«Կայնոզոյի դարաշրջան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
չ clean up, փոխարինվեց: → (18) oգտվելով ԱՎԲ
No edit summary
Տող 1. Տող 1.
'''Կայնոզոյի դարաշրջան''' կամ '''կայնոզո''' [[հուն.]]՝ καινός (kainos) - նոր և ζωή (zoe) - կյանք), [[երկրակեղև]]ի շերտագրական սանդղակի ամենավերին խումբը և [[Երկրագունդ|երկրագնդի]] պատմության՝ դրան համապատասխանող նորագույն դարաշրջանը։
{{վիքիֆիկացում}}'''Կայնոզոյի դարաշրջան''', կայնոզո (հունարեն՝ նոր և կյանք արմատներից), երկրակեղևի շերտագրական սանդղակի ամենավերին խումբը և երկրագնդի պատմության՝ դրան համապատասխանող նորագույն դարաշրջանը։ Անվանումն առաջարկել է անգլիացի երկրաբան Զ. Ֆիլիպսը 1841 թվականին։ Բաժանվում է պալեոգենի, նեոգենի և անթրոպոգենի (չորրորդական) ժամանակաշրջանների։ Ընդհանուր տևողությունը մոտ 60—70 մլն տարի է, որից պալեոգենին ընկնում է 40—45, նեոգենին ՝ 20—25, իսկ անթրոպոգենին ՝ 0, 6—1, 7-ից մինչև 3, 5 մլն տարի։ Կայնոզոյի դարաշրջանում ձևավորվում են ժամանակակից մայր ցամաքներն ու օվկիանոսները։ Դարաշրջանի սկզբում ավարտվում է տակավին մեզոզոյում սկսված հարավային Գոնդվանա մայրցամաքային զանգվածի մասնատումը, և իրենց այժմյան տեսքն են ստանում Հարավային Ամերիկայի, Աֆրիկայի, Հնդկաստանի, Ավստրալիայի և Անտարկտիդայի մայրցամաքային բեկորները։ Դրանց միջև ձևավորվում են Ատլանտյան և Հնդկական օվկիանոսները։ Ուժգին լեռնակազմական պրոցեսներ են կատարվում Խաղաղօվկիանոսյան գեոսինկլինալային գոտում (Կամչատկա— Կուրիլյան աղեղ, Ֆիլիպիններ և այլն)։ Առաջանում են ցամաքային և օվկիանոսային տիպի ռիֆտային զոնաներ։ Կայնոզոյի դարաշրջանի տեկտոնական շարժումները բնականաբար ուղեկցվում են հզոր հրաբխականությամբ։ Կայնոզոյի կարևոր ֆիզիկաաշխարհագրական պրոցեսներից են մայրցամաքային սառցապատումները, որոնք 3—4 անգամ (ընդմիջումներով) տեղի են ունեցել Հյուսիսային կիսագնդում։ Կայնոզոյի դարաշրջանում առաջացել է այժմ գոյություն ունեցող ծածկասերմ բույսերի զգալի մասը, իսկ կենդանական աշխարհում (ցամաքում) գերակշռել են կաթնասուններն ու թռչունները։ Ծովային ֆաունայի կազմում իշխել են փափկամորթները, ծովային ոզնիները։ Կայնոզոյի ապարները հիմնականում հրաբխային և նստվածքային ծագում ունեն։ Օգտակար հանածոներից նստվածքային շերտախմբերը պարունակում են նավթ և գազ (Մերձավոր ու Միջին Արևելք, Նախակովկաս), գորշ ածուխ, մանգան (ճիաթուր, Նիկոպոլ)։ Ինտրուզիվ զանգվածների հետ կապված են բազմամետաղների, ոսկու, պղնձի, մոլիբդենի հանքավայրեր (Միջերկրածովային և Խաղաղօվկիանոսյան գոտիներ)։ Կայնոզոյի դարաշրջանի ապարները լայնորեն տարածված են ՀՄՄՀ-ում (Փամբակի, Բազումի, Զանգեզուրի, Շիրակի, Արագածի, Գեղամա, Վարդենիսի լեռնաշղթաներ)։ Կայնոզոյան ինտրուզիաների հետ է առնչված հանրապետության մետաղային օգտակար հանածոների մեծ մասը (Քաջարան, Ագարակ, Փամբակ, Զոդ)։ Հայտնի են գործնականորեն անսպառ շինանյութերի (բազալտ, տուֆ, պեմզա, գրանիտ, օբսիդիան) և աղի հանքավայրերը։

{{ՀՍՀ}}
Անվանումն առաջարկել է [[անգլիա]]ցի երկրաբան Զ. Ֆիլիպսը [[1841]] թվականին։ Բաժանվում է պալեոգենի, նեոգենի և անթրոպոգենի (չորրորդական) ժամանակաշրջանների։ Ընդհանուր տևողությունը մոտ 60-70 մլն տարի է, որից պալեոգենին ընկնում է 40-45, նեոգենին ՝ 20-25, իսկ անթրոպոգենին՝ 0, 6-1, 7-ից մինչև 3, 5 մլն տարի։

Կայնոզոյի դարաշրջանում ձևավորվում են ժամանակակից մայր ցամաքներն ու օվկիանոսները։ Դարաշրջանի սկզբում ավարտվում է տակավին մեզոզոյում սկսված հարավային [[Գոնդվանա]] մայրցամաքային զանգվածի մասնատումը, և իրենց այժմյան տեսքն են ստանում [[Հարավային Ամերիկա]]յի, [[Աֆրիկա]]յի, [[Հնդկաստան]]ի, [[Ավստրալիա]]յի և [[Անտարկտիդա]]յի մայրցամաքային բեկորները։ Դրանց միջև ձևավորվում են [[Ատլանտյան օվկիանոս|Ատլանտյան]] և [[Հնդկական օվկիանոս]]ները։

Ուժգին լեռնակազմական գործընթացներ են կատարվում Խաղաղօվկիանոսյան գեոսինկլինալային գոտում (Կամչատկա-Կուրիլյան աղեղ, [[Ֆիլիպիններ]] և այլն)։ Առաջանում են ցամաքային և օվկիանոսային տիպի ռիֆտային զոնաներ։

Կայնոզոյի դարաշրջանի տեկտոնական շարժումները բնականաբար ուղեկցվում են հզոր [[Հրաբուխ|հրաբխականությամբ]]։

Կայնոզոյի կարևոր ֆիզիկաաշխարհագրական գործընթացներից են [[մայրցամաք]]ային [[Սառույց|սառցապատումները]], որոնք 3-4 անգամ (ընդմիջումներով) տեղի են ունեցել [[Հյուսիսային կիսագունդ|Հյուսիսային կիսագնդում]]։

Կայնոզոյի դարաշրջանում առաջացել է այժմ գոյություն ունեցող [[ծածկասերմեր|ծածկասերմ]] [[բույսեր]]ի զգալի մասը, իսկ կենդանական աշխարհում (ցամաքում) գերակշռել են [[կաթնասուններ]]ն ու [[թռչուններ]]ը։ Ծովային ֆաունայի կազմում իշխել են [[փափկամորթներ]]ը, [[ծովային ոզնի]]ները։

Կայնոզոյի [[ապար]]ները հիմնականում հրաբխային և նստվածքային ծագում ունեն։ Օգտակար հանածոներից նստվածքային շերտախմբերը պարունակում են [[նավթ]] և [[գազ]] ([[Մերձավոր Արևելք|Մերձավոր]] ու [[Միջին Արևելք]], Նախակովկաս), գորշ [[ածուխ]], մանգան (ճիաթուր, Նիկոպոլ)։ Ինտրուզիվ զանգվածների հետ կապված են բազմամետաղների, [[Ոսկի|ոսկու]], [[Պղինձ|պղնձի]], [[մոլիբդեն]]ի հանքավայրեր (Միջերկրածովային և Խաղաղօվկիանոսյան գոտիներ)։ Կայնոզոյի դարաշրջանի ապարները լայնորեն տարածված են Հայաստանում ([[Փամբակի լեռնաշղթա|Փամբակի]], [[Բազումի լեռնաշղթա|Բազումի]], [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա|Զանգեզուրի]], [[Շիրակի լեռնաշղթա|Շիրակի]], [[Արագածի լեռնաշղթա|Արագածի]], [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]], [[Վարդենիսի լեռնաշղթա]]ներ)։

Կայնոզոյան ինտրուզիաների հետ է առնչված հանրապետության մետաղային օգտակար հանածոների մեծ մասը ([[Քաջարան]], [[Ագարակ]], [[Փամբակ]], [[Զոդ]])։

Հայտնի են գործնականորեն անսպառ շինանյութերի ([[բազալտ]], [[տուֆ]], [[պեմզա]], [[գրանիտ]], [[օբսիդիան]]) և [[աղ]]ի հանքավայրերը։

{{ՀՍՀ|ստուգված=1}}


[[Կատեգորիա:Կայնոզոյ]]
[[Կատեգորիա:Կայնոզոյ]]

09:59, 30 Հունիսի 2014-ի տարբերակ

Կայնոզոյի դարաշրջան կամ կայնոզո հուն.՝ καινός (kainos) - նոր և ζωή (zoe) - կյանք), երկրակեղևի շերտագրական սանդղակի ամենավերին խումբը և երկրագնդի պատմության՝ դրան համապատասխանող նորագույն դարաշրջանը։

Անվանումն առաջարկել է անգլիացի երկրաբան Զ. Ֆիլիպսը 1841 թվականին։ Բաժանվում է պալեոգենի, նեոգենի և անթրոպոգենի (չորրորդական) ժամանակաշրջանների։ Ընդհանուր տևողությունը մոտ 60-70 մլն տարի է, որից պալեոգենին ընկնում է 40-45, նեոգենին ՝ 20-25, իսկ անթրոպոգենին՝ 0, 6-1, 7-ից մինչև 3, 5 մլն տարի։

Կայնոզոյի դարաշրջանում ձևավորվում են ժամանակակից մայր ցամաքներն ու օվկիանոսները։ Դարաշրջանի սկզբում ավարտվում է տակավին մեզոզոյում սկսված հարավային Գոնդվանա մայրցամաքային զանգվածի մասնատումը, և իրենց այժմյան տեսքն են ստանում Հարավային Ամերիկայի, Աֆրիկայի, Հնդկաստանի, Ավստրալիայի և Անտարկտիդայի մայրցամաքային բեկորները։ Դրանց միջև ձևավորվում են Ատլանտյան և Հնդկական օվկիանոսները։

Ուժգին լեռնակազմական գործընթացներ են կատարվում Խաղաղօվկիանոսյան գեոսինկլինալային գոտում (Կամչատկա-Կուրիլյան աղեղ, Ֆիլիպիններ և այլն)։ Առաջանում են ցամաքային և օվկիանոսային տիպի ռիֆտային զոնաներ։

Կայնոզոյի դարաշրջանի տեկտոնական շարժումները բնականաբար ուղեկցվում են հզոր հրաբխականությամբ։

Կայնոզոյի կարևոր ֆիզիկաաշխարհագրական գործընթացներից են մայրցամաքային սառցապատումները, որոնք 3-4 անգամ (ընդմիջումներով) տեղի են ունեցել Հյուսիսային կիսագնդում։

Կայնոզոյի դարաշրջանում առաջացել է այժմ գոյություն ունեցող ծածկասերմ բույսերի զգալի մասը, իսկ կենդանական աշխարհում (ցամաքում) գերակշռել են կաթնասուններն ու թռչունները։ Ծովային ֆաունայի կազմում իշխել են փափկամորթները, ծովային ոզնիները։

Կայնոզոյի ապարները հիմնականում հրաբխային և նստվածքային ծագում ունեն։ Օգտակար հանածոներից նստվածքային շերտախմբերը պարունակում են նավթ և գազ (Մերձավոր ու Միջին Արևելք, Նախակովկաս), գորշ ածուխ, մանգան (ճիաթուր, Նիկոպոլ)։ Ինտրուզիվ զանգվածների հետ կապված են բազմամետաղների, ոսկու, պղնձի, մոլիբդենի հանքավայրեր (Միջերկրածովային և Խաղաղօվկիանոսյան գոտիներ)։ Կայնոզոյի դարաշրջանի ապարները լայնորեն տարածված են Հայաստանում (Փամբակի, Բազումի, Զանգեզուրի, Շիրակի, Արագածի, Գեղամա, Վարդենիսի լեռնաշղթաներ

Կայնոզոյան ինտրուզիաների հետ է առնչված հանրապետության մետաղային օգտակար հանածոների մեծ մասը (Քաջարան, Ագարակ, Փամբակ, Զոդ

Հայտնի են գործնականորեն անսպառ շինանյութերի (բազալտ, տուֆ, պեմզա, գրանիտ, օբսիդիան) և աղի հանքավայրերը։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։