«Գազար»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

07:42, 31 հունվարի 2015-ի տարբերակ

՞

Գազար

Գիտական դասակարգում

Թագավորություն	Բույսեր
Բաժին	Ծածկասերմեր
Դաս	Երկշաքիլավորներ
Կարգ	Հովանոցածաղկավորներ
Ընտանիք	Հովանոցավորներ
Ցեղ	Գազար

Լատիներեն անվանում

Daucus

L., 1753

Տիպիկ ներկայացուցիչներ

Daucus carota L. ^[1] — Գազար վայրի

Դասակարգումը
Վիքիցեղերում

Պատկերներ
Վիքիպահեստում

Գազար (լատին․՝ Daucus), նեխուրազգիների (հովանոցավորներ) ընտանիքի երկամյա, հազվադեպ՝ միամյա կամ բազմամյա բույսերի ցեղ։

Հայտնի է մոտ 60, Հայաստանի Հանրապետությունում՝ 1 տեսակ՝

գազար վայրի (D. carota)։

Կենսաբանական նկարագիր


Գազար մշակովի Բուսաբանական նկարագիրը Լինդմանի «Bilder ur Nordens Flora» գրքից, 1917-1926

Գազարի արմատը հաստ է, մսալի, կոնուսաձև կամ գլանաձև։ Գազարը լինում է դեղին, կարմիր կամ սև գույնի։ Ցողունը բարձրանում է մինչև 60 սմ, ճյուղավորված է։ Տերևները բազմափետրավոր են։ Ծաղիկները մանր են, հավաքված բարդ հովանոցում, առանց ծաղկաբաժակի։ Պսակը փոքր է, կազմված հինգ մանր պսակաթերթերից։ Առէջները հինգն են։ Գազարը ծաղկում է ամռան սկզբին։

Երկամյա բույս է։ Առաջին տարում ձևավորվում են տերևային վարդակը և արմատապտուղը, երկրորդում՝ ծաղկում է և սերմ տալիս։ Արմատապտուղը մսալի է, գլանաձև, իլիկաձև՝ բութ կամ սուր ծայրով, կարմիր, սպիտակ, դեղին, երբեմն՝ մուգ կապտավուն։ Տերևները բարդփետրաձև են՝ խիստ կտրտված, նշտարաձև բլթակներով։ Ծաղկաբույլը բարդ հովանոց է, ծաղիկները՝ մանր, սպիտակ, բաց վարդագույն։ Ծաղկում է հունիս-օգոստոսին։ Պտուղը երկսերմիկ է։

Հայաստանում

Մշակության մեջ տարածված է գազար մշակովին (D. sativus)։ Օգտագործում են սննդի մեջ (թարմ, եփած, պահածոյած) և որպես դեղամիջոց՝ սակավարյունության, հիպերտոնիկ հիվանդության և այլ դեպքերում։

Հանդիպում է Արագածոտնի, Լոռու, Տավուշի, Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի, Սյունիքի և այլ մարզերում։ Աճում է թփուտներում, խոտածածկ լանջերին, առաջացնում է գազարի ինքնուրույն բուսուտներ, երբեմն աղբոտում է ցանքերը։

Քիմիական կազմ

Գազարը պարունակում է կարոտիններ, ածխաջրեր, հանքային աղեր, եթերայուղեր, վիտամիններ (C, B1, B2), կարոտին (A-նախավիտամին)։։ Գազարի ծաղիկներից անջատվում են անտիոցիանային միացություններ և ֆլավնոիդներ (կվերցիտին և կեպֆերոլ)։ Արմատասաղմը պարունակում է կարոտին, ֆետոեն, ֆիտոֆլուեն, լիկոպին, վիտամիններ, պանտոնենաթթու, ինչպես նաև ֆլավնոիդներ, անտոցիանիդներ, ճարպայուղ։

Ավանդական բժշկության մեջ

Բժշկության մեջ օգտագործել են գազարի սերմերը, արմատը և տերևները։

Հայկական բժշկության մեջ գազարն օգտագործել են ստամոքսի, լյարդի, փայծախի բորբոքային հիվանդությունների, սեռական թուլության, ջրգողության, գոտկային ցավերի, արգանդի բորբոքումների, աղեփքանքի, մարսողության խանգարման, ականջացավի, թոքաբորբերի, սննդախանգար խոցերի, աչքի սպիտակափառության, դաշտանի խանգարման, երիկամի բորբոքումների, ջղացավության և ձվաբջջի թերզարգացման բուժման համար։ ^[2]

Դասակարգում

Տաքսոնոմիա

8 ընտանիկ համաձայն APG II համակարգի

Ավելի քան 20 դաս

բաժին Հովանոցավորներ

դաս Գազար

գազար վայրի (D. carota)

կարգ Ծաղկավոր բույսեր կամ Ծածկասերմեր

семейство Նեխուրազգիներ

մոտ 60 տեսակ

ծաղկավոր բույսերի 44 կարգ

ավելի քան 300 տեսակ

Մշակովի գազար

Տեսակներ

Դասը ընդգրկում է մոտ 30 տեսակ^[3]։ Որոշ տեսակներ^[4].

Ծանոթագրություններ

↑ Сведения о роде Daucus в базе данных Index Nominum Genericorum Международной ассоциации по таксономии растений (IAPT). (англ.)
↑ Հ.Ս.Հարությունյան (1990). Միջնադարյան հայկական բժշկարանների դեղաբույսեր. Երևան: «Լույս». էջ էջ 36.
↑ 28 по данным The Plant List: Daucus
↑ По данным сайта GRIN (см. ссылку GRIN в карточке растения).

Գրականություն

Галеев Н. А. Промышленное возделывание моркови. — Уфа: Башк. кн. изд-во, 1985. — 136 с.
Морковь — статья из Большой советской энциклопедии

Արտաքին հղումներ

Իմ Խոհանոցը - Գազարի հյութը վնասակար է առողջությանը
species list on the Germplasm Resources Information Network

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

[1] Сведения о роде Daucus в базе данных Index Nominum Genericorum Международной ассоциации по таксономии растений (IAPT). (англ.)

[2] Հ.Ս.Հարությունյան (1990). Միջնադարյան հայկական բժշկարանների դեղաբույսեր. Երևան: «Լույս». էջ էջ 36.

[TPL-3] 28 по данным The Plant List: Daucus

[GRIN-4] По данным сайта GRIN (см. ссылку GRIN в карточке растения).

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 {{Տաքսոտուփ
 | name = Գազար
-| image file = Carrots of many colors.jpg
+| image file = Daucus carota subsp. sativus,Karotten.JPG
 | image title = Գազար
 | image descr = Գազար
@@ Տող 9. / Տող 9. @@
 |ordo = [[Հովանոցածաղկավորներ]]
 |familia = [[Հովանոցավորներ]]
-|genus = Գազար
+|genus = '''Գազար'''
 | ref =
 | comment =
 | rang =
-| latin = '''''Daucus'''''
+| latin = Daucus
-| author =
+| author = [[L.]], 1753
 | syn =
+| typus ={{bt-latarm|Daucus carota|aut=[[L.]]|txt=<ref>Сведения о роде Daucus в базе данных Index Nominum Genericorum Международной ассоциации по таксономии растений (IAPT). (англ.)</ref>|Գազար վայրի}}
-| typus =
 | range map =
 | range map caption =
 | range map width =
 | range legend =
+ | syn  =
- | author            = (Hoffm.) Arcang.
- | syn               =
+ | wikispecies       = Daucus
+ | commons           = Category:Daucus
-* {{bt|Carota sativa|(Hoffm.) Rupr.}}
+ | grin              = 3418
-* {{bt|Daucus sativus|(Hoffm.) Röhl. ex Pass.}}
-* {{bt|Daucus carota|var=boissieri|Schweinf.}}
-* {{bt|Daucus carota|var=sativus|Hoffm.}}
- | wikispecies       = Daucus carota subsp. sativus
- | commons           = Daucus carota
- | itis              = 524846
- | ncbi              = 79200
- | eol               = 1278046
- | grin              = 446682
- | ipni            =
- | tpl               = tro-1701902
 }}
-'''Գազար''' ({{lang-lat|Daucus}}), [[նեխուրազգիներ]]ի ([[հովանոցավորներ]]) ընտանիքի երկամյա, հազվադեպ՝ միամյա կամ բազմամյա բույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 60, Հայաստանի Հանրապետությունում՝ 1 տեսակ՝ [[գազար վայրի]] (''D. carota'')։
+'''Գազար''' ({{lang-lat|''Daucus''}}), [[նեխուրազգիներ]]ի ([[հովանոցավորներ]]) ընտանիքի երկամյա, հազվադեպ՝ միամյա կամ բազմամյա բույսերի ցեղ։
+Հայտնի է մոտ 60, Հայաստանի Հանրապետությունում՝ 1 տեսակ՝
+*[[գազար վայրի]] (''D. carota'')։
+== Կենսաբանական նկարագիր ==
+{{Կենսաֆոտո|Daucus Carota.jpg|left|Գազար մշակովի Բուսաբանական նկարագիրը Լինդմանի «''Bilder ur Nordens Flora''» գրքից, 1917-1926|color=#BBDD99}}
 Գազարի [[արմատ]]ը հաստ է, մսալի, կոնուսաձև կամ գլանաձև։ Գազարը լինում է [[դեղին]], [[կարմիր]] կամ [[սև]] գույնի։ [[Ցողուն]]ը բարձրանում է մինչև 60 սմ, ճյուղավորված է։ [[Տերև]]ները բազմափետրավոր են։ [[Ծաղիկ]]ները մանր են, հավաքված բարդ հովանոցում, առանց [[ծաղկաբաժակ]]ի։ [[Պսակ]]ը փոքր է, կազմված հինգ մանր [[պսակաթերթ]]երից։ [[Առէջ]]ները հինգն են։ Գազարը ծաղկում է ամռան սկզբին։
+Երկամյա բույս է։ Առաջին տարում ձևավորվում են տերևային վարդակը և արմատապտուղը, երկրորդում՝ ծաղկում է և սերմ տալիս։ Արմատապտուղը մսալի է, գլանաձև, իլիկաձև՝ բութ կամ սուր ծայրով, կարմիր, սպիտակ, դեղին, երբեմն՝ մուգ կապտավուն։ Տերևները բարդփետրաձև են՝ խիստ կտրտված, նշտարաձև բլթակներով։ [[Ծաղկաբույլ]]ը բարդ հովանոց է, ծաղիկները՝ մանր, սպիտակ, բաց վարդագույն։ Ծաղկում է հունիս-օգոստոսին։ Պտուղը երկսերմիկ է։
-== Նկարագրություն ==
-Մշակության մեջ տարածված է [[գազար մշակովի]]ն (''D. sativus'')։ Երկամյա բույս է։ Առաջին տարում ձևավորվում են տերևային վարդակը և արմատապտուղը, երկրորդում՝ ծաղկում է և սերմ տալիս։ Արմատապտուղը մսալի է, գլանաձև, իլիկաձև՝ բութ կամ սուր ծայրով, կարմիր, սպիտակ, դեղին, երբեմն՝ մուգ կապտավուն։ Տերևները բարդփետրաձև են՝ խիստ կտրտված, նշտարաձև բլթակներով։ [[Ծաղկաբույլ]]ը բարդ հովանոց է, ծաղիկները՝ մանր, սպիտակ, բաց վարդագույն։ Ծաղկում է հունիս-օգոստոսին։ Պտուղը երկսերմիկ է։ Գազարը պարունակում է [[ածխաջրեր]], հանք, [[աղեր]], [[եթերայուղեր]], [[վիտամին]]ներ (C, B1, B2), [[կարոտին]] ([[A-նախավիտամին]])։ Օգտագործում են սննդի մեջ (թարմ, եփած, պահածոյած) և որպես դեղամիջոց՝ սակավարյունության, հիպերտոնիկ հիվանդության և այլ դեպքերում։
+==Հայաստանում==
+Մշակության մեջ տարածված է [[գազար մշակովի]]ն (''D. sativus'')։  Օգտագործում են սննդի մեջ (թարմ, եփած, պահածոյած) և որպես դեղամիջոց՝ սակավարյունության, հիպերտոնիկ հիվանդության և այլ դեպքերում։
-==Տարածումը Հայաստանում==
 Հանդիպում է [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]]ի, [[Լոռի|Լոռու]], [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]]ի, [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]]ի, [[Վայոց ձոր]]ի, [[Սյունիք]]ի և այլ մարզերում։ Աճում է թփուտներում, խոտածածկ լանջերին, առաջացնում է գազարի ինքնուրույն բուսուտներ, երբեմն աղբոտում է ցանքերը։
-== Քիմիական բաղադրությունը ==
+== Քիմիական կազմ ==
-Գազարը պարունակում է [[կարոտին]]ներ, [[վիտամին]]ներ, [[եթերայուղ]]։ Գազարի ծաղիկներից անջատվում են [[անտիոցիանային միացություններ]] և [[ֆլավնոիդներ]] ([[կվերցիտին]] և [[կեպֆերոլ]])։ [[Արմատասաղմ]]ը պարունակում է կարոտին, [[ֆետոեն]], [[ֆիտոֆլուեն]], [[լիկոպին]], վիտամիններ, [[պանտոնենաթթու]], ինչպես նաև [[ֆլավնոիդներ]], [[անտոցիանիդներ]], [[Ճարպայուղ]], եթերայուղ։
+Գազարը պարունակում է [[կարոտին]]ներ, [[ածխաջրեր]], հանքային աղեր, [[եթերայուղեր]], [[վիտամին]]ներ (C, B1, B2), [[կարոտին]] (A-նախավիտամին)։։ Գազարի ծաղիկներից անջատվում են անտիոցիանային միացություններ և ֆլավնոիդներ (կվերցիտին և կեպֆերոլ)։ [[Արմատասաղմ]]ը պարունակում է կարոտին, ֆետոեն, ֆիտոֆլուեն, լիկոպին, վիտամիններ, [[պանտոնենաթթու]], ինչպես նաև [[ֆլավնոիդներ]], [[անտոցիանիդներ]], [[ճարպայուղ]]։
+[[Պատկեր:Carrots with stems.jpg|մինի]]
-== Գազարը ավանդական բժշկության մեջ ==
+== Ավանդական բժշկության մեջ ==
 Բժշկության մեջ օգտագործել են գազարի [[սերմ]]երը, արմատը և տերևները։
-Հայկական բժշկության մեջ գազարն օգտագործել են [[ստամոքս]]ի, [[լյարդ]]ի, [[փայծախ]]ի [[բորբոքային հիվանդություններ]]ի, [[սեռական թուլություն|սեռական թուլության]], [[ջրգողություն|ջրգողության]], [[գոտկային ցավեր]]ի, [[արգանդի բորբոքում]]ների, [[աղեփքանք]]ի, [[մարսողության խանգարում|մարսողության խանգարման]], [[ականջացավ]]ի, [[թոքաբորբ]]երի, [[սննդախանգար խոցեր]]ի, [[աչքի սպիտակափառություն|աչքի սպիտակափառության]], [[դաշտանի խանգարում|դաշտանի խանգարման]], [[երիկամի բորբոքում]]ների, [[ջղացավություն|ջղացավության]] և [[ձվաբջջի թերզարգացում|ձվաբջջի թերզարգացման]] բուժման համար։ <ref>{{cite book|author=Հ.Ս.Հարությունյան|title=Միջնադարյան հայկական բժշկարանների դեղաբույսեր|publisher=«Լույս»|location=Երևան|year=1990|page=էջ 36}}</ref>
+Հայկական բժշկության մեջ գազարն օգտագործել են [[ստամոքս]]ի, [[լյարդ]]ի, [[փայծախ]]ի բորբոքային հիվանդությունների, [[սեռական թուլություն|սեռական թուլության]], [[ջրգողություն|ջրգողության]], գոտկային ցավերի, արգանդի բորբոքումների, աղեփքանքի, [[մարսողության խանգարում|մարսողության խանգարման]], ականջացավի, [[թոքաբորբ]]երի, սննդախանգար խոցերի, [[աչքի սպիտակափառություն|աչքի սպիտակափառության]], [[դաշտանի խանգարում|դաշտանի խանգարման]], [[երիկամի բորբոքում]]ների, [[ջղացավություն|ջղացավության]] և [[ձվաբջջի թերզարգացում|ձվաբջջի թերզարգացման]] բուժման համար։ <ref>{{cite book|author=Հ.Ս.Հարությունյան|title=Միջնադարյան հայկական բժշկարանների դեղաբույսեր|publisher=«Լույս»|location=Երևան|year=1990|page=էջ 36}}</ref>
+== Դասակարգում ==
+=== Տաքսոնոմիա ===
+{{Աղյուսակ122222
+|a=կարգ [[Ծաղկավոր բույսեր{{!}}Ծաղկավոր բույսեր կամ Ծածկասերմեր]]
+|b1=բաժին [[Հովանոցավորներ]]
+|b2=ծաղկավոր բույսերի 44 կարգ
+|c1=8 ընտանիկ համաձայն APG II համակարգի
+|c2=семейство '''[[Նեխուրազգիներ]]'''
+|d1=դաս <span style{{eq}}"background-color:#FFA99A; font-size:150%">'''Գազար'''
+|d2=ավելի քան 300 տեսակ
+|e1=Ավելի քան 20 դաս
+|e2=մոտ 60 տեսակ
+|f1=գազար վայրի (''D. carota'')
+|f2= '''Մշակովի գազար'''
+|color=#235623
+|bgcolor=#CAEA9A
+}}
+=== Տեսակներ ===
+Դասը ընդգրկում է մոտ 30 տեսակ<ref name="TPL">28 по данным [[The Plant List]]: [http://www.theplantlist.org/browse/A/Apiaceae/Daucus/ ''Daucus'']</ref>։ Որոշ տեսակներ<ref name="GRIN">По данным сайта GRIN (см. ссылку GRIN в карточке растения).</ref>.
+{{Div col|cols=2}}
+* {{bt-latarm|Daucus arcanus|aut=[[Garcia-Martin]] & [[Silvestre]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus aureus|aut=[[Desf.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus biseriatus|aut=[[Murb.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus broteri|aut=[[Ten.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus capillifolius|aut=[[Gilli]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus carota|aut=[[L.]]|txt=|}}
+* {{bt-latarm|Daucus conchitae|aut=[[Greuter]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus crinitus|aut=[[Desf.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus durieua|aut=[[Lange]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus glochidiatus|aut= ([[Labill.]]) [[Fisch.]] & [[C.A.Mey.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus gracilis|aut=[[Steinh.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus guttatus|aut=[[Sm.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus hochstetteri|aut=[[A.Braun]] [[ex (таксономия)|ex]] [[Drude]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus involucratus|aut=[[Sm.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus jordanicus|aut=[[Пост, Джордж Эдвард|Post]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus littoralis|aut=[[Sm.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus microscias|aut=[[Bornm.]] & [[Gauba]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus montanus|aut=[[Humb.]] & [[Bonpl.]] [[ex (таксономия)|ex]] [[Schult.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus muricatus|aut= ([[L.]]) [[L.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus pusillus|aut=[[Michx.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus reboudii|aut=[[Coss.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus sahariensis|aut=[[Murb.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus setifolius|aut=[[Desf.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus syrticus|aut=[[Murb.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus tenuisectus|aut=[[Coss.]] [[ex (таксономия)|ex]] [[Batt.]]|}}
+* {{bt-latarm|Daucus virgatus|aut= ([[Poir.]]) [[Maire]]|}}
+</div>
 == Ծանոթագրություններ ==
 {{ծանցանկ}}
+== Գրականություն ==
+* {{ռուսերեն գիրք|автор=Галеев Н. А.|заглавие=Промышленное возделывание моркови|ссылка=|место=Уфа|издательство=Башк. кн. изд-во|год=1985|страниц=136}}
+*Морковь — статья из Большой советской энциклопедии
 == Արտաքին հղումներ ==
 * [http://www.mykitchen.am/ogtakar-xorhurdner/gazari-hyut Իմ Խոհանոցը - Գազարի հյութը վնասակար է առողջությանը]
+* [http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/splist.pl?3418 species list] on the Germplasm Resources Information Network
 {{ՀԲ}}
 [[Կատեգորիա:Հովանոցավորներ]]
 [[Կատեգորիա:Դեղաբույսեր]]