«Տարտու»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ →‎Պատմական անուններ: clean up, փոխարինվեց: → oգտվելով ԱՎԲ
չ clean up, փոխարինվեց: - →  -  (3), կմ →  կմ oգտվելով ԱՎԲ
Տող 60. Տող 60.
}}
}}
'''Տարտուն''' ([[էստոներեն]]՝ ''Tartu'') [[Էստոնիա]]յի երկրորդ մեծ քաղաքն է։ Ի տարբերություն Էստոնիայի քաղաքական և ֆինանսական մայրաքաղաք՝ [[Տալլին]]ի, Տարտուն հաճախ դիտարկվում է որպես գիտական և մշակութային կենտրոն հատկապես այն պատճառով, որ այն Էստոնիայի ամենահին և ամենահայտնի [[Տարտուի համալսարան|համալսարան]]ի տունն է։
'''Տարտուն''' ([[էստոներեն]]՝ ''Tartu'') [[Էստոնիա]]յի երկրորդ մեծ քաղաքն է։ Ի տարբերություն Էստոնիայի քաղաքական և ֆինանսական մայրաքաղաք՝ [[Տալլին]]ի, Տարտուն հաճախ դիտարկվում է որպես գիտական և մշակութային կենտրոն հատկապես այն պատճառով, որ այն Էստոնիայի ամենահին և ամենահայտնի [[Տարտուի համալսարան|համալսարան]]ի տունն է։
Տարտուում է գտնվում նաև Էստոնիայի [[Գերագույն Դատարան]]ը և Կրթության և Գիտության նախարարությունը։ Տեղակայված լինելով Տալլինից 186 կմ հարավ արևելք, Տարտուն Էստոնիայի կենտրոնում է և գտնվում է մայր գետի՝ [[Էմայիգի]]ի վրա, որը կապում է Էստոնիայի երկու ամենամեծ լճերը։ Քաղաքը սպասարկում է [[Տարտուի օդակայան]]ը։
Տարտուում է գտնվում նաև Էստոնիայի [[Գերագույն Դատարան]]ը և Կրթության և Գիտության նախարարությունը։ Տեղակայված լինելով Տալլինից 186 կմ հարավ արևելք, Տարտուն Էստոնիայի կենտրոնում է և գտնվում է մայր գետի՝ [[Էմայիգի]]ի վրա, որը կապում է Էստոնիայի երկու ամենամեծ լճերը։ Քաղաքը սպասարկում է [[Տարտուի օդակայան]]ը։


Հին Էստոնիայի '''Տարբատու''' ամրոցը <ref> ([[Tharapita|pseudomythology - Taaralinn]] )In the fifth century Estonians built the first fortress at Tarbatu – from which both
Հին Էստոնիայի '''Տարբատու''' ամրոցը <ref>([[Tharapita|pseudomythology&nbsp;-&nbsp;Taaralinn]] )In the fifth century Estonians built the first fortress at Tarbatu – from which both
the modern Estonian name of Tartu and the Germanic name of Dorpat derive: {{cite book |title=Resolute and Undertaking Characters |last=Batten |first=Alan Henry |authorlink= |coauthors= |year=1988 |publisher=Springer |location= |isbn=978-90-277-2652-0 |pages= |url=http://books.google.com/?id=kXSjxkg0rRgC&pg=PA13&dq=Tarbatu}}</ref> հիմնադրվել է հինգերորդ դարում։ <ref>{{cite book |title=The Soviet Union: A Guide and Information Handbook |last=Ludvíková |first=Vlasta |authorlink= |coauthors=Ladislav Skokan, Translated from Russian by E. Skelley |year=1976 |publisher=Collet |location= |isbn= |pages= |url=http://books.google.com/books?ei=cyXwSPGlPIquywSt1qWrBw&client=firefox-a&lr=&q=goes+back+to+the+5th++Tarbatu&btnG=Search+Books }}</ref> Քաղաքի պատմական անուններն են գերմանական Դորպատ '''Dorpat''' (13-րդ դարից) և ռուսական '''Յուրյև''' (''Юрьев'', [[1030]]) '''Դերպտ''' (''Дерпт'').
the modern Estonian name of Tartu and the Germanic name of Dorpat derive: {{cite book |title=Resolute and Undertaking Characters |last=Batten |first=Alan Henry |authorlink= |coauthors= |year=1988 |publisher=Springer |location= |isbn=978-90-277-2652-0 |pages= |url=http://books.google.com/?id=kXSjxkg0rRgC&pg=PA13&dq=Tarbatu}}</ref> հիմնադրվել է հինգերորդ դարում։ <ref>{{cite book |title=The Soviet Union: A Guide and Information Handbook |last=Ludvíková |first=Vlasta |authorlink= |coauthors=Ladislav Skokan, Translated from Russian by E. Skelley |year=1976 |publisher=Collet |location= |isbn= |pages= |url=http://books.google.com/books?ei=cyXwSPGlPIquywSt1qWrBw&client=firefox-a&lr=&q=goes+back+to+the+5th++Tarbatu&btnG=Search+Books }}</ref> Քաղաքի պատմական անուններն են գերմանական Դորպատ '''Dorpat''' (13-րդ դարից) և ռուսական '''Յուրյև''' (''Юрьев'', [[1030]]) '''Դերպտ''' (''Дерпт'').


Տող 69. Տող 69.


=== Ծագում ===
=== Ծագում ===
Հնագիտական տվյալները վկայում են, որ առաջին մշտական բնակավայրը ժամանակակից Տարտուի տարածքում հիմնադրվել է դեռևս 5 - րդ դարում։<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/583793/Tartu |title=Tartu |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] |accessdate=2013-01-26}}</ref><ref name="Mäesalu">{{cite web|url=http://www.sirp.ee/archive/2001/12.10.01/Sots/sots1-6.html |title=Vene kroonikate Jurjev oli tõenäoliselt siiski Tartu|first=Ain|last=Mäesalu |publisher=[[Sirp]] |date=2001-10-12 |language=Estonian |accessdate=2013-01-26}}</ref> Դեռևս 7 - րդ դարում Թումի բլրի արևելյան լանջին տեղաբնակները կառուցել են փայտե ամրություններ ('' Toomemägi'')։
Հնագիտական տվյալները վկայում են, որ առաջին մշտական բնակավայրը ժամանակակից Տարտուի տարածքում հիմնադրվել է դեռևս 5&nbsp;-&nbsp;րդ դարում։<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/583793/Tartu |title=Tartu |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] |accessdate=2013-01-26}}</ref><ref name="Mäesalu">{{cite web|url=http://www.sirp.ee/archive/2001/12.10.01/Sots/sots1-6.html |title=Vene kroonikate Jurjev oli tõenäoliselt siiski Tartu|first=Ain|last=Mäesalu |publisher=[[Sirp]] |date=2001-10-12 |language=Estonian |accessdate=2013-01-26}}</ref> Դեռևս 7&nbsp;-&nbsp;րդ դարում Թումի բլրի արևելյան լանջին տեղաբնակները կառուցել են փայտե ամրություններ ('' Toomemägi'')։


Առաջին գրավոր հիշատակումը տարածաշրջանի վերաբերյալ կատարվել են 1030 թ [[Կիևյան Ռուսիա]]յի գրագիրների կողմից։ [[Կիև]]ի իշխան [[Յարոսլավ Իմաստուն]]ը այդ տարի գրոհեց Տարտուի վրա, {{Citation needed|date=September 2011}}, կառուցեց իր ամրոցը և այն անվանեց ''Յուրյեվ'' (բառացիորեն "Յուրիի" – Յուրիի (''Գևորգի'' ռուսականացված ձևը) Յարոսլավի քրիստոնեական անունը)։ Կիևյան տիրակալները հարկեր էին հավաքում հին Էստոնիայի [[Ուգանդա]] կոմսության շրջակայքից, հավանաբար մինչև 1061 թ., երբ գրառումների համաձայն, Յուրյեվը հրկիզվեց մեկ այլ [[Չուդ]] ցեղի կողմից։ Կիևյան Ռուսիան կրկին վերահսկում էր Տարտուն 1133-ից ենթադրաբար մինչև 1176/1177.<ref>{{cite web|url=http://www.tartu.ee/?lang_id=1&menu_id=6&page_id=83 |title=Tartu orduajal |first=Otto|last=Freymuth |year=1927 |language=Estonian |accessdate=2013-01-26}}</ref> 12-րդ դարում Տարտուն Չուդ տարածքի ամենահայտնի սլավոնական բնակավայրն էր։ <ref>{{cite web|url=http://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron/120239/%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2 |title=Юрьев уездный город Лифляндской губернии |publisher=Dic.academic.ru |date=1957-03-14 |language=Russian |accessdate=2009-05-06}}</ref>
Առաջին գրավոր հիշատակումը տարածաշրջանի վերաբերյալ կատարվել են 1030 թ [[Կիևյան Ռուսիա]]յի գրագիրների կողմից։ [[Կիև]]ի իշխան [[Յարոսլավ Իմաստուն]]ը այդ տարի գրոհեց Տարտուի վրա, {{Citation needed|date=September 2011}}, կառուցեց իր ամրոցը և այն անվանեց ''Յուրյեվ'' (բառացիորեն "Յուրիի" – Յուրիի (''Գևորգի'' ռուսականացված ձևը) Յարոսլավի քրիստոնեական անունը)։ Կիևյան տիրակալները հարկեր էին հավաքում հին Էստոնիայի [[Ուգանդա]] կոմսության շրջակայքից, հավանաբար մինչև 1061 թ., երբ գրառումների համաձայն, Յուրյեվը հրկիզվեց մեկ այլ [[Չուդ]] ցեղի կողմից։ Կիևյան Ռուսիան կրկին վերահսկում էր Տարտուն 1133-ից ենթադրաբար մինչև 1176/1177.<ref>{{cite web|url=http://www.tartu.ee/?lang_id=1&menu_id=6&page_id=83 |title=Tartu orduajal |first=Otto|last=Freymuth |year=1927 |language=Estonian |accessdate=2013-01-26}}</ref> 12-րդ դարում Տարտուն Չուդ տարածքի ամենահայտնի սլավոնական բնակավայրն էր։ <ref>{{cite web|url=http://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron/120239/%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2 |title=Юрьев уездный город Лифляндской губернии |publisher=Dic.academic.ru |date=1957-03-14 |language=Russian |accessdate=2009-05-06}}</ref>
Տող 75. Տող 75.
=== Միջնադարյան եպիսկոպոսության ===
=== Միջնադարյան եպիսկոպոսության ===
[[Հյուսիսային Խաչակրաց արշավանքներ]]ի ընթացքում 13-րդ դարի սկզբում ''Տարբատու'' (կամ ''Տարբատա'', Տարտու) ամրոցը մի քանի անգամ խաչակիրներ [[Լիվոնյան ասպետներ]]ի կողմից գրավվել են և էստոնացիների կողմից հետ են վերադարձվել։
[[Հյուսիսային Խաչակրաց արշավանքներ]]ի ընթացքում 13-րդ դարի սկզբում ''Տարբատու'' (կամ ''Տարբատա'', Տարտու) ամրոցը մի քանի անգամ խաչակիրներ [[Լիվոնյան ասպետներ]]ի կողմից գրավվել են և էստոնացիների կողմից հետ են վերադարձվել։
1224 թ Վյաչկո իշխանի կողմից լրացուցիչ զորքեր ամրոց մտցնելուց հետո, այն դարձավ գերմանական խաչակիրների կողմից Տարտուի վերջին պաշարումն ու հաղթանակը։ Հետագայում Տարտուն հայտնի որպես Դորպատ (Տարբատում) դարձավ զգալի նշանակություն ունեցող առևտրային կենտրոն հետագա [[միջին դարեր]]ի ընթացքում և կիսաանկախ [[Դորպատի եպիսկոպուսություն |Դորպատի եպիսկոպուսության]] մայրաքաղաք։
1224 թ Վյաչկո իշխանի կողմից լրացուցիչ զորքեր ամրոց մտցնելուց հետո, այն դարձավ գերմանական խաչակիրների կողմից Տարտուի վերջին պաշարումն ու հաղթանակը։ Հետագայում Տարտուն հայտնի որպես Դորպատ (Տարբատում) դարձավ զգալի նշանակություն ունեցող առևտրային կենտրոն հետագա [[միջին դարեր]]ի ընթացքում և կիսաանկախ [[Դորպատի եպիսկոպուսություն|Դորպատի եպիսկոպուսության]] մայրաքաղաք։
1262 թ [[Ալեքսանդր Նևսկի|Ալեքսանդր Նևսկու]] որդի [[Դմիտրի Պերասլավցի]]ն հարձակվեց Դորպատի վրա, գրավեց և ոչնչացրեց քաղաքը։ Նրա զորքը չկարողացավ գրավել Թում բլրի վրա գտնվող եպիսկոպոսի ամրոցը։ Այս իրադարձությունը տեղ է գտել գերմանական և հին արևելասլավոնական գրառումներում, որոնք նաև վկայում են եպիսկոպոսի ամրոցի մոտ գերմանական առևտրականների և արհեստավորների բնակություն հաստատելու մասին։
1262 թ [[Ալեքսանդր Նևսկի|Ալեքսանդր Նևսկու]] որդի [[Դմիտրի Պերասլավցի]]ն հարձակվեց Դորպատի վրա, գրավեց և ոչնչացրեց քաղաքը։ Նրա զորքը չկարողացավ գրավել Թում բլրի վրա գտնվող եպիսկոպոսի ամրոցը։ Այս իրադարձությունը տեղ է գտել գերմանական և հին արևելասլավոնական գրառումներում, որոնք նաև վկայում են եպիսկոպոսի ամրոցի մոտ գերմանական առևտրականների և արհեստավորների բնակություն հաստատելու մասին։


07:54, 17 Մարտի 2014-ի տարբերակ

Քաղաք
Տարտու
էստ․՝ Tartu
Դրոշ Զինանշան


Heade mõtete linn և City of good thoughts
ԵրկիրԷստոնիա Էստոնիա
ՔաղաքապետՈւրմաս Կրուուսե
Հիմնադրված էմինչ 1262թ թ.
Այլ անվանումներԴորպատ
Մակերես38.8 կմ²
Կլիմայի տեսակբարեխառն, խոնավ
Պաշտոնական լեզուԷստոներեն
Բնակչություն103.284 մարդ (2010)
Խտություն2538 մարդ/կմ²
Ազգային կազմԷստոնացիներ
Ժամային գոտիUTC+2, ամառը UTC+3
Փոստային դասիչ50050–51111
Ավտոմոբիլային կոդT
Պաշտոնական կայքtartu.ee/?lang_id=2
Տարտու (Էստոնիա)##
Տարտու (Էստոնիա)

Տարտուն (էստոներեն՝ Tartu) Էստոնիայի երկրորդ մեծ քաղաքն է։ Ի տարբերություն Էստոնիայի քաղաքական և ֆինանսական մայրաքաղաք՝ Տալլինի, Տարտուն հաճախ դիտարկվում է որպես գիտական և մշակութային կենտրոն հատկապես այն պատճառով, որ այն Էստոնիայի ամենահին և ամենահայտնի համալսարանի տունն է։ Տարտուում է գտնվում նաև Էստոնիայի Գերագույն Դատարանը և Կրթության և Գիտության նախարարությունը։ Տեղակայված լինելով Տալլինից 186 կմ հարավ արևելք, Տարտուն Էստոնիայի կենտրոնում է և գտնվում է մայր գետի՝ Էմայիգիի վրա, որը կապում է Էստոնիայի երկու ամենամեծ լճերը։ Քաղաքը սպասարկում է Տարտուի օդակայանը։

Հին Էստոնիայի Տարբատու ամրոցը [1] հիմնադրվել է հինգերորդ դարում։ [2] Քաղաքի պատմական անուններն են գերմանական Դորպատ Dorpat (13-րդ դարից) և ռուսական Յուրյև (Юрьев, 1030) Դերպտ (Дерпт).

Պատմական անուններ

Տարտուն իր պատմության ընթացքում լինելով տարբեր տիրակալների հսկողության ներքո, մի քանի անուններ է ստացել տարբեր լեզուներով։ Նրանց մեծ մասը առաջացել են ավելի վաղ հիշատակվող էստոներեն Տարբատու անվանումից։ Գերմաներեն, շվեդերեն և լեհերեն քաղաքը հայտնի էր և երբեմն նաև ներկայում որպես Dorpat (օգնություն • ինֆո), որպես Տարբատուի տարատեսակ։ Ռուսերեն, հայտնի էր որպես Յուրյեվ (Yuryev) Յարոսլավ Իմաստունի անունով և Դերպտ (Derpt), a variant of Դորպատի տարբերակ (1918 թվականից ի վեր օգտագործվում է էստոներեն Տարտու անվանումը). Զուգահեռաբար քաղաը լատվիերենով կոչվում էր Տերբատա , իսկ ֆիններեն Տարտտո։

Ծագում

Հնագիտական տվյալները վկայում են, որ առաջին մշտական բնակավայրը ժամանակակից Տարտուի տարածքում հիմնադրվել է դեռևս 5 - րդ դարում։[3][4] Դեռևս 7 - րդ դարում Թումի բլրի արևելյան լանջին տեղաբնակները կառուցել են փայտե ամրություններ ( Toomemägi)։

Առաջին գրավոր հիշատակումը տարածաշրջանի վերաբերյալ կատարվել են 1030 թ Կիևյան Ռուսիայի գրագիրների կողմից։ Կիևի իշխան Յարոսլավ Իմաստունը այդ տարի գրոհեց Տարտուի վրա, [փա՞ստ], կառուցեց իր ամրոցը և այն անվանեց Յուրյեվ (բառացիորեն "Յուրիի" – Յուրիի (Գևորգի ռուսականացված ձևը) Յարոսլավի քրիստոնեական անունը)։ Կիևյան տիրակալները հարկեր էին հավաքում հին Էստոնիայի Ուգանդա կոմսության շրջակայքից, հավանաբար մինչև 1061 թ., երբ գրառումների համաձայն, Յուրյեվը հրկիզվեց մեկ այլ Չուդ ցեղի կողմից։ Կիևյան Ռուսիան կրկին վերահսկում էր Տարտուն 1133-ից ենթադրաբար մինչև 1176/1177.[5] 12-րդ դարում Տարտուն Չուդ տարածքի ամենահայտնի սլավոնական բնակավայրն էր։ [6]

Միջնադարյան եպիսկոպոսության

Հյուսիսային Խաչակրաց արշավանքների ընթացքում 13-րդ դարի սկզբում Տարբատու (կամ Տարբատա, Տարտու) ամրոցը մի քանի անգամ խաչակիրներ Լիվոնյան ասպետների կողմից գրավվել են և էստոնացիների կողմից հետ են վերադարձվել։ 1224 թ Վյաչկո իշխանի կողմից լրացուցիչ զորքեր ամրոց մտցնելուց հետո, այն դարձավ գերմանական խաչակիրների կողմից Տարտուի վերջին պաշարումն ու հաղթանակը։ Հետագայում Տարտուն հայտնի որպես Դորպատ (Տարբատում) դարձավ զգալի նշանակություն ունեցող առևտրային կենտրոն հետագա միջին դարերի ընթացքում և կիսաանկախ Դորպատի եպիսկոպուսության մայրաքաղաք։ 1262 թ Ալեքսանդր Նևսկու որդի Դմիտրի Պերասլավցին հարձակվեց Դորպատի վրա, գրավեց և ոչնչացրեց քաղաքը։ Նրա զորքը չկարողացավ գրավել Թում բլրի վրա գտնվող եպիսկոպոսի ամրոցը։ Այս իրադարձությունը տեղ է գտել գերմանական և հին արևելասլավոնական գրառումներում, որոնք նաև վկայում են եպիսկոպոսի ամրոցի մոտ գերմանական առևտրականների և արհեստավորների բնակություն հաստատելու մասին։

Միջին դարերում Տարտուն կարևոր առևտրական կենտրոն էր։ Ինչպես ողջ Էստոնիայում և Լատվիայում, Տարտուում և Տալինում հատկապես, մինչև 19-րդ դարի վերջը գերիշխում էր գերմանախոս ազնվականությունը և բուրժուազիան, հետևաբար և մշակույթը, կրոնը, ճարտարապետությունը, կրթությունը և քաղաքականությունը։ Գերմանացիների մեծ մասը լքեցին Տարտուն 20-րդ դարի առաջին կեսում։

  • Րյույուտլի փողոցը Տարտուի պատմական կենտրոնում
    Րյույուտլի փողոցը Տարտուի պատմական կենտրոնում

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ (pseudomythology - Taaralinn )In the fifth century Estonians built the first fortress at Tarbatu – from which both the modern Estonian name of Tartu and the Germanic name of Dorpat derive: Batten, Alan Henry (1988). Resolute and Undertaking Characters. Springer. ISBN 978-90-277-2652-0. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն)
  2. ↑ Ludvíková, Vlasta (1976). The Soviet Union: A Guide and Information Handbook. Collet. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (օգնություն)
  3. ↑ «Tartu». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2013-01-26-ին.
  4. ↑ Mäesalu, Ain (2001-10-12). «Vene kroonikate Jurjev oli tõenäoliselt siiski Tartu» (Estonian). Sirp. Վերցված է 2013-01-26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  5. ↑ Freymuth, Otto (1927). «Tartu orduajal» (Estonian). Վերցված է 2013-01-26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  6. ↑ «Юрьев уездный город Лифляндской губернии» (Russian). Dic.academic.ru. 1957-03-14. Վերցված է 2009-05-06-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Տարտու&oldid=2241422» էջից