Հանգ

Հանգ - չափածո ստեղծագործության հնչյունային ձևավորման հիմնական կողմերից մեկը։ Հանգը այն երևույթն է, երբ բանաստեղծության մեջ երկու կամ ավելի տողեր ունեն նման (համահնչուն) վերջավորություն։ Օրինակ.

a Գիշերը ամբողջ հիվանդ, խելագար

b Ես երազեցի արևի մասին,

a Շուրջս ո՛չ մի ձայն ու շշուկ չկար-

b Գունատ էր շուրջս` գիշեր ու լուսին։

Ժողովրդական ստեղծագործության հնագույն նմուշները, անտիկ գրականությունը և միջնադարյան պոեզիայի շատ ստեղծագործություններ դեռ հանգ չունեին։ Հանգը ծագում է միջին դարերում։ Օրինակ, հայ գրականության մեջ այն տարածվում է հիմնականում 12-13-րդ դարերից` Ներսես Շնորհալու, Ֆրիկի և նրանց հաջորդների տաղերում և պոեմներում։

Սկզբում հանգերը միապաղաղ էին` ամբողջ բանաստեղծության կամ նրա մեծ հատվածների տողերը վերջանում էին միևնույն հանգով, որը վարպետության ցուցանիշ։ Ժամանակի ընթացքում հանգերն ավելի ու ավելի բազմազան են դառնում։ Բայց հանգի առաջացումից հետո էլ գրվում են անհանգ գործեր (մանավանդ չափածո դրամատիկական երկեր), որոնք կոչվում են սպիտակ ոտանավոր։

Հանգի ամենակարևոր դերն այն է, որ հանդես գալով տողերի վերջումմ այն ավելի է ընդգծում տողի, իբրև ոտանավորի հիմնական ռիթմական միավորի, ինքնուրույնությունը։ Հանգը կարծես մի ազդանշան է, որը հիշեցնում է տողի ավարտվելը։ Դրանով իսկ նա ուժեղացնում է ոտանավորի ռիթմը։ Բացի այդ, հանգն ավելի ներդաշնակ, երաժշտական է դարձնում բանաստեղծական խոսքը։

Հանգերն ըստ վերջին շեշտված վանկի տեղի

Հանգերն իրենց բնույթով շատ բազմազան են։ Նախ, նրանք տարբերվում են ըստ վերջին շեշտված վանկի տեղի։ Եթե տողն ավարտվում է շեշտված վանկով, հանգը կոչվում է արական։ Օրինակ.

a Եվ հարազատ աչքի նըմա՛ն

a Քեզ կըժտա վճիտ Սևա՛ն,

b Որ լեռների շուքի հետ

b Խաղ է անում, խայտում վետ-վետ...

(Հովհաննես Թումանյան)

Քանի որ հայերենում բառերի մեծ մասը վերջահար շեշտ ունի, մեր պոեզիայում էլ գերակշռում է արական հանգը։ Հայերենում շատ ավելի քիչ են իգական հանգերը, որոնց մեջ շեշտվում է տողի նախավերջին վանկը։ Օրինակ.

a Ցուրտ հոկտեմբերն է ծեծում իմ դո՛ւռը,

b Եվ մրրկում է հողմը գիշե՛րս.

a Բոլորն անզոր է, բոլորն իզո՛ւր է

b Եվ անամոք է, որպես հուշե՛րս։

(Վահան Տերյան)