Անապատ (աշխարագրություն)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Անապատ

Անապատների տարածման շրջանները

Անապատ- ծայրահեղ չորային, ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությամբ շրջան է, որտեղ գոլորշիացումը ջրի բաց մակերեսից 7-ից 30 անգամ գերազանցում է մթնոլորտային տեղումների քանակին։

Տարածման շրջաններ

Սահարա անապատը տիեզերքից

Անապատների բնական զոնան ընկած է մայրցամաքների բարեխառն, մերձարևադարձային և արևադարձային գոտիների ներքին շրջաններում։ Անապատները տարածված են բոլոր մայրցամաքներում (Անտարկտիդայում տիրապետում է Սառցային (անտարկտիկական սառցային անապատներ) զոնան)։

Կլիմա

Անապատների զոնան բնութագրվում է չոր, ցամաքային կլիմայով, օրական և տարեկան ջերմաստիճանների մեծ տատանումներով։ Անապատներում գոլորշունակությունը մի քանի անգամ գերազանցում է տեղումների քանակին, խոնավության գործակիցը կազմում է 0,1 - 0,2։

Ամռանը շատ շոգ է։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +28 +30°C է, իսկ առավելագույնը` +58,1°C (Սահարա)։ Ավազը տաքանում է մինչև +80°C։ Ձմռանը ցուրտ է։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -5 -10°C է, երբեմն` -50°C (բարեխառն գոտում)։ Տարեկան տեղումները քիչ են, առավելագույնը` 100 - 200 մմ., իսկ որոշ անապատներում` 50 մմ.։ Տեղումների մեծ մասը դիտվում է գարնանը։

Կարակում

Հողեր

Անապատային զոնային հատուկ են գորշ-անապատային հողերը, որոնք հումուսով շատ աղքատ են։ Ընդարձակ տարածքներ են կազմում ավազային ու քարքարոտ տարածքները։ Շատ են աղուտներն ու աղատաշտակները։

Անապատների բուսազուրկ տարածքներում քամին առաջացնում է բարխաններ, դյուներ (ավազաթմբեր)։

Բուսական աշխարհ

Ատակամա անապատը տիեզերքից

Զոնայում բուսականությունը շատ աղքատ է։ Բույսերը քսերոֆիլ են, ունեն երկար առանցքային արմատներ` հարմարված չոր ցամաքային կլիմային։ Ուղտափուշի վերգետնյա մասը 1 - 1,5 մ. է, իսկ առանցքային արմատը` 10 - 15 մ.։ Բույսերից շատերը զուրկ են տերևներից։

Անապատներում տարածված է սաքսաուլը, ուղտափուշը, օշան, օշինդրը, անապատային ակացիան, կակտուսները, անապատային բոշխը, վելվիչին, էֆեմերները, էֆեմերոիդները։

Անապատով հոսող գետերի հուների երկարությամբ սովորաբար աճում է փարթամ բուսականություն (բարդի, ուռենի, բոշխ, կաղամախի, եղեգ և այլն)։ Այս շրջաններին անվանում են թուգայներ։

Կենդանական աշխարհ

Լիբիական օազիս

Անապատային զոնայի կենդանական աշխարհը նույնպես աղքատ է։ Կենդանիները հարմարված են շոգ ու չոր կլիմայական պայմաններին։ Ուղտը մեկ շաբաթ կարող է առանց ջրի դիմանալ։ Որոշ սողուններ բոլորովին ջուր չեն խմում և բավարարվում են սննդի մեջ եղած ջրի քանակով։ Վայրի ավանակը` Կուլան ծարավը հագեցնելու համար ժամում անցնում է 60 կմ. տարածք։

Անապատներում շատ են սողունները (մողեսներ, օձեր), կրծողները (ավազամկներ, գետնասկյուռներ, ճագարամկներ), սարդերը, կարիճները։ Երբեմն հանդիպում են այծքաղներ, ջայլամ, բորենի, անապատային աղվես, առյուծ (հազվադեպ), իսկ գետափնյա փարթամ բուսականության պայմաններում` վագրեր, վարազներ, եղեգնակատուներ։

Յուրացում

Քաղցրահամ ջրի առկայության դեպքում անապատները կարող են դառնալ մշակովի տարածքներ, որոնք կոչվում են օազիսներ։ Այստեղ մշակում են բամբակ, բրինձ, խաղող, նուռ, թուզ, սեխ, ձմերուկ։ Ոռոգման և պարարտացման դեպքում օազիսներում տարեկան կարելի է ստանալ 2 - 3 բերք։

Խոշոր անապատներ

Անվանում	Տարածք, հազ. կմ²	Առավելագույն բարձրություն, մ.	Առավելագույն ջերմաստիճան, °С	Նվազագույն ջերմաստիճան, °С	Տեղումների տարեկան միջին քանակը, մմ.
Միջին Ասիա և Ղազախստան
Կարակում	350	100  - 500	+ 50	−35	70  - 100
Ուստյուրտ և Մանգիստաու	200	200  - 300	+ 42	−40	80  - 150
Կզլկում	300	50  - 300	+ 45	−32	70  - 180
Մերձարալական Կարակում	35	400	+ 42	−42	130  - 200
Բետպակ-Դալա	75	300  - 350	+ 43	−38	100  - 150
Մույունկում	40	100  - 660	+ 40	−45	170  - 300
Կենտրոնական Ասիա
Տակլա Մական	271	800 - 1500	+ 37	−27	50  - 75
Ալաշան	170	800  - 1200	+ 40	−22	70  - 150
Բեյշան	175	900  - 2000	+ 38	−24	40  - 80
Օրտոս	95	1100  - 1500	+ 42	−21	150 - 300
Ցայդամ	80	2600  - 3100	+ 30	−20	50  - 250
Գոբի	1050	900  - 1200	+ 45	−40	50  - 200
Իրանական բարձրավանդակ
Դաշտե-Կևիր	55	600  - 800	+ 45	−10	60  - 100
Դաշտե-Լուտ	80	200  - 800	+ 44	−15	50  - 100
Ռեգիստան	40	500  - 1500	+ 42	−19	50  - 100
Արաբական թերակղզի և Մերձավոր Արևելք
Ռուբ-էլ-Խալի	60	100  - 500	+ 47	−5	25  - 100
Մեծ Նեֆուդ	80	600  - 1000	+ 54	−6	50  - 100
Դեխնա	54	450	+ 45	−7	500  - 100
Սիրիական անապատ	101	500  - 800	+ 47	−11	100  - 150
Հյուսիսային Աֆրիկա
Սահարա	7000	200  - 500	+ 59	−5	25  - 200
Լիբիական անապատ	1934	100  - 500	+ 58	−4	25  - 100
Նուբիական անապատ	1240	350  - 1000	+53	−2	25
Հարավային Աֆրիկա
Նամիբ	150	200  - 1000	+ 40	−4	2  - 75
Կալահարի	600	900	+ 42	−9	100  - 500
Կարու	120	450  - 750	+ 44	−11	100  - 300
Հինդուստան թերակղզի
Թար	300	350  - 450	+ 48	−1	150  - 500
Թխալ	26	100  - 200	+ 49	−2	50  - 200
Հյուսիսային Ամերիկա
Մեծ Ավազան	1036	100  - 1200	+ 41	−14	100  - 300
Մոհավե	30	600  - 1000	+ 56,7	−6	45  - 100
Սոնորա	355	900  - 1000	+ 44	−4	50  - 250
Չիուաուա	100	900  - 1800	+ 42	−6	75  - 300
Հարավային Ամերիկա
Ատակամա	90	300  - 2500	+ 30	−15	10  - 50
Պատագոնիա	400	600  - 800	+ 40	−21	150  - 200
Ավստրալիա
Մեծ Ավազային անապատ	360	400 - 500	+ 44	+ 2	125  - 250
Գիբսոնի անապատ	240	300  - 500	+ 47	0	200  - 250
Մեծ Վիկտորիա անապատ	350	200  - 700	+ 50	−3	125  - 250
Սիմպսոնի անապատ	300	0  - 200	+ 48	−6	100  - 150

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Անապատներ կատեգորիայում։