Լատվիական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն

Լատվիական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն
Latvijas Padomju Sociālistiskā Republika

←  1940 - 1991  →
Քարտեզ
(1940 թ.)
Քարտեզ2
Պատկեր:Latvian SSR 1940.jpg (1940 թ.)
Ընդհանուր տեղեկանք
Մայրաքաղաք	Ռիգա
Մակերես	64,589 կմ2(1989 թ.)
Բնակչություն	2,666,567 (1989 թ.)
Լեզու	ռուսերեն, լատվիերեն
Ազգություն	լատիշներ, ռուսներ, ուկրաինացիներ, բելոռուսներ, լեհեր և ուրիշներ
Արժույթ	ԽՍՀՄ ռուբլի
Իշխանություն
Պետական կարգ	ԽՍՀ

Լատվիական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, ԼԽՍՀ (Լատվիա) Գտնվում է ԽՍՀՄ եվրոպական մասի հյուսիսարևմուտքում։ Արևմուտքից ողողվում է Բալթիկ ծովի և Ռիգայի ծոցի ջրերով։ Տարածությունը՝ 63,7 հազար կմ քառակուսի։ Բնակչությունը 2589 հազար (1984)։ Ազգության կազմը (1979-ին, հազար մարդ), լատիշներ՝ 1344, ռուսներ՝ 821, բելոռուսներ՝ 112, ուկրաինացիներ՝ 67, լեհեր 63 և այլք։ Միջին խտությունը՝ 1 կմ քառակուսու վրա 40,3 մարդ (1983)։ Մայրաքաղաքը՝ Ռիզա (875 հազար բնակիչ՝ 1984)։ Խոշոր քաղաքներն են՝ Դաուգավպիլսը (122), Լիեպայան (109)։ Նոր քաղաքներից են Օլայնեն, Ատուչկան։ Վարչականորեն բաժանվում է 26 շրջանի։ Ունի 56 քաղաք, 37 քտա։ Մակերևույթը հարթավայրային է։ 1919-ի հունվարին կազմվեց Լատվիական Խորհրդային Աոցիալիստական Հանրապետությունը։ 1920-ի սկզբին իշխանությունը զավթեց ազգային բուրժուազիան։ Ատեղծվեց բուրժուական հանրապետություն։ 1934-ին Լատվիայում կատարվեց ֆաշիստական հեղաշրջում։ 1940-ի հունիսին լատվիական աշխատավորները տապալեցին ֆաշիստական կառավարությունը և վերականգնեցին սովետական իշխանությունը։ Հուլիսի 21-ին կազմվեց ԼԽՍՀ, որը 1940-ի օգոստոսի 5-ին մտավ ԽՍՀՄ կազմի մեջ։ Հայրենական մեծ պատերազմի (1941—45) ժամանակ ֆաշիստական Գերմանիայի կողմից օկուպացված Լատվիայի տարածքը ազատագրվեց 1944-ից մինչև 1945-ի մայիսը։ Կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությամբ անցկացվող ինդուստրացման, կոլեկտիվացման և կուլտուրական հեղափոխության շնորհիվ Լատվիայում հիմնականում կառուցվել է սոցիալիստական հասարակարգ։ 1983-ի հունվարի 1-ի դրությամբ Լատվիայի կոմկուսը ուներ 162045 անդամ և 5422 անդամության թեկնածու։ Լենինյան կոմերիտմիության շարքերում ընդգրկված էր 306461 մարդ, հանրապետությունում կար 1454093 արհմիության անդամ։ ԼԽՍՀ աշխատավորությունը, ԽՍՀՄ եղբայրական մյուս ժողովուրդների հետ, ետպատերազմյան հնգամյակներում մեծ հաջողությունների է հասել կոմունիստական հասարակարգի կառուցման գործում։ Հանրապետությունը պարգևատրվել է Լենինի (1965), ժողովուրդների բարեկամության (1972) և հոկտեմբերյան հեղափոխության (1980) շքանշաններով։ Խորհրդային շինարարության տարիներին ԼԽՍՀ դարձել է ինդուստրիալ-ագրարային հանրապետություն։ ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության մեջ այն առանձնանում է առաջին հերթին մեքենաշինությամբ, թե¬ թե և սննդի արդյունաբերությամբ։ Արդ․ արտադրանքը 1980-ին 45 անգամ գերա¬ զանցել է 1940-ի ծավալը։ էներգիայի հիմքը կազմում է բերովի վառելանյութը։tԱշխատում են Պլավին- յասի, Կեգումի և Ռիգայի խոշոր հէկերը։ Արդյունաբերության գլխ․ ճյուղերն են մե¬ քենաշինությունը և մետաղամշակությունը (սարքերի, տրանսպորտային և էներգա¬ տար մեքենաների, անասնապահական և կերարտադրության մեքենաների, կապի միջոցների, էլեկտրատեխնիկայի և ռա- դիոէլեկտրոնիկայի արտադրություն)։ Արդյունաբերության հիմն, կենտրոններն են Ռիգան և Դաուգավպիլսը։ Քիմ․ արդ¬ յունաբերությունը արտադրում է մանրա¬ թելեր ու թելեր, ապակեթելեր, խողովակ¬ ներ, խողովակատարերի դետալներ են (Դաուգավպիլս, Օլայնե)։ Անտառարդյու¬ նաբերության մեջ առանձնանում է կա- հուաե ե․ пл․ф1тд_ uYvuxuTYYrvvp յուՆը․; Փ֊հթԱ արդյունաբերության մեշ հատկապես quip- գացած է տրիկոտաժի արտադրությունը։ Զարգացած է նաե սննդի արդյունաբերու¬ թյունը։ Արդ․ արտադրանքի մասին տես աղյուսակ 1։ համախառն արտադրանքը գյուղատըն- տեսության մեջ 1940-ի համեմատ 1980-ին ավելացել է 1,4 անգամ։ Գյուղատնտ․ հո¬ ղահանդակները 1980-ին կազմել էին 2,5 մլն հա, այդ թվում՝1,7 մլն հա վարելահող։ Մեծ նշանակություն ունի մելիորացիան։ Չորացվող հողերի մակերեսը 1980-ին հասեւ է 1844,9 հզ․ հա-ի։ Լատվ․ ԱՍՏ գյու¬ ղատնտեսությունն ունի անասնապահա¬ կան ուղղվածություն։ Գյուղատնտ․ հա¬ մախառն արտադրանքի 71% ֊ը ստացվում է անասնապահությունից։ (Գյուղատնտե¬ սական կուլտուրաների ցանքատարածու¬ թյունների, բերքի, անասնապահության և նրա մթերատվության մասին տես աղ¬ յուսակներ 2, 3, 4)։ Տարածված է մեղվաբուծությունը, լճա¬ կային ձկնաբուծությունը և գազանաբու¬ ծությունը։ Աճեցնում են ջրաքիս, աղվես և բեեռաղվես։ Փոխադրումներ կատարվում են հիմնականում երկաթուղով և ծովով։ Երկաթուղիների երկարությունը 2380 կմ է (1980), ավտոճանապարհներինը՝ 27100 կմ, այդ թվում կոշտ ծածկով՝ 16900 կմ։ Նավահանգիստներն են Ռիգան, Լիեպայան և Վենտսպիլսը։ Զարգացած են օդային տրանսպորտը և գետային փոխա¬ դրումները։ Ազգային եկամուտը 1980-ին 1970-ի համեմատությամբ ավելացել է 1,6 անգամ։ 1980-ի վերջին քաղաքային բնակ․ ֆոնդի ընդհանուր մակերեսը կազմել է 27,9tմլն մ2։ 1939-ին հանրապետության 9—49 տա¬ րիքի բնակչության մեջ գրագիտությունը կազմում էր 92,7% ։ 1979-ին այն կազմեց 99,8% ։ 1980-ին մշտական նախադպրոց, հաստատություններում ընդգրկված էր 114 հզ․ երեխա։ 1982—83 ուս․ տարում 0,9 հզ․ դպրոցներում սովորում էր 0,4 մլն աշակերտ, 81 պրոֆտեխուսումնարաննե¬ րում՝ 36,9 հզ․ սովորող, 55 միջն․ մասնա- գիտ․ ուս․ հաստատություններում՝ 40,6tհզ․, 10 բուհերում՝ 46,6 հզ․ ուսանող։ Խոշորագույն բուհերն են Լատվ․ համալ¬ սարանը, Ռիգայի պոլիտեխնիկական, Ռի¬ գայի բժշկ․ ինստ-ները և Լատվ․ գյու- ղատնա․ ակադեմիան։ հանրապետության առաջատար գիտ․ հաստատությունները մտնում են Լատվ․ ԱՍՏ ԳԱ-ի մեջ։ 1980-ին գիտ․ հաստատություններում և բուհե¬ րում աշխատում էր 12,6 հզ․ գիտ․ աշխա¬ տող։ Խոշորագույն գրադարանը Վ․ Լացի- սի անվ․ պետ․ գրադարանն է։ 1982-ին աշխատում էին 10 թատրոն, 1,2 հզ․ կինո¬ սարքավորում, 0,9 հզ․ ակումբային հաս¬ տատություն, 1,4 հզ․ մասսայական գրա¬ դարան, 68 թանգարան։ 1982-ին հրատարակվել է 2274 անուն գիրք և բրոշյուր՝ 15,98 մլն տպաքանակով, 112 ամսագիր՝ 56,3 մլն տարեկան ընդ¬ հանուր տպաքանակով, 105 թերթ՝ 321,4tմլն տարեկան տպաքանակով։ Գըր- քերը, ամսագրերը և թերթերը հրատա¬ րակվում են լատիշերեն և ռուսերեն։ Լատվ․ հեռագրական գործակալությունը հիմնվել է 1940-ին, գրքերի պալատը՝ 1940-ին։tԱռաջին ռադիոհաղորդումները սկսվել են ՌիգայոսՐ 1925-ին։ 1954-ից գործում է Ռիգայի հեռուստատեսային ստուդիան։ հաղորդումները տրվում են լատիշերեն և ռուսերեն։ 1982-ին հանրապետությունում կար 183 հիվանդանոցային հիմնարկ՝ 35,2 հզ․ մահճակալով։tԱշխատումtէրt11,6 հզ․ բժիշկ և 29,2 հզ․ միջին բուժանձնակազմ։ Մեծ ճանաչում ունեն Բալդոնե, Ցուրմալա և մյուս առողջարանները։