Ջրածին

1	Ջրածին
H 1,0079
1s1

1 Ջրածին → Հելիում H ↓ Li Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ 1H
Պարզ նյութի արտաքին տեսք
Առանց գույն, հոտ և համ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ	Ջրածին/ Hydrogenium (H), H, 1
Ատոմային զանգված (մոլային զանգված)	[1,00784; 1,00811] զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա	1s1
Ատոմի շառավիղ	53 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ	32 պմ
Իոնի շառավիղ	54 (−1 e) պմ
Էլեկտրաբացասականություն	2,20 (Պոլինգի սանդղակ)
Օքսիդացման աստիճաններ	1,0, −1
Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն)	1311,3 (13,595) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	14,01 Կ
Եռման ջերմաստիճան	20,28 Կ
Հալման տեսակարար ջերմունակություն	0,117 կՋ/մոլ
Մոլյար ջերմունակություն	28,47 Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ	14,1 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածք	հեքսագոնալ
Բյուրեղացանցի տվյալներ	a=3,780 c=6,167
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն	(300 Կ) 0,1815 Վտ/(մ·Կ)
CAS համար	CAS գրանցման համար?

Ջրածինը (H) պարբերական համակարգի առաջին տարրն է։ Առաջին անգամ մաքուր վիճակում ստացել է Հենրի Կավենդիշը 1766 թվականին։ Այն տիեզերքում ամենատարածված տարրն է։ Երկրի վրա այն գտնվում է հիմնականում միացությունների ձևով։ Ջրածինը միացություններում միավալենտ է։

Ջրածնի ատոմը կազմված է մեկ պրոտոն ունեցող միջուկից և մեկ էլեկտրոնից։ Հանդես է գալիս H₂ պարզ նյութի ձևով։

Պատմություն

Ջրածինը հայտնաբերվել է 16-րդ դարի կեսերին Պարացելսի կողմից, որը ստացել է երկաթի վրա ծծմբական թթու ազդելով։ 1766 թվականին Կավենդիշը հաստատել է նրա հատկությունները և ցույց է տվել նրա տարբերությունը մյուս գազերից և անվանել է «այրվող օդ»։ Լավուազիեն 1783 թվականին առաջին անգամ ջրածին ստացավ ջրից և ապացուցեց, որ ջուրը ջրածնի և թթվածնի քիմիական միացությունն է և նրան անվանեց «հիդրոգենիում», որը նշանակում է ջուր ծնող։ Ջրածինը երկրի վրա հանդես է գալիս միացություններում՝ ջրում, նավթում, կենդանի հյուսվածքներում, իսկ ազատ վիճակում՝ շատ չնչին քանակներով մթնոլորտի վերին շերտերում։

Ջրածին անջատվում է նաև հրաբխային ժայթքումների ժամանակ։ Սպեկտրոսկոպի օգնությամբ ջրածին հայտնաբերվել է արեգակի և աստղերի վրա։

Տիեզերքի նյութը ժամանակակից պատկերացումներով կազմված է 30-50%-ի չափով ազատ ջրածնից, որի ատոմը հանդիսանում է տիեզերքի կառուցման հիմնական աղյուսիկը։

Բացի ջրածնից՝ 1 ատոմական զանգվածով, հայտնի են նաև 2 և 3 ատոմական զանգվածներով ջրածիններ՝ ծանր ջրածիններ՝ դեյտերիում (D) և տրիտիում (T), որոնք թթվածնի հետ առաջացնում են ծանր ջուր՝ (M=2Օ)։

Անվան ծագում

1787 թվականին Ա․ Լավուազիեն «այրվող գազը» դասակարգեց քիմիական տարրերի շարքը և անվանեց ջրածին hydrogène (հին հունարեն՝ ὕδωρ - «ջուր» և γεννάω - «ծնում եմ») - «ջուր ծնող»։

1801 թվականին Ա․ Լավուազիեն հետևորդ ակադեմիկոս Վ. Մ. Սևերգինը ջրածինը անվանեց «ջրաստեղծ նյութ», նա գրել է.

«Ջրածնային նյութերը թթվածնի հետ առաջացնում են ջուր: Այս փաստը կարելի է ապացուցել, ինչպես բանաձևով, այնպես էլ կազմությամբ:»

Տարածվածություն

Սատուրն: Մոլորակը բաղկացած է հիմնականում ջրածնից և հելիումից:

Տիեզերքում

Ջրածինը ամենատարածված տարրն է տիեզերքում․ կազմում է աստղերի և արևի զանգվածի մոտ կեսը (պլազմայի ձևով), արեգակի մթնոլորտի 84 %-ը, միջաստղային միջավայրի և միգամածությունների հիմնական մասը։ Աստղերի ընդերքում՝ ջրածնի ատոմների միջուկներից՝ պրոտոններից սինթեզվում են հելիումի ատոմի միջուկներ (ջերմամիջուկային սինթեզ), անջատվում է ահռելի քանակներով էներգիա։

Ջրածինը հայտնաբերվել է նաև այլ մոլորակների մթնոլորտում (H₂, CH₄, NH₃, OH^-, SiH^-, PH^- և այլն)։

Երկրի ընդերքում և կենդանի օրգանիզմներում

Զրածնի պարունակությունը երկրակեղևում (ըստ զանգվածի) 0,15% է, ընդհանուր պարունակությունը երկրի վրա՝ 1% (16% ըստ ատոմների թվի)։ Ազատ վիճակում հանդիպում է հազվադեպ՝ որոշ հրաբխային և այլ բնական գազերում, օդում՝ 1•10⁻⁴։ Մթնոլորտի վերին շերտերում ջրածնի պարունակությունը շատ ավելի մեծ է, մերձերկրյա տարածությունում առաջացնում է երկրի պրոտոնային ռադիացիոն գոտին։

Ջրածինը մտնում է ամենատարածված նյութի՝ ջրի (11, 19% ըստ զանգվածի), նաև քարածխի, նավթի, բնական գազերի, կավերի, կենդանական և բուսական օրգանիզմների բաղադրության մեջ։

Ջրածնի իզոտոպային բաղադրությունը տարբեր տեղերում նույնը չէ․ ծանր ջրածինի (D) պարունակությունը օվկիանոսների վերին շերտերում ավելի մեծ է, քան մթնոլորտային տեղումներում և սառցադաշտերում։

Ստացում

Ջրածնի օքսիդների տարբեր սխեմատիկ ներկայացուցիչները

Ջրածին, դեյտերիումի, Տրիտիումի

Հիմնական հոդված՝ Ջրածնի արտադրություն

• Ջրածնից փոքր իոնացման պոտենցիալներով մետաղների և թթուների փոխազդեցությունից (բացի HNO₃ և խիտ H₂SO₄-ից).

${\mathsf {Zn+2HCl\ \rightleftarrows {}\ ZnCl_{2}+H_{2}}}$

${\mathsf {Fe+H_{2}SO_{4}\ \rightleftarrows {}\ FeSO_{4}+H_{2}}}$

• Ալկալիական և հողալկալիական մետաղների ու ջրի փոխազդեցությունից.

${\mathsf {Na+2H_{2}O\ \rightleftarrows {}\ 2NaOH+H_{2}}}$

${\mathsf {Ca+2H_{2}O\ \rightleftarrows {}\ Ca(OH)_{2}+H_{2}}}$

• Որոշ մետաղների կամ ոչ մետաղների և ալկալու ջրային լուծույթի փոխազդեցությունից.

${\mathsf {2Al+2NaOH+6H_{2}O\rightarrow 2Na[Al(OH)_{4}]+3H_{2}\uparrow }}$

${\mathsf {Zn+2KOH+2H_{2}O\rightarrow K_{2}[Zn(OH)_{4}]+H_{2}\uparrow }}$

${\mathsf {Si+2NaOH+H_{2}O\rightarrow Na_{2}SiO_{3}+2H_{2}}}$

• Մետաղների հիդրիդների և ջրի կամ թթուների փոխազդեցությունից.

${\mathsf {NaH+H_{2}O\rightarrow NaOH+H_{2}\uparrow }}$

${\mathsf {CaH_{2}+2HCl\rightarrow CaCl_{2}+2H_{2}\uparrow }}$

• Ալկալիների, թթուների և որոշ աղերի ջրային լուծույթների էլեկտրոլիզով.

$~\mathrm {2NaCl+2H_{2}O{\xrightarrow {electroliz^{\circ }}}\ 2NaOH+Cl_{2}\uparrow +H_{2}\uparrow }$

$~\mathrm {2H_{2}O{\xrightarrow {NaOH^{\circ }}}\ 2H_{2}+O_{2}\uparrow }$

• Շիկացած ածխի և ջրային գոլորշու փոխազդեցությունից (1000°С).

${\mathsf {C+H_{2}O\rightarrow CO+H_{2}\uparrow }}$

• Երկաթագոլորշային եղանակով՝ շիկացած երկաթի և ջրային գոլորշու փոխազդեցությունից.

${\mathsf {3Fe+4H_{2}O\rightarrow Fe_{3}O_{4}+4H_{2}\uparrow }}$

• Մեթանի կոնվերսիայով (փոխարկմամբ) (900°С).

${\mathsf {CH_{4}+H_{2}O\rightarrow CO+3H_{2}\uparrow }}$

կամ

${\mathsf {CH_{4}+2H_{2}O\rightarrow CO_{2}+4H_{2}\uparrow }}$

Ֆիզիկական հատկություններ

Ճառագայթման սպեկտր

Ճառագայթման սպեկտր ջրածնի ատոմում: 4 տեսանելի գազերի սպեկտրալ գիծը Բալմերի շարքում

Ջրածինը սովորական պայմաններում անգույն, անհամ, անհոտ գազ է։ 14,5 անգամ թեթև է օդից (ամենաթեթև գազն է)։Ջրում քիչ է լուծվում՝ 1 լ ջրում 20°С-ում լուծվում է 18 մլ ջրածին։-252,8°С-ում 1 մթնոլորտային ճնշման տակ ջրածինը դառնում է շարժուն հեղուկ, որը ևս անգույն է։

Ջրածինը լավ լուծվում է որոշ մետաղներում (Ni, Pd, Pt) 1 ծավալ պալադիումում լուծվում է 850 ծավալ ջրածին՝ տաքացնելիս այն քանակապես անջատվում է։ Ջրածնի դիրքը 1 և 7 րդ խմբում պայմանավորված է նրանով, որ ջրածնի ատոմը կարող է կորցնել էլեկտրոն նմանվելով ալկալիական մետաղներին եվ վերցնել էլեկտրոն նմանվելով հալոգեններին աիսպիսով ջրածնի ատոմը օժտված է վերօքս երկակիությամբ կարող է լինել և օքսիդիչ, և վերականգնիչ։

Ջրածնի ատոմը պարզագույնն է՝ բաղկացած է միջուկից և մեկ էլեկտրոնից, իոնացման պոտենցիալը՝ 13,595 Էվ, էլեկտրոնային խնամակցության էներգիան (հիմնական վիճակում գտնվող ատոմի և բացասական իոնի էներգիաների տարբերությունը)՝ 0,754 էվ։ Քվանտային մեխանիկայի օգնությամբ հաշված են ջրածնի ատոմի հնարավոր էներգետիկ վիճակները։

Այլ գազերի հետ համեմատած ջրածինն ունի ամենամեծ տեսակարար ջերմահաղորդականությունը՝ 4,12• 10⁻⁴ կալ/սմ վրկ։ Ջրածինը չափազանց դժվար հեղուկացող գազ է (կրիտիկական ջերմաստիճանը՝ -240°С)։

Հեղուկ ջրածինը թեթև (70,8 կգ/մ³, -253°С), անգույն, դյուրաշարժ հեղուկ է։

Պինդ ջրածինը բյուրեղական է, խտությունը՝ 88 կգ/մ³։ Սովորական պայմաններում ջրածնի մոլեկուլը երկատոմ է՝ Н₂ (ատոմների հեռավորությունը՝ 0,7414 А), դիսոցման էներգիան՝ 4,776 էվ (մոլ)։

Իզոտոպներ

Իզոտոպները ¹₁H-պրոտիում (ըստ զանգվածի 99,98 %), ²₁H-դեյտերիում (ըստ զանգվածի 0,02 %)։ Արհեստական եղանակով ստացվել է ³₁H տրիտիում։

Ատոմական համարը՝ 1, ատոմական զանգվածը՝ 1.008։ Ամենաթեթև տարրն է պարբերական համակարգում։ Երկրի կեղևի ամբողջ զանգվածի, ներառյալ ջուրը և օդը ջրածնին բաժին է ընկնում ընդամենը 1%։ Ջրածինը 14 անգամ թեթև է օդից։

	Հալման ջերմաստիճան, K	Եռման ջերմաստիճան, K	Եռակի կետ, K / kPa	Կրիտիկական կետ, K / kPa	Խտություն հեղուկ / գազ, կգ/մ³
H2	13,96	20,39	13,96 / 7,3	32,98 / 1,31	70,811 / 1,316
HD	16,65	22,13	16,6 / 12,8	35,91 / 1,48	114,0 / 1,802
HT		22,92	17,63 / 17,7	37,13 / 1,57	158,62 / 2,31
D2	18,65	23,67	18,73 / 17,1	38,35 / 1,67	162,50 / 2,23
DT		24.38	19,71 / 19,4	39,42 / 1,77	211,54 / 2,694
T2	20,63	25,04	20,62 / 21,6	40,44 / 1,85	260,17 / 3,136

Իզոտոպների հատկություններ

Իզոտոպների հատկությունները ջրածնում բերված է աղյուսակում։

Իզոտոպ	Z	N	Զանգված, ա. է. մ.	Կայունություն	Սպին	Բնության մեջ, %	տեսակը և էներգիան
1H	1	0	1,007 825 032 07(10)	կայուն	1⁄2+	99,9885(70)
2H	1	1	2,014 101 777 8(4)	կայուն	1+	0,0115(70)
3H	1	2	3,016 049 277 7(25)	12,32(2) տարի	1⁄2+		β−	18,591(1) ԿէՎ
4H	1	3	4,027 81(11)	1,39(10)×10−22 վ	2−		-n	23,48(10) ՄէՎ
5H	1	4	5,035 31(11)	ավելի քան 9,1×10−22 վ	(1⁄2+)		-nn	21,51(11) ՄէՎ
6H	1	5	6,044 94(28)	2,90(70)×10−22 վ	2−		−3n	24,27(26) ՄէՎ
7H	1	6	7,052 75(108)	2,3(6)×10−23 վ	1⁄2+		-nn	23,03(101) ՄէՎ

Քիմիական հատկություններ

Ջրածնի ատոմը խիստ ռեակցիոունակ է և շատ արագ առաջացնում է H₂ մոլեկուլը։ Ատոմական ջրածնով աշխատող այրիչը ստեղծում է 4000 °С բարձր ջերմաստիճան, որը պայմանավորված է H₂-ի կապի մեծ էներգիայով H+H→H₂ ΔH=-436 կՋ է։ Բացի հիդրիդներից, որտեղ ջրածնի օքսիդացման աստիճանը -1 է, մնացած միացություններում ունի +1 օքսիդացման աստիճան։

Տաքացնելիս ջրածինը միանում է ոչ մետաղների մեծ մասի (օքսիդանում է) և ակտիվ մետաղների (վերականգնվում է) հետ, առաջացնում հիդրիդներ։ Ոչ մետաղների հիդրիդներն անգույն, սովորաբար տհաճ հոտով, թունավոր գազեր են, մետաղներինը՝ սպիտակ, բյուրեղական (իոնական) նյութեր։

Ջրածնի և հալոգենների խառնուրդները պայթուցիկ են․ ֆտորի հետ անմիջապես, քլորի հետ պայթում է լուսավորելիս, անգամ -252 °C-ում բրոմի և յոդի հետ՝ տաքացնելիս։ Առաջանում են հալոգենաջրածիններ՝ ֆաորաջրածին (HF), քլորաջրածին (НСl), բրոմաջրածին (HBr) և յոդաջրածին (HI), որոնց ջրային լուծույթներն ուժեղ թթուներ են։

Սովորական պայմաններում թթվածնի հետ ջրածինը միանում է դանդաղ, տաքացնելիս՝ պայթյունով։ Պայթուցիկ են 4-94 ծավավալ % H₂ պարունակող խառնուրդները՝ թթվածնի և 4-74% Н₂ պարունակող խառնուրդները օդի հետ։

Ջրածինը թթվածնի հետ առաջացնում է նաև ջրածնի պերօքսիդ՝ H₂0₂։ Տաքացնելիս ջրածինը ծծմբի հետ միանում է հեշտությամբ, սելենի և տելուրի հետ՝ դժվարությամբ։ Առաջանում են ծծմբաջրածին՝ H₂S, սելենաջրածին՝ H₂Se, և տելուրաջրածին՝ H₂Te, որոնք տհաճ հոտով ջրում լուծելի գազեր են (լուծույթները թթուներ են)։

Ջրածինը ազոտի հետ միանում է կատալիզատորի առկայությամբ՝ տաքացնելիս։ Ստացվում է ամոնիակ, NH₃, որի ելքը մեծանում է ճնշումը բարձրացնելիս։ Ազոտի մյուս միացությունները ջրածնի հետ՝ հիդրազինը (N₂H₄), և ազոտաջրածնական թթուն (NH₃), հեղուկներ են։

Ատոմական ջրածինը միանում է ֆոսֆորի, արսենի և անտիմոնի հետ։ Առաջանում են ֆոսֆին՝ PH₃, արսին՝ AsH₃, և ստիբին՝ SbH₃, որոնք տհաճ հոտով, խիստ թունավոր գազեր են։

Ածխածինը ջրածնի հետ միանում է բարձր ջերմաստիճաններում՝ առաջացնելով (կատալիզատորի բացակայությամբ) մեթան՝ CH₄, որը ածխաջրածինների պարզագույն ներկայացուցիչն է։ Սիլիցիումաջրածինները և բորաջրածինները՝ В₂Н₆, В₄Н₁₀, В₅Н₉, В₅Н₁₁ և այլն, ստացվում են մագնեզիումի սիլիցիդի կամ բորիդի և թթուների փոխազդեցությամբ։ Տաքացնելիս ջրածինն իրենց օքսիդներից վերականգնում է բազմաթիվ մետաղներ (Mo, W, Cr, Fe, Си և այլն) և ոչ մետաղներ (Сl, Տ, N, Si և այլն)։

Ածխածնի (II) օքսիդը (СО) կատալիզատորի առկայությամբ Ջրածնով վերականգնելով ստանում են օրգանական նյութեր (НСНО, СН₃ОН և այլն)։

Ջրածինը միանում է չհագեցած ածխաջրածինների հետ, վերականգնում օրգանական միացությունները։ Ալկալիական, հողալկալիական և մի քանի այլ մետաղների հետ ջրածինը միանում է բարձր ջերմաստիճաններում առաջացնելով մետաղների հիդրիդներ՝ LiH, NaH, CaH₂, ВеН₂ և այլն։ Այդ հիդրիդները կայուն են, հալվում են առանց քայքայվելու, ջրի առկայությամբ հիդրոլիզվում են՝ անջատելով ջրածին, ուժեղ վերականգնիչներ են։ Նրանց հալույթները էլեկտրոլիտներ են, ենթարկվում են էլեկտրոլիզի (անոդի վրա անջատվում է ջրածին)։

Ջրածինը լավ է լուծվում բազմաթիվ մետաղներում (Pd, Pt, Ni և այլն)՝ առաջացնելով ներդրման պինդ լուծույթներ։ Մետաղներում լուծվելու ունակության շնորհիվ ջրածինը․ թափանցում է մետաղների միջով (դիֆուզիա), կոռոզիայի է ենթարկում պողպատը (դեկարբոնացում)։

• Լույսի կամ ջերմության ազդեցությամբ H₂ միանում է հալոգենների և այլ ոչ մետաղների հետ։

${\mathsf {H_{2}+Cl_{2}\rightarrow 2HCl}}$

${\mathsf {H_{2}+S\rightarrow H_{2}S}}$

${\mathsf {3H_{2}+N_{2}\rightarrow 2NH_{3}}}$ (400-500°С,p,Fe)

• Ջրածինը միանում է թթվածնի հետ՝ հսկայական քանակի էներգիայի անջատմամբ (ջրածնաթթվածնային բոցի ջերմաստիճանը հասնում է 3000°С։

${\mathsf {2H_{2}+O_{2}\rightarrow 2H_{2}O+Q}}$

այս գազերի 2։1 հարաբերությունը կոչվում է շառաչող գազ, քանի որ ավարտվում է պայթյունով։

• Ջրածինը ուժեղ վերականգնիչ է, այն վերականգնում է շատ մետաղներ իրենց օքսիդներից.

${\mathsf {PbO+H_{2}\rightarrow Pb+H_{2}O}}$

${\mathsf {CuO+H_{2}\rightarrow Cu+H_{2}O}}$

փոխազդում է նաև որոշ ոչ մետաղների օքսիդների հետ, ստացվում է ոչ մետաղ.

${\mathsf {2NO_{2}+4H_{2}\rightarrow N_{2}+4H_{2}O}}$

• Մետաղների հետ ջրածինը առաջացնում է հիդրիդներ, որոնք պինդ նյութեր են և կարծես ջրածնի շտեմարան լինեն, որովհետև ջրի հետ՝ տալիս են ջրածին, որը հնարավոր է ապագայում օգտագործել որպես վառելիք՝ բենզինի փոխարեն։

${\mathsf {H_{2}+2Na\rightarrow 2NaH}}$

${\mathsf {Ca+H_{2}\rightarrow CaH_{2}}}$

• Օրգանական քիմիական ռեակցիաներում ջրածինը օգտագործում են հիդրացնելու համար։

${\mathsf {R\!\!-\!\!CH\!\!=\!\!CH\!\!-\!\!R'+H_{2}}}\rightarrow {\mathsf {R\!\!-\!\!CH_{2}\!\!-\!\!CH_{2}\!\!-\!\!R'}}$

Կիրառություն

Ջրածինը կիրառվում է դիրիժաբլների լցման համար, որպես թեթև գազ, վեր բարձրացնող ուժ, ավտոգեն զոդման ժամանակ բոցի ջերմաստիճանը հասնում է 2000 °C–ի։ Քիմիական արդյունաբերությունում որպես վերականգնիչ հատկապես Ni, Pt, Pd-ի առկայությամբ, 1 ծավալ Pd-ի մեջ լուծվում Է 850 ծավալ ջրածին։ Օգտագործվում է քարածուխից արհեստական բենզինի ստացման համար, ամոնիակի, սպիրտների, հալոգենաջրածինների սինթեզում։

Անգլիացի քիմիկոս Ջոն Դալտոնը 19-րդ դարի սկզբին առաջարկել է ջրածնի ատոմի զանգվածը, որպես ամենաթեթև տարր, ընդունել որպես ատոմական զանգվածի միավոր։ 1815 թվականին անգլիացի գիտնական Պրաուտր հայտնել է այն միտքր, որ բոլոր տարրերի ատոմները կառուցված են ջրածնի n ատոմներից։

Արեգակի վրա հայտնաբերվել է 69 քիմիական տարր՝ ջրածնի գերակշռությամբ։ Ջրածինը 5.1 անգամ շատ է, քան հելիումը և 10 հազար անգամ ավելի, քան բոլոր մետաղները միասին վերցրած (վերցրած ոչ թե կշռով, այլ ատոմների թվով)։ Այդ ջրածինը ծախսվում է ոչ միայն էներգիա արտադրելու վրա։ Ջերմա- միջուկային պրոցեսների ընթացքում նրանից առաջանում են նոր քիմիական տարրեր, իսկ արագացված պրոտոնները արտանետվում են՝ մերձարեգակնային քամի։ Այս երևույթը հայտնաբերվել է վերջերս՝ կոսմիկական տարածքն ուսումնասիրելու ժամանակ՝ արհեստական արբանյակների օգնությամբ։

Այն որոշակի վտանգ է ներկայացնում տիեզերագնացների համար։ Բացի այդ՝ պրոտոնների հոսքն առաջ է բերում երկրորդային կոսմիկական ճառագայթում, որը հասնում է մինչև երկրի մակերևույթ։ Առաջացող մագնիսային փոթորիկները կարող են ազդել կենսագործունեության պրոցեսների վրա և երկրի մագնիսային դաշտի կողմից կլանված ջրածնի միջուկը չի կարող չազդել կոսմոսի հետ նրա զանգվածափոխանակության վրա։

Մեծ քանակությամբ ջրածին կիրառվում է ամոնիակ, HCl սինթեզելու համար, հեղուկ ճարպերի հիդրոգենացման համար։ Որպես թեթև գազ հելիումի հետ լցնում էին օդապարիկները։ Ջրածինը օգտագործում են բարձր ջերմաստիճան ստանալու համար (3000-4000°С)։ Սակայն ջրածնի ամենալուրջ խնդիրը՝ միջուկային այս ռեակցիան է ²₁H+³₁H=⁴₂He+n+17,6 կՋ

Այս ռեակցիան ընթանում է 10 մլն աստիճանում, եթե հնարավոր լիներ կառավարել այս ռեակցիան, մարդկությունը կլուծեր էներգիայի պրոբլեմը։

Կարևոր է նաև պինդ վիճակում ջրածնի ստացումը (մետաղական ջրածին), որը օժտված է գերհաղորդականությամբ։

Հետաքրքիր փաստեր

Ջրածնի խորվաթական անունը՝ Vodik, շրջանառության մեջ է մտցրել բանասեր Բոգոսլև Շուլեկը։

Տես նաև

• Պարբերական աղյուսակ
• Հիդրոգենացում
• Քիմիական կապ
• Հիդրոնիում

Գրականություն

• Մոլորակի աղյուսները, հեղինակ՝ Մ. Գ. Զալինյան, էջեր՝ 7-8
• Начала химии. Современный курс для поступающих в вузы։ Учебное пособие для вузов /Н. Е. Кузьменко, В. В. Еремин, В. А. Попков. — М.։ Издательство «Экзамен»,2005.
• Учебный справочник школьника. Учебное издание. — М.։ Дрофа, 2001.
• Дигонский С. В., Тен В. В. Неизвестный водород. — СПб։ Наука, 2006 ISBN 5-02-025114-3
• Chart of the Nuclides (17th ed.). Knolls Atomic Power Laboratory. 2010. ISBN 978-0-9843653-0-2.
• Ferreira-Aparicio, P; Benito, M. J.; Sanz, J. L. (2005). «New Trends in Reforming Technologies: from Hydrogen Industrial Plants to Multifuel Microreformers». Catalysis Reviews. 47 (4): 491–588. doi:10.1080/01614940500364958.
• Newton, David E. (1994). The Chemical Elements. New York: Franklin Watts. ISBN 0-531-12501-7.
• Rigden, John S. (2002). Hydrogen: The Essential Element. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-531-12501-7.
• Romm, Joseph, J. (2004). The Hype about Hydrogen, Fact and Fiction in the Race to Save the Climate. Island Press. ISBN 1-55963-703-X.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
• Scerri, Eric (2007). The Periodic System, Its Story and Its Significance,. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-530573-6.

Արտաքին հղումներ

• Basic Hydrogen Calculations of Quantum Mechanics
• Hydrogen at The Periodic Table of Videos (University of Nottingham)
• High temperature hydrogen phase diagram
• Wavefunction of hydrogen
• Low Energy Linear Accelerator - Monatomic Hydrogen diagram

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։