Հին հունարեն

Հին հունարեն
Տեսակ	լեզու և պատմական լեզու
Ենթադաս	Հելլենական լեզուներ
Երկրներ	Արևելյան Միջերկրածով
Պաշտոնական կարգավիճակ	Հռոմեական կայսրություն, Բյուզանդիա
Ռեյտինգ	IV-րդ դարից մեռյալ
Գրերի համակարգ	Հունական այբուբեն
IETF	grc
ԳՕՍՏ 7.75–97	—
ISO 639-1	—
ISO 639-2	—
ISO 639-3	—
Ancient Greek language Վիքիպահեստում

Հին հունարեն (հունարեն՝ αρχαία ελληνική γλώσσα), հնդեվրոպական լեզվախմբի լեզու, հունարենի նախնին, որը տարածված է եղել հունական մարդաշխարհում մ.թ.ա. 2 հազարամյակից մինչև մ. թ. V-րդ դար:

Առանձնացնում են լեզվի զարգացման տարբեր ժամանակահատվածներ՝ նախահունարեն (XX-XVII-րդ դարեր մ.թ.ա.), միկեներեն (XVI-XII-րդ դարեր մ.թ.ա.), պոստմիկեներեն (XI-IX-րդ դարեր մ.թ.ա.), հնամենի (VIII-VI-րդ դարեր մ.թ.ա.), դասական (V-IV-րդ դարեր մ.թ.ա.), հելենիստական (III-րդ դար մ.թ.ա. - IV-րդ դար մ.թ.ա.)։ Լեզվի զարգացման ամեն աստիճանին եղել են զգալիորեն տարբերվող բարբառներ։

Հին հունարենը Պտղոմեոսի, Հոմերոսի և այլ դասական հույն գրողների լեզուն էր եղել։ Միջնադարում դարձել է Բյուզանդիայի գրական լեզուն, դասականի կարգավիճակ է ստացել Արևելյան Եվրոպայում Վերածննդի ժամանակ և ազդել է նոր հունարենի - կաֆարևուսայի զարգացմանը։

Լեզվաբանական բնութագիր

Հնչյունաբանություն

Բաղաձայնական համակարգ

		Շրթնային	Առաջնալեզվային	Ետնալեզվային
Շչական հպական	Ձայնեղ	β [b]	δ [d]	γ [g]
	Խուլ	π [p]	τ [t]	κ [k]
	Շնչեղ	φ [pʰ]	θ [tʰ]	χ [kʰ]
Ձայնորդ	Ռնգային	μ [m]	ν [n]
	Նայական		λ [l] ρ [r] [rʰ]
Հպաշփական		ψ [ps]	ζ [ds] [sd]	ξ [ks]
Շփական	Նեղվածքային	ϝ [w]	σ [s]

Հին հունարենի բաղաձայնները (σύμφωνον — բաղաձայն) 17-ն են: Դասական շրջանում [φ], [θ], [χ] հնչյունները արտասանվել են որպես շնչեղ [pʰ], [tʰ], [kʰ], որը ապացուցվում է հին հունարենի հետ լատինական համապատասխանություններից: Հպական բաղաձայնները մինչգրային շրջանում ընկել են բառի վերջից, որի արդյունքում բառը մշտապես վերջանում է կամ ձայնավոր, կամ ν, ρ, ς բաղաձայն հնչյուններով: ζ [ds], ξ [ks], ψ [ps] հնչյունները բառի վերջում կարող են հանդես գալ և՛ որպես առանձին հնչույթ, և՛ բառի երկու հատվածներում ձայնավորի հետ համադրմամբ: Դիգամմա Ϝ-ով նշվող հնչյունը երկար ժամանակ պահպանվել է դորիական և էոլիական բարբառներում՝ ի տարբերություն ատտիկական բարբառի, որից անհետացել է դեռևս մինչդասական շրջանում:

Ձայնավորներ

Հին հունարենն աչքի է ընկնում հարուստ ձայնավորական համակարգով (φωνῆεν — ձայնավոր), որը բաժանված էր միաբարբառների և երկբարբառների, ընդ որում երկու ձայանավորային ձևերն էլ ունեին կարճ և երկար տարբերակներ: Միաբարբառային ձայանավորական համակարգը ներառում է 10 հնչույթ՝ 5-ական երկար և կարճ ձևերով, որոնցից ε և ο հնչյունները միշտ կարճ են, η և ω հնչյունները՝ երկար, իսկ α, ι, υ ձայնավորները կարող են լինել և՛ երկար, և՛ կարճ:

Կարճ	α [ă]	ο [ŏ]	ε [ĕ]	ι [ ĭ ]	υ [ ǚ ]
Երկար	ᾱ [ā]	ω [ō]	η [ē]	ῑ [ ī ]	ῡ [ ǖ ]

Հնչյունի երկարությունն ունեցել է իմաստազատիչ նշանակություն, հարաբերությունը եղել է մոտ 1:2: Սկզբանե գրավոր տեքստերում հնչյունի տարբերակման համար են համապատասխանաբար հանդես եկել ε և η, ο և ω տառային ձևերը: Մնացած դեպքերում հարմարության համար հունական տառերի վրա դրվում է երկարության՝ ˉ և կարճության՝ ˘ լատինական նշանները:

	Առաջնային շարք		Ետին շարք
	Ոչ շրթնայնացված	Շրթնայնացված
Փակ ձայնավոր	ι ι:	y y:
Փակ-միջին ձայնավոր	e e:		ο ο:
Բաց-միջին ձայնավոր	ε:		ɔ:
Բաց ձայնավոր	α α:

Երկբարբառներ

Հին հունարենի առանձնահատկություններից է համահնդեվրոպական երկբարբառների մեծամասնության պահպանումը լեզվում (δίφθογγοι — «երկձայնավոր»)՝ առաջին հերթին որպես ձայնավորների զուգակցում ձայնորդների (կիսաձայնների) հետ: Որպես երկրորդ բաղադրիչ կարող են հանդես գալ ι և υ ձայնավորները: Տարբերում են հստակ (սեփական) և անորոշ (ոչ հստակ, ոչ սեփական, թաքնված) երկբարբառներ:

Հստակ երկբարբառներ	αι [ai]	ει [ei]	οι [oi]	υι [üi]	αυ [aü]	ευ [eü] [ẹ]	ου [oü] [ọ]
Ոչ հստակ երկբարբառներ	ᾱι [āi]	ηι [ēi]	ωι [ōi]			(ηυ [ēü])	(ωυ [ōü])

Աղբյուրներ

• Երնշդետթ Պ.Վ. Եգիպտական փոխառումները հունարենում, Մոսկվա, 1953 (Ернштедт П. В. Египетские заимствования в греческом языке.— М., 1953.) (ռուսերեն)

Բառարաններ

• Նոր Կրակարանի հուն-ռուսերեն բառարան
• Հունարեն և հին հունարեն բառարան անգլերենի թարգմանության համար