«Ուլտրաձայն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

10:13, 29 Մարտի 2015-ի տարբերակ

Չղջիկները մթության մեջ կողմնորոշվելու համար օգտագործում են ուլտրաձայներ

Ուլտրաձայն, անդրաձայն, գերձայն, գազերում, հեղուկներում և պինդ մարմիններում առաձգական տատանումներ, որոնց հաճախությունը 20 կհց-ից ավելի է։ Մարդու ականջը անդրաձայն չի ընկալում։ Որոշ կենդանիներ (չղջիկներ, ձկներ, միջատներ և այլն) կարող են այն ընկալել և հաղորդել։ Անդրաձայնային տատանումներն առկա են քամու, ջրվեժի, ծովային ալեբախության աղմուկում, ինչպես նաև առաջանում են հաստոցների, հրթիռային և այլ շարժիչների աշխատելու ժամանակ։

Անդրաձայն սովորական ձայնից տարբերվում է ալիքի կարճությամբ, ուստի օժտված է մի շարք առանձնահատկություններով՝ մեծ էներգիայով, խրձաձև խտանալու ունակությամբ և այլն։ Տատանումների հաճախությունից կախված անդրաձայնի բնորոշ հատկություններն են տարասեռ կառուցվածքներից կլանումը, բեկումը, անդրադարձումը։

Ուսումնասիրման պատմություն

Անդրաձայնն առաջին անգամ ուսումնասիրել է ռուս ֆիզիկոս Պավել Լեբեդևը՝ 20-րդ դարի սկզբին, իսկ գործնականում կիրառվել է ուշ՝ ֆրանսիացի ֆիզիկոս Պոլ Լանժևենի կողմից։

Կիրառում

Բժշկություն

Գործնական բժշկության մեջ հիմնականում կիրառում են անդրաձայնի փոքր չափաքանակներ, որոնք ակտիվացնում են հյուսվածքներում ներբջջային գործընթացները (սպիտակուցների կենսասինթեզ, կենսաբանական ակտիվ նյութերի առաջացում, ֆերմենտների ակտիվության ուժեղացում և այլն)։ Անդրաձայնի բուժիչ չափաքանակն ունի արտահայտված ցավամոքիչ, անոթալայնիչ, հակաբորբոքային, ներծծող, հակաքորային ազդեցություն, ինչպես նաև խթանում է վնասված օրգանների ու հյուսվածքների վերականգնումը։

Անդրաձայնի ազդեցության գոտում ուժեղանում է մաշկի և լորձաթաղանթների թափանցելիությունը, որը նպաստում է մաշկի միջոցով դեղանյութերի հյուսվածքներ ներմուծելուն։

Անդրաձայնով բուժում

Բուժման այդ մեթոդը կոչվում է ֆոնոֆորեզ (անդրաֆոնոֆորեզ)։ Ընդ որում անդրաձայնի և դեղանյութերի զուգակցված ազդեցությունն ուժեղացնում է բուժարարողության ազդեցությունը։ Բուժման ընթացքում, հատկապես առաջին բուժարարողության ժամանակ, երբեմն առաջանում են հոգնածության զգացողություն, քնկոտություն, գլխապտույտ, որի մասին պետք է տեղեկացնել բժշկին։ Անդրաձայնային բուժումը խորհուրդ չի տրվում քաղցած վիճակում։

Ախտորոշում

Օրգանիզմի փափուկ հյուսվածքներ (առանց էական կլանման) թափանցելու և պինդ, տարասեռ կառուցվածքներից անդրադառնալու անդրաձայնի հատկությունը կիրառվում է ախտորոշիչ նպատակներով։ Անդրաձայնային ախտորոշումը լրացնում է ներքին օրգանների հետազոտման հիմնական՝ ռենտգենախտորոշման մեթոդը, իսկ երբեմն դրա նկատմամբ ունենում է էական առավելություններ։

Գործնականում որևէ կողմնակի ազդեցության լրիվ բացակայությունը հնարավորություն է տալիս կատարել մարմնի ցանկացած հատվածի բազմակի անդրաձայնային հետազոտություններ, ինչպես նաև հղիության բոլոր շրջաններում որոշել երեխայի սեռը, դիրքը և գլխի չափերը։ Uային գերզգայուն սարքերով հնարավոր է ստանալ փափուկ հյուսվածքների պատկերը՝ էխոգրաման, սոնոգրաման (սկանոգրամա), հետևել շարժվող օբյեկտներին (սիրտ, արյուն), օրինակ՝ սրտի կծկումների հաճախությանը, խոշոր անոթներում արյան հոսքի արագությանը։

Անդրաձայնով բավականին ստույգ որոշվում են ներքին օրգանների և նրանց մասերի չափերը, ուռուցքների, արյունազեղումների, օտար մարմինների, քարերի առկայությունը, որոնց շնորհիվ մեթոդը լայն ճանաչում է ստացել և ներդրվել է բժշկության շատ բնագավառներում (վիրաբուժություն, ակնաբանություն, մանկաբարձություն և գինեկոլոգիա, ուռուցքաբանություն, մարզական և տիեզերական բժշկություն և այլն)։

Ադրյունաբերական ուլտրաձայներ

Արդյունաբերությունում կիրառվող կամ արտադրությունում կողմնակիորեն առաջացած ցածր հաճախային ձայնածավալի անդրաձայները (20-30 կհց) տարածվում է օդում և ազդում ոչ միայն շփման գոտում, այլև մարմնի ամբողջ մակերևույթի, այդ թվում լսողության օրգանների և անդաստակային ապարատի վրա։ Անդրաձայնի (նույն ընդգրկույթի) ոչ մեծ չափաքանակները, հատկապես, եթե դրանք երկարատև են և բազմիցս կրկնվում են, կարող են աշխատողի վրա ունենալ ընկճող ազդեցություն, որն արտահայտվում է թուլությամբ, քնկոտությամբ, աշխատունակության նվազմամբ և այլն։

Աշխատանքային անվտանգություն

Ցածրահաճախային անդրաձայները կիրառելիս պետք է հաշվի առնել հիգիենային նորմավորումը և օգտագործել պաշտպանական միջոցներ։ Մարմնի բաց հատվածների միջոցով անդրաձայնի ազդեցությունը բացառելու համար նախատեսվում է արտահագուստ։ Բացի այդ, անդրաձայները կիրառող կամ առաջացնող սարքերը և մեքենաները հատուկ էկրաններով մեկուսացվում են աշխատողներից։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է Հանրամատչելի բժշկական հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 [[Պատկեր:Big-eared-townsend-fledermaus.jpg|240px|մինի|Չղջիկները մթության մեջ կողմնորոշվելու համար օգտագործում են ուլտրաձայներ]]
-'''Ուլտրաձայն''', անդրաձայն, գերձայն, [[գազեր|գազերում]], [[հեղուկներ|հեղուկներում]] և [[պինդ մարմիններ]]ում [[առաձգական տատանումներ]], որոնց հաճախությունը 20 կհց-ից ավելի է: [[Մարդու ականջ]]ը անդրաձայն չի ընկալում: Որոշ կենդանիներ ([[չղջիկներ]], [[ձկներ]], [[միջատներ]] և այլն) կարող են այն ընկալել և հաղորդել: Անդրաձայնային տատանումներն առկա են [[քամի|քամու]], [[ջրվեժ|ջրվեժի]], [[ծովային ալեբախություն|ծովային ալեբախության]] աղմուկում, ինչպես նաև առաջանում են հաստոցների, հրթիռային և այլ շարժիչների աշխատելու ժամանակ:
+'''Ուլտրաձայն''', անդրաձայն, գերձայն, [[գազեր]]ում, [[հեղուկներ]]ում և [[պինդ մարմիններ]]ում [[առաձգական տատանումներ]], որոնց հաճախությունը 20 կհց-ից ավելի է։ [[Մարդու ականջ]]ը անդրաձայն չի ընկալում։ Որոշ կենդանիներ ([[չղջիկներ]], [[ձկներ]], [[միջատներ]] և այլն) կարող են այն ընկալել և հաղորդել։ Անդրաձայնային տատանումներն առկա են [[քամի|քամու]], [[ջրվեժ]]ի, [[ծովային ալեբախություն|ծովային ալեբախության]] աղմուկում, ինչպես նաև առաջանում են հաստոցների, հրթիռային և այլ շարժիչների աշխատելու ժամանակ։
-Անդրաձայն սովորական ձայնից տարբերվում է ալիքի կարճությամբ, ուստի օժտված է մի շարք առանձնահատկություններով՝ մեծ էներգիայով, խրձաձև խտանալու ունակությամբ և այլն: Տատանումների հաճախությունից կախված անդրաձայնի բնորոշ հատկություններն են տարասեռ կառուցվածքներից կլանումը, բեկումը, անդրադարձումը:
+Անդրաձայն սովորական ձայնից տարբերվում է ալիքի կարճությամբ, ուստի օժտված է մի շարք առանձնահատկություններով՝ մեծ էներգիայով, խրձաձև խտանալու ունակությամբ և այլն։ Տատանումների հաճախությունից կախված անդրաձայնի բնորոշ հատկություններն են տարասեռ կառուցվածքներից կլանումը, բեկումը, անդրադարձումը։
 == Ուսումնասիրման պատմություն ==
-Անդրաձայնն առաջին անգամ ուսումնասիրել է ռուս ֆիզիկոս [[Պավել Լեբեդև]]ը՝ 20-րդ դարի սկզբին, իսկ գործնականում կիրառվել է ուշ՝ ֆրանսիացի ֆիզիկոս [[Պոլ Լանժևեն]]ի կողմից:
+Անդրաձայնն առաջին անգամ ուսումնասիրել է ռուս ֆիզիկոս [[Պավել Լեբեդև]]ը՝ 20-րդ դարի սկզբին, իսկ գործնականում կիրառվել է ուշ՝ ֆրանսիացի ֆիզիկոս [[Պոլ Լանժևեն]]ի կողմից։
 == Կիրառում ==
 [[File:CRL Crown rump lengh 12 weeks ecografia Dr. Wolfgang Moroder.jpg|thumb|right|12 շաբաթական պտղի ուլտրաձայնային լուսանկարը:]]
 [[File:Bundesarchiv Bild 183-1990-0417-001, Leipzig, Universitätsklinik, Untersuchung.jpg|thumb|right|Ուլտրաձայնային հետազոտություն [[Արևելյան Գերմանիա]]յում, 1990]]
 === Բժշկություն ===
-[[Գործնական բժշկություն|Գործնական բժշկության]] մեջ հիմնականում կիրառում են անդրաձայնի փոքր չափաքանակներ, որոնք ակտիվացնում են հյուսվածքներում ներբջջային գործընթացները ([[սպիտակուցների կենսասինթեզ]], կենսաբանական ակտիվ նյութերի առաջացում, [[ֆերմենտներ|ֆերմենտների]] ակտիվության ուժեղացում և այլն): Անդրաձայնի բուժիչ չափաքանակն ունի արտահայտված [[ցավամոքում|ցավամոքիչ]], անոթալայնիչ, հակաբորբոքային, ներծծող, հակաքորային ազդեցություն, ինչպես նաև խթանում է վնասված օրգանների ու հյուսվածքների վերականգնումը:
+[[Գործնական բժշկություն|Գործնական բժշկության]] մեջ հիմնականում կիրառում են անդրաձայնի փոքր չափաքանակներ, որոնք ակտիվացնում են հյուսվածքներում ներբջջային գործընթացները ([[սպիտակուցների կենսասինթեզ]], կենսաբանական ակտիվ նյութերի առաջացում, [[ֆերմենտներ]]ի ակտիվության ուժեղացում և այլն)։ Անդրաձայնի բուժիչ չափաքանակն ունի արտահայտված [[ցավամոքում|ցավամոքիչ]], անոթալայնիչ, հակաբորբոքային, ներծծող, հակաքորային ազդեցություն, ինչպես նաև խթանում է վնասված օրգանների ու հյուսվածքների վերականգնումը։
-Անդրաձայնի ազդեցության գոտում ուժեղանում է մաշկի և լորձաթաղանթների թափանցելիությունը, որը նպաստում է մաշկի միջոցով [[դեղանյութեր|դեղանյութերի]] հյուսվածքներ ներմուծելուն:
+Անդրաձայնի ազդեցության գոտում ուժեղանում է մաշկի և լորձաթաղանթների թափանցելիությունը, որը նպաստում է մաշկի միջոցով [[դեղանյութեր]]ի հյուսվածքներ ներմուծելուն։
 ==== Անդրաձայնով բուժում ====
 {{Հիմնական|Գերձայնային բուժում}}
-Բուժման այդ մեթոդը կոչվում է [[ֆոնոֆորեզ]] ([[անդրաֆոնոֆորեզ]]): Ընդ որում անդրաձայնի և դեղանյութերի զուգակցված ազդեցությունն ուժեղացնում է բուժարարողության ազդեցությունը: Բուժման ընթացքում, հատկապես առաջին բուժարարողության ժամանակ, երբեմն առաջանում են հոգնածության զգացողություն, քնկոտություն, գլխապտույտ, որի մասին պետք է տեղեկացնել բժշկին: Անդրաձայնային բուժումը խորհուրդ չի տրվում քաղցած վիճակում:
+Բուժման այդ մեթոդը կոչվում է [[ֆոնոֆորեզ]] ([[անդրաֆոնոֆորեզ]])։ Ընդ որում անդրաձայնի և դեղանյութերի զուգակցված ազդեցությունն ուժեղացնում է բուժարարողության ազդեցությունը։ Բուժման ընթացքում, հատկապես առաջին բուժարարողության ժամանակ, երբեմն առաջանում են հոգնածության զգացողություն, քնկոտություն, գլխապտույտ, որի մասին պետք է տեղեկացնել բժշկին։ Անդրաձայնային բուժումը խորհուրդ չի տրվում քաղցած վիճակում։
 ==== Ախտորոշում====
 [[Պատկեր:Echograaf.jpg|thumb|220px|Ուլտրաձայնային ախտորոշիչ սարք]]
-Օրգանիզմի փափուկ հյուսվածքներ (առանց էական կլանման) թափանցելու և պինդ, տարասեռ կառուցվածքներից անդրադառնալու անդրաձայնի հատկությունը կիրառվում է ախտորոշիչ նպատակներով: Անդրաձայնային ախտորոշումը լրացնում է [[ներքին օրգաններ]]ի հետազոտման հիմնական՝ [[ռենտգենախտորոշում|ռենտգենախտորոշման]] մեթոդը, իսկ երբեմն դրա նկատմամբ ունենում է էական առավելություններ:
+Օրգանիզմի փափուկ հյուսվածքներ (առանց էական կլանման) թափանցելու և պինդ, տարասեռ կառուցվածքներից անդրադառնալու անդրաձայնի հատկությունը կիրառվում է ախտորոշիչ նպատակներով։ Անդրաձայնային ախտորոշումը լրացնում է [[ներքին օրգաններ]]ի հետազոտման հիմնական՝ [[ռենտգենախտորոշում|ռենտգենախտորոշման]] մեթոդը, իսկ երբեմն դրա նկատմամբ ունենում է էական առավելություններ։
-Գործնականում որևէ կողմնակի ազդեցության լրիվ բացակայությունը հնարավորություն է տալիս կատարել մարմնի ցանկացած հատվածի բազմակի անդրաձայնային հետազոտություններ, ինչպես նաև [[Հղիություն (մարդ)|հղիության]] բոլոր շրջաններում որոշել երեխայի սեռը, դիրքը և գլխի չափերը: Uային գերզգայուն սարքերով հնարավոր է ստանալ փափուկ հյուսվածքների պատկերը՝ [[էխոգրամա|էխոգրաման]], [[սոնոգրամա|սոնոգրաման]] (սկանոգրամա), հետևել շարժվող օբյեկտներին ([[սիրտ]], [[արյուն]]), օրինակ՝ սրտի կծկումների հաճախությանը, խոշոր անոթներում արյան հոսքի արագությանը:
+Գործնականում որևէ կողմնակի ազդեցության լրիվ բացակայությունը հնարավորություն է տալիս կատարել մարմնի ցանկացած հատվածի բազմակի անդրաձայնային հետազոտություններ, ինչպես նաև [[Հղիություն (մարդ)|հղիության]] բոլոր շրջաններում որոշել երեխայի սեռը, դիրքը և գլխի չափերը։ Uային գերզգայուն սարքերով հնարավոր է ստանալ փափուկ հյուսվածքների պատկերը՝ [[էխոգրամա]]ն, [[սոնոգրամա]]ն (սկանոգրամա), հետևել շարժվող օբյեկտներին ([[սիրտ]], [[արյուն]]), օրինակ՝ սրտի կծկումների հաճախությանը, խոշոր անոթներում արյան հոսքի արագությանը։
-Անդրաձայնով բավականին ստույգ որոշվում են ներքին օրգանների և նրանց մասերի չափերը, [[ուռուցքներ|ուռուցքների]], [[արյունազեղումներ|արյունազեղումների]], օտար մարմինների, քարերի առկայությունը, որոնց շնորհիվ մեթոդը լայն ճանաչում է ստացել և ներդրվել է բժշկության շատ բնագավառներում ([[վիրաբուժություն]], [[ակնաբանություն]], [[մանկաբարձություն]] և [[գինեկոլոգիա]], [[ուռուցքաբանություն]], [[մարզական բժշկություն|մարզական]] և [[տիեզերական բժշկություն]] և այլն):
+Անդրաձայնով բավականին ստույգ որոշվում են ներքին օրգանների և նրանց մասերի չափերը, [[ուռուցքներ]]ի, [[արյունազեղումներ]]ի, օտար մարմինների, քարերի առկայությունը, որոնց շնորհիվ մեթոդը լայն ճանաչում է ստացել և ներդրվել է բժշկության շատ բնագավառներում ([[վիրաբուժություն]], [[ակնաբանություն]], [[մանկաբարձություն]] և [[գինեկոլոգիա]], [[ուռուցքաբանություն]], [[մարզական բժշկություն|մարզական]] և [[տիեզերական բժշկություն]] և այլն)։
 == Ադրյունաբերական ուլտրաձայներ ==
-[[Արդյունաբերություն|Արդյունաբերությունում]] կիրառվող կամ արտադրությունում կողմնակիորեն առաջացած ցածր հաճախային ձայնածավալի անդրաձայները (20-30 կհց) տարածվում է օդում և ազդում ոչ միայն շփման գոտում, այլև մարմնի ամբողջ մակերևույթի, այդ թվում [[լսողության օրգաններ]]ի և [[անդաստակային ապարատ]]ի վրա: Անդրաձայնի (նույն ընդգրկույթի) ոչ մեծ չափաքանակները, հատկապես, եթե դրանք երկարատև են և բազմիցս կրկնվում են, կարող են աշխատողի վրա ունենալ ընկճող ազդեցություն, որն արտահայտվում է թուլությամբ, քնկոտությամբ, աշխատունակության նվազմամբ և այլն:
+[[Արդյունաբերություն]]ում կիրառվող կամ արտադրությունում կողմնակիորեն առաջացած ցածր հաճախային ձայնածավալի անդրաձայները (20-30 կհց) տարածվում է օդում և ազդում ոչ միայն շփման գոտում, այլև մարմնի ամբողջ մակերևույթի, այդ թվում [[լսողության օրգաններ]]ի և [[անդաստակային ապարատ]]ի վրա։ Անդրաձայնի (նույն ընդգրկույթի) ոչ մեծ չափաքանակները, հատկապես, եթե դրանք երկարատև են և բազմիցս կրկնվում են, կարող են աշխատողի վրա ունենալ ընկճող ազդեցություն, որն արտահայտվում է թուլությամբ, քնկոտությամբ, աշխատունակության նվազմամբ և այլն։
 === Աշխատանքային անվտանգություն ===
-Ցածրահաճախային անդրաձայները կիրառելիս պետք է հաշվի առնել հիգիենային նորմավորումը և օգտագործել պաշտպանական միջոցներ: Մարմնի բաց հատվածների միջոցով անդրաձայնի ազդեցությունը բացառելու համար նախատեսվում է արտահագուստ: Բացի այդ, անդրաձայները կիրառող կամ առաջացնող սարքերը և մեքենաները հատուկ էկրաններով մեկուսացվում են աշխատողներից:
+Ցածրահաճախային անդրաձայները կիրառելիս պետք է հաշվի առնել հիգիենային նորմավորումը և օգտագործել պաշտպանական միջոցներ։ Մարմնի բաց հատվածների միջոցով անդրաձայնի ազդեցությունը բացառելու համար նախատեսվում է արտահագուստ։ Բացի այդ, անդրաձայները կիրառող կամ առաջացնող սարքերը և մեքենաները հատուկ էկրաններով մեկուսացվում են աշխատողներից։
 {{ՀԲՀ}}