«Ֆենոլ»–ի խմբագրումների տարբերություն
չNo edit summary |
No edit summary |
||
Տող 2. | Տող 2. | ||
| պատկեր = Phenol2.svg |
| պատկեր = Phenol2.svg |
||
| պատկեր 3D = Phenol-3D-balls.png |
| պատկեր 3D = Phenol-3D-balls.png |
||
| քիմիական անվանում = Հիդրօքսիբենզոլ |
| քիմիական անվանում = Հիդրօքսիբենզոլ |
||
| ավանդական անվանում = Ֆենոլ, կարբոլաթթու |
| ավանդական անվանում = Ֆենոլ, կարբոլաթթու |
||
Տող 16. | Տող 14. | ||
| ջերմատողություն = 2,35 |
| ջերմատողություն = 2,35 |
||
| ձևավորման էնթալպիա = -162,944 |
| ձևավորման էնթալպիա = -162,944 |
||
| լուծելիություն = 6,5 |
| լուծելիություն = 6,5 |
||
| հիբրիդիզացիա = sp<sup>2</sup> |
| հիբրիդիզացիա = sp<sup>2</sup> |
||
| CAS = 108-95-2 |
| CAS = 108-95-2 |
||
| EINECS = |
| EINECS = |
||
Տող 26. | Տող 21. | ||
| ЕС = |
| ЕС = |
||
| RTECS = |
| RTECS = |
||
| ԳՀՀ = {{ԳՀՀ պատկերագրեր|կոռոզիա|գանգ|վտանգ}} |
| ԳՀՀ = {{ԳՀՀ պատկերագրեր|կոռոզիա|գանգ|վտանգ}} |
||
}} |
}} |
||
{{անաղբյուր}}{{վիքիֆիկացում}}Ֆենոլ |
|||
'''Ֆենոլ'''՝ հիդրօքսիլ խումբ պարունակող այն [[արոմատիկ ածխաջրածիններ]]ն են, որոնցում հիդրօքսիլ խումբը անմիջապես միացած է արոմատիկ օղակին։ Ըստ հիդրօքսիլ խմբի քանակի՝ ֆենոլները լինում են` |
|||
* միատոմ, |
|||
*երկատոմ, |
|||
*եռատոմ և այլն։ |
|||
Միատոմ ֆենոլների պարզագույն և կարևոր ներկայացուցիչը ֆենոլն է, որը կոչվում է նաև կարբոլաթթու։ |
Միատոմ ֆենոլների պարզագույն և կարևոր ներկայացուցիչը ֆենոլն է, որը կոչվում է նաև կարբոլաթթու։ |
||
:PhOH {{unicode|⇌}} PhO<sup>−</sup> + H<sup>+</sup> (K = 10<sup>−10</sup>) |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
Ֆենոլներն անվանվում են՝ ելնելով այն հանգամանքից, որ ըստ միջազգային անվանակարգի՝ պահպանվել է «ֆենոլ» պատահական անվանումը: [[Ածխածին|Ածխածն]]ի ատոմների համարակալումն սկսվում է այն ածխածնից, որին միացած է OH-խումբը, եթե այն ավագն է: |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Ֆենոլի ֆիզիկական հատկություններ == |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
[[Պատկեր:Phenol (carbolic acid)04.jpg|մինի|ձախից|Ֆենոլի ասեղի տեսք ունեցող բյուրեղները]] |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | Ֆենոլը ախտահանիչ է։ Ջրային լուծույթի ձևով վաղուց օգտագործվում է բնակելի շենքերի, կահույքի, վիրահատման գործիքների ախտահանման համար։ Այն օգտագործվում է զանազան |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
Ֆենոլով թունավորման ախտանշանները։ Սուր թունավորման ժամանակ նկատվում է սուր ցավ բերանի շրջանում, կոկորդում, ստամոքսում, փորլուծություն, սրտխառնոց, փսխում, հանկարծակի գունատություն, թուլություն, հնարավոր է սուր ալերգիաներ, արյան ճնշման իջեցում, սիրտ-թոքային անբավարարություն, ցնցումներ։ Առաջին օգնություն. հանել շորերը, այրվածքը լվանալ առատ ջրով, ապա ծածկել ճերմակ, մաքուր սավանով։ Աչքի մեջ ընկնելու դեպքում ևս պետք է լվանալ ջրով մոտ 15 րոպե։ Կոկորդը լվանալ ջրով և խմել ակտիվացրած ածուխ։ Սպիրտ և վազելին չի կարելի օգտագոծել։ Ֆենոլի խրոնիկական թունավորումն առաջացնում է անորեքսիա՝քաշի կտրուկ նվազում, գլխապտույտ, մեզը մգանում է։ |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Քիմիական հատկություններ == |
|||
Ֆենոլի [[մոլեկուլ]]ում թթվածնի ատոմի p-օրբիտալը արոմատիկ օղակի հետ առաջացնում է միասնական π–համակարգ: Այդպիսի փոխազդեցության հետևանքով թթվածնի ատոմի մոտ էլեկտրոնային ամպի խտությունը պակասում է, իսկ [[բենզոլ]]ային օղակում՝ մեծանում: O–H կապի |
|||
բևեռայնությունը մեծանում է, OH–խմբի ջրածնի ատոմը դառնում է ավելի փոխազդունակ և հեշտությամμ տեղակալվում է մետաղով նույնիսկ հիմքով |
|||
ազդելիս (ի տարբերություն [[միատոմ սպիրտներ]]ի), որտեղից էլ գալիս է ֆենոլի մյուս անունը՝ կարբոլաթթու. |
|||
Սակայն ֆենոլը շատ թույլ թթու է: Ֆենոլատի լուծույթի մեջ ածխածնի(IV) օքսիդ անցկացնելիս անջատվում է ֆենոլ, ինչն էլ ապացույց է այն բանի, որ ֆենոլն առավել թույլ թթու է, քան ածխաթթուն. |
|||
: <math>~\mathsf{C_6H_5ONa CO_2 + H_2O\ \longrightarrow \C_6H_5OH + NaHCO \uparrow}</math> |
|||
Ի տարբերություն միատոմ սպիրտների՝ ֆենոլը [[էսթեր]] չի առաջացնում, երբ փոխազդեցության մեջ է դրվում կարμոնաթթվի հետ: Այդ նպատակի համար օգտագործվում է [[քլորանհիդրիդ]]. |
|||
: <math>~\mathsf{C_6H_5O_6 + Zn\ \longrightarrow \C_6H_6 + ZnO \uparrow}</math> |
|||
: <math>~\mathsf{C_6H_5O_6 + NaOH \ \longrightarrow \C_6H_5O_6 + H_2O \uparrow}</math> |
|||
: <math>~\mathsf{C_6H_5O_6 + C_6H_5COCl \ \longrightarrow \C_6H_5O_COC_6H_5 + HCl\uparrow}</math> |
|||
: <math>~\mathsf{C_6H_5O_6 + CH_2N_2 \ \longrightarrow \C_6H_5O_CH_3 + N_2 \uparrow}</math> |
|||
: <math>~\mathsf{C_6H_5(CH_3)_2 + O_2 \ \longrightarrow \C_6H_5OH + (CH_3)_2CO \uparrow}</math> |
|||
[[Պատկեր:Phenol-phenolate equilibrium.svg|700px|մինի|կենտրոն|Ռեզոնանսային կառույցներ]] |
|||
Ֆորմալդեհիդի հետ տաքացնելիս հիմնային կամ թթվային [[կատալիզատոր]]ի առկայությամբ ընթանում է պոլիկոնդենսացման ռեակցիա, և |
|||
առաջանում է ֆենոլֆորմալդեհի: |
|||
[[Պատկեր:Phenol tautomers.png|մինի|450px|կենտրոն]] |
|||
== Ֆենոլի կիրառում == |
|||
⚫ | |||
⚫ | Ֆենոլը ախտահանիչ է։ Ջրային լուծույթի ձևով վաղուց օգտագործվում է բնակելի շենքերի, կահույքի, վիրահատման գործիքների ախտահանման համար։ Այն օգտագործվում է զանազան [[դեղանյութեր]]ի, [[ներկանյութեր]]ի ու [[թունաքիմիկատներ]]ի ստացման համար։ Սակայն մեծ մասը (արտադրվող ֆենոլի մոտ 50 %-ը) ծախսվում է [[ֆենոպլաստներ]]ի ([[ֆենոլֆորմալդեհիդ]]ային խեժեր) արտադրության համար։ Ֆենոլի տրինիտրոածանցյալը՝ 2,4,6-տրինիտրոֆենոլը (պիկրինաթթուն), պայթուցիկ նյութ է։ Այն կիրառվում է նաև բժշկության մեջ՝ այրվածքները բուժելու համար։ |
||
⚫ | |||
== Ֆենոլի թունավորություն == |
|||
[[Պատկեր:Phenol-elpot-3D-vdW.png|մինի|ձախից|մաքուր ֆենոլ]] |
|||
⚫ | Ֆենոլը, ֆենոլի գոլորշիները մաշկի միջոցով և շնչառական ուղիներով հեշտությամբ թափանցում են մարդու [[օրգանիզմ]]։ Որքան ֆենոլի կոնցենտրացիան արյան մեջ մեծ է, այնքան մեծ է նրա վնասակար ազդեցությունը մարդու առողջության վրա։ Օրգանիզմում ֆենոլի պարունակություն մասին կարելի է դատել [[մեզ]]ի անալիզով։ Այն թույլ է տալիս պարզել, թե տվյալ մարդը արդյոք թունավորվել է ֆենոլով և նրա գոյացություններով։ Բայց միայն մեզի անալիզով չի կարելի պնդել, որ հիվանդը թունավորվել է ֆենոլով, քանի որ շատ քիմիական նյութեր, ներթափանցելով օրգանիզմ, փոխազդում են միմյանց հետ՝ առաջացնելով ֆենոլ։ Հետևաբար, եթե առաջանում են կասկածներ, որ խմելու ջրում կամ օդում առկա է ֆենոլ, ապա պետք է իրականացնել համապատասխան լաբարատոր հետազոտություններ։ |
||
===== Ֆենոլով թունավորման ախտանշաններ ===== |
|||
Սուր թունավորման ժամանակ նկատվում է սուր ցավ [[բերան]]ի շրջանում, [[կոկորդ]]ում, [[ստամոքս]]ում, փորլուծություն, սրտխառնոց, փսխում, հանկարծակի գունատություն, թուլություն, հնարավոր է սուր ալերգիաներ, արյան ճնշման իջեցում, սիրտ-թոքային անբավարարություն, ցնցումներ։ |
|||
; Առաջին օգնություն. |
|||
հանել շորերը, այրվածքը լվանալ առատ ջրով, ապա ծածկել ճերմակ, մաքուր սավանով։ Աչքի մեջ ընկնելու դեպքում ևս պետք է լվանալ ջրով մոտ 15 րոպե։ Կոկորդը լվանալ ջրով և խմել ակտիվացրած ածուխ։ Սպիրտ և վազելին չի կարելի օգտագոծել։ |
|||
Ֆենոլի խրոնիկական թունավորումն առաջացնում է անորեքսիա՝քաշի կտրուկ նվազում, գլխապտույտ, մեզը մգանում է։ |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
Հարկ է նշել, որ նշված մեծությունը հանդիսանում է որպես հաշվարկի կետ, այն ցույց է տալիս, որ երբ ֆենոլի կոնցենտրացիան բարձր է վերը նշվածից մարդու առողջությունը կտրուկ վատթարանում է։ |
Հարկ է նշել, որ նշված մեծությունը հանդիսանում է որպես հաշվարկի կետ, այն ցույց է տալիս, որ երբ ֆենոլի կոնցենտրացիան բարձր է վերը նշվածից մարդու առողջությունը կտրուկ վատթարանում է։ |
||
Կահույք, դեկորատիվ կոսմետիկա, խաղալիքներ պատրաստողները կարող են խախտել անվտանգության կանոնները և հյութերում օգտագործել մեծ քանակությամբ ֆենոլ։ |
Կահույք, դեկորատիվ կոսմետիկա, խաղալիքներ պատրաստողները կարող են խախտել անվտանգության կանոնները և հյութերում օգտագործել մեծ քանակությամբ ֆենոլ։ |
||
== Տրանսպորտը և շրջանառություն == |
|||
Ֆենոլի առանձին մասնիկները [[օդ]]ում երկար չեն մնում (սովորաբար կեսը անհետանում է ոչ ավել քան մեկ օրում) և որպես կանոն [[հող]]ում էլ այն երկար ժամանակ չի պահպանվում (սովորաբար անբողջությամբ դուրս է գալիս 2-5 օրվա ընթացքում), սակայն ջրում այն կարող է մնալ 9 օրից ավելի։ Ֆենոլը ջրում, հողում և օդում երկար ժամանակ է պահպանվում, եթե այն արտանետվում է մեծ քանակությամբ մեկ օրվա ընթացքում կամ էլ անընդհատ երկար ժամանակում։ Ֆենոլի ավելի մեծ քանակություններ կան աղտոտված մակերևութային ջրերում, [[մթնոլորտ]]ում, որոնք աղտոտվել են արտադրական և կոմերցիոն արտադրությունների ֆենոլային արտանետումներով։ Ֆենոլ հայտնաբերվել է այն շրջանների բնահողում, որտեղ էլ թաղվել են նրա թափոնները։ |
|||
⚫ | |||
;Ներթափանցման ուղղիները |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
Օգտագործելով ֆենոլ պարունակող բժշկական հավելանյութեր՝ որպես կանոն, մարդու առողջությունը ավելի մեծ վտանգի է ենթարկվում, քան աշխատավայրում և բաց երկնքում։ Սակայն այդ ազդեցությունը հաճախ տեղի չունի և չի կրում շարունակական բնույթ։ |
Օգտագործելով ֆենոլ պարունակող բժշկական հավելանյութեր՝ որպես կանոն, մարդու առողջությունը ավելի մեծ վտանգի է ենթարկվում, քան աշխատավայրում և բաց երկնքում։ Սակայն այդ ազդեցությունը հաճախ տեղի չունի և չի կրում շարունակական բնույթ։ |
||
Լաբարատոր կենդանիները, որոնք օգտագործել են մեծ քանակությամբ ֆենոլ պարունակող ջուր, կորցրել են իրենց կոորդինացիան և մկանները սկսել են ընդհատումներով աշխատել, ծնել են փոքր քաշով և թերություններով ձագուկներ, վտանգ է հասցվել սրտին, |
Լաբարատոր կենդանիները, որոնք օգտագործել են մեծ քանակությամբ ֆենոլ պարունակող ջուր, կորցրել են իրենց կոորդինացիան և մկանները սկսել են ընդհատումներով աշխատել, ծնել են փոքր քաշով և թերություններով ձագուկներ, վտանգ է հասցվել սրտին, [[երիկամներ]]ին, որոշ դեպքերում էլ՝ առաջ է բերում մահ։ Հայտնի չէ, թե արդյոք ֆենոլը մարդկանց մոտ առաջացնում է [[քաղցկեղածին հիվանդություններ]], որը ի հայտ է եկել կենդանիների մոտ։ [[Քաղցկեղ]]ի ի հայտ գալը ավելի է մեծանում, երբ ֆենոլը փոխազդում է այլ քիմիական միացությունների հետ։ |
||
Ֆենոլը ունի դրական ազգեցություն բժշկության մեջ. անտիսեպտիկ է։ Ֆենոլի փոքր քանակությամբ լուծույթները ներարկվում են ցավը նվազեցնելու համար, որոնք նկատվում են նյարդային խախտումների ժամանակ։ |
Ֆենոլը ունի դրական ազգեցություն բժշկության մեջ. անտիսեպտիկ է։ Ֆենոլի փոքր քանակությամբ լուծույթները ներարկվում են ցավը նվազեցնելու համար, որոնք նկատվում են նյարդային խախտումների ժամանակ։ |
||
== Արտաքին հղումներ == |
|||
* [http://www.youtube.com/watch?v=yCuEL7gL5VE Качественная реакция на фенол, видео] |
|||
* [http://www.inchem.org/documents/icsc/icsc/eics0070.htm International Chemical Safety Card 0070] |
|||
* [http://hazard.com/msds/mf/baker/baker/files/p1949.htm Phenol Material Safety Data Sheet] |
|||
* [http://www.npi.gov.au/substances/phenol/index.html National Pollutant Inventory: Phenol Fact Sheet] |
|||
* [http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0493.html NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards] |
|||
* [http://www.cdc.gov/niosh/topics/phenol/ CDC - Phenol - NIOSH Workplace Safety and Health Topic] |
|||
* [http://www-cie.iarc.fr/htdocs/monographs/vol71/027-phenol.html IARC Monograph: "Phenol"] |
|||
* [http://tenwatts.blogspot.com/2007/08/phenol-edison-bayer-and-records.html Arcane Radio Trivia outlines competing uses for Phenol circa 1915] |
|||
[[Կատեգորիա:Ֆենոլներ]] |
[[Կատեգորիա:Ֆենոլներ]] |
18:23, 15 Հոկտեմբերի 2014-ի տարբերակ
Ֆենոլ | |
---|---|
Ընդհանուր տեղեկություններ | |
Դասական անվանակարգում | Հիդրօքսիբենզոլ |
Ավանդական անվանում | Ֆենոլ, կարբոլաթթու |
Քիմիական բանաձև | C6H5OH |
Ռացիոնալ բանաձև | C6H6O |
Ֆիզիկական հատկություններ | |
Ագրեգատային վիճակ | անգույն բյուրեղներ |
Մոլային զանգված | 94,11 գ/մոլ |
Խտություն | 1,07 գ/սմ³ |
Իոնիզացման էներգիա | 8,5 ± 0,1 Էլեկտրոն-վոլտ և 1,4E−18 ջոուլ[1] կՋ/մոլ |
Ջերմային հատկություններ | |
Հալման ջերմաստիճան | 40,9 °C |
Եռման ջերմաստիճան | 181,84 °C |
Այրման ջերմաստիճան | 175 ± 1 ℉ |
Բռնկման ջերմաստիճան | 79 (փակ տիգելում); 85 (բացում) °C |
Գոյացան էնթալպիա | -162,944 կՋ/մոլ |
Գոլորշու ճնշում | 0,4 ± 0,1 mm Hg |
Քիմիական հատկություններ | |
Լուծելիությունը ջրում | 6,5 գ/100 մլ |
pKa | 9,89 ± 0,01[2] |
Կառուցվածք | |
Հիբրիդիզացիա | sp2 |
Դիպոլ մոմենտ | 4,1E−30 Կլ·մ[1] |
Դասակարգում | |
CAS համար | 108-95-2 |
PubChem | 996 |
EINECS համար | 203-632-7 |
SMILES | OC1=CC=CC=C1 |
ЕС | 203-632-7 |
RTECS | SJ3325000 |
ChEBI | 971 |
IDLH | 962,5 ± 0,1 mg/m³ |
ԳՀՀ պատկերագրեր | |
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա) |
Ֆենոլ՝ հիդրօքսիլ խումբ պարունակող այն արոմատիկ ածխաջրածիններն են, որոնցում հիդրօքսիլ խումբը անմիջապես միացած է արոմատիկ օղակին։ Ըստ հիդրօքսիլ խմբի քանակի՝ ֆենոլները լինում են`
- միատոմ,
- երկատոմ,
- եռատոմ և այլն։
Միատոմ ֆենոլների պարզագույն և կարևոր ներկայացուցիչը ֆենոլն է, որը կոչվում է նաև կարբոլաթթու։
- PhOH ⇌ PhO− + H+ (K = 10−10)
Ֆենոլներն անվանվում են՝ ելնելով այն հանգամանքից, որ ըստ միջազգային անվանակարգի՝ պահպանվել է «ֆենոլ» պատահական անվանումը: Ածխածնի ատոմների համարակալումն սկսվում է այն ածխածնից, որին միացած է OH-խումբը, եթե այն ավագն է:
Ֆենոլի ֆիզիկական հատկություններ
Ֆենոլը անգույն, դյուրահալ, յուրահատուկ հոտով, սենյակային ջերմաստիճանում ջրում քիչ լուծվող բյուրեղային նյութ է։ Օդի ազդեցությամբ այն օքսիդանում է և ստանում է վարդագույն երանգ։
- Ընդհանուր բանաձևը – C6H6O,
- Քիմիական բանաձևը - C6H5OH,
- Մոլեկուլային զանգվածը – 94.12գ/մոլ;
- Եռման ջերմաստիճանը - Tեռ = 182 °C;
- Հալման ջերմաստիճանը - Tհալ = 41-43 °C;
- Խտությունը - 1.0545գ/սմ3;
- Լուծելիությունը ջրում - 6.5 գ/100մլ,
- Սահմանային Թույլատրելի Կոնցետրացիան (ՍԹԿ) հոսքաջրում -10-3 մգ/լ։
Քիմիական հատկություններ
Ֆենոլի մոլեկուլում թթվածնի ատոմի p-օրբիտալը արոմատիկ օղակի հետ առաջացնում է միասնական π–համակարգ: Այդպիսի փոխազդեցության հետևանքով թթվածնի ատոմի մոտ էլեկտրոնային ամպի խտությունը պակասում է, իսկ բենզոլային օղակում՝ մեծանում: O–H կապի բևեռայնությունը մեծանում է, OH–խմբի ջրածնի ատոմը դառնում է ավելի փոխազդունակ և հեշտությամμ տեղակալվում է մետաղով նույնիսկ հիմքով ազդելիս (ի տարբերություն միատոմ սպիրտների), որտեղից էլ գալիս է ֆենոլի մյուս անունը՝ կարբոլաթթու. Սակայն ֆենոլը շատ թույլ թթու է: Ֆենոլատի լուծույթի մեջ ածխածնի(IV) օքսիդ անցկացնելիս անջատվում է ֆենոլ, ինչն էլ ապացույց է այն բանի, որ ֆենոլն առավել թույլ թթու է, քան ածխաթթուն.
Ի տարբերություն միատոմ սպիրտների՝ ֆենոլը էսթեր չի առաջացնում, երբ փոխազդեցության մեջ է դրվում կարμոնաթթվի հետ: Այդ նպատակի համար օգտագործվում է քլորանհիդրիդ.
Ֆորմալդեհիդի հետ տաքացնելիս հիմնային կամ թթվային կատալիզատորի առկայությամբ ընթանում է պոլիկոնդենսացման ռեակցիա, և առաջանում է ֆենոլֆորմալդեհի:
Ֆենոլի կիրառում
Ֆենոլը հայտնաբերել է գերմանացի քիմիկոս Ֆրիդլիբ Ռունգը 1834 թվականին՝ քարածխային խեժի թորման ժամանակ։ Սակայն միայն 1842թվականին Օգյուստ Լորանին հաջողվեց որոշել այդ նյութի կազմը և թթվային հատկությունը։ Նա առաջարկեց այն անվանել ֆենոլ, քանի որ ֆենոլը սպիրտ էր համարում։ Ֆենոլը ախտահանիչ է։ Ջրային լուծույթի ձևով վաղուց օգտագործվում է բնակելի շենքերի, կահույքի, վիրահատման գործիքների ախտահանման համար։ Այն օգտագործվում է զանազան դեղանյութերի, ներկանյութերի ու թունաքիմիկատների ստացման համար։ Սակայն մեծ մասը (արտադրվող ֆենոլի մոտ 50 %-ը) ծախսվում է ֆենոպլաստների (ֆենոլֆորմալդեհիդային խեժեր) արտադրության համար։ Ֆենոլի տրինիտրոածանցյալը՝ 2,4,6-տրինիտրոֆենոլը (պիկրինաթթուն), պայթուցիկ նյութ է։ Այն կիրառվում է նաև բժշկության մեջ՝ այրվածքները բուժելու համար։ Արդյունաբերությունում ամենից առաջ օգտագործվում է քարածխային խեժից ստացվող ֆենոլը։ Սակայն այդ աղբյուրը չի կարող լիովին բավարարել ֆենոլի պահանջը։ Ուստի մեծ քանակությամբ ֆենոլ է արտադրվում նաև սինթետիկ եղանակներով՝ մասնավորապես բենզոլից։
Ֆենոլի թունավորություն
Ֆենոլը, ֆենոլի գոլորշիները մաշկի միջոցով և շնչառական ուղիներով հեշտությամբ թափանցում են մարդու օրգանիզմ։ Որքան ֆենոլի կոնցենտրացիան արյան մեջ մեծ է, այնքան մեծ է նրա վնասակար ազդեցությունը մարդու առողջության վրա։ Օրգանիզմում ֆենոլի պարունակություն մասին կարելի է դատել մեզի անալիզով։ Այն թույլ է տալիս պարզել, թե տվյալ մարդը արդյոք թունավորվել է ֆենոլով և նրա գոյացություններով։ Բայց միայն մեզի անալիզով չի կարելի պնդել, որ հիվանդը թունավորվել է ֆենոլով, քանի որ շատ քիմիական նյութեր, ներթափանցելով օրգանիզմ, փոխազդում են միմյանց հետ՝ առաջացնելով ֆենոլ։ Հետևաբար, եթե առաջանում են կասկածներ, որ խմելու ջրում կամ օդում առկա է ֆենոլ, ապա պետք է իրականացնել համապատասխան լաբարատոր հետազոտություններ։
Ֆենոլով թունավորման ախտանշաններ
Սուր թունավորման ժամանակ նկատվում է սուր ցավ բերանի շրջանում, կոկորդում, ստամոքսում, փորլուծություն, սրտխառնոց, փսխում, հանկարծակի գունատություն, թուլություն, հնարավոր է սուր ալերգիաներ, արյան ճնշման իջեցում, սիրտ-թոքային անբավարարություն, ցնցումներ։
- Առաջին օգնություն.
հանել շորերը, այրվածքը լվանալ առատ ջրով, ապա ծածկել ճերմակ, մաքուր սավանով։ Աչքի մեջ ընկնելու դեպքում ևս պետք է լվանալ ջրով մոտ 15 րոպե։ Կոկորդը լվանալ ջրով և խմել ակտիվացրած ածուխ։ Սպիրտ և վազելին չի կարելի օգտագոծել։ Ֆենոլի խրոնիկական թունավորումն առաջացնում է անորեքսիա՝քաշի կտրուկ նվազում, գլխապտույտ, մեզը մգանում է։ Գիտնականները պարզել են, որ մարդը, երկար ժամանակ մնալով ֆենոլի ազդեցության տակ, մկաններում ցավ է զգում, թուլություն, խախտվում է կենտրոնական նյարդային համակարգը, որոնք ուղեկցվում են գլխացավերով և գիտակցության կորստով, ընկնում է դիմադրողականությունը, ուժեղանում է ալերգետիկ ռեակցիաները։ Ըստ Շրջակա միջավայրի պաշտպանության կենտրոնի ֆենոլի չափաբաժինը պետք է կազմի 0.6 մգ/կգ ամբողջ օրվա ընթացքում։ Հարկ է նշել, որ նշված մեծությունը հանդիսանում է որպես հաշվարկի կետ, այն ցույց է տալիս, որ երբ ֆենոլի կոնցենտրացիան բարձր է վերը նշվածից մարդու առողջությունը կտրուկ վատթարանում է։ Կահույք, դեկորատիվ կոսմետիկա, խաղալիքներ պատրաստողները կարող են խախտել անվտանգության կանոնները և հյութերում օգտագործել մեծ քանակությամբ ֆենոլ։
Տրանսպորտը և շրջանառություն
Ֆենոլի առանձին մասնիկները օդում երկար չեն մնում (սովորաբար կեսը անհետանում է ոչ ավել քան մեկ օրում) և որպես կանոն հողում էլ այն երկար ժամանակ չի պահպանվում (սովորաբար անբողջությամբ դուրս է գալիս 2-5 օրվա ընթացքում), սակայն ջրում այն կարող է մնալ 9 օրից ավելի։ Ֆենոլը ջրում, հողում և օդում երկար ժամանակ է պահպանվում, եթե այն արտանետվում է մեծ քանակությամբ մեկ օրվա ընթացքում կամ էլ անընդհատ երկար ժամանակում։ Ֆենոլի ավելի մեծ քանակություններ կան աղտոտված մակերևութային ջրերում, մթնոլորտում, որոնք աղտոտվել են արտադրական և կոմերցիոն արտադրությունների ֆենոլային արտանետումներով։ Ֆենոլ հայտնաբերվել է այն շրջանների բնահողում, որտեղ էլ թաղվել են նրա թափոնները։
- Ներթափանցման ուղղիները
Քանի որ ֆենոլը կիրառվում է շատ արտադրական գործընթացներում և բաժիններում, ֆենոլի ազդեցությունը տեղի ունի այնտեղ, որտեղ մարդը աշխատում է։ Ֆենոլ հայտնաբերվում է քսուկներում, ատամի ցավը մեղմացնող, քթի և ականջի համար նախատեսվաշ կաթիլներում։ Ֆենոլ հայտնաբերվել է խմելու ջրում, օդում, տրանսպորտաըին արտանետումներում, ծխածոտային ծխում և որոշ սննդային մթերքներում։ Օգտագործելով ֆենոլ պարունակող բժշկական հավելանյութեր՝ որպես կանոն, մարդու առողջությունը ավելի մեծ վտանգի է ենթարկվում, քան աշխատավայրում և բաց երկնքում։ Սակայն այդ ազդեցությունը հաճախ տեղի չունի և չի կրում շարունակական բնույթ։ Լաբարատոր կենդանիները, որոնք օգտագործել են մեծ քանակությամբ ֆենոլ պարունակող ջուր, կորցրել են իրենց կոորդինացիան և մկանները սկսել են ընդհատումներով աշխատել, ծնել են փոքր քաշով և թերություններով ձագուկներ, վտանգ է հասցվել սրտին, երիկամներին, որոշ դեպքերում էլ՝ առաջ է բերում մահ։ Հայտնի չէ, թե արդյոք ֆենոլը մարդկանց մոտ առաջացնում է քաղցկեղածին հիվանդություններ, որը ի հայտ է եկել կենդանիների մոտ։ Քաղցկեղի ի հայտ գալը ավելի է մեծանում, երբ ֆենոլը փոխազդում է այլ քիմիական միացությունների հետ։ Ֆենոլը ունի դրական ազգեցություն բժշկության մեջ. անտիսեպտիկ է։ Ֆենոլի փոքր քանակությամբ լուծույթները ներարկվում են ցավը նվազեցնելու համար, որոնք նկատվում են նյարդային խախտումների ժամանակ։
Արտաքին հղումներ
- Качественная реакция на фенол, видео
- International Chemical Safety Card 0070
- Phenol Material Safety Data Sheet
- National Pollutant Inventory: Phenol Fact Sheet
- NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards
- CDC - Phenol - NIOSH Workplace Safety and Health Topic
- IARC Monograph: "Phenol"
- Arcane Radio Trivia outlines competing uses for Phenol circa 1915
- ↑ 1,0 1,1 1,2 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals: A CRC quick reference handbook — CRC Press, 1993. — ISBN 978-0-8493-4498-5
- ↑ Binas (նիդերլ.) — 2 — Noordhoff Uitgevers, 1986. — ISBN 978-90-01-89351-4