«Աֆղանական պատերազմ (1979-1989)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 17. Տող 17.
|casualties2= անհայտ
|casualties2= անհայտ
}}
}}
'''Աֆղանական պատերազմ''', ռազմական կոնֆլիկտ մի կողմից [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|սովետական զինված ուժերի]] սահմանափակ կոնտինգենտի և աֆղանական ուժերի, մյուս կողմից մոջահեդների կազմավորումների միջև, որը հիմնականում կազմված էր Պեշավարյան յոթնյակից և Թեհրանյան ութնյակից: Պեշավարյան յոթնյակը աջակցություն էր ստանում Պակսիտանի և Չինաստանի կողմից,<ref name="shichor" /> ինչպես նաև ռազմական և ֆինանսկաան օգնություն ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիայի, Սաուդյան Արաբիայի կողմից:<ref name="Oily">{{cite news|title=The Oily Americans|date=May 13, 2003|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,450997-92,00.html|work=[[Time (magazine)]]|accessdate=2008-07-08|first1=Donald L.|last1=Barlett|first2=James B.|last2=Steele}}</ref><ref name="Brzezinski">{{cite web|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/coldwar/interviews/episode-17/brzezinski1.html|title=Interview with Dr. Zbigniew Brzezinski-(13/6/97).|publisher=|accessdate=October 2, 2014}}</ref><ref name="Wilson">{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/obituaries/charlie-wilson-congressman-whose-support-for-the-mujahideen-helped-force-the-soviet-union-out-of-afghanistan-1898180.html|title=Charlie Wilson: Congressman whose support for the mujahideen helped force the Soviet Union out of Afghanistan|work=The Independent|accessdate=October 2, 2014}}</ref><ref name="shichor" /><ref name="unholy" />Թեհրանյան ությակը աջակցություն էր ստանում Իրանի կողմից:
'''Աֆղանական պատերազմ''', ռազմական կոնֆլիկտ մի կողմից [[ԽՍՀՄ Զինված ուժեր|սովետական զինված ուժերի]] սահմանափակ կոնտինգենտի և աֆղանական ուժերի, մյուս կողմից մոջահեդների կազմավորումների միջև, որը հիմնականում կազմված էր Պեշավարյան յոթնյակից և Թեհրանյան ութնյակից: Պեշավարյան յոթնյակը աջակցություն էր ստանում Պակսիտանի և Չինաստանի կողմից,<ref name="shichor" /> ինչպես նաև ռազմական և ֆինանսկաան օգնություն ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիայի, Սաուդյան Արաբիայի կողմից:<ref name="Oily">{{cite news|title=The Oily Americans|date=May 13, 2003|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,450997-92,00.html|work=[[Time (magazine)]]|accessdate=2008-07-08|first1=Donald L.|last1=Barlett|first2=James B.|last2=Steele}}</ref><ref name="Brzezinski">{{cite web|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/coldwar/interviews/episode-17/brzezinski1.html|title=Interview with Dr. Zbigniew Brzezinski-(13/6/97).|publisher=|accessdate=October 2, 2014}}</ref><ref name="Wilson">{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/obituaries/charlie-wilson-congressman-whose-support-for-the-mujahideen-helped-force-the-soviet-union-out-of-afghanistan-1898180.html|title=Charlie Wilson: Congressman whose support for the mujahideen helped force the Soviet Union out of Afghanistan|work=The Independent|accessdate=October 2, 2014}}</ref>Թեհրանյան ությակը աջակցություն էր ստանում Իրանի կողմից:


== Նախապատմություն ==
== Նախապատմություն ==
Տող 25. Տող 25.


==Աֆղանական պատերազմ==
==Աֆղանական պատերազմ==
=== Ամինի պալատի գրոհը ===
{{հիմնական|Ամինի պալատի գրոհ}}
[[File:Evstafiev-40th army HQ-Amin-palace-Kabul.jpg|thumb|200px|left|Ամինի նստավայրը, «Թաջ-Բեկ» պալատը]]
Դեկտեմբերի 27-ին, ԽՍՀՄ հատուկ նշանակության ուժերը ներխուժեցին Ամինի պալատ, օպերացիան տևեց 40 րոպե, որի ընթացքում Ամինը սպանվել է: Ըստ «Պրավդա» հրապարակած թերթի պաշտոնական վարկածի` «բարձրացած ժողովրդական զայրույթի արդյունքում Ամինը իր համախոհների հետ կանգնեց արդար ժողովրդական դատի առջև ժողովրդական դատարանի արդար էր մահապատժի ենթարկվեց»: <ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_4093000/4093515.stm Андрей Остальский. Афганский симптом] {{V|19|10|2012}}</ref>.


Բացի հիմնական օբյեկտիվ փակվեցին վերահսկողությանտակ առնվեցին Քաբուլում ռազմական կայազորի զինվորական բաժինները, ռադիո-հեռուստատեսային կենտրոնը, անվտանգության և ներքին գործերի նախարարությունը, դրանով իսկ հատուկ ուժերը ապահովեցին իրենց առջեւ դրված խնդիրները կատարումը: Պետք է նշել, որ երկրորդ ամենակարեւոր վայրը, աֆղանական բանակի գլխավոր շտաբի համալիր շենքը գրավվել է 7-րդ պարաշուտո-դեսանտային վաշտը: Աֆղանական բանակի Գլխավոր շտաբ ղեկավարում էր [[Մուհամեդ Յակուբ]]ը, Ամինի հավատարիմ բարեկամը, որը ավարտել է Ռյազանի օդադեսանտային հրամանատարության դպրոց:
Ամինը բազմիցս դիմել էր Մոսկվային խորհրդային զորքերը մտցնել Աֆղանստան, որպեսզի ամրապնդվի հեղափոխական կառավարությունը։ 1979թ. վերջին խորհրդային իշխանությունը որոշեց ընդառաջ գնալ այդ խնդրանքին և միաժամանակ վերացնել Ամինին։ Խորհրդային զորքերը մտան [[Աֆղանստան]], իսկ Ամինը նախագահական պալատի գրոհման ժամանակ սպանվեց նռնակի պայթյունից։ Խորհրդային թերթերում նրան սկսեցին ներկայացնել որպես դավաճանի։

Արևմուտքում խորհրդային զորքերի մուտքը [[Աֆղանստան]] բողոքի մեծ ալիք առաջացրեց։ 1980 թ. հունվարի 14-ին [[ՄԱԿ]]-ի Գլխավոր Ասամբլեան պահանջեց այդ զորքերը դուրս բերել [[Աֆղանստան]]ից։ Այդ որոշման համար քվեարկեցին 104 պետություն։ Միևնույն ժամանակ [[Աֆղանստան]]ում ուժեղացավ խորհրդային զորքերին ցուցադրվող զինված դիմադրությունը` նրանց դեմ կռվում էին հակահեղափոխականները։ Սկզբում [[ԽՍՀՄ]]-ում հայտարարեցին, որ [[Աֆղանստան]]ում խաղաղ է։ Սակայն պատերազմը ձգձգվում էր, և ի վերջո [[Խորհրդային Միություն]]ում ստիպված եղան ընդունել այդ փաստը, հայտարարելով, որ երկրում անկարգություններ են անում ավազակները։ Նրանց անվանում էին «դուշմաններ», այսինքն` թշնամիներ։ Վերջիններիս [[ԱՄՆ]]-ը օժանդակում էր և՛ ֆինանսապես, և՛ մատակարարում էր զենք և զինամթերք։ [[ԱՄՆ]]-ն օգտագործում էր [[Վիետնամ]]ում ձեռք բերած փորձը, միայն թե այս դեպքում նրանք փոխվել էին դերերով։ Երկրի զգալի մասը ապստամբների տիրապետության տակ էր։ Նրանց միավորում էր [[ջիհադ]]ի` մահմեդականների սրբազան պատերազմի, գաղափարը։ Իրենք իրենց կոչում էին մոջահեդներ` այսինքն հավատի մարտիկներ։ Ապստամբական խմբավորումները մնացած հարցերում խիստ տարբերվում էին միմյանցից։ Պատերազմը տևեց 9 տարի։
Օպերացիայի հաջողության համար անհրաժեշտ էր չեզոքացնել նրան, քանի որ նա կարող էր հրաման տալ աֆղանական բանակին` զինված դիմադրության: Չեզոքացնել Հակուբին հանձնարարվել է 103-րդ գվարդիայի հրամանատար, գեներալ Իվան Ռևբչենկոյին: ընդ որում, խնդիրը դրված էր պաշտպանության նախարար մարշալ ուստինովի և ԿԳԲ նախագահ Անդրոպովի կողմից: Անմիջապես «Շտորմ-333» օպերացիայից առաջ Ռևբչենկոն հակուտ ընրված սպաների` Լագովսկի եղբայրների հետ, գնացին ընդունելության Յակուբի մոտ, խորհրդային բանակի տեղակայման վայրերը հստակեցնելու պատրվակով: Սպաների խումբը Ռևբչենկոյի գլխավորությամբ չեզոքացրեցին Յակուբին հնարավորություն չտալով նրան կապվել աֆղանական բանակի ստորաբաժանումների հետ:

Նրա կաբինետում կար ռադիոկայան բանակի հետ անմիջական կապի համար: Ռևբչենկոյի խումբը մնաց Յակուբի գրասենյակում 40 րոպե, քանի որ 7-րդ պարաշուտո-դեսանտային վաշտը ժամանեց ուշացումով: Նրանցից առաջ հատուկկ ջոկատը ոչնչացրել էր պահակներին, և նրանց շարքում կային 2 վիրավոր: Մեկ ժամվա ընթացքում դեսանտայինները գրավեցին ամբողջ շենքը:

27 դեկտեմբերի գիշերը [[Բաբրակ Կարմալ]]ը ժամանեց Բագրամից Քաբուլ: Քաբուլի ռադիոն հաղորդեց նրա կոչը աֆղան ժողովրդին, որը հռչակում է «հեղափոխության երկրորդ փուլը»:

== Աղբյուրներ ==
{{ծանցանկ}}


{{ՎՊԵ|Soviet war in Afghanistan}}
{{ՎՊԵ|Soviet war in Afghanistan}}

16:25, 18 Նոյեմբերի 2014-ի տարբերակ

Աֆղանական պատերազմ 1979-1989

Սովետական զինվորն Աֆղանստնում, 1988 թ
Թվական դեկտեմբերի 25, 1979 - փետրվարի 15, 1989
Վայր Աֆղանստան
Պատճառ ԽՍՀՄ ձգտումը օգնել Աֆղանստանի ժողովրդա-դեմոկրատական կուսակցությանը և պաշտպանել սեփական սահմանների անվտանգությունը
Արդյունք Ժնևյան համաձայնագիր, սովետական զորքերի դուրս բերում Աֆղանսըանից, քաղաքացիական պատերազմի շարունակում
Հակառակորդներ
Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն Սովետական զինված ուժերի սահմանափակ կոնտինգենտ
Աֆղանստանի դեմոկրատական հանրապետություն
Աֆղան մոջահեդներ
աջակցություն:
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
Միացյալ Թագավորություն Միացյալ Թագավորություն
Պակիստան Պակիստան
Իրան Իրան
Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն Չինաստան
Հրամանատարներ
Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն Սերգեյ Սոկոլով
Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն Վոլենտին Վարեննիկով
Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն Յուրի Տուխարինով
Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն Վիկտոր Երմակով
Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն Իգոր Ռոդիոնով
Գուլբեդին Խեկմատիյար
Ահմադ շահ Մասուդ
Յունուս Խալես
Կողմերի ուժեր
Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն 80-104 հազար զինծառայող
50-130 հազար
25 հազար (1980), 140 հազար (1988)
Ռազմական կորուստներ
Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն15 051 զոհ,
53 753 վիրավոր,
417 անհայտ կորած
անհայտ

Աֆղանական պատերազմ, ռազմական կոնֆլիկտ մի կողմից սովետական զինված ուժերի սահմանափակ կոնտինգենտի և աֆղանական ուժերի, մյուս կողմից մոջահեդների կազմավորումների միջև, որը հիմնականում կազմված էր Պեշավարյան յոթնյակից և Թեհրանյան ութնյակից: Պեշավարյան յոթնյակը աջակցություն էր ստանում Պակսիտանի և Չինաստանի կողմից,[1] ինչպես նաև ռազմական և ֆինանսկաան օգնություն ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիայի, Սաուդյան Արաբիայի կողմից:[2][3][4]Թեհրանյան ությակը աջակցություն էր ստանում Իրանի կողմից:

Նախապատմություն

Ապրիլյան հեղաշրջում

1978թ. ապրիլին Աֆղանստանում տեղի ունեցավ հեղաշրջում, որը հետագայում անվանվեց Ապրիլյան։ Իշխանության եկան կոմունիստները։ Կառավարության գլուխ բարձրացավ գրող Նուր Մուհամեդ Թարաքին։ Սակայն մի քանի ամիս անց իշխող կուսակցության ներսում ծագեց սուր պայքար։ 1979թ. օգոստոսին կուսակցության երկու առաջնորդների` Թարաքիի և Ամինի միջև հակամարտություն սկսվեց, որի արդյունքում Թարաքիին հանեցին իր պաշտոնից և կուսակցության անդամակցությունից, որից հետո նրան ձերբակալեցին։ Շուտով նա մահացավ։ Այս իրադարձությունները Մոսկվայում դժգոհություն առաջացրին։ Կուսակցության շարքերի մասսայական զտումներն ու գնդակահարությունները հիշեցնում էին Չինաստանի մշակութային հեղափոխությունը, ուստի Մոսկվայում մտավախություններ կային, որ Ամինը կարող է խզել իր հարաբերությունները ԽՍՀՄ-ի հետ և մերձենալ Չինաստանի հետ։

Աֆղանական պատերազմ

Ամինի պալատի գրոհը

Ամինի նստավայրը, «Թաջ-Բեկ» պալատը

Դեկտեմբերի 27-ին, ԽՍՀՄ հատուկ նշանակության ուժերը ներխուժեցին Ամինի պալատ, օպերացիան տևեց 40 րոպե, որի ընթացքում Ամինը սպանվել է: Ըստ «Պրավդա» հրապարակած թերթի պաշտոնական վարկածի` «բարձրացած ժողովրդական զայրույթի արդյունքում Ամինը իր համախոհների հետ կանգնեց արդար ժողովրդական դատի առջև ժողովրդական դատարանի արդար էր մահապատժի ենթարկվեց»: [5].

Բացի հիմնական օբյեկտիվ փակվեցին վերահսկողությանտակ առնվեցին Քաբուլում ռազմական կայազորի զինվորական բաժինները, ռադիո-հեռուստատեսային կենտրոնը, անվտանգության և ներքին գործերի նախարարությունը, դրանով իսկ հատուկ ուժերը ապահովեցին իրենց առջեւ դրված խնդիրները կատարումը: Պետք է նշել, որ երկրորդ ամենակարեւոր վայրը, աֆղանական բանակի գլխավոր շտաբի համալիր շենքը գրավվել է 7-րդ պարաշուտո-դեսանտային վաշտը: Աֆղանական բանակի Գլխավոր շտաբ ղեկավարում էր Մուհամեդ Յակուբը, Ամինի հավատարիմ բարեկամը, որը ավարտել է Ռյազանի օդադեսանտային հրամանատարության դպրոց:

Օպերացիայի հաջողության համար անհրաժեշտ էր չեզոքացնել նրան, քանի որ նա կարող էր հրաման տալ աֆղանական բանակին` զինված դիմադրության: Չեզոքացնել Հակուբին հանձնարարվել է 103-րդ գվարդիայի հրամանատար, գեներալ Իվան Ռևբչենկոյին: ընդ որում, խնդիրը դրված էր պաշտպանության նախարար մարշալ ուստինովի և ԿԳԲ նախագահ Անդրոպովի կողմից: Անմիջապես «Շտորմ-333» օպերացիայից առաջ Ռևբչենկոն հակուտ ընրված սպաների` Լագովսկի եղբայրների հետ, գնացին ընդունելության Յակուբի մոտ, խորհրդային բանակի տեղակայման վայրերը հստակեցնելու պատրվակով: Սպաների խումբը Ռևբչենկոյի գլխավորությամբ չեզոքացրեցին Յակուբին հնարավորություն չտալով նրան կապվել աֆղանական բանակի ստորաբաժանումների հետ:

Նրա կաբինետում կար ռադիոկայան բանակի հետ անմիջական կապի համար: Ռևբչենկոյի խումբը մնաց Յակուբի գրասենյակում 40 րոպե, քանի որ 7-րդ պարաշուտո-դեսանտային վաշտը ժամանեց ուշացումով: Նրանցից առաջ հատուկկ ջոկատը ոչնչացրել էր պահակներին, և նրանց շարքում կային 2 վիրավոր: Մեկ ժամվա ընթացքում դեսանտայինները գրավեցին ամբողջ շենքը:

27 դեկտեմբերի գիշերը Բաբրակ Կարմալը ժամանեց Բագրամից Քաբուլ: Քաբուլի ռադիոն հաղորդեց նրա կոչը աֆղան ժողովրդին, որը հռչակում է «հեղափոխության երկրորդ փուլը»:

Աղբյուրներ

  1. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «shichor» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  2. Barlett, Donald L.; Steele, James B. (May 13, 2003). «The Oily Americans». Time (magazine). Վերցված է 2008-07-08-ին.
  3. «Interview with Dr. Zbigniew Brzezinski-(13/6/97)». Վերցված է October 2, 2014-ին.
  4. «Charlie Wilson: Congressman whose support for the mujahideen helped force the Soviet Union out of Afghanistan». The Independent. Վերցված է October 2, 2014-ին.
  5. Андрей Остальский. Афганский симптом (Ստուգված է 19 Հոկտեմբերի 2012)