Գրաֆների տեսություն

Վեց գագաթանի լրիվ գրաֆ $K_{6}$

Մաթեմատիկայում և համակարգչային գիտության մեջ գրաֆների տեսությունը ուսումնասիրում է գրաֆները, որոնք օբյեկտների միջև զույգ առ զույգ կապերը մոդելավորող մաթեմատիկական օբյեկտներ են: Գրաֆը կազմված է «գագաթներից» (կամ «հանգույցներից») և «կողերից», որոնք միացնում են գագաթների որոշ զույգեր:

Գրաֆը կարող է լինել չուղղորդված (չկողմնորոշված), երբ յուրաքանչյուր կողի երկու ծայրակետերը համարժեք են, կամ կողերը կարող են ուղղորդված (կողմնորոշված) լինել մի ծայրակետից մյուսը: Տես գրաֆներ հոդվածը ավելի մանրամասն սահմանումների համար։ Գրաֆները Դիսկրետ մաթեմատիկա բաժնում ուսումնասիրվող պարզագույն օբյեկտներից են։

Գրաֆների տեսության հիմնական հասկացությունների համար այցելեք Գրաֆների տեսության բառարան։

Սահմանումներ

Սա չկողմնորոշված պսևդոգրաֆ է, քանի որ պարունակում է ինչպես պատիկ կողեր (կարմիր), այնպես էլ օղակներ (կապույտ)

Գրաֆը սահմանվում է որպես կարգավոր զույգ G=(V,E), որտեղ V-ն գագաթների (կամ հանգույցների) բազմությունն է, իսկ E-ն՝ կողերի (գծերի), որոնք V բազմության երկու տարրանոց ենթաբազմություններ են (այսինքն, կողը բնութագրվում է որպես երկու տարբեր գագաթների չկարգավորված զույգ): Գրականությունում հանդիպող այլ սահմանումներից տարբերելու համար այսպես սահմանվող գրաֆները երբեմն կոչում են չկողմնորոշված և հասարակ գրաֆներ:

Կողին պատկանող գագաթները կոչվում են այդ գագաթի ծայրակետեր: Հաճախ {u, v} կողը կրճատ նշանակում են uv-ով:

Երբեմն E բազմությունը սահմանվում է որպես (իրարից տարբեր) գագաթների չկարգավորված զույգերի մուլտիբազմություն: Այսպես սահմանվող օբյեկտները կոչվում են մուլտիգրաֆներ: Գագաթների միևնույն զույգի միջև մեկից ավելի կողերը կոչվում են պատիկ կողեր: Եթե թույլատրվում են նաև այնպիսի կողեր, որոնց երկու ծայրերն էլ միանում են միևնույն գագաթին (առաջացնելով օղակ), այդ դեպքում ասում են, որ գործ ունենք պսևդոգրաֆի հետ:

Սովորաբար V և E բազմությունները ընդունվում են վերջավոր: Հակառակ դեպքում գործ ունենք անվերջ գրաֆների հետ, որոնց համար վերջավոր գրաֆների բազմաթիվ հատկություններ տեղի չունեն: Գրաֆի կարգը գագաթների բազմության հզորությունն է: Որևէ գագաթի աստիճանը այդ գագաթին միացած կողերի քանակն է: Պսևդոգրաֆների դեպքում, երբ որևէ կողի երկու ծայրերն էլ միացած են միևնույն գագաթին, այդպիսի կողերը (օղակները) հաշվվում են երկու անգամ:

Կիրառություններ

Գագաթները Վիքիպեդիայի լեզվական տարբերակներն են: Կողերով միացված են այն տարբերակները, որոնցում խմբագրումներ կատարել է միևնույն մասնակիցը 2013-ի ամռանը կատարված հետազոտության ժամանակ

Գրաֆները կիրառվում են ֆիզիկայի, քիմիայի, կենսաբանության, սոցիալական և ինֆորմացիոն համակարգերի մոդելավորման մեջ: Այս և այլ ուղղություններում բազմաթիվ խնդիրներ արդյունավետ կերպով լուծվում են գրաֆային ալգորիթմներով:

Համակարգչային գիտություններում գրաֆներով մոդելավորում են համակարգչային ցանցերը, տվյալների կառուցվածքները, հաշվարկի ընթացքը և այլն: Օրինակ, որպես գագաթների բազմություն կարելի է ընտրել ինտերնետային կայքերը, իսկ կայքերի միջև հղումները կդառնան ուղղորդված կողեր գագաթների միջև: Գրաֆների միջոցով ներկայացվող տվյալները արդյունավետ պահելու և կառավարելու համար գոյություն ունեն գրաֆային տվյալների հենքեր: Գրաֆների տեսությամբ են մոդելավորվում գերմեծ ինտեգրալ սխեմաների նախագծման ժամանակ առաջացող բազմաթիվ խնդիրներ (օրինակ՝ routing-ի խնդիրը):

Քիմիայում և պինդ մարմնի ֆիզիկայում գրաֆների միջոցով մոդելավորում են ատոմները և նրանց միջև կապերը:

Գրաֆների պատկերում

Մեծ սոցիալական գրաֆի պատկերում ուժային ալգորիթմով

Գրաֆները հաճախ ներկայացվում են հարթության վրա պատկերի միջոցով: Յուրաքանչյուր գագաթի համար պատկերվում է կետ կամ շրջան, իսկ կողերը ներկայացվում են գագաթները միացնող կորերով: Ուղղորդված գրաֆների դեպքում կորերի մի ծայրում պատկերվում են սլաքներ:

Ակնհայտորեն, միևնույն գրաֆը կարելի է պատկերել տարբեր ձևերով, և ընդհանուր դեպքում դժվար է ճանաչել, թե երբ են տարբեր պատկերները համապատասխանում միևնույն գրաֆին: Գրաֆների գեղեցիկ կամ հարմար պատկերումը գրաֆների տեսության բարդագույն խնդիրներից է: Մշակված են մի շարք որակի չափանիշներ (կողերի հատումների թիվը, համաչափությունը, գագաթների հեռավորությունը իրենցով չանցնող կողերից և այլն), ինչպես նաև բազմաթիվ պատկերման ալգորիթմներ :

Այն գրաֆները, որոնք հնարավոր է պատկերել հարթության վրա այնպես, որ կողերը չհատվեն, կոչվում են հարթ գրաֆներ: Եթե այդպիսի պատկերում հնարավոր չէ, ապա հատումների նվազագույն քանակը, որին կարելի է հասնել, կոչվում է գրաֆի խաչումների թիվ: Հարթ գրաֆների խաչումների թիվը հավասար է զրոյի: Հարթ գրաֆների հետազոտությունը, ինչպես նաև տրված գրաֆի խաչումների թիվը հաշվելը գրաֆների տեսության հայտնի խնդիրներից են:

Գրաֆների տեսության խնդիրներ

Ենթագրաֆներ, մինորներ

Պետերսենի գրաֆը հարթ չէ: Այն պարունակում է ինչպես K₅ մինոր (ձախից), այնպես էլ K_3,3 մինոր (աջից): Պետերսենի գրաֆը պատկերված է փոքր գագաթներով և սև կողերով: Դեղին գույնով նշված են մինորները:

Գրաֆների տեսության հետաքրքիր խնդիրներից է ենթագրաֆների իզոմորֆիզմի խնդիրը, երբ տրված գրաֆում անհրաժեշտ է պարզել որոշակի ենթագրաֆի գոյությունը: Այս խնդիրները կարևորվում են այն պատճառով, որ գրաֆների բազմաթիվ հատկանիշներ (հարթ լինելը, երկկողմանի լինելը և այլն) ժառանգական են ենթագրաֆների նկատմամբ, այսինքն տրված գրաֆը բավարարում է այդ հատկությանը այն և միայն այն դեպքում, երբ նրա բոլոր ենթագրաֆները ևս բավարարում են նույն հատկությանը: Սակայն, որոշակի ենթագրաֆների գոյությունը պարզելը հաճախ բարդ խնդիր է: Մասնավորապես, տրված գրաֆում ամենամեծ լրիվ գրաֆ ենթագրաֆի գտնելը NP-լրիվ խնդիր է:

Նման խնդիրներ դրվում են նաև ծնված ենթագրաֆների համար: Այս խնդիրներն էլ հաճախ բարդ են: Օրինակ, տրված գրաֆում մեծագույն անկախ բազմություն գտնելու խնդիրը (այսինքն, մեկուսացված գագաթներով ծնված ենթագրաֆ գտնելը) նույնպես NP-լրիվ է:

Հայտնի խնդիր է տրված գրաֆում որոշակի մինորների գոյության հարցը: H գրաֆը կոչվում է G գրաֆի մինոր, եթե այն ստացվում է G-ից գագաթներ և կողեր հեռացնելով, ինչպես նաև կողեր կծկելով: Գրաֆների շատ հատկանիշներ ժառանգական են մինորների նկատմամբ, որոնցից թերևս ամենահայտնին գրաֆի հարթ լինելու պայմանն է: Վագների թեորեմը պնդում է, որ գրաֆը հարթ է այն և միայն դեպքում, երբ այն չի պարունակում K_3,3 լրիվ երկկողմանի գրաֆը և K₅ լրիվ գրաֆը որպես մինոր:

Գրաֆների ներկումներ

Պետերսենի գրաֆի ճիշտ գագաթային ներկում 3 գույներով: Ավելի քիչ գույներով ճիշտ ներկում կառուցել հնարավոր չէ

Գրաֆների տեսության բազմաթիվ խնդիրներում գրաֆի տարբեր տարրերին (կող, գագաթ և այլն) համապատասխանեցվում են գույներ կամ թվեր: Այդպիսի արտապատկերումները գրաֆի տարրերից թվերին կոչվում են ներկումներ:

Գագաթային ներկումներ

Ճիշտ գագաթային ներկման դեպքում գագաթներին համապատասխանեցվում են գույներ (թվեր) այնպես, որ հարևան գագաթների գույները լինեն տարբեր: Ակնհայտորեն, բոլոր գրաֆները ունեն այդպիսի ներկումներ, քանի որ կարելի է ամեն գագաթին համապատասխանեցնել մի նոր գույն: Սակայն խնդիր է առաջանում գտնել գույների ամենափոքր թիվը, որոնցով կարելի է ապահովել ճիշտ գագաթային ներկում: Այդ թիվը կոչվում է գրաֆի քրոմատիկ թիվ: Դրա որոշումը NP-լրիվ խնդիր է, սակայն հայտնի են բազմաթիվ գնահատականներ: Օրինակ, ըստ Բրուքսի թեորեմի , գրաֆի քրոմատիկ թիվը չի գերազանցում գրաֆի առավելագույն աստիճանը, բացառությամբ ցիկլերի և լրիվ գրաֆների:

Աշխարհի քարտեզը ներկված չորս գույներով․ հարևան երկրները տարբեր գույներով են: Չորս գույների թեորեմի համաձայն, ցանկացած քարտեզ ունի այսպիսի ներկում

Հարթ գրաֆների դեպքում քրոմատիկ թիվը գտնելու խնդիրը հայտնի է որպես քարտեզ ներկելու խնդիր: Եթե երկրներին (կամ ցանկացած տարածքային միավորին) համպատախասնեցվեն գագաթներ հարթության վրա, իսկ հարևան երկրները միացվեն կողերով, ապա ճիշտ գագաթների ներկումը կհամապատասխանի քարտեզի ներկմանը: Չորս գույների թեորեմի համաձայն, հարթ գրաֆի քրոմատիկ թիվը չորսից մեծ չէ, հետևաբար ցանկացած քարտեզ ներկելու համար բավարար է օգտագործել չորս գույն:

Ճիշտ գագաթային ներկումների հայտնի չլուծված խնդիրներից է Հադվիգերի հիպոթեզը, ըստ որի k քրոմատիկ թիվ ունեցող գրաֆը պետք է պարունակի k-գագաթանի լրիվ գրաֆը որպես մինոր: Այս հիպոթեզը չորս գույների թեորեմի ընդհանրացումն է:

Կողային ներկումներ

Երբ գագաթների փոխարեն ներկվում են կողերը և պահանջ է դրվում, որ կից կողերը ունենան տարբեր գույներ, այդպիսի ներկումը կոչվում է ճիշտ կողային ներկում: Ճիշտ կողային ներկման դեպքում նվազագույն գույների քանակը կոչվում է գրաֆի քրոմատիկ դաս, որը հաշվելը ևս NP-լրիվ խնդիր է: Վիզինգի թեորեմի համաձայն, քրոմատիկ դասը կարող է հավասար լինել գրաֆի առավելագույն աստիճանին, կամ դրանից մեծ լինել ճիշտ մեկով:

Գրաֆի ճիշտ կողային ներկումը համարժեք է գրաֆի կողային գրաֆի ճիշտ գագաթային ներկմանը:

Ինչպես գագաթային, այնպես էլ կողային ներկումների համար սահմանվում են ցուցակային ներկումներ, երբ յուրաքանչյուր գագաթի (կողի) համապատասխանեցվում է գույների ցուցակ, որտեղից անհրաժեշտ է ընտրել գույներ այնպես, որ ստացված ներկումը լինի ճիշտ: Կողային ցուցակային ներկման հիպոթեզի համաձայն, ցանկացած օղակ չպարունակող մուլտիգրաֆի համար կողային ցուցակային քրոմատիկ թիվը պետք է հավասար լինի գրաֆի քրոմատիկ դասին: Այս խնդիրը ևս լուծված չէ :

Տոտալ ներկումներ

Ներկումը կոչվում է տոտալ, երբ ներկվում են ինչպես գագաթները, այնպես էլ կողերը: Այս ոլորտի ամենահայտնի խնդիրը տոտալ ներկման հիպոթեզն է, որը ձևակերպվել է Վիզինգի և Բեհզադի կողմից 1965թ․ և մինչ այժմ լուծված չէ :

Ծանոթագրություններ

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Գրաֆների տեսություն կատեգորիայում։