«Էխնաթոն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 22. Տող 22.
'''Էխնաթոն''', ''Ամենհոտեպ IV'' (հետագայում Էխնաթոն) [[հին Եգիպտոս]]ի XVIII դինաստիայի փար ավոն, կառավարել է մոտավորապես 1353֊1336 թթ․, ականառու քաղաքական գործիչ, Ճանաչված կրոնական բարեփոխիչ, որի կառավարման շրջանում կարևոր փոփոխություններ տեղի ունեցան Եգիպտոսի կյանքում։
'''Էխնաթոն''', ''Ամենհոտեպ IV'' (հետագայում Էխնաթոն) [[հին Եգիպտոս]]ի XVIII դինաստիայի փար ավոն, կառավարել է մոտավորապես 1353֊1336 թթ․, ականառու քաղաքական գործիչ, Ճանաչված կրոնական բարեփոխիչ, որի կառավարման շրջանում կարևոր փոփոխություններ տեղի ունեցան Եգիպտոսի կյանքում։



[[Պատմություն:]]
'''Էխնաթոն Ամենհոտեպ IV'''
'''Էխնաթոն Ամենհոտեպ IV'''
== Իշխանության գալը ==
== Իշխանության գալը ==

10:26, 29 Մայիսի 2015-ի տարբերակ

Եգիպտոսի պատմություն:

Հին Եգիպտոսի Փարավոն
Ամենհոտեպ III Սմենխքարա
Էխնաթոն
XVIII դինաստիա
  • 1355—1337/36 гг. (18/19 лет) — по Ю. фон Бекерату
  • 1364—1347 гг. (17 лет) — по Э. Хорнунгу
  • 1366—1349 гг. (17 лет) — по Р. Паркеру
  • 1350—1336 гг. (14 лет) — по Э. Ф. Венте
  • 1356—1340 гг. (16 лет) — по K. A. Kитчену
  • 1353—1336 гг. (17 лет) — по Р. Крауссу
  • 1340—1324 гг. (16 лет) — по W. Helck
Հին Եգիպտոսի փարավոն
ԴինաստիաXVIII դինաստիա
  • 1355—1337/36 гг. (18/19 лет) — по Ю. фон Бекерату
  • 1364—1347 гг. (17 лет) — по Э. Хорнунгу
  • 1366—1349 гг. (17 лет) — по Р. Паркеру
  • 1350—1336 гг. (14 лет) — по Э. Ф. Венте
  • 1356—1340 гг. (16 лет) — по K. A. Kитчену
  • 1353—1336 гг. (17 лет) — по Р. Крауссу
  • 1340—1324 гг. (16 лет) — по W. Helck
ՆախորդողԱմենհոտեպ III
ՀաջորդողՍմենխքարա
.
ԱմուսինՆեֆերտիտի,կիյա,Մումիյա KV35YL (հնարավոր է, Նեբեթախ կամ Բակեթաթոն) [1]
ԵրեխաներՄերիթաթոն, Մակեթաթոն, Անաքսինամոն, Նեֆերնիֆրուաթոն-Թաշերիթ, Նեֆերնիֆրուրա, Սեթեպեներա, Կիյա-
ՀայրԱմենհոտեպ III
ՄայրԹեյա
Թաղման վայրԱրքաների հովիտ (դամբարան KV62)

Էխնաթոն, Ամենհոտեպ IV (հետագայում Էխնաթոն) հին Եգիպտոսի XVIII դինաստիայի փար ավոն, կառավարել է մոտավորապես 1353֊1336 թթ․, ականառու քաղաքական գործիչ, Ճանաչված կրոնական բարեփոխիչ, որի կառավարման շրջանում կարևոր փոփոխություններ տեղի ունեցան Եգիպտոսի կյանքում։


Էխնաթոն Ամենհոտեպ IV

Իշխանության գալը

Ամենհոտեպ IV իր նախորդի՝ Ամենհոտեպ III կրտսեր որդին էր ով իշխանության եկավ ավագ եղբայր Թութմոսի մահվանից հետո։ Եգիպտագետների մոտ տարբեր մոտեցումներ կան Ամենհոտեպ IV իշխանության գալու հետ կապված։ Մի մասի կարծիքվ նա մոտավորապես 12 տարի հոր հետ համատեղ է կառավարել երկիրը քանի որ վերջինս կյանքի վերջին տարիներին ծանր հիվանդ էր։ Ժամանակակից եգիպտագետներ Էրիկ Կլայնը, Նիկոլաս Ռիվեսը, Պիտեր Դորմանը և ուրիշներ հակվում են այն մտքին, որ եթե Ամենհոտեպ IV իր հոր հետ համատեղ կառավրեր, ապա ինքը 2 տարեկանից ավելի չեր կարող լիներ[2].։ Դոնալդ Ռեֆորդը, Ուիլյամ Մառնեյը, Ալան Գառները, Լոուրենս Բերմանը մերժում են Ամենհոտեպ III և Ամենհոտեպ IV համատեղ կառավարման հավանականությունը[3].։ 2014 թ․ Եգիպտոսի հնագույն հուշարձանների պահպանության նախարարությունը հանդես եկավ հայտարարության համաձայն որի չատի գերեզմանի գրառման ուսումնասիրման ժամանակ Ամենհոտեպ III ապացուցում է իր և որդու ավելի քան 8 տարի համատեղ կառավարման մասին[4][5].։ Անկախ համատեղ կառավարելու հնարավորությունից, Ամենհոտեպ IV չի պատկերված իր հոր կողմից հիմնված հուշարձաններում, որի պատճառը դեռ բացահայտված չէ[6]

Իրավիճակը Ամենհոտեպի կառավարման սկզբնական շրջանում

Ամենհոտեի համատեղ կառավարման առաջին տարիներին պետության կառավարման ոլորտում մեծ ազդեցություն ուներ իր մայրը՝ խելացի և ակտիվ թագուհի Թեյեն(Թեյա)։ Ամենհոտեպի կառավարման սկզբնական շրջանում Միտանիի և Բաբելոնի աքաների հետ գոյություն ունեյին բարեդրացիական հարաբերություններ։ Միտաննիի արքա Թուշրատտան խնդրելով նոր փարավոնին ընդլայնել երկու երկրների միջև բարեկամական հարաբերությունները, խորհուրդ տալով հաղթահարել միջազգային հարաբերություններում իր մոր ազդեցությունը, միաժամանակ խնդրեց նաև այրի թագուհուն ազդել որդու վրա դրական որոշում կայացնելու համար։ Բաբելոնի արքա Բուրնա֊Բուրիաշ II նույնպես Ամենհոտեպին ուղարկած շնորհավորական նամակում վստահեցնում էր փարավոնին իր ցանկությունը երկու երկրների միջև բարեկամությունը ընդլայնելու ուղությամբ։ Խեթական արքա Սուպիլիլիումաս է֊ինը նույնպես նամակ է գրում նրան այդպես ներկայացնելով նրան իր բողոքը առ այն, որ չի ստացել պատասխան նամակ և պահանջում է Ամենհոտեպից իր հոր նման լինել ընկերասեր՝ կատարելով նախորոք ձեռք բերված եղբայրական պարտավորությունները։ Սակայն Ամենհոտեպը կառավարման հենվ սկզբից դժգոհ էր Սուպիլիլիլումասից և այդ պատճառով չէր պատասխանել նրա առաջին նամակին,որում խեթական արքան ձևականորեն շնորհավորում էր եգիպտական փարավոնին գահին բազմելու առիթով։ Հնարավոր է Խեթական թագավորության և Եգիպտոսի միջև առկա էին լուրջ տարաձայնություններ, որի մասին իր նամակում լռում Սուպիլիլիումասը։

Կրոնական բարեփոխման նպատակները

Էխնաթոնի կառավարումը համարվում է անհավանական կրոնական բարեփոխումների շրջան,որը ցնցեց եգիպտական ավանդական հասարակության հիմքերը, քաղաքակքնությունն ու մշակույթը։ Էխնաթոնի այս հեղափոխության պատճառը մինչ այժմ պարզ չէ։ Եգիպտական փարավոնների կողմից Առաջավոր Ասիայի և Նուբիայի գրավման հետևանքով հսկայական ունեցվածքի զավթումը առաջ բերեց ստրկավաջառ արիստոկրատիայի աննախադեպ հարստացմանը, հատկաես մեծ ունեցվածք և հարստություն ձեռք բերեցին Թեբեյի քրմապտերը։ Թեբեյի քրմապետերի հզորացումը սերտորեն կապված էր ժառանգական ազնվականության և տեղական կրոնների առկայության հետ, ինչը մեծ վտանգ էր ներկայացնում արքայական իշխանության համար։ Բացի այդ Ամեհոտեպի ծագումը ըստ գահաժառանգման օրենքի զրկում էր նրան գահին տիրելու ցանկացած հնարավորությունից, որի պատճառը իր մայրն էր՝ թագուհի Թեյան ով չէր պատկանում թագավորական ընտանիքին և անգամ եգիպտուհի չէր։Ամենհոտեպի հայրը անօրեն ճանապարհով ամուսնանալով և շրջանցելով արքայական ընտանիքի հիմնական ժառանգորդներին, դրանով զրկեց որդուն գահին բազմելու օրինական իրավունքից։ Հետազոտողների մի մասը առաջ է քաշումնաև հետևյալ մոտեցումը, համաձայն որի միասնական կրոն ստեղծելու բարեփոխումը անհրաժեշտ էր եգիպտական տերության համար, որտեղ ամեն քաղաք սեփական աստծուն էր երկրպագում։Աստվածների այդ բազմազանությունը խանգարում էր եգիպտական ժողովրդի միավորմանն ու միասնական նպատակին հասնելու ձգտումներին։ Գոյություն ունի նաև Ալեքսեյ Մորոզովի կողմից առաջ քաշած տեսությունը, ըստ որի կրոնական բարեփոխումը կապված է մոտ․ ք․ա1380թ․Սինտորինի հրաբխի ժայթքման հետ։ Թուխ ամպերը, թունավոր անձրևները, ցուրտը կարող էին առաջ բերել կտրուկ շրջադարձ եգիպտացիների կրոնական պատկերացումներում՝ առաջ քաշելով արևի աստծո պաշտանմունքի ամրապնդմանը։

Աթոնի պաշտանմունքի ներդրումը

Փորձելով ամրապնդել իր կենտրոնաձիգ իշխանությունը, Ամենհոտեպ IV հանդես եկավ քրմքապետության դեմ և առաջին հերթին գլխավոր Աստված Ամոն֊Ռաի տաճարի քրմապետների դեմ։Քրմապետերի ուժը սերտորեն կապված էր կրոնի վրա հիմնված նրանց գիտելիքների հետ և որպեսզի թուլացներ հակառակորդին անհրաժեշտ էր զրկել նրանց այդ մտավոր ազդեցությունից։Սկզբնական շրջանում Ամենհոտեպը համբերատար ենթարկվում էր իրերի դասավորման առկա իրավիճակի հետ։ Հետագայում ի հակակշիռ Թեբեյի աստված Ամոնի նա առաջ քաշեց նախկինում քիչ ճանաչում ունեցող Աթոնի պաշտանմունքը ով մարմնավորում էր արեգակի սկավառակը։Հռչակելով իրեն նոր աստծո քահանայապետ, Ամենհոտեպը կառավարման երրորդ տարում Թեբեյում սկսեց նոր տաճարի կառուցումը, որտեղ Աթոնը պատկերված էր մարդու մարմնով ու բազեյի գլխով՝ թագադրված արեգակի սկավառակով։Վերջապես կառավարման չորրորդ տարում կտրուկ շրջադարձ եղավ մի կողմից արքայի և Աթոնի,իսկ մյուս կողմից հին աստվածների հարաբերություններում։Էխնաթոնը իրեն հռչակեց բացարձակ աստվածություն, անմահ էակ, իսկ արեգակի սկավառակը,Աթոնը, համարվեց արքայի երկրային պատկերը։Այդ իսկ պատճառով փոոփխության ենթարկվեց Աթոնի պատկերը։Արեգակի սկավառակի մեջ պարփակված բազեյի գլխով մարդու մարմնով պատկերի փոխարեն Էխնաթոնը արդեն ներկայանում էր արքայական կամ արեգակնային օձերի(ուրեյ) շրջանում, դիմացից դեպի ներքև ձգվող բազում ճառագայթներով։

Նոր մայրաքաղաքի կառուցումը

Ծանոթագրություններ

  1. Թաշերիթ (հնարավոր է անունը հնչի որպես Բակեթաթոն), Թութանհամոն(Թութանխաթոն), Սմենխքարա(հավանաբար)
  2. Nicholas Reeves, Akhenaten: Egypt’s False Prophet, Thames & Hudson, 2000
  3. Berman, Lawrence. 'Overview of Amenhotep III and His Reign,' and Raymond Johnson, 'Monuments and Monumental Art under Amenhotep III' in 'Amenhotep III: Perspectives on his Reign' 1998, ed: David O’Connor & Eric Cline, University of Michigan Press, ISBN 0-472-10742-9
  4. Pharaoh power-sharing unearthed in Egypt Daily News Egypt. February 6, 2014
  5. Proof found of Amenhotep III-Akhenaten co-regency thehistoryblog.com
  6. Donald B. Redford, Akhenaten: The Heretic King. Princeton University Press, 1984