«Հին հունարեն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
Տող 153. Տող 153.


Հստակ երկբարբառները երկար են, հնչել են որպես երկու ձայնավոր (բայց մի վանկում), αι և οι կարող են լինել բառի վերջում և՛ երկար, և ՛ կարճ, երկրորդ եպքում երկրորդ բաղադրիչը թուլանում է և կարող է հնչել որպես [j]: Երկգիր ει և ου ոչ միշտ են նշանակել երկբարբառ [ei] և [oü]: Երբեմն դրանք դրվել են նշանակելու [ẹ] և [ọ] երկար կրծքային հնչյունները՝ այսպես կոչված «կեղծ երկբարբառները»: Ընդհանրապես ου երկբարբառը Ք. ա. 5-րդ դարի վերջին սկսեց փոխվել [u] մենաբարբառի, բայց ավանդաբար շարունակվեց ου երկգիր գրությունը: Ինչ վերաբերում է տարբեր վանկերում երկու ձայնավորներին, այսինքն՝ երբ 2 ձայնավոր գտնվում են իրար կողք, բայց չեն կազմում երկբարբառ, ι կամ υ երկրորդ բաղադրիչի վրա դրվում է ումլաուտ, օրինակ՝ αϋ:
Հստակ երկբարբառները երկար են, հնչել են որպես երկու ձայնավոր (բայց մի վանկում), αι և οι կարող են լինել բառի վերջում և՛ երկար, և ՛ կարճ, երկրորդ եպքում երկրորդ բաղադրիչը թուլանում է և կարող է հնչել որպես [j]: Երկգիր ει և ου ոչ միշտ են նշանակել երկբարբառ [ei] և [oü]: Երբեմն դրանք դրվել են նշանակելու [ẹ] և [ọ] երկար կրծքային հնչյունները՝ այսպես կոչված «կեղծ երկբարբառները»: Ընդհանրապես ου երկբարբառը Ք. ա. 5-րդ դարի վերջին սկսեց փոխվել [u] մենաբարբառի, բայց ավանդաբար շարունակվեց ου երկգիր գրությունը: Ինչ վերաբերում է տարբեր վանկերում երկու ձայնավորներին, այսինքն՝ երբ 2 ձայնավոր գտնվում են իրար կողք, բայց չեն կազմում երկբարբառ, ι կամ υ երկրորդ բաղադրիչի վրա դրվում է ումլաուտ, օրինակ՝ αϋ:

Թաքնված երկբարբառներ են երեք զուգակցումներ՝ αι [āi], ηι [ēi], ωι [ōi], որոնք ատտիկյան բարբառում Ք. ա. II—I դարերում կորցրել են վերջավոր տարրը: Հետագայում Բյուզանդիայում 12-րդ դարից վերականգնվեց երկգրությունը, տառի ներքևում գրվում էր փոքր [[Յոտա (տառ)|յոտա]], որն ստացել է «ստորագիր յոտա» անվանումը, օրինակ՝ ᾄδω՝ «Ես երգում եմ»: Չնայած երկրորդ բաղադրիչը չէր արտաբերվում՝ նախկին երկբարբառը որոշ ձևաբանական կարգերի ցուցիչ էր (օրինակ՝ եզակի տրական հոլովը թեմատիկ (ο/ε) հոլովների ժամանակ), որտեղ ստորագիր յոտան հանդես էր գալիս ձևային տարբերակման գործառույթով, ինչպես՝ նշված եզակի տրական ձևում և թեմատիկ խոնարհման ուղղական/հայցական երկակի թվում, սեռական և տրական հոլովներում ատտիկյան խոնարհման ժամանակ: Թաքնված երկբարբառի՝ բառասկզբում հայտնվելու և մեծատառով գրվելու անհրաժեշտության դեպքում յոտան չի գրվում ստորագիր, այլ գրվում է կողքին և կոչվում է համապատախանաբար «առդիր (կցված) յոտա»: Առաջին բաղադրիչում երկար ձայնավոր և երկրորդում υ ունեցող երկբարբառներից ատտիկյան բարբառում պահպանվել է ηυ երկբարբառը, որը հանդես է գալիս միայն որոշակի բայաձևերում: Երկբարբառ ωυ գոյություն է ունեցել այլ հոնիական բարբառներում, բայց ոչ ատտիկյանում:


== Աղբյուրներ ==
== Աղբյուրներ ==

19:29, 5 հունվարի 2014-ի տարբերակ

Հին հունարեն
Տեսակլեզու և պատմական լեզու
ԵնթադասՀելլենական լեզուներ[1]
ԵրկրներԱրևելյան Միջերկրածով
Պաշտոնական կարգավիճակՀռոմեական կայսրություն, Բյուզանդիա
ՌեյտինգIV-րդ դարից մեռյալ
Գրերի համակարգՀունական այբուբեն
IETFgrc
ԳՕՍՏ 7.75–97
ISO 639-1
ISO 639-2
ISO 639-3
 Ancient Greek language Վիքիպահեստում

Հին հունարեն (հունարեն՝ αρχαία ελληνική γλώσσα), հնդեվրոպական լեզվախմբի լեզու, հունարենի նախնին, որը տարածված է եղել հունական մարդաշխարհում մ.թ.ա. 2 հազարամյակից մինչև մ. թ. V-րդ դար։

Առանձնացնում են լեզվի զարգացման տարբեր ժամանակահատվածներ՝ նախահունարեն (XX-XVII-րդ դարեր մ.թ.ա.), միկեներեն (XVI-XII-րդ դարեր մ.թ.ա.), պոստմիկեներեն (XI-IX-րդ դարեր մ.թ.ա.), հնամենի (VIII-VI-րդ դարեր մ.թ.ա.), դասական (V-IV-րդ դարեր մ.թ.ա.), հելենիստական (III-րդ դար մ.թ.ա. - IV-րդ դար մ.թ.ա.)։ Լեզվի զարգացման ամեն աստիճանին եղել են զգալիորեն տարբերվող բարբառներ։

Հին հունարենը Պտղոմեոսի, Հոմերոսի և այլ դասական հույն գրողների լեզուն էր եղել։ Միջնադարում դարձել է Բյուզանդիայի գրական լեզուն, դասականի կարգավիճակ է ստացել Արևելյան Եվրոպայում Վերածննդի ժամանակ և ազդել է նոր հունարենի - կաֆարևուսայի զարգացմանը։

Լեզվաբանական բնութագիր

Հնչյունաբանություն

Բաղաձայնական համակարգ

    Շրթնային Առաջնալեզվային Ետնալեզվային
Շչական հպական Ձայնեղ β [b] δ [d] γ [g]
Խուլ π [p] τ [t] κ [k]
Շնչեղ φ [] θ [] χ []
Ձայնորդ Ռնգային μ [m] ν [n]  
Նայական   λ [l] ρ [r] []  
Հպաշփական   ψ [ps] ζ [ds] [sd] ξ [ks]
Շփական Նեղվածքային ϝ [w] σ [s]  

Հին հունարենի բաղաձայնները (σύμφωνον — բաղաձայն) 17-ն են։ Դասական շրջանում [φ], [θ], [χ] հնչյունները արտասանվել են որպես շնչեղ [pʰ], [tʰ], [kʰ], որը ապացուցվում է հին հունարենի հետ լատինական համապատասխանություններից։ Հպական բաղաձայնները մինչգրային շրջանում ընկել են բառի վերջից, որի արդյունքում բառը մշտապես վերջանում է կամ ձայնավոր, կամ ν, ρ, ς բաղաձայն հնչյուններով։ ζ [ds], ξ [ks], ψ [ps] հնչյունները բառի վերջում կարող են հանդես գալ և՛ որպես առանձին հնչույթ, և՛ բառի երկու հատվածներում ձայնավորի հետ համադրմամբ։ Դիգամմա Ϝ-ով նշվող հնչյունը երկար ժամանակ պահպանվել է դորիական և էոլիական բարբառներում՝ ի տարբերություն ատտիկական բարբառի, որից անհետացել է դեռևս մինչդասական շրջանում։

Ձայնավորներ

Հին հունարենն աչքի է ընկնում հարուստ ձայնավորական համակարգով (φωνῆεν — ձայնավոր), որը բաժանված էր միաբարբառների և երկբարբառների, ընդ որում երկու ձայանավորային ձևերն էլ ունեին կարճ և երկար տարբերակներ։ Միաբարբառային ձայանավորական համակարգը ներառում է 10 հնչույթ՝ 5-ական երկար և կարճ ձևերով, որոնցից ε և ο հնչյունները միշտ կարճ են, η և ω հնչյունները՝ երկար, իսկ α, ι, υ ձայնավորները կարող են լինել և՛ երկար, և՛ կարճ։

Կարճ α [ă] ο [ŏ] ε [ĕ] ι [ ĭ ] υ [ ǚ ]
Երկար  [ā] ω [ō] η [ē]  [ ī ]  [ ǖ ]

Հնչյունի երկարությունն ունեցել է իմաստազատիչ նշանակություն, հարաբերությունը եղել է մոտ 1։2։ Սկզբանե գրավոր տեքստերում հնչյունի տարբերակման համար են համապատասխանաբար հանդես եկել ε և η, ο և ω տառային ձևերը։ Մնացած դեպքերում հարմարության համար հունական տառերի վրա դրվում է երկարության՝ ˉ և կարճության՝ ˘ լատինական նշանները։

Առաջնային շարք Ետին շարք
  Ոչ շրթնայնացված Շրթնայնացված
Փակ ձայնավոր ι ι: y y:
Փակ-միջին ձայնավոր e e: ο ο:
Բաց-միջին ձայնավոր ε: ɔ:
Բաց ձայնավոր α α:

Երկբարբառներ

Հին հունարենի առանձնահատկություններից է համահնդեվրոպական երկբարբառների մեծամասնության պահպանումը լեզվում (δίφθογγοι — «երկձայնավոր»)՝ առաջին հերթին որպես ձայնավորների զուգակցում ձայնորդների (կիսաձայնների) հետ։ Որպես երկրորդ բաղադրիչ կարող են հանդես գալ ι և υ ձայնավորները։ Տարբերում են հստակ (սեփական) և անորոշ (ոչ հստակ, ոչ սեփական, թաքնված) երկբարբառներ։

Հստակ երկբարբառներ αι [ai] ει [ei] οι [oi] υι [üi] αυ [aü] ευ [eü] [ẹ] ου [oü] [ọ]
Ոչ հստակ երկբարբառներ ᾱι [āi] ηι [ēi] ωι [ōi]     (ηυ [ēü]) (ωυ [ōü])

Հստակ երկբարբառները երկար են, հնչել են որպես երկու ձայնավոր (բայց մի վանկում), αι և οι կարող են լինել բառի վերջում և՛ երկար, և ՛ կարճ, երկրորդ եպքում երկրորդ բաղադրիչը թուլանում է և կարող է հնչել որպես [j]: Երկգիր ει և ου ոչ միշտ են նշանակել երկբարբառ [ei] և [oü]: Երբեմն դրանք դրվել են նշանակելու [ẹ] և [ọ] երկար կրծքային հնչյունները՝ այսպես կոչված «կեղծ երկբարբառները»: Ընդհանրապես ου երկբարբառը Ք. ա. 5-րդ դարի վերջին սկսեց փոխվել [u] մենաբարբառի, բայց ավանդաբար շարունակվեց ου երկգիր գրությունը: Ինչ վերաբերում է տարբեր վանկերում երկու ձայնավորներին, այսինքն՝ երբ 2 ձայնավոր գտնվում են իրար կողք, բայց չեն կազմում երկբարբառ, ι կամ υ երկրորդ բաղադրիչի վրա դրվում է ումլաուտ, օրինակ՝ αϋ:

Թաքնված երկբարբառներ են երեք զուգակցումներ՝ αι [āi], ηι [ēi], ωι [ōi], որոնք ատտիկյան բարբառում Ք. ա. II—I դարերում կորցրել են վերջավոր տարրը: Հետագայում Բյուզանդիայում 12-րդ դարից վերականգնվեց երկգրությունը, տառի ներքևում գրվում էր փոքր յոտա, որն ստացել է «ստորագիր յոտա» անվանումը, օրինակ՝ ᾄδω՝ «Ես երգում եմ»: Չնայած երկրորդ բաղադրիչը չէր արտաբերվում՝ նախկին երկբարբառը որոշ ձևաբանական կարգերի ցուցիչ էր (օրինակ՝ եզակի տրական հոլովը թեմատիկ (ο/ε) հոլովների ժամանակ), որտեղ ստորագիր յոտան հանդես էր գալիս ձևային տարբերակման գործառույթով, ինչպես՝ նշված եզակի տրական ձևում և թեմատիկ խոնարհման ուղղական/հայցական երկակի թվում, սեռական և տրական հոլովներում ատտիկյան խոնարհման ժամանակ: Թաքնված երկբարբառի՝ բառասկզբում հայտնվելու և մեծատառով գրվելու անհրաժեշտության դեպքում յոտան չի գրվում ստորագիր, այլ գրվում է կողքին և կոչվում է համապատախանաբար «առդիր (կցված) յոտա»: Առաջին բաղադրիչում երկար ձայնավոր և երկրորդում υ ունեցող երկբարբառներից ատտիկյան բարբառում պահպանվել է ηυ երկբարբառը, որը հանդես է գալիս միայն որոշակի բայաձևերում: Երկբարբառ ωυ գոյություն է ունեցել այլ հոնիական բարբառներում, բայց ոչ ատտիկյանում:

Աղբյուրներ

Բառարաններ


  1. Archaeology and Language: The Puzzle of Indo-European OriginsPimlico, 1998. — P. 62. — ISBN 0-7126-6612-5