«Նախադասություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
Տող 8. Տող 8.
Դատողությունը` որպես տրամաբանական միավոր, արտահայտվում է նախադասության միջոցով: Բառերի միևնույն զուգորդումը, որ տրամաբանության մեջ դիտվում է իբրև դատողություն, քերականության մեջ համարվում է նախադասություն: Նախադասությունը միևնույն դատողությանն արտահայտություն է տալիս տարբեր միջոցներով, ինչի պատճառով դրանք կարող են կառուցվածքով չհամընկնել: Բացի այդ` կան նախադասություններ, որոնք տիպիկ դատողություններ չեն արտահայտում (հրամայական, որոշ հարցական ու բացականչական նախադասություններ):
Դատողությունը` որպես տրամաբանական միավոր, արտահայտվում է նախադասության միջոցով: Բառերի միևնույն զուգորդումը, որ տրամաբանության մեջ դիտվում է իբրև դատողություն, քերականության մեջ համարվում է նախադասություն: Նախադասությունը միևնույն դատողությանն արտահայտություն է տալիս տարբեր միջոցներով, ինչի պատճառով դրանք կարող են կառուցվածքով չհամընկնել: Բացի այդ` կան նախադասություններ, որոնք տիպիկ դատողություններ չեն արտահայտում (հրամայական, որոշ հարցական ու բացականչական նախադասություններ):
== Նախադասությունների դասակարգումը ==
== Նախադասությունների դասակարգումը ==
*Ըստ կառուցվածքային հատկանիշի (ըստ ստորոգումների քանակի)` նախադասությունները լինում են պարզ և բարդ: ''[[Պարզ նախադասություն]]ներն'' ունենում են մեկ ստորոգում և կարող են լինել [[միակազմ նախադասություններ|միակազմ]] կամ [[երկկազմ նախադասություններ|երկկազմ]]: ''[[Բարդ նախադասություն]]երն'' ունենում են մեկից ավելի [[ստորոգում]] և կարող են լինել [[բարդ համադասական նախադասություններ|բարդ համադասական]] կամ [[բարդ ստորադասական նախադասություններ|բարդ ստորադասական]]:
*''Ըստ կառուցվածքային հատկանիշի'' (ըստ ստորոգումների քանակի)` նախադասությունները լինում են պարզ և բարդ: [[Պարզ նախադասություն]]ներն ունենում են մեկ ստորոգում և կարող են լինել [[միակազմ նախադասություններ|միակազմ]] կամ [[երկկազմ նախադասություններ|երկկազմ]]: [[Բարդ նախադասություն]]երն ունենում են մեկից ավելի [[ստորոգում]] և կարող են լինել [[բարդ համադասական նախադասություններ|բարդ համադասական]] կամ [[բարդ ստորադասական նախադասություններ|բարդ ստորադասական]]:
*Նայած նրան, թե նախադասություն կազմող տարրերը լրիվ են, թե զեղջված, զանազանում են լրիվ նախադասություն և թերի նախադասություն:
*Նայած նրան, թե նախադասություն կազմող տարրերը լրիվ են, թե զեղջված, զանազանում են լրիվ նախադասություն և թերի նախադասություն:
*Ըստ հնչերանգի (ու հաղորդման նպատակի)` տարբերում են [[պատմողական նախադասություն|պատմողական]], [[հարցական նախադասություն|հարցական]], [[բացականչական նախադասություն|բացականչական]], [[հրամայական նախադասություն|հրամայական]] (հորդորական) նախադասություններ:
*''Ըստ հնչերանգի'' (ու հաղորդման նպատակի)` տարբերում են [[պատմողական նախադասություն|պատմողական]], [[հարցական նախադասություն|հարցական]], [[բացականչական նախադասություն|բացականչական]], [[հրամայական նախադասություն|հրամայական]] (հորդորական) նախադասություններ:
*Զանազանում են նաև [[բայական նախադասություններ|բայական]] ու [[անվանական նախադասություններ|անվանական]] նախադասություններ: Նախադասությունը կոչվում է բայական, երբ նրա [[ստորոգյալ]]ն արտահայտված է [[բայ]]ով, կամ երբ գերադաս անդամը (միակազմ նախադասությունների դեպքում) արտահայտված է դերբայով: Նախադասությունը կոչվում է անվանական, երբ ստորոգյալն ունի անվանական բաղադրիչ ([[ստորոգելի]], [[ստորոգելիական վերադիր]]) կամ երբ գերադաս անդամը (միակազմ նախադասությունների դեպքում) արտահայտված է [[գոյական]]ով (անունով կամ ոչ բայական այլ տարրով): Հայերենում ըստ էության առկա են բայական ու անվանաբայական նախադասություններ:
*Զանազանում են նաև [[բայական նախադասություններ|բայական]] ու [[անվանական նախադասություններ|անվանական]] նախադասություններ: Նախադասությունը կոչվում է բայական, երբ նրա [[ստորոգյալ]]ն արտահայտված է [[բայ]]ով, կամ երբ գերադաս անդամը (միակազմ նախադասությունների դեպքում) արտահայտված է դերբայով: Նախադասությունը կոչվում է անվանական, երբ ստորոգյալն ունի անվանական բաղադրիչ ([[ստորոգելի]], [[ստորոգելիական վերադիր]]) կամ երբ գերադաս անդամը (միակազմ նախադասությունների դեպքում) արտահայտված է [[գոյական]]ով (անունով կամ ոչ բայական այլ տարրով): Հայերենում ըստ էության առկա են բայական ու անվանաբայական նախադասություններ:
*''Ըստ հակադարձման կարգի''` զանազանում են [[հաստատական նախադասություն|հաստատական]] և [[ժխտական նախադասություն|ժխտական]] նախադասություններ: Նախադասությունը կոչվում է հաստատական, երբ նրա ստորոգյալը (բայը, ստորոգյալի բայական բաղադրիչը) հաստատական` դրական խոնարհման ձև ունի: Նախադասությունը կոչվում է ժխտական, երբ նրա ստորոգյալը (բայը, ստորոգյալի բայական բաղադրիչը) ժխտական խոնարհման ձևն ունի:


== Գրականություն ==
== Գրականություն ==

13:23, 9 Սեպտեմբերի 2014-ի տարբերակ

Նախադասություն, շարահյուսական միավոր, որ ձևավորում է ամփոփ միտք և ունի հնչերանգային ավարտվածություն: Նախադասության սկիզբը կամ ավարտը կարող է համընկնել բացարձակ դադարներին, երբ նրանով սկսվում կամ ավարտվում է խոսքը, կարող է և համընկնել շարահյուսական դադարին, որը համեմատաբար ավելի տևական է, քան հնչաբառի (միջբառային) կամ հնչաշարույթի դադարն է: Կառուցվածքային բարձր մակարդակում գործառող ասույթ է: Ներառում է ստորին մակարդակների բոլոր կառույցներն ու բաղադրիչ տարրերը: Ամենաբնորոշ հատկանիշը ստորոգական գործառությունն է. հատկանիշի վերագրումը, հատկացումը առարկային, ստորոգումը:

Խոսքի մեջ նախադասությունները միմյանց հետ ունենում են մտքի կապ, այլապես ծավալուն չի կարող կատարել հաղորդակցական իր դերը:

Նախադասություն և դատողություն

Հայ քերականության մեջ նախադասություն տերմինը մուտք է գործել տրամաբանության բնագավառից: Այժմ այն գործառում է քերականական նշանակությամբ, իսկ տրամաբանության մեջ նրան համարժեք է դատողություն տերմինը:

Դատողությունը` որպես տրամաբանական միավոր, արտահայտվում է նախադասության միջոցով: Բառերի միևնույն զուգորդումը, որ տրամաբանության մեջ դիտվում է իբրև դատողություն, քերականության մեջ համարվում է նախադասություն: Նախադասությունը միևնույն դատողությանն արտահայտություն է տալիս տարբեր միջոցներով, ինչի պատճառով դրանք կարող են կառուցվածքով չհամընկնել: Բացի այդ` կան նախադասություններ, որոնք տիպիկ դատողություններ չեն արտահայտում (հրամայական, որոշ հարցական ու բացականչական նախադասություններ):

Նախադասությունների դասակարգումը

  • Ըստ կառուցվածքային հատկանիշի (ըստ ստորոգումների քանակի)` նախադասությունները լինում են պարզ և բարդ: Պարզ նախադասություններն ունենում են մեկ ստորոգում և կարող են լինել միակազմ կամ երկկազմ: Բարդ նախադասություներն ունենում են մեկից ավելի ստորոգում և կարող են լինել բարդ համադասական կամ բարդ ստորադասական:
  • Նայած նրան, թե նախադասություն կազմող տարրերը լրիվ են, թե զեղջված, զանազանում են լրիվ նախադասություն և թերի նախադասություն:
  • Ըստ հնչերանգի (ու հաղորդման նպատակի)` տարբերում են պատմողական, հարցական, բացականչական, հրամայական (հորդորական) նախադասություններ:
  • Զանազանում են նաև բայական ու անվանական նախադասություններ: Նախադասությունը կոչվում է բայական, երբ նրա ստորոգյալն արտահայտված է բայով, կամ երբ գերադաս անդամը (միակազմ նախադասությունների դեպքում) արտահայտված է դերբայով: Նախադասությունը կոչվում է անվանական, երբ ստորոգյալն ունի անվանական բաղադրիչ (ստորոգելի, ստորոգելիական վերադիր) կամ երբ գերադաս անդամը (միակազմ նախադասությունների դեպքում) արտահայտված է գոյականով (անունով կամ ոչ բայական այլ տարրով): Հայերենում ըստ էության առկա են բայական ու անվանաբայական նախադասություններ:
  • Ըստ հակադարձման կարգի` զանազանում են հաստատական և ժխտական նախադասություններ: Նախադասությունը կոչվում է հաստատական, երբ նրա ստորոգյալը (բայը, ստորոգյալի բայական բաղադրիչը) հաստատական` դրական խոնարհման ձև ունի: Նախադասությունը կոչվում է ժխտական, երբ նրա ստորոգյալը (բայը, ստորոգյալի բայական բաղադրիչը) ժխտական խոնարհման ձևն ունի:

Գրականություն

  • Գ. Գարեգինյան, Ժամանակակից հայոց լեզու (Բարդ նախադասություն), Երևան, 1984:
  • Ս. Աբրահամյան, Ժամանակակից հայերենի քերականություն, Երևան, 1975:
  • Ս. Ղուկասյան, Ժամանակակից հայերենի հարցական նախադասությունները և դրանց դասակարգումը (Լրաբեր, 1972, N 6):
  • Ն. Պառնասյան, Անշաղկապ բարդ նախադասությունը ժամանակակից հայերենում (Լեզվի և ոճի հարցեր, 1964, N 2):
  • Բ. Վերդյան, Բարդ ստորադասական նախադասության շարահյուսություն, Երևան, 1970:
  • Հ. Պետրոսյան, Հայերենագիտական բառարան, Երևան, 1987: