժուական շրջանի, երբ դեռևս չէին նշմարվում քաղաքացիական պատերազմները և պատերազմական ազդեցության ոլորտի անտիֆաշիստական շարժման շրջան։
Սարտերը շուտ է կողմնորոշվել էքզիստենցիալիզմի ճանապարհով,կարելի է ասել հենց ստեղծագործական ուղղու սկզբից։
Սարտերը շուտ է կողմնորոշվել էքզիստենցիալիզմի ճանապարհով, կարելի է ասել հենց ստեղծագործական ուղղու սկզբից։
Ֆրանսիական էքզիստենցիալիզմի գաղափարական հիմքը Սարտրի «Գոյը և չգոյը» ( l' Etreale Ne'ant) գործն է,որը մանիֆեստ դարձավ ֆրանսիական էքզիստենցիալիստական դպրոցի համար։ «Սրտխառնոց » վեպում գլխավոր հերոս Ռոկանտեսին բախտ է վիճակվում բացել էքզիստենցիալիզմի հիմնական գաղափարը։ Նրա առջև բացվում է «էքզիստենցիալիզմի գոյությունը»` դեպի ներքնաշխարհ ուղեկցողը։ Նա գտնում է էությունն ու անէությունը,աշխարհն իր մեջ և իր համար։ «Աշխարհն իր մեջ» նշանակում է այն հիմնականը չզարգացող աշխարհում,իսկ « աշխարհն իր համար» `խոսքը գիտակցության մասին է, կամ էլ գոյատևությունն է առանց էության։ Մշտական շարժումը,որը երկարատև փնտրտուքի արդյունքում երբեք նպատակակետին չի բերում,չի դառնում էություն։ Հենց սրա շնորհիվ է,
Ֆրանսիական էքզիստենցիալիզմի գաղափարական հիմքը Սարտրի «Գոյը և չգոյը» ( l' Etreale Ne'ant) գործն է, որը մանիֆեստ դարձավ ֆրանսիական էքզիստենցիալիստական դպրոցի համար։ «Սրտխառնոց » վեպում գլխավոր հերոս Ռոկանտեսին բախտ է վիճակվում բացել էքզիստենցիալիզմի հիմնական գաղափարը։ Նրա առջև բացվում է «էքզիստենցիալիզմի գոյությունը»` դեպի ներքնաշխարհ ուղեկցողը։ Նա գտնում է էությունն ու անէությունը,աշխարհն իր մեջ և իր համար։ «Աշխարհն իր մեջ» նշանակում է այն հիմնականը չզարգացող աշխարհում, իսկ « աշխարհն իր համար» `խոսքը գիտակցության մասին է, կամ էլ գոյատևությունն է առանց էության։ Մշտական շարժումը,որը երկարատև փնտրտուքի արդյունքում երբեք նպատակակետին չի բերում,չի դառնում էություն։ Հենց սրա շնորհիվ է,
որ գոյությունը մնում է անբացատրելի,որը ինքնին տանում է դեպի ունայնություն,որից ելք չկա։ Սա կարծես դատարկություն լինի։ Այս դատարկությունից է ցանկանում փախչել Սարտրի հերոսը ` չմտնելով ունայնության մեջ`դառնալով խավարի մասնիկ։ Հերոսի խոհերն ու ապրումները քիչ-քիչ վերածվում են փիլիսոփայության։ Աշխարհն իր մեջ բացվում է էքզիստենցիալիզմի բնորոշ « մարմնական ,չօգտագործված» ճանապարհով։
որ գոյությունը մնում է անբացատրելի,որը ինքնին տանում է դեպի ունայնություն,որից ելք չկա։ Սա կարծես դատարկություն լինի։ Այս դատարկությունից է ցանկանում փախչել Սարտրի հերոսը ` չմտնելով ունայնության մեջ`դառնալով խավարի մասնիկ։ Հերոսի խոհերն ու ապրումները քիչ-քիչ վերածվում են փիլիսոփայության։ Աշխարհն իր մեջ բացվում է էքզիստենցիալիզմի բնորոշ « մարմնական ,չօգտագործված» ճանապարհով։
Սարտրի աշխատանքը շատ նատուրալիստականին մոտ է,քանի որ հերոսն իր գոյության և փնտրտուքի ընթացքում դուրս չի գալիս « գոյության » սահմաններից։ Նա իր ցանկություններով մոտ է բնականին,որն էլ ի վիճակի է փոխել ստեղծագործության հիմնական երանգը։ Սարտրը հերոսին օժտում է ենթարկելու,սադիստական արարքներ գործելու ունակությամբ։ Սարտրի աշխատանքի բարձրագույն նատուրան միացումն ` մոդեռնավորված միֆի ապստրակտ ձևերի հետ։
Սարտրի աշխատանքը շատ նատուրալիստականին մոտ է, քանի որ հերոսն իր գոյության և փնտրտուքի ընթացքում դուրս չի գալիս « գոյության » սահմաններից։ Նա իր ցանկություններով մոտ է բնականին, որն էլ ի վիճակի է փոխել ստեղծագործության հիմնական երանգը։ Սարտրը հերոսին օժտում է ենթարկելու, սադիստական արարքներ գործելու ունակությամբ։ Սարտրի աշխատանքի բարձրագույն նատուրան միացումն ` մոդեռնավորված միֆի ապստրակտ ձևերի հետ։
*Միֆականացված գործերից է « Ճանճերը» (Les Mouches) վեպը,որտեղ այդպիսի իրավիճակ է համարվում
*Միֆականացված գործերից է « Ճանճերը» (Les Mouches) վեպը, որտեղ այդպիսի իրավիճակ է համարվում
Օրեստ միֆի մասին թեման։ Երբ Օրեստը վրեժ է լուծում մորից ` Կլիտեմնետր թագուհուց, հոր` Ագամեմնոն թագավորի սպանության համար։ Իհարկե այս տեսարանով է ամբողջանում պատերազմական շրջափակման մեջ հայտնված Ֆրանսիան։ Այն Ֆրանսիան,որտեղ հասարակական ներքին պառակտում էր սկսվել` արյունոտ իրադարձություններ,աներես ,հանցագործ դասի և ոչնչացող ֆրանսիական բուրժուազիայի համեմվածությամբ։
Օրեստ միֆի մասին թեման։ Երբ Օրեստը վրեժ է լուծում մորից ` Կլիտեմնետր թագուհուց, հոր` Ագամեմնոն թագավորի սպանության համար։ Իհարկե այս տեսարանով է ամբողջանում պատերազմական շրջափակման մեջ հայտնված Ֆրանսիան։ Այն Ֆրանսիան, որտեղ հասարակական ներքին պառակտում էր սկսվել` արյունոտ իրադարձություններ, աներես, հանցագործ դասի և ոչնչացող ֆրանսիական բուրժուազիայի համեմվածությամբ։
Այստեղ ամենուր ճանճեր են և' ճանճերը, և' մարդիկ ապրում են աղքատության ու ամենօրյա վախի մեջ։ Բայց ինչպես Ռոկանտեսի ,այնպես էլ Օրեստի`որպես գլխավոր հերոսի համար կարևոր է ներքին ազատության գիտակցումը։ Այս ներքին ազատության գիտակցումն է նաև Ֆրանսիայի համար առաջնային ` ազատվել ֆաշիզմի հալածանքներից։
Այստեղ ամենուր ճանճեր են և' ճանճերը, և' մարդիկ ապրում են աղքատության ու ամենօրյա վախի մեջ։ Բայց ինչպես Ռոկանտեսի, այնպես էլ Օրեստի`որպես գլխավոր հերոսի համար կարևոր է ներքին ազատության գիտակցումը։ Այս ներքին ազատության գիտակցումն է նաև Ֆրանսիայի համար առաջնային ` ազատվել ֆաշիզմի հալածանքներից։
1946 թ. գրված «Էքզիստենցիալիզմը հումանիզմ է » աշխատության մեջ Սարտրը կրկնեց իր փիլիսոփայական դրույթները,որոնք մշակվեցին և հավաքվեցին։ Մարդն « ընտրում է» ինքն իրեն,բայց ընտրությունը պայմանավորված է իրավիճակից,մարդն ամբողջությամբ ազատ է սահմանված անհրաժեշտության մեջ։ Մարդիկ կախված են դարաշրջանից,կախված իրենց կարգավիճակից։ Մարդ կարող է ծնվել հարուստի կամ աղքատի ընտանիքում ,բայց նա չի կարող ընտրել իր ծագումը կամ հասարակական խավը։
1946 թ. գրված «Էքզիստենցիալիզմը հումանիզմ է » աշխատության մեջ Սարտրը կրկնեց իր փիլիսոփայական դրույթները, որոնք մշակվեցին և հավաքվեցին։ Մարդն « ընտրում է» ինքն իրեն, բայց ընտրությունը պայմանավորված է իրավիճակից, մարդն ամբողջությամբ ազատ է սահմանված անհրաժեշտության մեջ։ Մարդիկ կախված են դարաշրջանից, կախված իրենց կարգավիճակից։ Մարդ կարող է ծնվել հարուստի կամ աղքատի ընտանիքում, բայց նա չի կարող ընտրել իր ծագումը կամ հասարակական խավը։
Սարտրի ստեղծած գեղարվեստական կերպարները մարմանվորել են կյանքի նողկալի ,զզվելի կողմերը. մարդիկ գործում են անտարբեր և անհեթեթ, սառն են և օտար։
Սարտրի ստեղծած գեղարվեստական կերպարները մարմանվորել են կյանքի նողկալի, զզվելի կողմերը. մարդիկ գործում են անտարբեր և անհեթեթ, սառն են և օտար։


==Ալբերտ Քամյու(1913-1960)==
==Ալբերտ Քամյու(1913-1960)==
Ալբերտ Քամյուն էքզիստենցիալիզմի փայլուն ներկայացուցիչներից էր։ Քամյուի ստեղծագործություններից հատկապես հռչակ են բերել «Օտարը» և «Ժանտախտ» վեպերը, որոնք շարադրված են էքզիստեցիալիզմի սահմանած օրենքներով։
Ալբերտ Քամյուն էքզիստենցիալիզմի փայլուն ներկայացուցիչներից էր։ Քամյուի ստեղծագործություններից հատկապես հռչակ են բերել «Օտարը» և «Ժանտախտ» վեպերը, որոնք շարադրված են էքզիստեցիալիզմի սահմանած օրենքներով։
«Օտարը» վեպը գրվել է Քամյուի ստեղծագործական վաղ տարիքում `1937-1945 թթ ընթացքում։ Այս շրջանում ապսուրդ էր համարվում ֆրասիական բուրժուական հասարակությունը։ Նա կարծում էր,որ ամեն ինչ պետք է սկսել նորից։ Բուրժուական վայելքներն իշխող էին դարձել Ֆրանսիայում,բայց Քամյուն դեմ էր դրանց։ Թվում էր` խոսքը գնում էր իր մեջ նոր մարդու ստեղծմանը։ Մարդկային հատկանիշների լավացումն ու նորոգումը պիտի առաջնային լինեն։ Ներքինի հետ կապը,առաջին հերթին կապն է բնության հետ։ Այդ է պատճառը,որ Քամյուն օժտված էր ռոմանտիկական կարեկցական հատկանիշներով,որոնք առկա չէին այս էքզիստենցիալիստների մոտ։ Հայրենի Ալժիրի արևը ,ծովային միջավայրը Քամյուին օժտեցին ռոմանտիկական հատկանիշներով։ Հաստատվելով Ֆրանսիայում Քամյուն կապանքների էր ենթարկվում օտար դառնալու վախից։ Բայց այս մարդկային օտարոտի միջավայրը նման չէր ալժիրյան արևոտ բնանկարին. սա մռայլ անեզրություն է ,որը հեղինակի համար դարձավ գոյության խորհդանիշ։ Նրա համար ելակետային էր ,ոչ թե սոսկ առաջանալու պահը,այլ վերանալու` մահվան ակնթարթը։
«Օտարը» վեպը գրվել է Քամյուի ստեղծագործական վաղ տարիքում `1937-1945 թթ ընթացքում։ Այս շրջանում ապսուրդ էր համարվում ֆրասիական բուրժուական հասարակությունը։ Նա կարծում էր,որ ամեն ինչ պետք է սկսել նորից։ Բուրժուական վայելքներն իշխող էին դարձել Ֆրանսիայում,բայց Քամյուն դեմ էր դրանց։ Թվում էր` խոսքը գնում էր իր մեջ նոր մարդու ստեղծմանը։ Մարդկային հատկանիշների լավացումն ու նորոգումը պիտի առաջնային լինեն։ Ներքինի հետ կապը, առաջին հերթին կապն է բնության հետ։ Այդ է պատճառը, որ Քամյուն օժտված էր ռոմանտիկական կարեկցական հատկանիշներով, որոնք առկա չէին այս էքզիստենցիալիստների մոտ։ Հայրենի Ալժիրի արևը, ծովային միջավայրը Քամյուին օժտեցին ռոմանտիկական հատկանիշներով։ Հաստատվելով Ֆրանսիայում Քամյուն կապանքների էր ենթարկվում օտար դառնալու վախից։ Բայց այս մարդկային օտարոտի միջավայրը նման չէր ալժիրյան արևոտ բնանկարին. սա մռայլ անեզրություն է, որը հեղինակի համար դարձավ գոյության խորհդանիշ։ Նրա համար ելակետային էր, ոչ թե սոսկ առաջանալու պահը, այլ վերանալու` մահվան ակնթարթը։
«Օտարը» վեպի առաջին մասում աշխարհը երևակայական էր,այնպես ինչպես մատցածին էր հեղինակի վաղ ստեղծագործական ` ռոմանտիկական շրջանը։ Վեպի հերոսը չի համակերպվում ապրելու մի այնպիսի միջավայրում,ուր տիրում է անբնական բարոյականությունը։ Նա ցանկանում է ստեղծել բնական և բարոյական գոյատևման մի օազիս ,որտեղ մարդ կմնա միայնակ իր բնազդի և գեղեցկության համար։ Բայց այս ամենի մեջ հանկարծ երևում է մահվան պահը։Այն տեղի է ունենում ամենավճռորոշ պահին : Մահվան կամ հերոսի սպանության ժամանակ կլինեն միայն « ծովը,ավազը և արևը»: Հեղինակը փորձում է այսպես ստեղծել ալժիրյան մտացածին պատկերը ` մահ արևային բնության մեջ։ Սակայն հեղինակային լուծման արդյունքում կարևոր չի դառնում սպանության պատճառը և այլ մանրամասներ,որոնք կհետաքրքրեին ընթերցողին։
«Օտարը» վեպի առաջին մասում աշխարհը երևակայական էր, այնպես ինչպես մատցածին էր հեղինակի վաղ ստեղծագործական ` ռոմանտիկական շրջանը։ Վեպի հերոսը չի համակերպվում ապրելու մի այնպիսի միջավայրում,ուր տիրում է անբնական բարոյականությունը։ Նա ցանկանում է ստեղծել բնական և բարոյական գոյատևման մի օազիս ,որտեղ մարդ կմնա միայնակ իր բնազդի և գեղեցկության համար։ Բայց այս ամենի մեջ հանկարծ երևում է մահվան պահը։Այն տեղի է ունենում ամենավճռորոշ պահին : Մահվան կամ հերոսի սպանության ժամանակ կլինեն միայն « ծովը, ավազը և արևը»: Հեղինակը փորձում է այսպես ստեղծել ալժիրյան մտացածին պատկերը ` մահ արևային բնության մեջ։ Սակայն հեղինակային լուծման արդյունքում կարևոր չի դառնում սպանության պատճառը և այլ մանրամասներ,որոնք կհետաքրքրեին ընթերցողին։
Հերոս Մերսոն դարձավ բնազդային հատկանիշների զոհը,այն «չար միության» զոհը,որը ստեղծել էր էքզիստենցիալիստ հեղինակը, ըստ որի միակ կարևորությունը մահից հետո չփախչելու և նրան տրվելու մեջ է։
Հերոս Մերսոն դարձավ բնազդային հատկանիշների զոհը,այն «չար միության» զոհը, որը ստեղծել էր էքզիստենցիալիստ հեղինակը, ըստ որի միակ կարևորությունը մահից հետո չփախչելու և նրան տրվելու մեջ է։
XX դարի 30-ական թթ.էքզիստենցիալիզմի հիմնական գաղափարը Քամյուն արտահայտեց այսպես.
XX դարի 30-ական թթ.էքզիստենցիալիզմի հիմնական գաղափարը Քամյուն արտահայտեց այսպես.
«Իմ աշխարհում թագավորում է ապսուրդը և փրկում է սերը»:
«Իմ աշխարհում թագավորում է ապսուրդը և փրկում է սերը»:
Այս շրջանը Քամյուի համար ռոմանտիկայի և էքզիստենցիալիզմի միաձուլումն էր ազդարարում։ Բայց բավական արագ ռոմանտիկակական գաղա փարախոսությունը վերածվեց էքզիստենցիալիզմի։
Այս շրջանը Քամյուի համար ռոմանտիկայի և էքզիստենցիալիզմի միաձուլումն էր ազդարարում։ Բայց բավական արագ ռոմանտիկակական գաղա փարախոսությունը վերածվեց էքզիստենցիալիզմի։
Արդեն XX դարի 40-ական թվականների ստեղծագործությունների մեջ նկատվում է գաղափարական փոփոխությունը։
Արդեն XX դարի 40-ական թվականների ստեղծագործությունների մեջ նկատվում է գաղափարական փոփոխությունը։
1942 թ. «Սիզիփոսի առասպելը» ( Le Mythe de Sisyphe) գրքում սերը չի փրկում անբաժան ապսուրդի աշխարհում։ Այստեղ , արդեն ,չկա հույս,չկա ներքին պայքար և մարդ չի կարող դուրս գալ ապսուրդացված աշխարհից։ Միայն մի միջոց կարող է դիմակայել ապսուրդիզմին ` ստեղծագործելը։ Ահա այս միջոցով վերագտնում և հարմարվում ես աշխարհում։ Էքզիստենցիալիստական ապսուրդ հերոսը Քամյուի համար դարձավ Սիզիփոսը,որը չարչարանքներով փորձեց դուրս գալ մղձավանջից ,բայց` ապարդյուն։
1942 թ. «Սիզիփոսի առասպելը» ( Le Mythe de Sisyphe) գրքում սերը չի փրկում անբաժան ապսուրդի աշխարհում։ Այստեղ, արդեն, չկա հույս, չկա ներքին պայքար և մարդ չի կարող դուրս գալ ապսուրդացված աշխարհից։ Միայն մի միջոց կարող է դիմակայել ապսուրդիզմին ` ստեղծագործելը։ Ահա այս միջոցով վերագտնում և հարմարվում ես աշխարհում։ Էքզիստենցիալիստական ապսուրդ հերոսը Քամյուի համար դարձավ Սիզիփոսը,որը չարչարանքներով փորձեց դուրս գալ մղձավանջից ,բայց` ապարդյուն։


===Ժանտախտը վեպը===
===Ժանտախտը վեպը===
Էքզիստենցիալիստական գաղափարախոսության լավագույն արտահայտություններից մեկը «Ժանտախտ» (La Peste) վեպն է,որը Քամյուի ստեղծագործական հաջողության գրավականն էր։
Էքզիստենցիալիստական գաղափարախոսության լավագույն արտահայտություններից մեկը «Ժանտախտ» (La Peste) վեպն է, որը Քամյուի ստեղծագործական հաջողության գրավականն էր։
Ալժիրցի տարեգիրը բարձրաձայնում է մի թեմայի մասին,որ բավական ժամանակ չխոսվող էր,կարծես մարդիկ վախենում էին վարակվել լսելով անունը։ Բայց Քամյուն փորձեց ներկայացնել տարեգրի աչքերով շրջափակման մեջ հայտնված Ֆրանսիան,նրա ներքին պայքարն ու հակադրությունները։ Վեպի գործողությունները տեղի են ունենում Ալժիրի Օրան քաղաքում։ Սակայն «Ժանտախտը» ներկայացնում է ֆաշիստական շրջափակման մեջ հայտնված Ֆրանսիան։ Ինչպես « Ճանճերը» վեպում,այստեղ նույնպես տիրում է մահը։ Քաղաքացիների մասսայական մահացությունների պատճառը առնետների ` ժանտախտ տարածողների ներխուժում է։ Վեպի հենց սկզբում հեղինակը Բերնար Ռիեի միջոցով փորձում էր մարդկանց հեռու պահել առնետներից, խուսափել նրանց հետ տարրական շփումից , քանի որ նրանք ամենուր էին,սակայն `ապարդյուն։Եվ իսկապես ժանտախտն անհաղթելի է,ինչպես նշում է հեղինակը` «իմաստ չկա պայքարելու նրա դեմ,քանի որ հասարակությունը չի արթնացել, չի զգոնացել»:
Ալժիրցի տարեգիրը բարձրաձայնում է մի թեմայի մասին, որ բավական ժամանակ չխոսվող էր, կարծես մարդիկ վախենում էին վարակվել լսելով անունը։ Բայց Քամյուն փորձեց ներկայացնել տարեգրի աչքերով շրջափակման մեջ հայտնված Ֆրանսիան, նրա ներքին պայքարն ու հակադրությունները։ Վեպի գործողությունները տեղի են ունենում Ալժիրի Օրան քաղաքում։ Սակայն «Ժանտախտը» ներկայացնում է ֆաշիստական շրջափակման մեջ հայտնված Ֆրանսիան։ Ինչպես « Ճանճերը» վեպում, այստեղ նույնպես տիրում է մահը։ Քաղաքացիների մասսայական մահացությունների պատճառը առնետների ` ժանտախտ տարածողների ներխուժում է։ Վեպի հենց սկզբում հեղինակը Բերնար Ռիեի միջոցով փորձում էր մարդկանց հեռու պահել առնետներից, խուսափել նրանց հետ տարրական շփումից , քանի որ նրանք ամենուր էին,սակայն `ապարդյուն։Եվ իսկապես ժանտախտն անհաղթելի է,ինչպես նշում է հեղինակը` «իմաստ չկա պայքարելու նրա դեմ,քանի որ հասարակությունը չի արթնացել, չի զգոնացել»:
Վեպի գլխավոր հերոսներից `Բերնար Ռիեն,որ հասարակ բժիշկ էր,ով սկզբում խուսափում էր մարդկանց հետ շփումից, ախտի ներթափանցման հենց առաջին օրվանից հավատարիմ մնաց կոչմանը ` փրկել մարդկանց։
Վեպի գլխավոր հերոսներից `Բերնար Ռիեն,որ հասարակ բժիշկ էր,ով սկզբում խուսափում էր մարդկանց հետ շփումից, ախտի ներթափանցման հենց առաջին օրվանից հավատարիմ մնաց կոչմանը ` փրկել մարդկանց։
Հետաքրքիր մի փաստ ևս, Ռիեն ,ով օժտված էր էքզսիտենցիալիստական հատկանիշներով, խոսում էր ոչ թե « ես»-ով, այլ «մենք» -ով `ցանկանալով իր կյանքը հաղորդակից դարձնել մյուսներին։
Հետաքրքիր մի փաստ ևս, Ռիեն, ով օժտված էր էքզսիտենցիալիստական հատկանիշներով, խոսում էր ոչ թե « ես»-ով, այլ «մենք» -ով `ցանկանալով իր կյանքը հաղորդակից դարձնել մյուսներին։
*Ժանտախտի օրեցօր «հաղթարշավը» ստիպել էր վեպի հերոսներին երջանկանալ. բոլորի գունատ երեսներին կարծես միատոն խաղաղություն էր իջել,նրանք ուրախ էին,ժպտում էին,բացի մեկից ` բժշկից։ Նա միակն էր,ով տխուր էր, իմանալով մեռյալների վարակի մասին։ Բժիշկն ու իր ընկերները իրենց ուժերի ներածին չափով անում էին անկարելին`բուժելու խեղճ տառապյալներին։
*Ժանտախտի օրեցօր «հաղթարշավը» ստիպել էր վեպի հերոսներին երջանկանալ. բոլորի գունատ երեսներին կարծես միատոն խաղաղություն էր իջել, նրանք ուրախ էին, ժպտում էին, բացի մեկից ` բժշկից։ Նա միակն էր,ով տխուր էր, իմանալով մեռյալների վարակի մասին։ Բժիշկն ու իր ընկերները իրենց ուժերի ներածին չափով անում էին անկարելին`բուժելու խեղճ տառապյալներին։
Վեպում տեղացիներից շատերը` վարակված,չվարակված, հավաքեցին ճամպրուկներն ու մեկնեցին շրջանից, բայց ի հակադրություն սրանց լրագրող Ռայմոն Ռամբրը,ով Օրանում մնալու ոչ մի պատճառ չուներ,հանկարծ արթնացավ նրա մեջ իր «Ես»-ը` այն մարդկային վեհ գաղափարը,որ մարդուն տարբերում է գազանից` կարեկցանքը։ Եվ փորձեց օգնել հիվանդներին,անելով նրանց համար չնչին բաներ։
Վեպում տեղացիներից շատերը` վարակված, չվարակված, հավաքեցին ճամպրուկներն ու մեկնեցին շրջանից, բայց ի հակադրություն սրանց լրագրող Ռայմոն Ռամբրը, ով Օրանում մնալու ոչ մի պատճառ չուներ, հանկարծ արթնացավ նրա մեջ իր «Ես»-ը` այն մարդկային վեհ գաղափարը, որ մարդուն տարբերում է գազանից` կարեկցանքը։ Եվ փորձեց օգնել հիվանդներին, անելով նրանց համար չնչին բաներ։
Այստեղ էքզիստենցիալիստական մուտքը,որով սկսվում էր վեպը ստիպված է իր տեղը զիջելու այնպիսի էքզիստենցիալիստական գաղափարների ու ելևեջների,ինչպես հարազատին կարեկցելը, ընկերասիրությունը, գթասրտությունն է :
Այստեղ էքզիստենցիալիստական մուտքը, որով սկսվում էր վեպը ստիպված է իր տեղը զիջելու այնպիսի էքզիստենցիալիստական գաղափարների ու ելևեջների, ինչպես հարազատին կարեկցելը, ընկերասիրությունը, գթասրտությունն է :
Իհարկե այս ամենի երանգի տակ ներկայանում է , այսպես կոչված,»շագանակագույն ժանտախտը» ` Ֆաշիզմը`առնետների կերպարով,որոնք համառորեն հաստատվում էին ֆրանսիական հողում։
Իհարկե այս ամենի երանգի տակ ներկայանում է, այսպես կոչված,»շագանակագույն ժանտախտը» ` Ֆաշիզմը`առնետների կերպարով,որոնք համառորեն հաստատվում էին ֆրանսիական հողում։
«Ժանտախտի» գաղափարական կերպարներից է Քոթարը, ով կյանքի դրդմամբ հանցանք էր գործել և շատ ժամանակ չանցած վարակվել հիվանդությամբ։ Նրան այս քողի ներքո չէին անհանգստացնում ոստիկանները : Այս ամենը հերոսին դուր էր գալիս . «լինել ժանտախտ և ազատ»: Վեպի վերջում կյանքը Ռիեից խլում է կնոջը`ստիպելով միայնակ դուրս պրծնել սև մահից,քանի որ արդեն երևում էր « լույսը»: Եվ շուտով Օրանն ազատագրվեց։ Ժանտախտն այլևս չկար,կային հազարավոր զոհեր,հարյուրավոր վարակակիրներ,բոլորն ուրախ են ,բացի մեկից . այլևս չար նա ` Քոթարը։ Կազմակերպված շքերթի շարքերում բոլորն էի,բայց քաղաքի շրջապատված շենքերից մեկի անկյունում նա իր կյանքին վերջ տվեց։ Իսկ վեպում միակ տառապյալը ով ապրեց զրկանքներից ու տառապանքներից հետո Ռիեն էր։
«Ժանտախտի» գաղափարական կերպարներից է Քոթարը, ով կյանքի դրդմամբ հանցանք էր գործել և շատ ժամանակ չանցած վարակվել հիվանդությամբ։ Նրան այս քողի ներքո չէին անհանգստացնում ոստիկանները : Այս ամենը հերոսին դուր էր գալիս . «լինել ժանտախտ և ազատ»: Վեպի վերջում կյանքը Ռիեից խլում է կնոջը`ստիպելով միայնակ դուրս պրծնել սև մահից, քանի որ արդեն երևում էր « լույսը»: Եվ շուտով Օրանն ազատագրվեց։ Ժանտախտն այլևս չկար, կային հազարավոր զոհեր, հարյուրավոր վարակակիրներ, բոլորն ուրախ են, բացի մեկից . այլևս չար նա ` Քոթարը։ Կազմակերպված շքերթի շարքերում բոլորն էի,բայց քաղաքի շրջապատված շենքերից մեկի անկյունում նա իր կյանքին վերջ տվեց։ Իսկ վեպում միակ տառապյալը ով ապրեց զրկանքներից ու տառապանքներից հետո Ռիեն էր։
«Մարդը լքված է այս աշխարհում տրված է բախտի քմահաճույքին, և ապրում է իրեն օտար աշխարհում։ Էքզիստենցիալիստներ այսպիսի եզրակացության են հանգել այն պատճառով,որ իրոք, ինչպես նշվեց, առաջին և երկրորդ համաշխարհային պատերազմերի տարիներին էքզիստենցիալիստներն ականատեսն ու վկան դարձան տասնյակ միլիոնավոր մարդկանց անիմաստ մահվանը,միլիոնավոր մարդկանց խեղանդամությանն ու սովամահությանը,տեղահանությանը,նյութական և հոգևոր մշակույթի ոչնչացմանը։ Այսինքն ստեղծվում է « արտաքին կեցություն»,որը կործանարար է մարդու համար։»
«Մարդը լքված է այս աշխարհում տրված է բախտի քմահաճույքին, և ապրում է իրեն օտար աշխարհում։ Էքզիստենցիալիստներ այսպիսի եզրակացության են հանգել այն պատճառով,որ իրոք, ինչպես նշվեց, առաջին և երկրորդ համաշխարհային պատերազմերի տարիներին էքզիստենցիալիստներն ականատեսն ու վկան դարձան տասնյակ միլիոնավոր մարդկանց անիմաստ մահվանը,միլիոնավոր մարդկանց խեղանդամությանն ու սովամահությանը,տեղահանությանը,նյութական և հոգևոր մշակույթի ոչնչացմանը։ Այսինքն ստեղծվում է « արտաքին կեցություն»,որը կործանարար է մարդու համար։»



00:53, 9 Հունիսի 2015-ի տարբերակ

Էքզիստենցիալիզմ կամ գոյության փիլիսոփայություն (լատին․՝ exsistentia՝ գոյություն), գեղարվեստական-փիլիսոփայական, միաժամանակ ընդգծված հակագիտապաշտական, իռացիոնալ, երբեմն ասվածաբանական և աթեիստական միտումներով տարածված հոսանք, ժամանակակից փիլիսոփայության ազդեցիկ ուղղություններից մեկը։ Ձևավորվել է 20-րդ դարի սկզբներին և իր շատ գծերով արտացոլում է այդ ժամանակաշրջանը։ Դրանով է բացատրվում էքզիստենցիալիզմի դրույթների մեծամասնության ողբերգական տոնայնությունը և ընդհանուր հոռետեսական երանգավորումը։

Էքզիստենցիալիզմի ձևավորման վրա հսկա ազդեցություն են թողել Սյորեն Կիերկեգորի, Ֆեոդոր Դոստոևսկու, Ֆրիդրիխ Նիցշեի, Մ. Ունամունոյի տեսությունները և աշխատանքները, ինչպես նաև Է. Հուսեռլի ֆենոմենոլոգիան և Մ. Շելլերի փիլիսոփայական անտրոպոլոգիան։

Էքզիստենցիալիզմի գաղափարները պաշտպանել և զարգացրել են բազմաթիվ նշանավոր փիլիսոփաներ. Գերմանիայում՝ Մարտին Հայդեգերը, Կառլ Յասպերսը, Ֆրանսիայում՝ Ժան-Պոլ Սարտրը, Ալբեր Քամյուն, Ռուսաստանում՝ Լև Շեստովը, Նիկոլայ Բերդյաևը և այլն։

Էքզիստենցիալիզմը պայմանականորեն բաժանում են կրոնական (Յասպերս, Գաբրիել Մարսել, Բերդյաև և այլն) և աթեիստական (Հայդեգեր, Սարտր, Քամյու և այլն) ուղղությունների։

Էքզիստենցիալիզմի կենտրոնական հարցերն են՝ մարդու գոյությունը, նրա կյանքի իմաստը, աշխարհում նրա դերն ու ուղին, նրա ճակատագիրը։ Էքզիստենցիալիզմի համար առաջնայինը մարդն է, նրա ներաշխարհը, զգացմունքները, որոշումները։ Մարդու գոյությունը նախորդում է էությանը, «մարդկային իրականությունը» (Հայդեգեր) առաջնային է։ Էքզիստենցիալ խնդիրները յուրաքանչյուր մարդու գոյության փաստից բխող խնդիրներ են, մարդու կողմից իր գոյության ձևի զգացումն է։ Գոյությունը կամ էքզիստենցիան անհնար է փոխանցել հասկացությունների միջոցով, այն օբյեկտ չէ, քանի որ մարդը չի կարող օբյեկտիվորեն դիտարկել իրեն կողքից։ Գոյությունը չի ենթարկվում ռացիոնալ ճանաչմանը, այն ճանաչելու միակ միջոցը այդ վիճակը վերապրելն է։ Ըստ Յասպերսի, մարդու գոյությունը իմաստավորվում է «սահմանային իրավիճակներում», որոնք են՝ տառապանքը, պայքարը, աշխարհի անողոքությանը և թշնամանքին դիմակայելու ուղիներ գտնելը և այլն։

Էքզիստենցիալիստի համար մարդը զուրկ է էությունից նախքան գիտակից գոյությունը։ Մարդը սկզբում գոյություն ունի, և միայն հետո կողմնորոշվում է՝ մտնում է իրական էությունների և իմաստների ոլորտ։ Մարդն այն է, ինչ ինքն իրեն դարձնում է։ Մարդը ոչ այլ ոք է, քան ինքն իրեն նախագծողը, գոյություն ունի այնքանով, որքանով ինքն իրեն կերտում է և իրականացնում է։ Վախկոտը պատասխանատու է իր վախկոտություն, ստախոսը իր ստի համար և այլն։ Միայն մարդն է պատասխանատու իր արարքների համար, ո՛չ հասարակությունը

Ըստ Սարտրի, մարդը պատասխանատու է ոչ միայն իր, այլ նաև այլ մարդկանց համար։ Մարդը բացահայտելով իրեն, բացահայտում է այլ մարդկանց և դրանով այլ մարդկանց դարձնում նույնքան իրական, որքան ինքն է։ Այլ մարդիք անհրաժեշտ են անձի գոյության և ինքնաճանաչության համար։

Աթեիստական էքզիստենցիալիզմը ելնում է այն դրույթից, որ Աստված չկա, ուստի մարդուն ամեն ինչ թույլ է տրված։ Մարդն ապրում է աշխարհում, որտեղ կրոնական հույսը մահացել է, նա պետք է ապրի առանց վերին իմաստի և օգնության։ Ըստ Սարտրի և Քամյուի, դա նշանակում է, որ մարդը լքված է, անզոր, քանի որ ոչ իր մեջ և ոչ էլ դրսում նա չունի հենակետ, ապավինելու ատյան։ Մարդն ազատ է, նա դատապարտված է լինելու ազատ։ Միևնույն ժամանակ, կրոնական էքզիստեցիալիստները, ընդունելով մարդու ազատ լինելը և կամքի գերիշխանությունը, գտնում են, որ այդ ազատությունը իր գագաթնակետին է հասնում Աստծուն ճանաչելու և ընդունելու միջոցով։

«Ազատության» հետ մեկտեղ էքզիստենցիալիզմի մեջ կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում «ընտրության» գաղափարը։ Ըստ Սարտրի, մարդը տարբերվում է այլ բնական էակներից հենց իր ընտրության, այդ ընտրության համար իր առջև պատասխանատվություն կրելու հնարավորությամբ։ Ընտրելով իր համար, մարդը միաժամանակ ընտրում է և ամբողջ մարդկության համար։ Ըստ Հայդեգերի, մարդու ընտրությունը ենթադրում է իրեն իր կեցության վերջին հնարավորության՝ մահին դիմակայելու անհրաժեշտությամբ։ Իր ընտրությամբ մարդը կանգնում է մահ-ոչնչի առջև, դիմակայում դրան, հաստատում իր «եսը», կողմնորոշվում ոչնչի համեմատ։ Ըստ կրոնական էքզիստեցիալիզմի, մարդու ընտրությունը տեղի է ունենում Աստծո առջև, իսկ մարդու ճշմարիտ ընտրությունը՝ իր մեջ «Աստծո պատկերի» ընտրության մեջ է։

Լև Շեստով(1866-1938)

Ռուս մեծ էքզիստենցիալիստ-փիլիսոփա Շեստովն իր փիլիսոփայական եջ պարադոքսներով և աֆորիզմներով է հագեցրել և ընդվզել ինքնիշխան անհատականության վրա բանականության թելադրանքի և համապարտադիր բարոյական նորմերի ճնշման դեմ։ Ավանդական փիլիսոփայությանը հակադրել է «ողբերգության փիլիսոփայությանը», որի կենտրոնում մարդկային կեցության անհեթեթությունն է, իսկ փիլիսոփայական մտահայեցողությանը՝ հայտնությունը, որը շնորհվում է ամենազոր Աստծո կողմից։ Շեստովի մուտքը փիլիսոփայության ասպարեզ տեղի ունեցավ «Անհիմնության ապոթեզ» ստեղծագործության հրատարակմամբ, որը նոր էջ բացեց ռուս փիլիսոփայության պատմության մեջ։ Հակահամակարգայնությունը հռչակելով իր փիլիսոփայության բնութագիր` Շեստովը հետզհետե հղկում է իր գրության ձևը` «Ապոթեզում» վերջնականապես աֆորիզմն ընտրելով որպես ուղեկից։ Անշուշտ, այդ ընտրության հետևում Նիցշեն է կանգնած։ «Ապոթեզում» անընդհատ փորձելով հենվել Նիցշեի վրա` Շեստովը նրա դիտարկումները վերագրում է բնազդի ոլորտին և ոչ գիտակցությանը։ Խեղդվող մարդը փրկողի ձեռքը բռնել-բարձրանալուց ներքև է քաշում փրկողին… Այդ «ձեռքը» Շեստովի համար Նիցշեի բարոյականության կազմաքանդումն է։ Մտահարթեցման այդօրինակ դրսևորման կարելի է հանդիպել արդեն «Ապոթեզում», այն է` «փիլիսոփայության խնդիրը ոչ թե մարդկանց հանգստացնելն է, այլ շփոթեցնելը» : «Ecce homo»-ի նախաբանում գրում է Նիցշեն` «Փիլիսոփայությունը, ինչպես ես եմ այն ցայժմ հասկացել և վերապրել, կամավոր կյանքն է սառույցի մեջ և բարձր լեռներում – գոյության մեջ ողջ անծանոթի և խնդրահարույցի փնտրտուքը»: «Ապոթեոզի» զգացմունքային առումով կենտրոնական դրույթներից մեկի համաձայն` «Հուսահատությունը մեր կյանքի ամենափառահեղ ու ամենանշանավոր պահն է» : Շեստովյան հանգանակի առանցքը կյանքում դոմինանտացման կոչն է։ Հեղինակը հենց դրանով է նախ և առաջ մոտենում էքզիստենցիալիզմին և երբեմն «որակվում» որպես «էքզիստենցիալ մտածող»: Շեստովի մասին, նրա տեքստերի մասին գրելը նախապես կործանման դատապարտված անհուսալի մտահաղացում է։ Շեստովը չքանում է` իր փոխարեն բառեր թողնելով, որոնք ստիպված ես լինում կրկնել նրանից հետո» : Բայց դա կրկին երևութաբանական դիտարկմամբ հետևելիս է այդպես թվում : Իմացաբանական դիտանկյունից` այդօրինակ միտքն անմտածելի է. չէ որ ցանկացած բանաձևից խուսափելու կոչն էլ յուրօրինակ բանաձև է։ Ճիշտ է, Շեստովի արձագանքը պիտի լինի այն, որ անհիմնության առջև նման հարց չի ծառանում, քանզի դա համապարփակ անհիմնություն է` առանց մշակման, անհիմն անհիմնություն։

Ժան-Պոլ Սարտր(1905-1980)

Ֆրանսիական էքզիստենցիալիզմի կարկառուն ներկայացուցիչներից մեկը, համաշխարհային էքզիստենցիալիզմի ներկայացուցիչ։ Սարտրը բաժանել է իր աշխատանքները երկու ժամանակաշրջանների. միջինբուրժուական շրջանի, երբ դեռևս չէին նշմարվում քաղաքացիական պատերազմները և պատերազմական ազդեցության ոլորտի անտիֆաշիստական շարժման շրջան։ Սարտերը շուտ է կողմնորոշվել էքզիստենցիալիզմի ճանապարհով, կարելի է ասել հենց ստեղծագործական ուղղու սկզբից։ Ֆրանսիական էքզիստենցիալիզմի գաղափարական հիմքը Սարտրի «Գոյը և չգոյը» ( l' Etreale Ne'ant) գործն է, որը մանիֆեստ դարձավ ֆրանսիական էքզիստենցիալիստական դպրոցի համար։ «Սրտխառնոց » վեպում գլխավոր հերոս Ռոկանտեսին բախտ է վիճակվում բացել էքզիստենցիալիզմի հիմնական գաղափարը։ Նրա առջև բացվում է «էքզիստենցիալիզմի գոյությունը»` դեպի ներքնաշխարհ ուղեկցողը։ Նա գտնում է էությունն ու անէությունը,աշխարհն իր մեջ և իր համար։ «Աշխարհն իր մեջ» նշանակում է այն հիմնականը չզարգացող աշխարհում, իսկ « աշխարհն իր համար» `խոսքը գիտակցության մասին է, կամ էլ գոյատևությունն է առանց էության։ Մշտական շարժումը,որը երկարատև փնտրտուքի արդյունքում երբեք նպատակակետին չի բերում,չի դառնում էություն։ Հենց սրա շնորհիվ է, որ գոյությունը մնում է անբացատրելի,որը ինքնին տանում է դեպի ունայնություն,որից ելք չկա։ Սա կարծես դատարկություն լինի։ Այս դատարկությունից է ցանկանում փախչել Սարտրի հերոսը ` չմտնելով ունայնության մեջ`դառնալով խավարի մասնիկ։ Հերոսի խոհերն ու ապրումները քիչ-քիչ վերածվում են փիլիսոփայության։ Աշխարհն իր մեջ բացվում է էքզիստենցիալիզմի բնորոշ « մարմնական ,չօգտագործված» ճանապարհով։ Սարտրի աշխատանքը շատ նատուրալիստականին մոտ է, քանի որ հերոսն իր գոյության և փնտրտուքի ընթացքում դուրս չի գալիս « գոյության » սահմաններից։ Նա իր ցանկություններով մոտ է բնականին, որն էլ ի վիճակի է փոխել ստեղծագործության հիմնական երանգը։ Սարտրը հերոսին օժտում է ենթարկելու, սադիստական արարքներ գործելու ունակությամբ։ Սարտրի աշխատանքի բարձրագույն նատուրան միացումն ` մոդեռնավորված միֆի ապստրակտ ձևերի հետ։

  • Միֆականացված գործերից է « Ճանճերը» (Les Mouches) վեպը, որտեղ այդպիսի իրավիճակ է համարվում

Օրեստ միֆի մասին թեման։ Երբ Օրեստը վրեժ է լուծում մորից ` Կլիտեմնետր թագուհուց, հոր` Ագամեմնոն թագավորի սպանության համար։ Իհարկե այս տեսարանով է ամբողջանում պատերազմական շրջափակման մեջ հայտնված Ֆրանսիան։ Այն Ֆրանսիան, որտեղ հասարակական ներքին պառակտում էր սկսվել` արյունոտ իրադարձություններ, աներես, հանցագործ դասի և ոչնչացող ֆրանսիական բուրժուազիայի համեմվածությամբ։ Այստեղ ամենուր ճանճեր են և' ճանճերը, և' մարդիկ ապրում են աղքատության ու ամենօրյա վախի մեջ։ Բայց ինչպես Ռոկանտեսի, այնպես էլ Օրեստի`որպես գլխավոր հերոսի համար կարևոր է ներքին ազատության գիտակցումը։ Այս ներքին ազատության գիտակցումն է նաև Ֆրանսիայի համար առաջնային ` ազատվել ֆաշիզմի հալածանքներից։ 1946 թ. գրված «Էքզիստենցիալիզմը հումանիզմ է » աշխատության մեջ Սարտրը կրկնեց իր փիլիսոփայական դրույթները, որոնք մշակվեցին և հավաքվեցին։ Մարդն « ընտրում է» ինքն իրեն, բայց ընտրությունը պայմանավորված է իրավիճակից, մարդն ամբողջությամբ ազատ է սահմանված անհրաժեշտության մեջ։ Մարդիկ կախված են դարաշրջանից, կախված իրենց կարգավիճակից։ Մարդ կարող է ծնվել հարուստի կամ աղքատի ընտանիքում, բայց նա չի կարող ընտրել իր ծագումը կամ հասարակական խավը։ Սարտրի ստեղծած գեղարվեստական կերպարները մարմանվորել են կյանքի նողկալի, զզվելի կողմերը. մարդիկ գործում են անտարբեր և անհեթեթ, սառն են և օտար։

Ալբերտ Քամյու(1913-1960)

Ալբերտ Քամյուն էքզիստենցիալիզմի փայլուն ներկայացուցիչներից էր։ Քամյուի ստեղծագործություններից հատկապես հռչակ են բերել «Օտարը» և «Ժանտախտ» վեպերը, որոնք շարադրված են էքզիստեցիալիզմի սահմանած օրենքներով։ «Օտարը» վեպը գրվել է Քամյուի ստեղծագործական վաղ տարիքում `1937-1945 թթ ընթացքում։ Այս շրջանում ապսուրդ էր համարվում ֆրասիական բուրժուական հասարակությունը։ Նա կարծում էր,որ ամեն ինչ պետք է սկսել նորից։ Բուրժուական վայելքներն իշխող էին դարձել Ֆրանսիայում,բայց Քամյուն դեմ էր դրանց։ Թվում էր` խոսքը գնում էր իր մեջ նոր մարդու ստեղծմանը։ Մարդկային հատկանիշների լավացումն ու նորոգումը պիտի առաջնային լինեն։ Ներքինի հետ կապը, առաջին հերթին կապն է բնության հետ։ Այդ է պատճառը, որ Քամյուն օժտված էր ռոմանտիկական կարեկցական հատկանիշներով, որոնք առկա չէին այս էքզիստենցիալիստների մոտ։ Հայրենի Ալժիրի արևը, ծովային միջավայրը Քամյուին օժտեցին ռոմանտիկական հատկանիշներով։ Հաստատվելով Ֆրանսիայում Քամյուն կապանքների էր ենթարկվում օտար դառնալու վախից։ Բայց այս մարդկային օտարոտի միջավայրը նման չէր ալժիրյան արևոտ բնանկարին. սա մռայլ անեզրություն է, որը հեղինակի համար դարձավ գոյության խորհդանիշ։ Նրա համար ելակետային էր, ոչ թե սոսկ առաջանալու պահը, այլ վերանալու` մահվան ակնթարթը։ «Օտարը» վեպի առաջին մասում աշխարհը երևակայական էր, այնպես ինչպես մատցածին էր հեղինակի վաղ ստեղծագործական ` ռոմանտիկական շրջանը։ Վեպի հերոսը չի համակերպվում ապրելու մի այնպիսի միջավայրում,ուր տիրում է անբնական բարոյականությունը։ Նա ցանկանում է ստեղծել բնական և բարոյական գոյատևման մի օազիս ,որտեղ մարդ կմնա միայնակ իր բնազդի և գեղեցկության համար։ Բայց այս ամենի մեջ հանկարծ երևում է մահվան պահը։Այն տեղի է ունենում ամենավճռորոշ պահին : Մահվան կամ հերոսի սպանության ժամանակ կլինեն միայն « ծովը, ավազը և արևը»: Հեղինակը փորձում է այսպես ստեղծել ալժիրյան մտացածին պատկերը ` մահ արևային բնության մեջ։ Սակայն հեղինակային լուծման արդյունքում կարևոր չի դառնում սպանության պատճառը և այլ մանրամասներ,որոնք կհետաքրքրեին ընթերցողին։ Հերոս Մերսոն դարձավ բնազդային հատկանիշների զոհը,այն «չար միության» զոհը, որը ստեղծել էր էքզիստենցիալիստ հեղինակը, ըստ որի միակ կարևորությունը մահից հետո չփախչելու և նրան տրվելու մեջ է։ XX դարի 30-ական թթ.էքզիստենցիալիզմի հիմնական գաղափարը Քամյուն արտահայտեց այսպես. «Իմ աշխարհում թագավորում է ապսուրդը և փրկում է սերը»: Այս շրջանը Քամյուի համար ռոմանտիկայի և էքզիստենցիալիզմի միաձուլումն էր ազդարարում։ Բայց բավական արագ ռոմանտիկակական գաղա փարախոսությունը վերածվեց էքզիստենցիալիզմի։ Արդեն XX դարի 40-ական թվականների ստեղծագործությունների մեջ նկատվում է գաղափարական փոփոխությունը։ 1942 թ. «Սիզիփոսի առասպելը» ( Le Mythe de Sisyphe) գրքում սերը չի փրկում անբաժան ապսուրդի աշխարհում։ Այստեղ, արդեն, չկա հույս, չկա ներքին պայքար և մարդ չի կարող դուրս գալ ապսուրդացված աշխարհից։ Միայն մի միջոց կարող է դիմակայել ապսուրդիզմին ` ստեղծագործելը։ Ահա այս միջոցով վերագտնում և հարմարվում ես աշխարհում։ Էքզիստենցիալիստական ապսուրդ հերոսը Քամյուի համար դարձավ Սիզիփոսը,որը չարչարանքներով փորձեց դուրս գալ մղձավանջից ,բայց` ապարդյուն։

Ժանտախտը վեպը

Էքզիստենցիալիստական գաղափարախոսության լավագույն արտահայտություններից մեկը «Ժանտախտ» (La Peste) վեպն է, որը Քամյուի ստեղծագործական հաջողության գրավականն էր։ Ալժիրցի տարեգիրը բարձրաձայնում է մի թեմայի մասին, որ բավական ժամանակ չխոսվող էր, կարծես մարդիկ վախենում էին վարակվել լսելով անունը։ Բայց Քամյուն փորձեց ներկայացնել տարեգրի աչքերով շրջափակման մեջ հայտնված Ֆրանսիան, նրա ներքին պայքարն ու հակադրությունները։ Վեպի գործողությունները տեղի են ունենում Ալժիրի Օրան քաղաքում։ Սակայն «Ժանտախտը» ներկայացնում է ֆաշիստական շրջափակման մեջ հայտնված Ֆրանսիան։ Ինչպես « Ճանճերը» վեպում, այստեղ նույնպես տիրում է մահը։ Քաղաքացիների մասսայական մահացությունների պատճառը առնետների ` ժանտախտ տարածողների ներխուժում է։ Վեպի հենց սկզբում հեղինակը Բերնար Ռիեի միջոցով փորձում էր մարդկանց հեռու պահել առնետներից, խուսափել նրանց հետ տարրական շփումից , քանի որ նրանք ամենուր էին,սակայն `ապարդյուն։Եվ իսկապես ժանտախտն անհաղթելի է,ինչպես նշում է հեղինակը` «իմաստ չկա պայքարելու նրա դեմ,քանի որ հասարակությունը չի արթնացել, չի զգոնացել»: Վեպի գլխավոր հերոսներից `Բերնար Ռիեն,որ հասարակ բժիշկ էր,ով սկզբում խուսափում էր մարդկանց հետ շփումից, ախտի ներթափանցման հենց առաջին օրվանից հավատարիմ մնաց կոչմանը ` փրկել մարդկանց։ Հետաքրքիր մի փաստ ևս, Ռիեն, ով օժտված էր էքզսիտենցիալիստական հատկանիշներով, խոսում էր ոչ թե « ես»-ով, այլ «մենք» -ով `ցանկանալով իր կյանքը հաղորդակից դարձնել մյուսներին։

  • Ժանտախտի օրեցօր «հաղթարշավը» ստիպել էր վեպի հերոսներին երջանկանալ. բոլորի գունատ երեսներին կարծես միատոն խաղաղություն էր իջել, նրանք ուրախ էին, ժպտում էին, բացի մեկից ` բժշկից։ Նա միակն էր,ով տխուր էր, իմանալով մեռյալների վարակի մասին։ Բժիշկն ու իր ընկերները իրենց ուժերի ներածին չափով անում էին անկարելին`բուժելու խեղճ տառապյալներին։

Վեպում տեղացիներից շատերը` վարակված, չվարակված, հավաքեցին ճամպրուկներն ու մեկնեցին շրջանից, բայց ի հակադրություն սրանց լրագրող Ռայմոն Ռամբրը, ով Օրանում մնալու ոչ մի պատճառ չուներ, հանկարծ արթնացավ նրա մեջ իր «Ես»-ը` այն մարդկային վեհ գաղափարը, որ մարդուն տարբերում է գազանից` կարեկցանքը։ Եվ փորձեց օգնել հիվանդներին, անելով նրանց համար չնչին բաներ։ Այստեղ էքզիստենցիալիստական մուտքը, որով սկսվում էր վեպը ստիպված է իր տեղը զիջելու այնպիսի էքզիստենցիալիստական գաղափարների ու ելևեջների, ինչպես հարազատին կարեկցելը, ընկերասիրությունը, գթասրտությունն է : Իհարկե այս ամենի երանգի տակ ներկայանում է, այսպես կոչված,»շագանակագույն ժանտախտը» ` Ֆաշիզմը`առնետների կերպարով,որոնք համառորեն հաստատվում էին ֆրանսիական հողում։ «Ժանտախտի» գաղափարական կերպարներից է Քոթարը, ով կյանքի դրդմամբ հանցանք էր գործել և շատ ժամանակ չանցած վարակվել հիվանդությամբ։ Նրան այս քողի ներքո չէին անհանգստացնում ոստիկանները : Այս ամենը հերոսին դուր էր գալիս . «լինել ժանտախտ և ազատ»: Վեպի վերջում կյանքը Ռիեից խլում է կնոջը`ստիպելով միայնակ դուրս պրծնել սև մահից, քանի որ արդեն երևում էր « լույսը»: Եվ շուտով Օրանն ազատագրվեց։ Ժանտախտն այլևս չկար, կային հազարավոր զոհեր, հարյուրավոր վարակակիրներ, բոլորն ուրախ են, բացի մեկից . այլևս չար նա ` Քոթարը։ Կազմակերպված շքերթի շարքերում բոլորն էի,բայց քաղաքի շրջապատված շենքերից մեկի անկյունում նա իր կյանքին վերջ տվեց։ Իսկ վեպում միակ տառապյալը ով ապրեց զրկանքներից ու տառապանքներից հետո Ռիեն էր։ «Մարդը լքված է այս աշխարհում տրված է բախտի քմահաճույքին, և ապրում է իրեն օտար աշխարհում։ Էքզիստենցիալիստներ այսպիսի եզրակացության են հանգել այն պատճառով,որ իրոք, ինչպես նշվեց, առաջին և երկրորդ համաշխարհային պատերազմերի տարիներին էքզիստենցիալիստներն ականատեսն ու վկան դարձան տասնյակ միլիոնավոր մարդկանց անիմաստ մահվանը,միլիոնավոր մարդկանց խեղանդամությանն ու սովամահությանը,տեղահանությանը,նյութական և հոգևոր մշակույթի ոչնչացմանը։ Այսինքն ստեղծվում է « արտաքին կեցություն»,որը կործանարար է մարդու համար։»

Աղբյուրներ